1. Хичээл № 8 Тодотгол гишүүн
өгүүлбэрийн утга, үүрэг, хэрэглээ
Хичээлийн зорилго:
УНӨ-ийн гол ба гишүүн өгүүлбэрийн холбогдох
аргыг таниулах,
Нэрийн найрсан ба хамжсан холбоонд суурилсан
тодотгол гишүүн өгүүлбэрийн онцлогийг
ойлгуулах,
Тодотгол гишүүн өгүүлбэрийг задлан ялгах чадварт
сургах,

2. Хичээлийн зорилт:
УНӨ-ийн бүтэх аргыг тайлбарлах,
УНӨ-ийн бүтэц дэх гишүүн
өгүүлбэрүүдийн ялгааг тайлбарлах,
Тодотгол гишүүн өгүүлбэр бүхий УНӨ-ийг
задлан ялгах,
Тодотгол гишүүн өгүүлбэр бүхий УНӨ
зохиох, хувиргах,

3. Өгүүлбэрээс нэр үгтэй холбогдсон
гишүүн өгүүлбэрийг ялган бичье.
Морьд эргэсэн наадмынхаа дурдан тоосоор
нь дээлээ гоёдог

4. Тодотгол гишүүн өгүүлбэрүүд нь:
1. Морьд эргэсэн→ наадам
2. Монгол гэсэн зургаан
үсэгтэй→нэр

5. Тодотгол гишүүн өгүүлбэр нь:
УНӨ-ийн бүтцэд багтаж, ямар нэг нэр
үгээр илэрсэн гишүүнд захирагдан
холбогдож, ямар? яасан? яадаг?
хэзээний? зэрэг асуултанд
хариулагдах гишүүн өгүүлбэр юм.

6. Тодотгол гишүүн
өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь:
ТХ нөхцөл: |-х, -сан, -даг, -маар,
-аа, -хуйц|
Нэр үг үндсээрээ гэсэн 2 янзын
хэлбэржилттэй байна.

7. Тодотгол гишүүний утга:
Өгүүлбэр доторх ямар нэг нэр үгтэй холбогдож,
1. Тухайн нэр үгийншинж чанар,
2. Тухайн нэр үгийн үйлшсэн тодотгол,
3. Тоо ба цагийн тодотгол,
4. Харьяаллын тодотгол гэсэн утга заана.

8. Уран зохиолын дүрслэх хэрэглүүрт “Чимэг
үг” гэсэн ойлголт байдаг бөгөөд энэ нь
өгүүлбэрт тодотголын үүрэг гүйцэтгэнэ.
Жишээ нь:
Хөх мөнх тэнгэрийн ариун хүрээлэнгийн
дунд
Хөвөн цагаан үүл мөнгөн цагаан үүл....
Эрэвгэр цагаан үүл эрэвгэр цагаан үүл.....

9. Энгийн өгүүлбэрүүдийг тодотгол
ГӨ бүхий УНӨ болгон зохио.
1. Шиврээ борооны чийг ханхална. Газраас
бүлээн уур савсана.
2. Нар өндөрт мандав. Нар зулай дээрээс
нэвт төөнөв.
3. Араатан гөрөөс элбэг. Аятай сайхан
хангай байна.

10. Гол өгүүлбэрийн нэрээр илэрсэн гишүүнд
харьяалахын тийн ялгалын нөхцөлөөр
холбогдож, яасны? яадгийн? зэрэг асуултанд
хариулагдах гишүүн өгүүлбэрийг
харьяалахын тодотгол гишүүн өгүүлбэр
гэнэ. Жишээ нь:
Ах сайтын дүү цэцэн
Ажил сайтын гэр цэмцгэр.

11. Дараах тодотгол ГӨ-тэй УНӨ-ийг
ХУНӨ болгон хувиргаарай.
Жишээ нь:
Нүүрс барьдгийн гар хар
Нүгэл ихтийн яс хар гэсэн
өгүүлбэрийг
Нүүрс барьдаг нь хар гартай
Нүгэл ихтэй нь хар ястай. гэж
хувиргасан байна.

12. Хулгайчийн муу хаяагаа хадардаг
Худалчийн муу хажуудахаа мэхэлдэг.
Хамтатгасны буян их
Хагацуулсны хилэнц их.
Үг илүүтийн эрүү хугархай.
Залхуурдгийн гадаа түлээгүй
Залгидгийн гэрт хоолгүй.

13. ХУНӨ болгоноо тулгаж үзээрэй.
Хаяагаа хадардаг нь муу хулгайч
Хажуудахаа мэхэлдэг нь муу худалч.
Буян ихтэй нь хамтатгадаг
Хилэнц ихтэй нь хагацуулдаг.
Эрүү хугархай нь үг илүүтэйнх.
Гаднаа түлээгүй нь залхуурдгийнх
Гэртээ хоолгүй нь залгидгийнх.

14. Өгүүлбэрийг гишүүдээр зурж, бүтэц хэв
шинжийг тодорхойл.
Айрганд нь ардын дуу иссэн хөхүүрээрээ
ханаан гоёдог
Аяганд нь үдийн нар далбилзсан
өвгөдөөрөө хоймроо гоёдог.
Ханшийн ногоо нь нярайлсан
Хаврын тал минь нялхарна.

15. УНӨ-ийн нэг хэв шинж бол тодотгол гишүүн
өгүүлбэртэй УНӨ бөгөөд энэ нь дараах
онцлогуудтай. Үүнд:
1. Тодотгол гишүүн өгүүлбэр нь заавал нэр үгээр
илэрсэн гишүүнд захирагдан холбогдоно.
2. Тодотгол ГӨ-ийн өгүүлэхүүн нь ТХ нөхцөл+нь
гэсэн хэлзүйн хэлбэржилттэй байна.
3. Тодотгол гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэгдэхүүн
нь Н|т|я-д байхаас гадна Г|т|я, Х|т|я-аар
хэлбэржиж болно.

16. Гэрийн даалгавар: Зургийг ажиглан,
тодотгол ГӨ бүхий УНӨ зохио.
+Дасгал№ 19

17. Хичээлдээ идэвхтэй оролцсонд
баярлалаа.