1.
B.A.Sem - VI
स्टालरन च्मा काऱातीर यलळमा
Sanjay M.Giradkar
Department of History
M.G.College Armori

2.
यलळमातीर फोल्ळेवलक क्ाांती चा लळल्ऩकाय म्शणून स्टॅलरन शोता
त्माच्माच भागगदळगनाखारी यलळमात फोल्ळेवलक क्ाांती मळस्ली झारी
ळावनाची वत्ता वूत्रे शातात आल्मानांतय देळावभोय अनेक वांकटे उबी
शोती ऩयांतु कठोय ऩरयश्रभाने रेननन त्मातून देळारा फाशेय काढरे त्मावाठी
त्माांनी नव्माआर्थगक धोयणाचा अलरांफ करून यलळमाचा आर्थगक
वलकावाचा ऩामा वाधरा 1922भध्मे रेननन माांची प्रकृ ती बफघडरी दुरुस्त
शोता शोता 1923 भध्मे त्मारा ऩुन्शा ऩषाघात झारा आणण 21 जानेलायी
1924 भध्मे त्माचा भृत्मू झारा त्मानांतय वत्ता वांघऴग ननभागण शोऊन
त्माची जागा लभऱलण्मावाठी वत्ता वांघऴग वुरू झारा मा वत्ता वांघऴागत
ळावनाची वलग वत्ता आऩल्मा शातात क
ें द्रित क
े री
स्टालरन च्मा काऱातीर यलळमा

3.
स्टालिन विरुद्ध ट्राटस्की
रेनननच्मा भृत्मूनांतय रेननन ल ट्राटस्की मा प्रभुख नेत्माांभध्मे भतबेद
ननभागण झारे. ट्राटस्की शा वाम्मलादाच्मा वलश्ल क्ाांतीचा वभथगक शोता तय स्टॅलरनच्मा
भते वलश्ल क्ाांती मळस्ली शोणाय नाशी. त्माभुऱे यलळमाने वाम्मलादी क्ाांती मळस्ली
करून जगावभोय आदळग ननभागण कयाला .म्शणजे आऩोआऩच इतय याष्ट्ट्रीम यलळमाचे
अनुकयण कयतीर त्माच फयोफय रेणीांनव्मा आर्थगक धोयणालय ल ट्राटस्की ल स्टॅलरन
माांच्मात भतबेद शोते अळा प्रकाये अनेक भुद्द्माांलरून दोघाांभध्मे भतबेद शोते शे.
भतबेद वैद्धाांनतक अवरी तयी त्माांच्मा भागे वत्ता वांघऴग शा प्रभुख भुद्दा शोता
.स्टॅलरनची ऩषवांघटन एलढी भजफूत ऩकड शोती त्माने भोठ्मा चतुयऩणाने ट्राटस्की ल
त्माच्मा अनुमामाांना वलरुद्ध प्रचाय करून त्माची फाजू कभक
ु लत क
े री ट्राटस्की मुद्ध
भांत्रीऩदालरून कभी क
े रे १९२७रा ऩषाच्मा फाशेय काढरे १९२९भध्मे त्मारा शद्दऩाय
क
े रे त्मानांतय ट्राटस्की फाशेयीर देळात बटकत याद्रशरा तुक
ग स्तान भधून तो अभेरयक
े त
गेरा नतथेच भोस््कीको भध्मे एका भायेकऱ्मानेनेट ट्राटस्कीचा खून क
े रा. त्माफयोफयच
स्टेटव की चे वलचायशी वभाप्त झारे. कायण त्माचे वलचाय वाम्मलादी वलयोधी आशे
अवे घोवऴत कयण्मात आरी ट्राटस्की च्मा अनुमामाांनाशी क्
ू यऩणे वभाप्त कयण्मात
आरे अळा प्रकाये रेणी नांतय वत्तावांघऴागचा स्टॅलरन वलजमी ठयरा

4.
स्टालरन
स्टालरन त्माचे भूऱ नाल जोवेप व्शीवेरयमोनोवलच जुगास्लीरी अवे शोते
.त्माच्मा वाशवी ऩोरादी स्लबालाभुऱे त्माचे नाल स्टालरन ऩडरे स्टॅलरन मा ळब्दाचा
अथग ऩोराद अवा शोतो नतथून तो जोवेप स्टॅलरन म्शणून प्रलवद्ध झारा जन्भ १८७९
भध्मे जॉर्जगमा प्राांतात झारा त्माचे लडीर चभगकाय व्मलवाम कयीत आऩल्मा भुराांनी
धभगप्रचायक फनाले शीच त्माांच्मा लडडराांची इच्छा शोती ऩण स्टॅलरनलय भा्वगलादाचा
प्रबाल ऩडरा ल तो रेणीांन चा अनुमामी फनरा
1903 भध्मे तो फोरळेवलक ऩषाचा वदस्म फदरा १९०५ मा क्ाांतीत त्माची
बूलभका भशत्त्लऩूणग शोती १९१२ भध्मे ऩषाच्मा भध्मलती वलभतीलय घेण्मात आरे
क्ाांनतकायी वलचायाभुऱे स्टालरन रा अनेकदा तुरुांगाची शला खाली रागरी १९१३ भध्मे
त्मारा ऩकडण्मात आल्मालय त्माची यलानगी दुयलती प्रदेळातीर उत्तय वैफेरयमात कयण्मात
आरी १९१७ च्मा क्ाांतीच्मा लेऱी स्टॅलरन वामफेरयमातच स्थानफद्ध शोता क्ाांती मळस्ली
झाल्मालय त्माची भु्तता कयण्मात आरी १९१७भध्मे वाम्मलादी ऩषाचे भुखऩत्र प्रलदा
च्मा वांचारकऩदी ननमु्ती कयण्मात आरी क्ाांती काऱात ल नांतय झारेल्मा शी
यलळमाच्मा गृश मुद्धात त्माने भशत्त्लऩूणग बूलभका फजालरी क्ोनस्टेट मेधीर
नौदराचे फांडे त्मानेच भोडून काढरी रेणीांनच्मा भांबत्रभांडऱात त्माांनी वलवलध ऩदाांलय कामग
क
े रे
१९२२ भध्मे ऩषाचे भशत्त्लऩूणग भुख्म वर्चल ऩद लभऱारे ऩषातीर ल ळावनातीर
भशत्त्लऩूणग ऩदे बूऴलरी त्माभुऱे वलवलध स्तयालयीर रोकाांफयोफय माांचा ननकटचा वांफांध
आरा म्शणून आऩल्मा वलयोधकाांना नेस्तनाफूत कयीत रेनननच्मा भृत्मूनांतय त्माांनी
वत्ताधायी फनरा

5.
स्टालरन चे अांतगगत धोयण
वाम्मलादी क्ाांती करून यलळमाने जगावभोय आदळग ननभागण कयाला
म्शणजे इतय देळ आऩोआऩच यलळमाची अनुकयण कयतीर अवे म्शणणाया
स्टॅलरनच्मा शातात वत्ता आरी ऩण वत्ता आल्मानांतय यलळमाची र्स्थती
चाांगरी नव्शती फऱ्माज षेत्रात भागावरेरा ऩण शोता अळा र्स्थतीचा वलचाय
करून आर्थगक वलकाव घडलून आणण्मावाठी १९२५ भध्मे११ वदस्माांची
ननमोजन वलभती ननमु्त क
े री मा वलभतीने देळारा आर्थगक दृष्ट््मा
स्लालरांफी फनलण्मावाठी ऩांचलावऴगक मोजना वुचलरी वलग षेत्राचा वलकाव दय
लाढवलण्माचा ननर्श्चत कयण्मात आरा यलळमा आणण स्टॅलरन माांच्मा
नेतृत्लाखारी आर्थगक वलकावाचा क
े लढा जफयदस्त कामगक्भ शाती घेतरा माची
कल्ऩना मेते मा लळलाम वाभूद्रशक ळेती ळेतीचे माांबत्रकीकयण फेकायी ननभूगरन
लळषण प्रवाय इत्मादी उद्द्रदष्ट्टे शोती शी ऩद्रशरी ऩांचलावऴगक मोजना १९२८ भध्मे
वुरू झारी

6.
ऩहििी ऩंचिावषिक योजना १९२८ ते १९३३
मा मोजनेचे उद्द्रदष्ट्ट चाय-ऩाच लऴागत गाठरी गेल्माने ऩद्रशरी ऩांचलावऴगक मोजना एका लऴागत
आधीच वांऩरी मा मोजनेच्मा मळस्लीतेवाठी स्टॅलरन माांच्मा नेतृत्लाखारी यलळमन जनतेने अऩाय
कष्ट्ट क
े रे मा मोजनेवाठी रागणाया बाांडलर देळातच उबे कयण्माचे स्टॅंलरांनने ठयवलरे मोजनेरा
यालळमातच चाांगरे मळ लभऱारे कोऱवा तेर रोखांडआणण अन्नधान्म माचे उत्ऩादन 200 ट्क
े तय
वलद्मुत उत्ऩादन 300 ट््माांनी लाढरे अन्नधान्माच्मा फाफतीत देळ ल स्लालरांफी अवणे अत्मांत
आलश्मक अवते म्शणूनच यलळमाने अन्नधान्माच्मा उत्ऩादनाचे उद्द्रदष्ट्ट १५० % ठयवलरे त्मा दृष्ट्टीने
वामफेरयमा आग्नेम आलळमा बागातीर तीन कोटी एकय ऩडीक जभीन रागलडीखारी आणरी
माांबत्रक ऩद्धतीचा अलरांफ क
े रा ळावनाकडून ळेतकऱ्माांना ताांबत्रक सान अल्ऩ व्माजदयाने कजग
उऩरब्ध करून देण्मात आरी ळेतीचे याष्ट्ट्रीमीकयण करून खाजगी ळेती वभाप्त कयण्मात आरी
वशकायी ळेती ल वाभूद्रशक ळेतीचा प्रमोग वुरू क
े रा वयकायी ळेती देळातीर ऩडीत जलभनी
रागलडीखारी आणरी शा वाभूद्रशक ळेतीचा प्रमोग अत्मांत भशत्त्लाचा ठयरा
यलळमातीर भोठभोठे उद्मोगाचे कायखान्माचे याष्ट्ट्रीमीकयण कयण्मात आरे कृ ऴी ल
औद्मोर्गक षेत्रातीर उद्द्रदष्ट्ट फयोफयच लळषणाकडे ल इतय वोमी वलरती कडे वयकायने रष द्रदरे
देळातीर शजायो राखो काभगायाांवाठी ना्मगृशे वलश्राांतीगृशे क्ीडा भांडऱ माची तयतूद क
े री ऩण
लळषणाकडे वयकायने वलळेऴ रष द्रदरे देळातीर जनता लळक्षषत अवल्मालळलाम कोणतीशी मोजना
मळस्ली शोऊ ळकत नाशी शा अनुबल रषात घेऊन यलळमन वयकायने वालगजननक लळषण व्तीचे
ल वलनाभूल्म क
े रे ननयषयता शटलणे शा त्माभागचा उद्देळ शोता ळैषणणक षेत्रात वभानता आरी
मा कामागत वयकायरा अबूतऩूलग मळ लभऱारे
क्ाांती ऩूलग काऱात यलळमाचे वाषयतेचे प्रभाण२७ ट्क
े शोते ते ऩद्रशल्मा ऩांचलावऴगक
मोजनेच्मा वभाप्तीच्मा काऱात ९० ट््माांऩमंत गेरी लळषणाच्मा प्रवायावाठी ळाऱा ल ग्रांथारम
ननभागण कयण्मात आरी

7.
दुवयी ऩांचलावऴगक मोजना १९३६ ते ३८
ऩद्रशल्मा ऩांचलावऴगक मोजनेत वयकायरा कल्ऩनेऩरीकडे मळ लभऱारे वलगच
अलघड उद्मोग ल कायखाने वुरू झारे म्शणून ऩद्रशल्मा मोजनेच्मा कारालधीतच दुवऱ्मा
ऩांचलावऴगक मोजनेचा आयाखडा तमाय कयण्मात आरा ऩद्रशल्मा ऩांचलावऴगक मोजनेतीर
उणणला दूय कयणे शा मा दुवऱ्मा मोजनेचा उद्देळ शोता लगगलीशीन वभाजयचनेचे ध्मेम
मालेऱी वभोय ठेलण्मात आरे जनतेरा रागणाऱ्मा दैनांद्रदन गयजेच्मा लस्तूचे उत्ऩादन
कयण्मालय बय द्रदरा गेरा अन्नधान्माचे उत्ऩादन 300 ट््माांनी लाढरे दऱणलऱणाच्मा
वाधनाांचा वलकावाकडे रष ऩुयलरे गेरे भोठ्माप्रभाणालय रोशभागग यस्त्माचे फाांधकाभ
येल्लेचे वलद्मुतीकयण झारे वलभाने जशाजे भोठा माांच्मा ननलभगतीलय रष क
ें द्रित कयण्मात
आरे मुद्ध उऩमोगी वाधन वाभुग्री तमाय कयण्माव त्माांनी प्रायांब क
े रा काभगायाांचे
जीलनभान उांचालण्मावाठी त्माांच्मा लेतनात वुधायणा कयण्मावाठी कयण्मात आरी मा
द्वलतीम मोजनेत व्मालवानमक ल ताांबत्रक लळषणालय रष क
ें द्रित कयण्मात आरे
उद्मोगधांद्माच्मा मळस्लीतेवाठी तांत्रसानाच्मा प्रलळषणाची भशत्ल रषात घेऊन त्माांना
त्मा ऩद्धतीचे लळषण देण्मात आरे कायखान्मारा जोडून ळाऱा काढण्मात आरा
वलद्मार्थमांना ऩुस्तकी सानाफयोफयच प्रत्मष कामग व्मलवामाचे सान लभऱू रागरी उच्च
दजागचे तांत्रलळषण देणे देण्मावाठी तांत्र वलद्मारम उघडण्मात आरी यलळमन वयकायने
वलसान षेत्रातीर वांळोधनारा प्राधान्म द्रदरे ल त्मावाठी वलग प्रकायची भदत द्रदरी
वलसानाफयोफयच बाऴाळास्त्र स्थाऩत्मकरा ऩुयाणलस्तू वांळोधन इनतशाव माचीशी अध्ममन
वुरू झारे ऩण भात्र इनतशावात भा्वगलाद लळकलरा जाणाया जाण्मालय कटाष शोता

8.
नतवयी ऩांचलावऴगक
मोजना लगग वभाजयचनेचे याद्रशरे अऩूणग कामग ऩूणग कयणे शा मा मोजनेचा
उद्देळ शोता १९३८ भध्मे शी मोजना अभरात आल्मालय एक लऴांनी
म्शणजे १९३८ भध्मे द्वलतीम भशामुद्ध वुरू झारे त्माभुऱे मोजनेचे
उद्द्रदष्ट्ट फाजूरा ठेलून मुद्धवाभग्री च्मा उत्ऩादनालय रष क
ें द्रित
कयण्मात आरे अद्मालत रष्ट्कयी लळषणालय बय देण्मात आरा एक कोटी
यलळमन तरुण रढण्माव वज्ज झारी यणगाडे तोपा वलभाने मावायख्मा
मुद्ध उऩमोगी गोष्ट्टी भोठ्मा प्रभाणालय उत्ऩादन व्शामरा प्रायांब झारा