1.
*
Prof.Sanjay M.Giradkar
Department of History
MG College Armori
B.A-Sem- VI

2.
ळीतमुद्ध
ळीतमुद्ध शा ळब्दप्रमोग अभेरयकन ऩत्रकाय ल वभीषक फनााड फॉयेच माॊनी वला प्रथभ लाऩयरा.इॊग्रजीत
ळीतमुद्धारा COLD-WAR अवे म्शणतात. प्राभुख्माने दुवये भशामुद्ध वॊऩल्मानॊतय अभेरयका आणण यशळमा मा दोन
भशावत्ाॊभध्मे ळीतमुद्ध ननभााण झारे. माचे प्रभुख कायण म्शणजे दोन्शी याष्ट्ाॊना जगाचे नेतृत्ल कयालमाचे शोते. अभेरयका
रोकळाशी ल बाॊडलरदाय याष्ट्ाॊचे नेतृत्ल कयते तय यशळमा-वाम्मलादी वलचायाॊच्मा याष्ट्ाॊचे नेतृत्ल कयते दोन्शी भशावत्ाॊनी
आऩल्मा गटात अनेक याष्ट्ाॊना खेचून घेण्मावाठी वलवलध मुक्तत्मा, प्ररोबने, आर्थाक वलरती, रप्कयी वॊयषणाचे छत्र फशार
क
े रे. जगाची यचनाच जणू काशी दोन गटात करून दोन्शी गटाॊभध्मे मुद्ध वदृष्टम तणाल ननभााण झारा. त्माभुऱे नतवये
भशामुद्ध ननभााण तय शोणाय नाशी ना अळी ऩरयस्थथती ननभााण झारी. ळीतमुद्ध शी भशामुद्धोत्य काऱातरी भशत्त्लऩूणा
घटना भानरी जाते.
दुवऱ्मा भशामुद्धानॊतय ननभााण झारेल्मा जगाच्मा याजकायणाभध्मे जगालय प्रबुत्ल प्रथथावऩत कयण्मावाठी
अभेरयका आणण यशळमा मा दोन ऩयथऩयवलयोधी याजकीम तत्त्लसान अवणाऱ्मा याष्ट्ाभध्मे थऩधाा वुरू झारी. रोकळाशी आणण
वाम्मलाद मा दोन वलचाय प्रणारी ल वलाथली शबत्र जीलनऩद्धती माभधीर वॊघऴा शा ळीतमुद्धात ददवून मेतो. दोन्शी याष्ट्
आर्थाकदृष्ट्मा फराढ्म अवल्माने प्रत्मेक याष्ट्ाने आऩल्मा बोलती आऩल्माऩेषा आर्थाक, याजकीम दृष्ट्मा कभजोय
अवरेल्मा याष्ट्ाॊची वाखऱीच ननभााण क
े री. मा ळीतमुद्धाच्मा काऱात मा दोन्शी भशावत्ाॊनी मुद्धवज्जता, अण्लथत्र ल
ळथत्रथऩधाा, वलवलध याजकीम, रष्टकयी थलरुऩाचे कयाय, आऩआऩरे लाढते प्रबालषेत्र, वत्ेचे धृलीकयण शी कामे क
े रीत. मा
दोन भशावत्ाॊच्मा मा कृ तीभुऱे आॊतययाष्ट्ीम वॊफॊधात भोठेताणतणाल ननभााण झारे. अवे ताणतणाल ननभााण करून छो्मा
याष्ट्ाॊना, भागाव याष्ट्ाॊना घाफरून वोडण्माचे तॊत्र दोन्शी भशावत्ाॊनी अॊर्गकायरे

3.
शीतमुद्ध : कायणे
१)दोन भहासत्ाॊचा उदम
योभ - फशरान - टोककओ अष वत्ाॊचा लॉशळॊग्टन - रॊडन - भॉथको दोथत याष्ट्ाॊनी दुवऱ्मा भशामुद्धात ननणाामक ऩयाबल
क
े ल्मानॊतय आॊतययाष्ट्ीम वॊफॊधाना ल याजकायणारा लेगऱे लऱण शभऱारे. दुवऱ्मा भशामुद्धात जभानी, इटरी ल जऩान माॊचा ऩयाबल
झाल्मानॊतय जागनतक याजकायणातीर इॊग्रॊड ल फ्रान्वचे भशत्त्ल कभी झारे ल अभेरयका ल यशळमाचे लचाथल लाढरे. मुद्ध काऱात दोथत
याष्ट्ाॊची भैत्री क
े लऱ एक व्मलशाय म्शणून झारी शोती. मा भैत्रीत प्रेभ नव्शते. पक्तत वभान ळत्रूचा ऩयाबल कयणे मा व्मलशायीक
उद्देळाने दोथत याष्ट्ाॊची भैत्री झारी शोती. भशामुद्धानॊतय जगाच्मा याजकायणातीर इॊग्रॊड ल फ्रान्वची जागा आता अभेरयका ल यशळमा
माॊनी घेतरी ल ऩुढे ते दोन याष्ट् जगातीर याजकायणात आऩरे लचाथल ननभााण कयण्मावाठी थऩधाा करू रागरे.
२) विचायप्रणारीतीर सॊघर्ष :
रोकळाशी ल वाम्मलाद मा दोन वलचायप्रणारीतीरभूरबूत वॊघऴा शा ळीतमुद्धाचे एक भशत्त्लाचे कायण भानरे जाते. दोन्शी
भशावत्ाॊनी आऩरे लचाथल तथा प्रबाल षेत्र लाढवलण्मावाठी मा लैचारयक प्रणारीॊचा आधाय घेतरा. काशी इनतशावकायाॊच्मा भते शा ळुद्ध
बोंदूऩणा अवून दुवऱ्मालय लचाथल गाजवलण्मावाठी तत्त्लाॊचा ददरेरा भुराभा म्शणून वलचायप्रणारीतीर वॊघऴा अवे कायण वाॊर्गतरे
जाते.
३) सत्ास्ऩधाष ि रष्कय स्ऩधाष :
दुवऱ्मा भशामुद्धानॊतय फ्रान्व,इॊग्रॊड मा याष्ट्ाॊची आर्थाक ल याजकीम ताकद पायच षीण झारी शोती. लवाशती थलतॊत्र
झाल्मा शोत्मा. आर्थाक वत्ा जलऱ जलऱ वॊऩल्मात माभुऱे अभेरयका ल यशळमा शी दोनच याष्ट्े फरलान याष्ट्े म्शणून उदमाव आरी .
मा दोन याष्ट्ाॊनी जगाची लाटणी आऩल्मा भनावायखी कयण्माव वुरुलात क
े री. माराच याजकायणातीर धृलीकयण म्शणतात. मा
भशाळक्तती नी प्रचॊड ळथत्र ननशभातीलय बय ददरा रष्टकयाची ताकद लाढवलरी अभेरयक
े कडे अणूफॉम्फ शोते. यशळमाने देखीर मथालकाळ
त्माचे यशथम जाणून घेतरे ल अणूफॉम्फने वुवज्ज अवे रष्टकयदर तमाय क
े रे दोन्शी याष्ट्ाॊकडे पाय भोठ्मा प्रभाणात ळथत्रवज्जता
उऩरब्ध झारी. त्माभुऱे अनुमुधाचा धोका ननभााण झारा.

4.
४) हहतसॊफॊध िाढविण्माचा प्रमत्न :
दोन्शी फड्मा याष्ट्ाॊनी आऩआऩरे दशतवॊफॊध जगात लाढवलण्माचे तॊत्र आत्भवात क
े रे.ल दुवऱ्मा फड्मा याष्ट्ाॊळी कभी
कयण्माचा आऩरे प्रबाल षेत्र वलथतायरे ल दुवऱ्माच्मा प्रबाल षेत्रात प्रलेळ करून तेथे त्मारा आव्शान देण्माचा लप्रमत्न अभेरयका ल
यशळमा मा याष्ट्ाॊनी क
े रा. आऩल्मा गटात एखाद्मा देळारा ला याष्ट्ारा खेचून आणण्मावाठी त्मा देळारा / याष्ट्ारा आर्थाक भदत,
रष्टकयी भदत, ताॊत्रत्रक, ळैषणणक भदत, इ. गोष्टटीॊचा ओघ चारूच ठेलरा. याजनैनतक डालऩेच लाऩरून दोन्शी भशावत्ा एकभेकाॊलय
क
ु यघोडी कयण्माचे प्रमत्न करू रागल्मा.
५) सॊशम, अविश्िास, हेतू फद्दरच्मा शॊका :
प्रायॊबाऩावूनच अगदी १९१७ च्मा यशळमात घडरेल्मा क्ाॊती कारखॊडाऩावून अभेरयका ल यशळमा मा दोन्शी देळात
ऩयथऩयाॊफद्दर वॊळम,अवलश्लाव आणण ऩयथऩयाॊच्मा शेतूफद्दर ळॊका ननभााण झाल्माने ळीतमुद्धारा भोठी चारना शभऱारी.क
े लऱ
दुवऱ्मा भशामुद्धाचे वॊकट ननभााण झाल्माने ल शुक
ु भळाशी याष्ट्ाॊचे वॊकटारा तोंड देण्मावाठीयशळमा, अभेरयका शी याष्ट्े एकत्र आरी.
अभेरयक
े च्मा भनात यशळमाने ऩोरॊड फाफत क
े रेरा अऩेषा बॊग, तय यशळमाच्मा भनात अभेरयक
े ने आश्लावन देऊन देखीर दुवयी आघाडी
उबी कयप्माव (दुवऱ्मा भशामुद्धात) क
े रेरा उळीय माभुऱे दोन्शी याष्ट्ाॊच्मा भनात अवलश्लाव शोता. शीच कायणे मुद्धानॊतयळीतमुद्धाव
जफाफदाय ठयरी.
६) िैचायीक भतबेद
वाम्मलादी ल बाडलरळाशी गटात जे लैचायीक भतबेद झारे ते ळीतमुध्दाव कायणीबुत ठयरे. ऩाश्चीभात्माच्मा फोल्ळेवलक
क्ाॊतीरा वलयोध अवल्माने ती क्ाॊती दडऩुन टाकण्माचा प्रमत्न क
े रा. वाम्मलाद शे दशटरय आणी भुवोरीनीऩेषाशी गॊबीय वॊकट शोते.
ऩयॊतु दशटरय आणण भुवोरीनीने वाम्मलाद अथला रोकळाशी अवा बेदबाल न कयता ऩाश्चीभात्म याज्मालय आक्भण क
े रे.त्माच लेऱेव
आऩरे याष्ट् धोक्तमात आशे अवे यळीमारा लाटु रागरे.आणण त्माभुऱे ऩाश्चीभात्म याष्ट् ऩरयथथीतीच्मा दडऩणाखारी एकत्र आरी.
ऩयॊतु दशटरय चा ऩाडाल झाल्मानॊतय त्माच्माॊतीर भतबेत वलक्ाऱ रूऩ ्धायण क
े रे आणण त्मातुनच वऴतमुध्दारा वुरूलात झारी

5.
७ ) सॊक
ु चचत याष्रीम हहतसॊफध
यळीमा दुवऱ्मा भशामुध्दानॊतय आऩरी स्थथीती भजफुत क
े ल्मानॊतय ळेजायी याष्ट्े आऩल्मा ताब्मात आणण्माचा प्रमत्न
क
े रा ल प्रबालाखारी याशणायी वयकाय थथाऩन क
े री त्माभुऱे रष्टकयी ल आर्थाक भदत देलुन त्माॊना दाफुन टाकरे ल वॊक
ु चीत थलाथा
इतय याष्ट्ाच्मा दशतवॊफधारा भायक शोता ऩुला मुयोऩ यळीमाकडे तय ऩाश्चीभ मुयोऩ अभेयीक
े कडे अवे दोन गट मुयोऩभध्मे तमाय झारे
आशळमा मा खॊडात ऩॎशवपीक षे
े़
त्रात अभेयीकाने र्चनरा ल यशळमारा ळश देण्मावाठी ऩाश्चीभ आशळमाई प्रदेळात अभेयीका ल यळीमा
माॊनी तेथीर याष्ट्ा भध्मे ओठतान क
े री ल स्व्दतीम भशामुध्दानॊतय थलतत्र झारेल्मा देश्माना आऩण क
ू णाचे शभत्र व्शामचे माॊचे ननणाम
घेण्माचे थलाॊतत्र देणे आलश्माक शोते ऩण अभेयीका ल यळीमाच्मा दफालाभुऱे त्माॊना थलाॊतत्र्माऩणे ननणमा घेता आरे नाशी .
शीतमुद्धाची िैशशष््मे :
१ आऩल्मा वलवलध षेत्रातीर मळाचे प्रदळान,वलचायवयणीचे श्रेष्टठत्ल तवेच प्रनतथऩध्मााच्मा चुका,लैगुण्मे, उणणला माॊचे बडक लणान
दोन्शी गटातीर प्रचायभाध्मभे कयीत अवतात.
२ अवलकशवत ककॊ ला भागावरेल्मा याष्ट्ातीर वलद्मार्थमाांना आऩल्मा देळात फोरालून आऩल्मा बौनतक प्रगतीचे, ळाथत्रीम सानाचे,
लैबलळारी जीलनभानाचे आणण नेत्रदीऩक मळाचे प्रदळान करून त्माॊना बायालून टाकणे.
३ प्रनतथऩधी गटातीर याष्ट्ाॊच्मा ळावकीम काभकाजातीर, लैसाननकदृष्ट्मा भशत्त्लऩूणा प्रकल्ऩातीर गुप्त भादशती आणण गोऩनीम
कयाय माॊची भादशती करून घेण्मावाठी प्रशळक्षषत गुप्तशेय वॊफॊर्धत याष्ट्ात ऩाठवलणे,
४ प्रनतथऩधी याष्ट्ाॊची औद्मोर्गक प्रगती कभी कयण्मावाठी तेथीर काभगायाॊभध्मे शेतुऩूलाक ल मोजनाऩूलाक अवॊतोऴ ननभााण कयणे.
५ जगाच्मा वलवलध बागातीर नलोददत याष्ट्ाॊभध्मे शोणाऱ्मा वॊघऴाारा खतऩाणी घारणे आणण त्मा षेत्रात आऩरे लचाथल थथाऩन
कयणे.
६ आऩल्मा गटातीरयाष्ट् फरलान शोतीर माची वदैल काऱजी घेणे.
७ आऩरा गट रष्टकयीदृष्ट्मा फऱकट व्शाला, म्शणून ज्मा दठकाणी लाल शभऱेर तेथे रष्टकयी अथला नावलक तऱ थथावऩत कयणे.
आऩल्मा गटातीर ननयननयाळ्मा वदथम याष्ट्ाॊभध्मे आलश्मक ते कयायभदाय घडलून आणणे.

6.
शीतमुद्धाचे भहत्िाचे टप्ऩे तथा कारखॊड
१) यशशमाचा ऩूिष मुयोऩ आणण इयाणभध्मे हस्तऺेऩ :
ऑगथट १९४५ भध्मे दुवये भशामुद्ध वॊऩरे आणण फशरान ळशयावश ऩूलामुयोऩचा जो बाग यशळमाच्मा वाम्मलादी रार वैन्माने
ऩादाक्ाॊत क
े रा शोता, त्मातून भाघाय घेण्माचे नाल थटॎशरन वयकाय घेत नव्शते. अनतळम थोड्मा काऱात मा प्रदेळातीर याष्ट्ाॊलय आऩरी ऩकड
फववलण्माचा उद्मोग वाम्मलादी यशळमाने वुरू क
े रा. इतक
े च नाशी तय उत्य इयाणभधीर अझयफैजान मेथीर तेराच्मा खाणीॊचा प्रदेळ व्माऩण्माचा
यशळमाने प्रमत्न क
े रा.
२) साम्मिादी यशशमा ि तुक
ष स्थान
तुक
ा थथानळी झारेरा अनाक्भणाचा कयाय डालरून यशळमाने तुक
ा थथानच्मा ताब्मातीर वाभुद्रधुन्माॊच्मा प्रदेळाॊलय आऩरा शक्तक
वाॊर्गतरा. ऑक्तटोफय १९४७ भध्मे दोथत याष्ट्ाॊनी तुक
ा थथानरा यशळमाच्मा वलयोधात बडकवलरे आणण यशळमाच्मा मा षेत्रातीर वलथतायलादी
कायलामाॊना खीऱ घातरी. यशळमाचे तुक
ा थथानालय दडऩण मेऊ नमे म्शणून ठोव कायलाई कयण्माचा वलचाय दोथत याष्ट्ाॊनी क
े रा. माच लेऱी ऑक्तटो.
१९४६ चा कयाय फाजूव वारून यशळमाने ग्रीवभध्मे वाम्मलाद्माॊच्मा कायलामाॊना भदत कयण्माव मुगोथरावलमा, अल्फाननमा, फल्गेरयमा मा याष्ट्ाॊना
वाॊर्गतरे. शे त्रिटनरा आलडणे भुऱीच ळक्तम नव्शते. त्माभुऱे त्रिटनने अभेरयक
े रा मा काभी ऩुढाकाय घेण्माची वलनॊती क
े री
३) टूभन शसद्धाॊत
ऩूला जभानी ल ऩूला मुयोऩातीर देळ यशळमा आऩल्मा प्रबालाखारी आणत अवल्माने अभेरयक
े ने माकडे गॊबीयरयत्मा ऩादशरे.
वाम्मलाद्माच्मा धोक्तमाऩावून ऩूला मुयोऩ ल भध्मऩूला लाचलण्मावाठी अभेरयक
े ने खॊफीयऩणे ऩालरे टाकण्माव वुरूलात क
े री. ग्रीव, तुक
ा थथान ल
इयाण मा देळाॊतीर ऩरयस्थथती शाताफाशेय जात आशे शे रषात मेताच शॎयी ्भन माॊनी मा वभथमेचा वलचाय कयण्मावाठी १२ भाचा १९४७ रा
शवनेटची फैठक फोरालरी. माभध्मे वाम्मलादारा आऱा घारण्मावाठी तवेच भध्मऩूलेत ळाॊतता ल वुव्मलथथा दटकवलण्मावाठी मेथीर याष्ट्ाॊचे
थलातॊत्र्म आफादीत याशणे अत्मॊत आलश्मक आशे.
्भन शवद्धाॊत म्शणजे जगात कोठेशी प्रत्मष ल अप्रत्मष आक्भण शोऊन जगातीर ळाॊतता धोक्तमात आरी आशे. तय अभेरयक
े ची
वुयक्षषतता धोक्तमात आरी आशे अवे भानरे जाऊन अभेरयका त्मा प्रकायणात शथतषेऩ कयीर. ह्मा शवद्धाॊताभुऱे ग्रीव, तुक
ा थथान ल इयाण माॊना
वाम्मलादाऩावून दूय ठेलण्माचे काभ अभेरयक
े ने क
े रे.

7.
४) अभेरयक
े ची भाशषर मोजनााः
अभेरयक
े चा अध्मष टूभन माने १२ भाचा १९४७ योजी जगातीर वाम्मलादी वलथतायारा ऩामफॊद घारण्माची नैनतक
जफाफदायी अभेरयक
े ची आशे अवे घोवऴत क
े रे. त्मानुवाय एका अभेरयकन भॊत्र्माव (भाळार) एक मोजना तमाय कयण्माव
वाॊर्गतरी. शीच अभेरयक
े ची प्रशवद्ध भाळार मोजना शोम. मा वाठी ऩरयळ रा फैठक झारी. अभेरयक
े कडून कोणकोणत्मा
याष्ट्ाॊना कोणकोणती भदत आलश्मक आशे शे ननस्श्चत कयण्मावाठी प्रनतननधी अवरेरी याष्ट्ाची एक वशभती थथाऩन
कयण्मात आरी. ह्मा वशभतीने ददरेल्मा अशलारानुवाय मुयोऩरा आऩल्मा आर्थाक ऩुनननाभााणाकरयता ककभान ८,००० कोटी
रु. ककभतीच्मा भाराची गयज शोती.त्मानुवाय १९४८ भध्मे आर्थाक वशमोग अर्धननमभ (Economic Co-operation Act)
करून अभेरयक
े द्लाया मुयोवऩमन देळाॊना भदतीची व्मलथथा कयण्मात आरी. म्शणूनच भाळार मोजनेरा 'मुयोवऩमन
ऩुनरुत्थानाची मोजना अवे म्शटरे जाते.
५) कॉशभन पॉभष
भाळार मोजनेरा प्रत्त्मुत्य म्शणून यशळमाने २५ ऑक्तटोफय १९४७ योजी 'कॉशभन पॉभा नालाचा गट थथाऩन
क
े रा.अभेरयक
े ने मुयोऩात वुरू क
े रेल्मा आर्थाक भदतीच्मा कामाक्भारा वलयोध करून वाम्मलादाचा प्रवाय कयणे त्माभागीर
उद्ददष्टट शोते. त्माचे भुख्म कामाारम फेरग्रेड मेथे ठेलण्मात आरे. कॉशभन पॉभाभध्मे वुरुलातीरा यशळमा, ऩोरॊड, रूभाननमा,
शॊगेयी, फल्गेरयमा, मुगोथरास्व्शमा, झेकोथरोव्शाककमा इ. याष्ट्े शोती. ऩुढे मुगोथरास्व्शमाचा नेता भाळार दटटो ह्माचे यशळमाळी
भतबेद झाल्माने त्माने कॉशभन पॉभाभधून आऩल्मारा फाजूरा काढरे. अभेरयक
े प्रभाणेच थलत्चे प्रबालषेत्र ननभााण कयणे शाच
त्माभागीर यशळमाचा उद्देळ शोता.

8.
६) जभषनीचा क
ू ट प्रश्नाः
जभानीतून नाझीलादाचे उच्चाटन कयण्माचा वॊमुक्ततयीत्मा प्रमत्न कयाला अवे भशामुद्धकाऱात ठयरे शोते. ऩण यशळमाचा
वाम्मलादी वलथतायाचा वलश्लव्माऩी कामाक्भ रषात मेताच त्रिटन, फ्रान्व, अभेरयका मा रोकळाशीलादी याष्ट्ाॊनी ऩस्श्चभ जभानीवलऴमी
ऩयत लेगऱा ल वौम्म दृस्ष्टटकोन अॊगीकायरा. १९५० वार उजाडण्माऩूलीच ऩस्श्चभ जभानी एक ऩूणा वलकशवत याष्ट् फनरे. ऩस्श्चभ
जभानीचा इतका झऩा्माने वलकाव झाल्माचे ऩाशून वाम्मलादी यशळमाच्मा अथलथथ झारा. आणण त्माने ऩस्श्चभ जभानी ल ऩूला जभानी
माॊचे वॊफॊध तोडरे. इतक
े च नव्शे तय आऩल्मा ननमॊत्रणाखारी अवरेल्मा फशरान ळशयाची कडक नाक
े फॊदी क
े री. नतकडे बाॊडलरळाशी
याष्ट्ेशी स्जद्दीरा ऩेटरी. त्माॊनी वतत दशा भदशने वलभानातून फशरानभधीर जनतेरा वला त-शेच्मा जीलनालश्मक लथतूॊचा बयऩूय ऩुयलठा
क
े रा आणण ऩस्श्चभ जभानीचे प
े डयर रयऩस्ब्रक ऑप जभानी.ऑक्तटो. १९४९ रा शे नले वालाबौभ याष्ट् घोवऴत क
े रे. ऩूला जभानीचे
(German Democratic Republic (G.D.R.) ननभााण क
े रे. ऩस्श्चभमुयोऩातीर फ्रान्ववश १९५१ भध्मे रोकळाशी याष्ट्ाॊनी ऩस्श्चभ
जभानीफयोफय अवरेरी मुद्धालथथा वॊऩल्माचे जाशीय क
े रे.
(७) नाटो कयाय :
उत्य अटराॊदटक कयाय वॊघटना (NATO) - 1949 दुव-मा भशामुद्धानॊतय जभानीचे अभेरयका ल यशळमाभध्मे लाटऩ
झाल्माभुऱे जो काशी ऩूला ऩस्श्चभ तणाल लाढू रागरा शोता. त्माभधूनच यशळमाचे वाम्राज्म थोऩलण्मावाठी बक्तकभ उऩाम मोजना
कयण्माचा ननणाम घेतरा. मा ननधाायातूनच ऩस्श्चभ कयायातीर वला याष्ट्े वाभीर झारी. नाटो कयायालय ४ एवप्रर १९४९ योजी अभेरयका,
फ्रान्व, इॊग्रॊड, इटरी, फेस्ल्जमभ, डेन्भाक
ा , रकझेंफगा, नेदयरॉड, नॉले, ऩोतुागार, क
ॎ नडा ल आमरांड मा १२ याष्ट्ाॊनी थलाषऱ्मा क
े ल्मा.
१९५२ भध्मे ग्रीव, तुक
ा थथान ल १९५५ भध्मे ऩस्श्चभ जभानी नाटो कयायात वाभीर झारे.
८) अॉझ्मुस कयाय 1947 (Australia - New Zeland United States Organization)
चीनभधीर वाम्मलाद्माॊचा वलजम ल जऩानचा वॊबाव्म रष्टकयलाद मा वॊकटाॊना तोंड देण्मावाठी अॉझ्मुव (ANZUS) शी
कयाय वॊघटना जन्भारा आरी. ऑथ्ेशरमा न्मूणझरॊड-अभेरयका मा याष्ट्ाॊनी अथ्ेशरमा खॊडाच्मा वुयक्षषततेवाठी प्रादेशळक ऩातऱीलय
क
े रेरा शा वॊयषक कयाय १२ जुरै १९५१ योजी घडून आरा.

9.
९) सीटो कयाय
ळीतमुद्ध अभेरयका ल मुयोऩखॊडाऩुयते भमााददत न याशता बागातशी ऩवयरे ऩस्श्चभ आशळमा ल भध्मऩूला शी
तेरषेत्रे अवल्माने त्माॊच्मालय भारकी शक्तक ल लचाथल ठेलण्मावाठी यशळमा ल अभेरयक
े भध्मे चढाओढ ननभााण झारी. तवेच
आशळमा खॊडाभध्मे वाम्मलादी वलचायवयणी ऩवरू नमे म्शणून आशळमा खॊडातीर वॊयषणावाठी कपरीऩाईन्वची याजधानी
भॎननरा ( भननरा) मा दठकाणी फैठक फोरण्मात आरी. मा ऩरयऴदेव अभेरयका, इॊग्रॊड, फ्रान्व, ऑथ्ेशरमा, ऩाककथथान,
कपशरऩाईन्व ल थामरॊड शी याष्ट्े उऩस्थथत याशीरी आणण ८ वप्टेंफय १९५४ योजी आग्नेम आशळमा कयाय वॊघटना थथाऩना
झारी.
१० ) फगदाद कयाय सॊघटना
अयफ वॊघात तीव्र भतबेद झाल्मानॊतय भध्मऩूलेत एक प्रफऱ वॊघटना ननभााण कयण्माव लेग आरा. त्माभधून
इयाक ल तुक
ा थथान माॊच्मात फगदाद कयाय २४ प
े िुलायी १९५५ योजी आरा. ज्मा याष्ट्ाॊचे भध्मऩूलेळी दशतवॊफॊध गुॊतरे आशेत.
अळी याष्ट्े उदा. इॊग्रॊड ऩाककथथान इयाण मा कयायात वाभीर झारे. माभुऱे मा कयायाची व्माप्ती लाढल्माने त्माव भध्मलती
कयाय वॊघटना (Central Treaty Organization - CENTO) वेंटो अवे नाल देण्मात आरे.
११ ) िॉसाष कयाय (Warsaw Pact)-
अभेरयक
े च्मा प्रेयणेने ऩूला मुयोऩात घडत अवरेरा घटनाॊचा वलचाय कयण्मावाठी वोस्व्शएत यशळमाने डडवेंफय १९५५
भध्मे शॊगेयी, झेकोथरोव्शाककमा, अल्फाननमा, फल्गेरयमा, ऩूला जभानी, ऩोरॊड, रुभाननमा, वोस्व्शएत यशळमा अळा आठ याष्ट्ाॊची
एक ऩरयऴद ऩोरॊडची याजधानी लॉवी मेथे बयरी. मा फैठकीभध्मे भैत्री, वशकामा ल ऩयथऩय भदतीचा कयाय कयण्मात मेऊन
वबावद याष्ट्ाॊचे वॊमुक्तत वेनादर उबायण्माचे ठयरे म्शणून मा कयायाव लॉवाा कयाय अवे वॊफोधण्मात आरे.

10.
१३) कोरयमातीर सॊघर्ष:
भशामुद्धानॊतय कोरयमारा थलातॊत्र्म द्माले अवे क
ै यो ऩरयऴदेत ठयरे शोते. तथावऩ यशळमाने कोरयमाचा उत्य बाग ल
अभेरयक
े ने दक्षषण बाग ताब्मात घेतरा आणण ३८ उत्य अषाॊळ शी दोन्शी प्रदेळाची वीभा ठयवलण्मात आरी. दोन्शी याष्ट्ाॊनी कोरयमाभध्मे
एकच वयकाय थथाऩन कयण्माचे भान्मशी क
े रे शोते. ऩयॊतु प्रत्मषात भात्र कोरयमाचा उत्य बाग यशळमाच्मा ताब्मात आरा ल दक्षषण बाग
अभेरयक
े ने फऱकालरा. जून १९५० भध्मे उत्य कोरयमातीर वयकायने यशळमाच्मा र्चथालणीलरून दक्षषण कोरयमालय आक्भण क
े रे. २६
जून १९५२ उबमऩषी मुद्धफॊदी कयाय झारा आणण उत्य ल दक्षषण कोरयमाभध्मे ३८ उत्य अषाॊळालय एका तटथथ षेत्राची ननशभाती
कयण्मात आरी.
१४) उ. व्हहएटनाभ मुद्ध :
अभेरयकन अध्मष आमवेन शॉलय माच्मा कायकीदीऩावून राओव ल दक्षषण स्व्शएटनाभभधीर कम्मुननथटाॊच्मा
कायलामाॊभुऱे आग्नेम आशळमातीर लातालयण त्रफघडत चाररे शोते. ७ भे १९५५ योजी कम्मुननथटाॊनी 'ददन एन त्रफन एप' शे भशत्त्लाचे
रष्टकयी ठाणे स्जॊकरे. त्माभुऱे अभेरयका र्चॊतीत झारे. भे १९५४ भध्मेच स्जनेव्शा मेथे एका आॊतययाष्ट्ीम ऩरयऴदेचे आमोजन कयण्मात
आरे. त्मात फ्रान्वच्मा ताब्मातीर क
ॊ फोडडमा ल राओव माॊना थलातॊत्र्म देण्माचे भान्म कयण्मात आरे. कम्मुननथटाॊनी उत्य
स्व्शएटनाभभध्मे जाले अवे ठयरे. १९५६ भध्मे तेथे ननलडणुका घेऊन उत्य स्व्शएटनाभ ल दक्षषण स्व्शएटनाभ माॊचे एकीकयण कयण्माचा
प्रमत्न कयण्मात आरा, ऩण तो मळथली झारा नाशी.

11.
१५) १९७०-८० मा कारखॊडातीर शीतमुद्र
अभेरयका ल वोस्व्शएट यशळमा मा दोन याष्ट्ाॊतीर तणाल १९७० च्मा नॊतयच्मा दळकात कभी शोऊ रागरा.
वोस्व्शएट यशळमाचे इतय देळाॊळी वॊफॊध वुधारू रागरे. १२ ऑगथट शऱूशऱू १९७० योजी भॉथको फॉन (The Moscow Bonn
Agreement) कयाय कयण्मात आरा. त्मालय वोस्व्शएट यशळमाने अध्मष कोशवजीन ल ऩस्श्चभ जभानीचे चान्वरय माॊनी
थलाषऱ्मा क
े ल्मा. इ.व. १९७५ भध्मे स्व्शएटनाभ वॊघऴा वॊऩुष्टटात आरा. मा वॊघऴााभध्मे अभेरयक
े रा ऩूणाऩणे अऩमळ आरे.
इ.व. १९७२ भध्मे अभेरयक
े चे अध्मष ननकवन माॊनी चीनरा बेट ददरी. तय भे १९७२ रा अध्मष ननकवन माॊनी भॉथकोरा बेट
देऊन Anti Ballistic Missile System कयाय घडलून आणरा. तवेच २६ भाचा १९७९ योजी भध्मऩूलाभध्मे ळाॊतता ननभााण
कयण्माच्मा उद्देळाने इस्जप्त ल ईथत्राईर मा दोन देळाॊभध्मे क
ॎ म्ऩ डेव्शीडकयाय घडलून आणरा.
१६) शीतमुद्धाचा शेिट
१९८०च्मा दळकात त्मा भशावॊशायक अथत्राॊची ननयथाकता वलाच फड्मा याष्ट्ाॊना जाणलरी. मुद्ध बडकरे तय त्मात
दोन्शी ऩषाॊचा वलनाळ नक्तकी शोणाय माची जाणील अवल्माने भशामुद्ध अजून टऱरे नाशी. १९८० नॊतय ळीतमुद्धाचे दशभ
वलतऱण्माव प्रायॊब झारा.८ डडवेंफय १९८७ भध्मे अभेरयका ल वोस्व्शएट यशळमा मा दोन देळाॊभध्मे The Intermediate Range
Forces Treaty शा कयाय घडलून आरा. वोस्व्शएट यशळमाचे अध्मष गोफााचेव्श माॊनी भे १९८९ भध्मे चीनरा बेट देऊन
वीभेलयीर वैन्म कऩात कयण्माचा ननणाम घेतरा. तवेच १९८९ च्मा अखेयीव वोस्व्शएट यशळमाचे अध्मष शभखाईर गोफााचेव्श
ल अभेरयक
े चे अध्मष जॉजा फुळ माॊनी वॊमुक्तत ननलेदनाद्लाये ळीतमुद्ध वॊऩरे अवे जाशीय क
े रे.

12.
शीतमुद्धाचे ऩरयणाभ :
१) ळीतमुद्धाभुऱे ऩुन्शा एकदा ऩदशल्मा ल दुवऱ्मा भशामुद्धावायखे लातालयण ननभााण झारे
२) जग वयऱ वयऱ दोन वत्ागटात वलबागरे गेरे. रोकळाशी ल बाॊडलरळाशी याष्ट्ाॊनी अभेरयक
े रा आऩरा नेता भानरे तय वाम्मलादी
याष्ट् यशळमाच्मा अॊगुरी ननदेळनाप्रभाणे लागु रागरे .
३) आऩाऩल्मा गटाचे वाभथा लाढवलण्माचा प्रमत्न वुरु झारे . मावाठी रष्टकयी वशाय्म देणे, आर्थाक भदत कयणे ला अन्म भागााचा
अलरॊफ कयण्मात आरा. त्मातूनच नाटो, वीटो, लावाा, वेंटो अवे कयाय घडून आरेत.
४) ऩदशल्मा भशामुद्धाऩूली जवे ऩयथऩयवलयोधी गुप्त कयाय झारेत आणण त्माभुऱे मुयोऩचे लातालयण वॊळमी फनरे तीच स्थथती ननभााण
झारी .
(५) अशरप्त गटाचा उदम शाशी ळीतमुद्धाचा एक ऩरयणाभ भानाला रागेर. जगातीर बायतावायख्मा याष्ट्ाॊना रष्टकयी कयाय कयणे
तवेच अभेरयक
े च्मा ला यशळमाच्मा गटारा फाॊधून घेणे ऩवॊत नव्शते. त्माॊनी अशरप्त याशण्माचे ठयवलरे.
(६) ळीतमुद्धाभुऱे वॊमुक्तत याष्ट्वॊघ जागनतक याजकायणाचा अड्डा फनरेरा आशे. तेथे यशळमा ल अभेरयका एखाद्मा प्रश्नालय नेभकी
वलरुद्ध फाजू उचरून धयतात. तवेच नकायार्धकायाचा लायॊलाय उऩमोग करून त्माॊनी वॊमुक्तत याष्ट्वॊघारा अकामाषभ फनलून
वोडरे आशे.
(७) ऩयथऩयवलयोध म्शणजे थऩधाा आरी, ऩण शी थऩधाा शवद्धाॊताऩुयतीच न याशता वलसान रष्टकयी षेत्रातशी वुरू झारी.
नन्ळथत्रीकयणाचे वला प्रमत्न शाणून ऩाडून ह्मा दोन्शी याष्ट्ाॊभध्मे जीलघेणी ळथत्राथत्र थऩधाा वुरू झारेरी आशे. अणुफॉम्फचे मुग
भागे ऩडून शैड्रोजन फॉम्फ ल त्माऩेषाशी वॊशायक न्मू्ॉन फॉम्फव ्तमाय शोऊ रागरे

13.
THANK YOU
------------------------