Sistemi doganor dhe ekonomia informale (e zeze)

1. UNIVERSITETI JOPUBLIK ‘LUARASI’
FAKULTETI EKONOMIK
DEGA: ADMINISTRIM-BIZNESI
TEMA: SISTEMI DOGANOR DHE EKONOMIA E ZEZE
PEDAGOGU UDHEHEQES: PUNOI:
MAMICA SKENDERI SILVANA NDOJ

2. PASQYRA E LENDES
 Abstrakti……………….3
 Hyrje…………………..4,5
 Administrata Doganore sot……………6
 Qellimet e takses doganore………………..7
 Tvsh,import/eksport……………………8,9
 Ekonomia joformale……………………10
 Skicat…………………………………..11,12,13
 Konkluzione………………………………15
 Referencat…………………………….14

3. Abstrakti
 Ky punim trajton sistemin doganor ne Republiken e Shqiperise zhvillimin e ketij sistemi
para edhe pas viteve 90’. Gjithashtu jane trajtuar administrata doganor
sot,misioni,qellimet ,funksionet edhe pergjegjesite dhe organizmin e administrates
doganore.Performanca ne fushen e realizimit e te ardhurave tvsh,akciza,import,eksport.
 “Përmirësimi i administrimit fiskal konsiderohet i një rëndësie të veçantë nga
qeveria, si për të kapërcyer sfidat për zhvillimin afatgjatë të vendit dhe për
integrimin evropian, ashtu edhe për të siguruar burimet financiare .Objektivi
kryesor i reformës së administrimit fiskal do të jetë,të rriten të ardhurat buxhetore,
duke zgjeruar bazën e taksueshme dhe duke pakësuar ekonominë joformale. ..”
 This paper addresses the customs system in the Republic of Albania development
of this system before and after 90 years. Customs administration also are treated
today, mission, goals, functions and responsibilities of the administration and
organization in the field of performance doganore.Performanca revenue of VAT,
excise, import, export.
 "Improved fiscal management is considered of special importance by the
government, how to overcome challenges to the country's sustainable
development and European integration, as well as to provide financial resources
.Objektivi main fiscal administration reform will be, to grow budget revenues,
expanding the taxable base and reducing the informal economy. .. "

4. Hyrje
 Ne kushtet e krijuara per nje kohe te gjate para ndryshimeve te fillimit te viteve
’90,shqiptaret ishin plotesisht te bindur se ata ishin I vetmi vend ne bote pa tatime
dhe taksa.Natyrisht ne,shqiptaret,paguanim tatime dhe taksa ,te cilat kryesisht ishin
“fshehur” ne cmimet e kontrolluara te mallrave dhe sherbimeve qe furnizoheshin
nga ndermarrjet shteterore.Kjo periudhe e beri vertete te veshtire riprezantim pas
nje periudhe 40-vjecare te nje sistemi te ri tatimor dhe krijimin e nje administrate
doganore dhe tatimore eficiente.Shqiperia vinte nga nje periudhe post-komuniste
ku sistemi I taksave ishte nje utopi.Per kete arsye rruga me e mire per te percaktuar
menyren e organizimt te sistemit te ri fiscal ne Shqiperi do te ishte qe te merreshin
per baze modelet europiane te organizimit te sistemit fiskal .Kjo pervoje e vendeve
te zhvilluara duhet te drejtonte politike-beresit drejt krijimit ted y strukturave
paralele ate doganore dhe tatimore sipas specifikave perkatese duke bere
specifikime ne vjeljen e taksave direkte dhe indirekte.Ajo cfare duhet theksuar
eshte fakti se megjithese pervoja europiane mund te ishte lehtesisht e adaptueshme
,ne ate kohe nuk u mundesua ndonje studim specifik apo nje planifikim I detajuar
strategjik mbi menyren e organizimit dhe funksionimit te ketyreve institucioneve te
reja.

5. I.
U vendos qe Administrata Doganore do te vilte gjithcka ne import ,pra cdo
detyrim qe duhej paguar ne momentin e importit,ndersa Administrata Tatimore do
te vilte gjithcka ,pra cdo takes qe ka lidhje me prodhimin dhe konsumin e
brendshem.Ne kete menyre nuk u mor ne konsiderate dallimi I vendeve te tjera
europiane per diferencimin dhe ndarjen e vjeljes se taksave direkte dhe indirekte
dhe ne percaktimin e organeve qe do te kishin competence vjeljen e tyre.Keshtu
Administrata Doganore vilte Takse Doganore per llogari te vet dhe taksat e tjera
te importit si Tatimin mbi Qarkullimin (sot Tvsh-ja ne import) dhe gjithashtu vilte
Akcizen ne import.Keto te fundit,pra Tatimin mbi vleren e shtuar dhe akciza ne
import,vileshin per llogari te Administrates Tatimore,ku Administrata Doganore
kishte atributet dhe vepronte me cilesine e Agjentit Tatimor. Akciza ,e cila nga 1
tetor I vitit 2012 vilet plotesisht Administrata Doganore.
TVSH
Taksa e ambalazhit plastik
Taksa e karbonit(benzene,benzol,nafte)
Taksa e qarkullimit te automjeteve te huaja etj

6. II.ADMINISTRATA DOGANORE SOT
 *Misioni I Administrates Doganore
 E gjithe atmosfera ligjore e percaktuar ,mundeson kristalizimin dhe daljen ne pah ne menyre teper
te qarte te misionit te sistemit doganor,qe padyshim sherben ne vlerat dhe besimet e organizates
.Aktiviteti I sherbimit doganor shqipatar mbeshtetet ne 3 misionet e tij thelbesore :
 1.Misioni Fiskal
 Misioni fiskal eshte nje nga misionet kryesore ,per te mos thene kryesori,te Administrates
Doganore Shqiptare.Ky mission konsiston ne mbledhjen e taksave doganore te mallrave qe
importohen ne Republiken e Shqiperise.Administrata Doganore Shqiptare vjel 40% te te ardhurave
te buxhetit te shtetit.
 2.Misioni Ekonomik
 Si organizem I rendesishem I shtetit,doganat,mbrojne prodhuesit vendas dhe stimulojme importet
per sfera te caktuara dhe inkurajon investimet e huaja ne vendin tone.
 -Zbatimi I niveleve te ndryshme te taksave
 -Tarifat sezonale per prodhimet bujqesore
 -Kontrolli I sistemit te licensave etj..
 3.Misioni Mbrojtes
 Doganat Shqiptare, ashtu si edhe doganat europiane ,nje rendesi gjithnje e me te madhe I kushtojne
misionit mbrojtese.
 -Mbrojtja e sigurise kombetare dhe rendit public
 -Mbrojtja e shendetit fizik
 -Mbrojta e pasurise kulturore kombetare
 -Ruajtja e moralit public

7. QELLIMET E TAKSES DOGANORE
 Ruajtja e integritetit ekonomik te vendit eshte ne rend te pare te qellimeve
te administrates doganore.Qellimet kryesore jane te natyres:
-Financiare te doganave (me ane te tyre te mblidhen mjetet financiare per
plotesimin e shpenzimeve shteterore.)
-Ekonomike te doganave( jane mbrojtja e ekonomise se vendit)
*Funksionet e Administrates Doganore
-Te mbrojne nivelin e arritur si dhe strukturen e zhvillimit ekonomik
-Te mbrojne situaten e caktuar te bilancit te pagesave sipas bilancit te
pagesave,nepermjet bilancit tregtare.
–Te rregulloj strukturen e nevojshme te importit
-Te shperndaj akumulimin ne mes te prodhuesve ,degeve dhe rajoneve te
ndryshme.
*Organizimi I Administrates Doganore
Bazuar ne kodin Doganor dhe ne Dispozitat te tij,Administrata Doganore
perbehet nga Drejtoria e Pergjithshme e Doganave Rajonale dhe nga deget
Doganore. Drejtoria e Pergjithshme e
Doganave organizohet ne 3departamente:
-Departamenti Administrativ
-Departamenti Teknik
-Departamenti Operativ dhe Hetimor

8. TVSH
 Tatimi mbi vleren e shtuar paguhet:
 a-Per te gjithe furnizimet e tatueshme te mallrave dhe
sherbimeve te kryera kundrejt pageses prej nje personi
te tatueshem ,si pjese e veprimtarise se tij ekonomike
ne territorin e Republikes se Shqiperise.
 b-Per te gjitha importet e mallrave ne territorin e
Republikes se Shqiperise.
 Personat e tatueshem duke referuar ligjit mbi Tvsh
jane :
 a-Detyrohet te jete I rregjistruar ne baze te ligjit
 b-Eshte I rregjistruar dhe ende nuk eshte e
crregjistruar

9. IMPORT/EKSPORT
 Importi
 a-Deklarate doganore
 b-Fatura
 c-Dokumenti transporti
 d-Paking liste
 Eksporti
 a-Deklarate doganore
 b-Fatura
 c-Dokument transporti

10. Ekonomia joformale
 Së pari, ekonomia “e fshehtë” përfshin aktivitete që, përveç shkeljes së ligjit të
taksave, janë kryesisht të ligjshme, si sipërmarrjet e vogla të palicencuara, tregtinë
barter të paregjistruar, nënfaturimin dhe kontrabandën e mallrave jo të ndaluar.
Kështu, këto lloje aktivitetesh shihen si një problem i evazionit fiskal që përfaqëson
një sfidë jetësore për vendimmarrjen ekonomike. Së dyti, sektori joformal është
përcaktuar se përfshin gjithashtu ato aktivitete që, nga vetë natyra e tyre, janë “të
paligjshme”. Si rezultat, konsiderohen edhe aktivitetet e krimit (ekonomik) të
organizuar 12— të cilat përfshijnë kryesisht trafikimin e armëve, të drogës dhe të gra
 ve, gjithashtu.
 Vlerësimi i detajuar dhe i besueshëm i madhësisë dhe i përbërjes së tregut joformal
në Shqipëri — duke konsideruar natyrën e kufizuar të të dhënave edhe për aktivitetet
e sektorit formal — është, pa dyshim, një ushtrim shumë sfidues, dhe nevojitet punë
e mëtejshme kërkimore.16 Kjo kumtesë do të kufizohet në mënyrë joambicioze në
një shqyrtim të treguesve të rëndësishëm makroekonomikë, që do të ndihmojnë për
të kuptuar më mirë situatën në Shqipëri. Siç u përmend edhe në hyrje, vlerësimet
korente të PBB-së përfshijnë një vlerësim të aktivitetit joformal në një të tretën e
prodhimit të përgjithshëm. Megjithatë, të dhënat për grumbullimin e taksave,
sugjerojnë se ky vlerësim paraprak mund të jetë më së miri në anën e ulët.

11. Rrethi vicioz
Sektori I madh joformal
Qeveria joeficinte Grumbullimi I veshtire I
taksave
Sherbimet e dobeta
publike Te ardhurat e uleta nga taksat
Shpenzimet e uleta

12. Ekonomia e dyfisht

13.  Fig 1.1 pasqyron lidhjen funksionale dhe ko-ekzistences ekonomise
joformale dhe asaj formale ne kuader te ambjentit te pergjithshem
ekonomik. Ne kete ko-ekzistence paguesit e tatimeve paguajne provizion
per te mirat publike ne te cilat kompanite qe ‘I kalojne lirshem’ kane qasje
te kufizuar.
Ekonomia joformale mund te klasifikohet ne 3 grupe:
 Sektor joformal
 Aktivitete paralele
 Tregu I zi
Tregu I zi paraqitet nga njesi te vogla prodhuese dhe shperndarje te mallrave
dhe sherbimeve dhe prbehet nga punetoret e punesuar dhe personat e
vetepunesuar ne te gjithe vendin dhe perfshijne zonat rurale dhe ato urbane.
Nje tjeter pronlem eshte prodhimi I mallrave dhe sherbimeve nga te dyja
burimet ,nga ato te ligjshme dhe te paligjshme ,te cilat nuk mund te zbulohen
ne vleresimet zyrtare te prodhimit te brendshem brutto.Nje perkufizim e
deklaron ate si,: ‘’Te gjitha aktivitetet ekonomike qe kontribuojne ne
llogaritjen e PBB-se zyrtare por qe aktualisht jane te paregjistruar’’.

14. KONKLUZIONET
Dogana ka rendesi te madhe per procesin e baraspeshes ne treg dhe per stabilitetin e
cmimeve.Gjithashtu eshte instrument per harmonizimin e sistemit ekonomik te
vendit.Ngarkesat e doganave ndihmojne ruajtjen e stabilitetit te tregut vendor I
japim perparesi prodhimeve vendase,ndersa nepermjet lehtesimeve doganore per
mallrat qe eksportohen stimulohet shtimi I prodhimit vendas dhe qarkullimi I tyre
jashte vendit.Ne nje kendveshtrim me te gjere keshillat e mia do ishin nje politike
me agrare,ku subvencionet do I mbeshtesnin fermeret tane sepse I dihet qe ne nuk
jemi nje shtet I teknologjive te avancuara ,ne me shume do mund te konkuronim si
shtet agrare e pse jo edhe tregtare.Duke patur parasysh faktin qe popullsia rurale
ne Shqiperi perben mbi 50% te popullsise totale,kun je numer I konsiderueshem I
popullsise rurale eshte I punesuar ne aktivitetit bujqesor dhe ku bujqesia ze rreth
20-24% te GDP-se.
 Ekonomia joformale në vendet në zhvillim mund të minimizohet me ushtrimin
normal të autoritetit të institucioneve që janë të thirrura për të luftuar këtë dukuri,
për të arritur nivele të mjaftueshme të rritjes ekonomike dhe moderne të zhvillimit
normal të një vendi. Megjithatë ekonomia joformale nuk mund të konsiderohet si
një fenomen i përkohshëm. Për më tepër, ekonomia joformale ka qenë më e
theksuar në vendet ku të ardhurat dhe pasuritë nuk janë shpërndarë barazisht. Nëse
rritja ekonomike nuk është shoqëruar me përmirësime në nivelet e punësimit dhe
të ardhurave të mjaftueshme dhe të shpërndara në mënyrë meritore, ekonomia
joformale nuk tkurret. Prandaj, jo rastësisht ekonomia joformale konsiderohet se
është vazhdimisht në rritje në shumicën e vendet në zhvillim.

15. Referencat
 Abed, George, and Sanjeev Gupta (eds.), 2002, Governance, Corruption & Economic
Performance (Washington: International Monetary Fund).
 Alesina, Alberto, 1999, “Too Large and Too Small Governments,” in Vito Tanzi, Ke-young Chu,
and Sanjeev Gupta, ed., Economic Policy & Equity (Washington: International Monetary Fund).
 Bezemer, Dirk, 2001, “Post-Socialist Financial Fragility: the Case of Albania,”
Cambridge Journal of Economics, Vol. 25, pp. 1–23.
 Bhattacharyya, Dilip, 1993, How Does the “Hidden Economy” Affect Consumers’
Expenditure? An Econometric Study of the U.K. (1960 – 1984), (Berlin: International
Institute of Public Finance).