1. “АВЬЯАС” ЕБС ФИЗИКИЙН БАГШ
Л.НЯМЖАРГАЛ М.ТУУЛ

2. Долгионы тухай ерөнхий ойлголт
• Чичирхийллээс долгион үүсгэж харуулах
• Хавтгай гадаргаас ойх
• Хугарах үед хурд нь өөрчлөгдөх
• Долгионы дифрацын үзэгдэл
• Долгионы далайц, давтамж, долгионы урт,
хурд, фаз зэрэг хэмжигдэхүүнүүдийн ялгаа
• Тууш ба хөндлөн долгионыг ялгаж таних

3. Байгалийн дууны долгион

4. Орчны цэгт гарсан өөрчлөлт
(хэлбэлзэл) түүний эргэн
тойрны цэгүүдэд дамжих
үзэгдлийг долгион гэнэ.
Next Next

5. Тууш долгион
Хөндлөн долгион

6. Тууш долгион Хөндлөн долгион

7. Орчинд тархаж
байгаа долгион
хавтгай гадаргууд
тусч тухайн орчиндоо
чиглэлээ өөрчлөн
тархах үзэгдлийг
долгионы ойлт гэнэ.
Тусч байгаа
долгион ойлгогч
хананы цэг бүрээс
ойно.

8. Долгион нэг
орчноос нөгөө
орчин тархахдаа
чиглэлээ өөрчлөх
үзэгдэлийг
долгионы хугарал
гэнэ.
Хугарал үүсэх
шалтгаан
Орчны шинж
чанараас
хамааран долгион
тарах хурд өөр
байдаг.
Адилхан орчин боловч ялгаатай температуртай
байвал долгион хугарна.
𝜐 = 𝜈 ∗ 𝜆

9. Бодлого: 1
Аавын хашгирсан дууны цуурай 5 секундын дараа эргэж түүнд
сонсогдсон бол Аав уулнаас ямар зайд байсан бэ? Агаарт дуу
тарах хурд 330м/с

10. Жижиг нүхээр нэвтэрсэн долгион
шулуун тархалтаас хазайх мөн
жижиг сааданд туссан долгион
саадаа тойрч гарах үзэгдлийг
долгионы дифракц гэнэ.
Дифракц үүсэх
нөхцөл:
(𝑑 < 𝜆)

11. 𝝀
Далайц:
Давалгааны өндөр
Тэмдэглэгээ: [𝐴0]
Нэгж: м, см
Долгионы урт:
Зэргэлдээ орших оройнуудын
хоорондох зай
Тэмдэглэгээ: 𝝀
Нэгж: м, см
Давтамж:
Хэлбэлзэж буй хэсгийн нэг
секундэнд хийх хэлбэлзлийн
тоог хэлнэ
Тэмдэглэгээ: 𝝂
𝝂 =
𝒏
𝒕
𝒏 − хэлбэлзлийн тоо
𝒕 − хугацаа [𝒄]
Нэгж : Гц=1/c
Үе: Нэг бүтэн хэлбэлзэл хийхэд
зарцуулах хугацааг хэлнэ.
Тэмдэглгээ: Т
𝑻 =
𝒕
𝒏
Нэгж: [с]
𝑻 =
𝟏
𝝂
А0
Долгионыг илэрхийлэх хэмжигдэхүүнүүд
Фаз: Хэлбэлзэж буй цэгүүд хэр зөрүүтэй
хэлбэлзэж байгаа илэрхийлэх
хэмжигдэхүүнийг хэлнэ.
Хурд
Долгионы урт
болон
давтамжаар
хамаарна.

12. Өгөгдсөн зургийг ашиглан дараах даалгавруудыг гүйцэтгэнэ үү?
А. Долгионы далайц хэд вэ?
Б. Долгионы үе ба давтамжийг олно уу?
В. Долгионы уртыг олно уу?
Бодолт
А. 𝐴0 = 1см
В
𝜆 = 6м

13. “АВЬЯАС” ЕБС ФИЗИКИЙН БАГШ
Л.НЯМЖАРГАЛ
М.ТУУЛ

14. • Дуу авиа хэрхэн бидэнд сонсогддог вэ?
• Дууны долгион гэж юу вэ?
• Дуу тархах хурд
• Дууны чанга сул, өндөр намыг тодорхойлох
• Бодлого дасгал ажиллах

15. Өмнөх мэдлэг
• Чичирхийлж байгаа биеэс дуу үүсдэг
• Дууны чанга сул- Далайцаас хамаарна
• Дууны өндөр нам- Давтамжаас хамаарна
• Дууны ойлтоор цуурай үүсдэг
• Хатуу шингэн хийд дуу тарах хурдыг эрэмбэлэх

16. • Чичирхийлэлээс дуу авиа үүснэ.
• Агаар дахь дууны долгион бол ТУУШ долгион
юм.
. ..Desktoppizik.mp4

17. Хүн ойролцоогоор 20-20000Гц давтамжтай
дууг сонсож чадна.
Давтамжийн энэ завсрыг сонсох муж гэдэг.
Сонсогдохгүй Сонсогдохгүй
сонсогдоно

18. Дууны долгион тархах орчны бөөмс
нь шигүү байх тусам дуу илүү хурдан
тархдаг.
Вакум орчинд хэлбэлзэгч хэсэг
байхгүй учир дуу тарахгүй

19. Долгионы урттай
тэнцүү хэмжээний
замыг долгионы үетэй
тэцүү хугацаанд
туулдаг

20. Бодлого: 2.4м урт савааны нэг үзүүр рүү хөнгөн алхаар огцом цохив. Алхаар
цохисноос хойш савааны нөгөө үзүүрт дууны долгион хүрэх хугацааг электрон
багажаар хэмжив. 4 удаагийн хэмжилтэд 0.44мс, 0.50мс, 0.52мс ба 0.47мс
хугацаанууд бүртгэгджээ.
1. 4 хэмжилтийн дундаж хугацааг ол?
2. Саваанд дуу тарах хурдыг ол ?

21. Өмнөх мэдлэг
Дууны чанга сул нь далайцаар тодорхойлогдоно.
Далайц их байх тусам дуу чангарна.
А0 − Далайц
Нэгж: м,см

22. Өмнөх мэдлэг
Дууны өндөр нам /нарийн бүдүүн/ нь
давтамжаас хамаарна.
Давтамж их байх тусам дуу өндөр байна.

23. Дууны чанга сул ба өндөр нам
Дууны өндөр, нам Дууны чанга, сул
ОСЦИЛЛОСКОП- Дууны долгионыг дэлгэц дээр
харуулдаг багаж

24. Бодолт
Бодлого: 3
г. С дуу давтамж ихтэй учир өндөр дуу
e. С дуун А дуунаас 2 дахин их давтамжтай байна
в. В дуу хамгийн их далайцтай учир чанга дуу
б. Далайц ижил, давтамжаараа ялгаатай
а. Давтамж ижил , далайцаараа ялгаатай

25. Даалгавар