Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës

I. Lënda dhe metoda e studimit
HISTORIA E SHTETIT DHE SË DREJTËS është shkencë e përgjithshme juridike që merret me studimin e institucioneve shtetërore e
juridike në periudha të ndryshme të zhvillimit historik.
Ndahet në:
- Historinë e Përgjithshme të Shtetit dhe së Drejtës dhe
- Historinë Nacionale të Shtetit dhe së Drejtës.
Qëllimi dhe rëndësia e studimit të historisë së institucioneve shtetërore dhe juridike është njohja thelbësore me shtetin dhe të drejtën si
kategori shoqërore, klasore dhe historike. Studiuesit e shkencave juridike e konsiderojnë këtë lëndë të domosdoshme për juristët e
ardhshëm, në mënyrë që të mund të kuptohet saktë fenomenologjia e së drejtës dhe në përgjithësi shteti dhe e drejta bashkëkohore.

“Historia est magistra vitae”
Për diskutim:
Cila është shafqur e para në bashkësinë njerëzore, Shteti apo e Drejta?

Metodat e studimit:
Historia e Shtetit dhe së Drejtës është shkencë shoqërore e cila në studimin e objektit të saj përdor METODËN E PËRGJITHSHME
SHKENCORE si të gjitha shkencat e tjera humane.
(Tërësinë e teknikave të hulumtimit për një temë të caktuar)
Ajo përdor edhe metoda të tjera si:
METODA HISTORIKE – që përbëhet nga mbledhja dhe zbulimi i të dhënave historike, sistematizimi, interpretimi dhe dëshifrimi dhe nxjerrja
e përfundimeve të argumentuara shkencore.
Si shkencë juridike, Historia e Shtetit dhe së Drejtës përdor edhe Metodën Dogmatike, Normativiste, Logjike, Komparative, etj.

Relacionet me shkencat e tjera:
Historia e Shtetit dhe së Drejtës ka relacione të ngushta me shkencat e tjera juridike si Teoria e së Drejtës (nga e cila merr të gatshme
nocionet e institucioneve shtetërore dhe juridike), apo me degët e tjera juridike si E Drejta Penale, Familjare, etj.
Me shkencat historike si:
- Kronologjia, merret me llogaritjen e kohës së ngjarjeve të ndryshme historike.
- Paleografia, merret me studimeve e shkrimeve të ndryshme dhe dëshifrimin e tyre.
- Hartografia, merret me studimin e hartave historike.
- Heraldika, merret me studimin e stemave dhe shenjave shtetërore.
- Numizmatika, merret me studimin e monedhave dhe medaljeve në periudha të ndryshme.
- Diplomatika, merret me studimin e diplomave, dokumenteve të vjetra dhe vërteton saktësinë e tyre.

Zhvillimi i Historisë së Shtetit dhe së Drejtës si shkencë e veçantë:
Studime të së Drejtës janë bërë që në kohën antike me lindjen e shtetit dhe së drejtës skllavopronare (Qytet-shtetet Greke dhe në Romë),
por ato nuk ishin historike dhe krahasimtare sepse shtetet dhe të drejtat te popujt e tjerë konsideroheshin barbare.
As në periudhën e Feudalizmit nuk mund të flitet për studime historike të shtetit dhe së drejtës, sepse edhe më tutje E DREJTA trajtohej
në mënyrë dogmatike dhe studioheshin vetëm dispozita të caktuara.
Shkenca e Historisë së Shtetit dhe së Drejtës është paraqitur fillimisht në Francë në shekullin XVI-të, kur u paraqit nevoja e unifikimit të
zakoneve juridike dhe të Drejtës Publike, dhe më pas në Gjermani e në vende të tjera të Evropës.
Themeluesit e shkencës së Historisë së Shtetit dhe së Drejtës janë Lajbnici dhe Monteskie gjatë shekujve XVII dhe XVIII.

Studimi i së Drejtës në periudhën antike:
Herodoti konsiderohet baba i Historisë. Ai ka dhënë informacione të dobishme për shtetin e Persisë, Egjiptit dhe disa poliseve greke.
Sokrati, Platoni me veprën “Republika”, e sidomos Aristoteli me veprat “Kushtetuta e Athinës” dhe “Politika”.
Megjithëse në Romë u arrit shkalla më e lartë e zhvillimit të së Drejtës Skllavopronare, juristët romakë nuk kanë dhënë ndonjë kontribut të
rëndësishëm për historinë e shtetit dhe së drejtës. (E DREJTA ROMAKE)

Studimi i së Drejtës gjatë shekujve VI - XVIII:
Kodifikimi i Justinianit është përmbledhja më e rëndësishme e së drejtës romake e cila nga shekulli XVII u quajt “Corpus Juris Civilis”.
Glosatorët (XI-XIII)
Shkollë juridike për studimin e së Drejtës Romake e paraqitur në qytetet e Italisë Veriore. Juristët e kësaj shkolle e bënin komentimin e
normave juridike të Korpusit. Komentet dhe shpjegimet e normave konkrete ata i shënonin ndërmjet rreshtave me qëllim të kursimit
të pergamenës që ishte shumë e shtrenjtë në atë kohë. Shënimet e tyre quheshin glosa prandaj edhe kanë marrë emrin Glosatorë.
Postglosatorët (XIII-XVI)
Postglosatorët janë juristët e shekullit XIII deri në XVI të cilët kanë interpretuar glosat dhe kanë eliminuar kundërthëniet në komentet
e glosatorëve.
Edhe pse postglosatorët qenë më të suksesshëm në shpjegimin dhe komentimin e Corpus iuris-it, edhe ata ngelën në suazat e
metodës dogmatike pozitiviste.

Shkolla e juristëve elegantë (XVI-XVII)
Juristët e kësaj shkolle përpunuan në mënyrë kritike tekstet dhe burimet e së Drejtës Romake. Ata kanë dhënë një sistemim të
saktë të materialeve, prandaj janë quajtur elegantë. Kjo shkollë juridike është themeluar në Francë dhe quhet edhe shkolla
juridike franceze.
Shkolla e së Drejtës Natyrale
Themelues i kësaj shkolle: Historiani holandez, Hugo Grocius. Vepra e tij kryesore “Mbi të drejtën e luftës dhe paqes”.
Përfaqësues eminentë të kësaj shkolle janë edhe Hobsi, Loku, Monteskje, Ruso, etj.
Kjo shkollë ka bërë progres të rëndësishëm në historinë e mendimit juridik, sepse propagandonte përmbysjen e Feudalizmit dhe
Monarkisë Absolute si trajtë e sundimit. Sipas teorisë mbi kontratën shoqërore, të gjithë njerëzit me lindje i fitojnë disa të drejta
natyrale, kurse shteti, të cilin ata e krijojnë me kontratë, duhet të shërbejë vetëm si mjet i ruajtjes së këtyre të drejtave.

Shkolla historike e së Drejtës
Shkolla Historike e së Drejtës ka lindur në Gjermani si reagim i Shkollës së të Drejtës Natyrale dhe Revolucionit Francez.
Përfaqësuesi më eminent i saj është filozofi i njohur gjerman Fihte, i cili kritikonte natyralistët për anashkalimin e faktorit
nacional në pikëpamjet e tyre juridike. “Shteti është vetëm produkt i popullit dhe secili popull synon ta ketë shtetin e vet”.

Periodizimi i Historisë së Shtetit dhe së Drejtës:
Sipas tipit të shtetit dhe së drejtës:
Historia e Shtetit dhe së Drejtës periodizohet në: Skllavopronare, Feudale, Liberale (Bashkëkohore) dhe Socialiste
(mezokohë).
Sipas kronologjisë:
Historia e Kohës së Vjetër, Historia e Kohës së Mesme, Historia e Kohës së Re dhe Historia e Kohës më të Re.

Burimet dhe monumentet historiko-juridike:
Me burime nënkuptohen të gjitha të dhënat e shkruara dhe materiale që ofrojnë njohuri për ndonjë çështje të caktuar.
Burimet historike ndahen në tri grupe:
Monumentet e kulturës materiale – sendet e ndryshme të përdorimit personal e kolektiv si veglat e punës, armët, stolitë, objektet e banimit,
varrezat, etj. , në bazë të të cilave mund të konstatohet shkalla e zhvillimit të shoqërisë në periudha të ndryshme historike.
Dokumentet e shkruara – burimet më të rëndësishme historike, më të besueshmet dhe më të përdorshmet për studimet e institucioneve
shtetërore dhe juridike.
Ato ndahen në Burime Historike dhe Burime Historiko-Juridike.
Burimet gojore – janë të rëndësishme për studimin e së drejtës zakonore.

Lindja e Shtetit dhe së Drejtës
Formimit të shtetit i ka paraprirë një periudhë shumë e gjatë e zhvillimit të shoqërisë njerëzore e cila emërtohet si Bashkësi Primitive,
Shoqëri Parahistorike, etj.
Si rezultat i zhvillimit të forcave prodhuese dhe i paraqitjes së tepricave të prodhimit, popullsia u shtua dukshëm dhe filloi të vendosej
në qendra të përhershme banimi.
Koha e formimit:
Koha e formimit të shtetit të parë nuk mund të dihet me saktësi pasi ky shtet nuk ka qenë rezultat i një akti të caktuar juridiko-politik (siç
janë shtetet bashkëkohore). Por, sipas njohurive të deritashme historike, shtetet e para skllavopronare janë krijuar në mileniumin e
katërt para erës së re.
Burimet historike dëshmojnë se në vitin 3200 p.e.s. është bërë bashkimi i Egjiptit Verior dhe atij Jugor, ndonëse qytet-shtetet në Egjipt
të cilat quhen nome kanë ekzistuar shumë më përpara.

SHTETET SKLLAVOPRONARE dhe i tërë formacioni shoqëroro-ekonomik skllavopronar ka vazhduar deri në shekullin V të erës sonë. Si datë
orientuese merret rënia e Perandorisë Romake të Perëndimit.
Në vitin 395 të e.r. Perandoria Romake u nda në atë të Perëndimit dhe të Lindjes me qendër në Konstandinopojë, kurse më 4 Shtator 476 kur perandori i fundit i
Perandorisë Romake të Përëndimit, Romulus Augustus u detyrua të abdikonte dhe nuk u zëvendësua, llogaritet si datë e rëndies së kësaj perandorie.
Klasifikimi:
Shtetet skllavopronare klasifikohen në SHTETET SKLLAVOPRONARE TË LINDJES SË LASHTË dhe SHTETET SKLLAVOPRONARE
PERËNDIMORE.
Shtetet e para skllavopronare të Lindjes së Lashtë janë krijuar dhe zhvilluar në zonat subtropike, në luginat e lumenjve të mëdhenj si Tigri,
Eufrati, Nili, Indi, Hoang Ho, etj. Kushtet e mira klimatike dhe më të përshtatshme për jetë janë faktori që kanë ndikuar në dekompozimin më
të shpejtë të bashkësisë primitive në këto zona.

Karakteristikat:
Shtetet Skllavopronare, pavarësisht veçorive, kanë edhe disa karakteristika të përbashkëta:
Janë shtete eksploatuese – shoqëria është e ndarë në dy klasa themelore: skklavopronarë dhe skllevër.
Janë shtete me ekonomi natyrale – ekonomia e tregut paraqitet shumë vonë por asnjëherë nuk arrin të bëhet dominuese.
Janë shtete luftarake dhe pushtuese – lufta konsiderohej akt normal për zgjerimin e territoreve dhe fitimin e pasurisë.

Janë shtete me ideologji fetare – sundimtarëve u përshkruheshin veti hyjnore dhe ata konsideroheshin të dërguar të perëndisë në
tokë. Feja ishte politeiste deri në shekullin e tretë të erës së re kur zyrtarizohet në Perandorinë Romake.
Janë shtete të pabarazisë formalo-juridike – me norma juridike është sanksionuar pabarazia juridike, kurse për një periudhë shumë të
gjatë, skllavopronarët kishin të drejtën e ‘jetës dhe vdekjes’ mbi skllevërit.
Janë shtete me relikte të rendit të mëparshëm klano-fisnor – aparati shtetëror i pazhvilluar, funksionet e pushtetit shtetëror janë të
padiferencuara.

Burimet :
Burimet më të njohura të shkruara për shtetet e Lindjes së Lashtë janë:
Për Egjiptin;
Historia e Egjiptit, nga kleriku Maneton (shek. III p.e.r.), Fragmentet e Ligjeve të Ramzesit II (shek. VIII p.e.r.) dhe Fragmentet e Ligjeve të
Bokhorisit (shek. XIII p.e.r.)
Për Babiloninë;
Kodi i Hamurabit (shek. XVII p.e.r.) dhe Ligjet e vjetra sumere (mileniumi IV p.e.r.)
Për Indinë;
Kadi Manu, Librat fetarë Vede dhe Upanishade dhe vargjet epike të Ramajanit dhe Muhabharates.
Për shtetin e vjetër Herbe; burim i rëndësishëm është Bibla e sidomos Besëlidhja e Vjetër.

1. EGJIPTI
Egjipti është njëri ndër shtetet më të vjetra dhe më të zhvilluara të Lindjes së Lashtë. Ky shtet është paraqitur në mileniumin e katërt me
bashkimin e qytet-shteteve që ishin formuar përgjatë luginës së Nilit (NOMET).
Kulminacionin e zhvillimit e ka arritur në periudhën e Perandorisë së Re, e sidomos gjatë sundimit të Ramzesit II.
Për nga forma e pushtetit shtetëror EGJIPTI ka qenë monarki despotike e tipit oriental.
Në krye të shtetit qëndronte monarku i trashëgueshëm i cili quhej FARAON.
Ai kishte pushtet të pakufizuar, duke njësuar në personalitetin e tij pushtetin legjislativ, ekzekutiv dhe atë gjyqësor. Përfaqësonte shtetin
brenda dhe jashtë dhe ishte komandant suprem i forcave të armatosura.

EGJIPTI kishte karakter teokratik. Faraonit i visheshin veti hyjnore, ndërsa quhej me tituj të ndryshëm si Zot i Shkëlqimit, Burim i Jetës, etj.
Shef i administratës së oborrit mbretëror ishte xhati të cilin e emëronte Faraoni.
Në kuadër të administratës, ishte shumë i zhvilluar dhe efikas shërbimi fiskal.
Ushtria ishte faktori më i rëndësishëm për realizimin e pushtetit shtetëror.

2. BABILONIA
Në mileniumin e IV p.e.r. në Mesopotami janë krijuar qytet-shtetet e para të quajtura patesiate.
Në pjesën jugore të Mesopotamisë (Sumer), në fund të mileniumit IV p.e.r. u formuan qytet-shtetet si Erida, Larsa, Isin, Ur, etj.
Në pjesën Veriore të Mesopotamisë (Akada), në fillim të mileniumit III p.e.r. u formuan qytet-shtetet si Nipuri, Babilonia, Sipari, etj.
Bashkimi i patesiateve në Mesopotami është bërë në fillim të mileniumit II p.e.r. në kohën e sundimit të Dinastisë Babilonase, sipas të
cilës u quajt më vonë shteti që arriti shtrirje edhe më të gjerë se Mesopotamia.
Kulmin e zhvillimit BABILONIA e arriti në shekullin XVIII-XVII p.e.r. e sidomos gjatë sundimit të Hamurabit dhe djalit të tij Samsulianit.

2.1. Rregullimi shtetëror
Për nga forma e pushtetit shtetëror BABILONIA ka qenë monarki despotike, unitare dhe centraliste.
Në krye të shtetit qëndronte sundimtari i quajtur lugar (që ka kuptimin e perandorit).
LUGARI përfaqësonte shtetin brenda dhe jashtë, ishte komandant suprem i ushtrisë, ishte i vetmi organ legjislativ, ishte gjyqtari më
i lartë dhe kishte pushtetin më të lartë ekzekutiv.
Territori i shtetit ishte i organizuar në krahina administrative në krye të të cilave shakanaku.
Ushtria, si faktori më i rëndësishëm për mbajtjen e pushtetit shtetëror, ishte e përhershme, profesionale, çdo qytetar i lirë ishte i
obliguar për shërbimin ushtarak.

2.2. Burimet
Burimet kryesore të së drejtës në Babiloni, ashtu si në të gjitha shtetet e Lindjes së Lashtë, kanë qenë:
e drejta zakonore (ishte burimi kryesor i së drejtës),
ligjet (fillimisht ato ishin nxjerrë në formën e urdhëresave verbale të sundimtarët, kurse më vonë janë bërë më përmbajtësore dhe
në formë të shkruar),
urdhëresat administrative (ishin burime formale që vlenin në rastet kur një çështje nuk ishte e rregulluar me të drejtën zakonore
dhe me ligj), dhe
praktika gjyqësore (ishte burim faktik i së drejtës edhe atëherë kur formalisht nuk pranohej nga sistemi juridik i një shteti).

2.3. KODI I HAMURABIT
Kodi i Hamurabit është nxjerrë në gjysmën e parë të shek. XVIII p.e.r. nga sundimtari i Babilonisë, Hamurabi, prej edhe quhet me emrin e
tij.
është i shkruar në gjuhën akade, me alfabet kuneiform, është i gdhendur në një shtyllë të bazaltit me gjatësi 2.25 m, dhe është zbuluar
nga një ekspeditë arkeologësh francez në krye me Zhan Zhak de Morgan në vitin 1901/1902 në qytetin Suzi në jug-perëndim të Iranit të
sotëm.
Kodi përbëhet nga tri pjesë: Prologut, Tekstit Normativ dhe Epilogut.
Në prolog, Hamurabi thirret në fuqitë hyjnore, të cilat e kanë zgjedhur atë për të sunduar dhe e kanë urdhëruar që ta nxjerrë ligjin.
Në epilog, ai urdhëron që ligji të zbatohet gjatë jetës dhe pas vdekjes së tij.
Pjesa më e rëndësishme e Kodit të Hamurabit është Teksti Normativ i cili përbëhet nga 282 nene.

2.4. Karakteristikat e Kodit të Hamurabit
Kodi i Hamurabit dëshmon se në Babiloni e drejta ishte relativisht e emancipuar nga religjioni;
Si në çdo shtet tjetër skllavopronar, e drejta kishte karakter klasor, d.m.th. sanksiononte pabarazinë formalo-juridike mes klasave
shoqërore;
Kodi tregon se në Babiloni ishte mjaft e zhvilluar E Drejta CIVILE, E Drejta PENALE, E Drejta e DETYRIMEVE dhe E Drejta MARTESORE
DHE FAMILJARE.
Neni 8 - Prona, sidomos ajo shtetërore, ishte jashtëzakonisht e mbrojtur. Hajni ishte i detyruar ta kthente dhjetëfishin, e në raste të caktuara edhe
tridhjetëfishin. Në qoftë se nuk ishte në gjendje ta bënte kompensimin, vritej.
Veprat penale në Kodin e Hamurabit janë ndarë në:
a) Veprat penale kundër shtetit,
b) Veprat penale kundër personit
c) Veprat penale kundër pasurisë.

1. Periodizimi i Feudalizmit
Feudalizmi është formacion ekonomiko-shoqëror më i ri dhe më progresiv sesa ai skllavopronar. Fjala FEUDALIZëM vjen nga fjala germane
fief, që do të thotë pronë bujqësore. Pra, Feudalizmi bazën ekonomike e ka në marrëdhëniet pronësore juridike të krijuara mbi pronën
bujqësore.
Feudalizmi në Europë daton nga shek. V dhe ka zgjatur deri në fund të shek. XVIII.
Ndahet në tri periudha:
a) Feudalizmi i Hershëm (nga viti 476 – rënia e Perandorisë Romake të Perëndimit – deri në fund të shek. X)
b) Feudalizmi i Zhvilluar (nga shek. X deri në fund të shek. XV)
c) Feudalizmi i Vonshëm (nga fundi i shek. XV deri në fund të shek. XVIII)

Në Histori ka edhe një periodizim tjetër për Mesjetën dhe Kohën e Re. Disa autorë, fillimin e kohës së re e lidhin me zbulimin e Amerikës në
vitin 1492, disa të tjerë me rënien e Konstantinopojës (fundin e Perandorisë Bizantine) në vitin 1453.
2. Karakteristikat e Feudalizmit
Pavarësisht karakteristikave të veçanta në periudha të ndryshme të zhvillimit dhe në vende të ndryshme (Feudalizmi në Europën
Perëndimore, feudalizmi arab, ai në vendet sllave apo feudalizmi osman), ky rend ka edhe karakteristikat e përbashkëta që janë:
a) Bujqësia është dega kryesore e ekonomisë (Baza e kësaj ekonomie ishte prona mbi tokën – feudi);
b) Ekonomia natyrale vazhdon të jetë dominante;

c) Pabarazia sociale dhe juridike (shoqëria e ndarë në dy klasa themelore: feudalët dhe bujkrobërit);
d) Kisha është faktori më i rëndësishëm shoqëror dhe politik;
e) Lëvizjet e mëdha dhe të rezistencës fshatare;
f) Dekadenca në zhvillimin e filozofisë, artit dhe shkencës;
3. Krijimi i shteteve të para feudale
Përpjekjet e latifondistëve (pronarëve të mëdhenj të tokave) në Perandorinë Romake për të gjetur zgjidhje për krizën e rëndë shoqërore
dhe ekonomike nga shek. III e më vonë, vendosën bazën e sistemit të ri feudal. Duke i shndërruar skllevërit në kolonë të cilëve u jepnin
parcela toke (pekulia) dhe vegla të punës në shkëmbim të një pjese të caktuar të prodhimit, latifonditët krijuan shtresën e re të nënshtruar
që do të quhen bujkrobër.

Në shek. V disa provinca të Perandorisë Romake të Perëndimit filluan të pavarësohen duke krijuar shtetet e para barbare.
Shtetet barbare u krijuan si rezultat i ndikimit reciprok të elementeve patriarkale, skllavopronare dhe feudale.
Mbretëritë e para barbare janë:
Mbretëria e Vandalëve në Spanjë,
Mbretëria e Ostrogotëve në Itali,
Mbretëria e Burgundëve në Europën Qendrore, etj.
Shteti më i rëndësishëm, më i zhvilluar dhe më i qëndrueshëm nga shtetet barbare është ai i Frankëve.

4. Shteti i Frankëve
Shteti i Frankëve është një shtet tipik i Feudalizmit të Hershëm që i takon grupit të ‘shteteve barbare’.
Frankët (grup i fiseve germane) nën udhëheqjen e Klodevikut, në fund të shek. V, përafërsisht në territoret e sotme të Francës Veriore,
Belgjikës Jugore, pjesëve jugore të Gjermanisë e deri në Zvicër, krijuan shtetin e tyre i cili qëndroi deri në gjysmën e shek. IX, kur u nda në
disa mbretëri dhe principata.
Zhvillimi i Shtetit të Frankëve ndahet në dy preiudha të mëdha:
a) Periudha e Merovingëve (sipas dinastisë që ka sunduar, prej themelimit deri në mesin e shek. VIII), dhe
b) Periudha e Karolingëve (nga mesi i shek. VIII deri në fund të ekzistimit të tij)

Kulminacionin e zhvillimit e arrin në periudhën e Karolingëve, sidomos gjatë sundimit të Karlit të Madh, i cili pushtoi gati të gjithë pjesën
perëndimore të Perandorisë së Dikurshme Romake. Në vitin 800 Karli i Madh edhe formalisht u kurorëzua Perandor i Perandorisë Romake,
duke i dhënë fund çështjes se kujt duhej t’i takonte sovraniteti i Perandorisë së Dikurshme Romake.
Shteti i Frankëve ka qenë monarki patrimoniale ose bashtinore. (Monarku kishte të drejtën supreme pronësore mbi territorin e shtetit
prandaj edhe quhen patrimoniale ose bashtinore).
Organi më i rëndësishëm i pushtetit shtetëror ka qenë monarku pushteti i të cilit bazohej në mundium (të drejtat dhe detyrimet e
monarkut të ngjashme me ato të babit në familje për t’i mbrojtur, pajtojë dhe zgjidhë konfliktet) ose banusin mbretëror ( e drejta e
monarkut për t’i urdhëruar diçka apo për t’u ndaluar diçka shtetasve të vet).

Monarku ishte shef i shtetit, e përfaqësonte atë brenda dhe jashtë, ishte komandant i ushtrisë dhe forcave të tjera të armatosura dhe në
gjyqësi e kishte fjalën e fundit.
Të gjitha funksionet Monarku i kryente nëpërmjet aparatit administrativ të pallatit mbretëror.
Nga funksionarët e pallatit mbretëror dalloheshin: referendariusi (i cili përpilonte aktet e monarkut) dhe majordomi (drejtuesi i oborrit
mbretëror).
Ndër organet e tjera të rëndësishme të pushtetit shtetëror kanë qenë edhe: Kuvendi i Pallatit Mbretëror, Kuvendi i Magnatëve dhe
Kuvendi Kishtar.
Këto tri kuvende përbëjnë fillet e kuvendit përfaqësues shtresor që paraqitet në Feudalizmin e Zhvilluar.
.

4.1.1. Organizimi i pushtetit lokal
Njësia themelore territoriale ishte civitates në krye të të cilës ishte komesi (për pjesët ku ishte ruajtur organizimi i administratës lokale
romake),
Njësia themelore territoriale ishte pagusi, në krye të të cilës ishte konti (për pjesët ku u vendos administrata franke).
Më vonë këto njësi janë shkrirë në një duke u quajtur kontea.
Në kohën e sundimit të Karlit të Madh u formua dukata në krye të të cilës ishte duka.
Dukata ishte njësi më e madhe sesa Kontea. Në këtë kohë janë krijuar edhe markat, që ishin njësi terriroriale të përbëra nga disa paguse.

4.2. Burimet e së Drejtës
E Drejta në Shtetin e Frankëve nuk ishte unike. Ajo ishte konglomerat i sistemeve të ndryshme juridike.
Frankët aplikonin të drejtën zakonore (sipas parimit personal) të fiseve dhe të drejtën romake të cilën e kishin vulgarizuar.
Për shkak të mungesës së një të drejte unike, paraqitet nevoja e Kodifikimit të së Drejtës Zakonore të Fiseve dhe kështu u krijuan ligjet e
para të barbarëve të njohura në histori si “lex barbarorum”.
Ndër ligjet barbare janë të njohura: Ligji i Salikëve, Ligji i Burgundëve, etj.
Përpunimi i së drejtës romake për nevoja praktike të pushtuesve frankë krijoi “ligjet romake të barbarëve”.

Përveç këtyre burimeve ekzistonin edhe akte të ndryshme normative të sundimtarëve: dekrete, konstitucione, kapitulacione, etj.
Degët e së drejtës si e Drejta e Detyrimeve, e Drejta Sendore, e Drejta Familjare, e Drejta Trashëgimore dhe e Drejta Penale, njohin
zhvillim më të avancuar dhe më të sistemuar në Shtetin e Frankëve.

1. FRANCA
Historia e Francës ka filluar me Kontratën e Verdenit të vitit 843, me të cilën, pas një lufte të rreptë për pushtet ndërmjet pasardhësve
të Karlit të Madh, Shteti i Frankëve u nda në disa shtete dhe nga pjesët perëndimore të tij u krijua Franca.
Që nga fundi i shek. X procesi i feudalizimit kishte përfunduar dhe Franca kishte hyrë në fazën e Feudalizmit të Zhvilluar (Klasik) dhe në
të mbretëronte një partikularizëm i plotë në të gjitha fushat: ekonomi, politikë, rregullim shtetëror e juridik, kulturë, shkencë dhe art.
Franca ishte e ndarë në krahina të mëdha si Normandia, Flandria, Burgundia, etj., dhe në të cilat sundonin feudalët e mëdhenj. Në
shek. XI u dallua Normandia, duka i së cilës, Vilhelmi I Pushtuesi në vitin 1066 e pushtoi Anglinë.

1.1. Shtresat shoqërore
Në Francën feudale kanë ekzistuar këto shtresa shoqërore:
a) Shtresa klerikale – përbëhej nga klerikët dhe klerikët e lartë, pozita përcaktohej sipas thirrjes kishtare, ishte shtresa më e vjetër dhe
më autoritative dhe formalisht njihej si shtresa e parë.
b) Fisnikëria laike – përbëhej nga ata që kishin titullin e kalorësit (kavalierit) dhe ata që fitonin feude. Nga shek. XII statusi i fisnikut
feudal fitohej me trashëgim, duke e shndërruar këtë shtresë në një grup të mbyllur.
c) Njerëzit e lirë – përbëhej nga vilanët dhe popullsia e qytetit. Vilanë ishin të gjithë fshatarët e lirë dhe bujkrobërit e liruar, kurse
popullsia e qytetit ishte shtresa e njerëzve të lirë që jetonin në qytete dhe merreshin me zejtari dhe tregti (Lëvizja komunale).
d) Bujkrobërit – ishin shtresa me pozitën më të vështirë sociale dhe ekonomike dhe statusin juridik më të pafavorshëm. Statusi i tyre ka
ndryshuar pozitivisht deri pothuajse në zhdukjen e kësaj shtrese në Feudalizmin e vonshëm.

1.2. Organizimi i pushtetit shtetëror
Organizimi i pushtetit shtetëror të Francës feudale mund të ndahet në dy periudha:
Prej shek. X deri në shek. XV, dhe
Prej shek. XV deri në shek. XVIII
Gjatë periudhës së parë (X-XV):
Për nga forma e pushtetit shtetëror Franca ka qenë monarki përfaqësuese shtresore.
Organet më të rëndësishme kanë qenë: Mbreti dhe Kuvendi Përfaqësues Shtresor.
Mbreti ishte sundimtar në tërë territorin e shtetit, por për shkak të partikularizmit, pushteti efektiv i tij nuk shtrihej në të gjitha
krahinat e Francës. Ishte komandant i forcave të armatosura dhe vendoste për luftën dhe paqen. Kujdes për mbrojtjen e
krishterizmit dhe luftonte kundër jobesimtarëve. Kujdesej për drejtësinë dhe ishte gjyqtari suprem në Francë.

Në realizimin e funksioneve të tij Mbreti kishte krijuar një organ që quhej Kuria Mbretërore e cila përbëhej nga të
afërmit e mbretit dhe fisnikët e lartë feudalë. Ky organ ekziston deri në fund të Francës feudale por me emërtime si
Këshilli Mbretëror apo Këshilli i Madh.
Kuvendi Përfaqësues Shtresor ishte organi tjetër me rëndësi i cili përbëhej nga fisnikëria e lartë kishtare, fisnikëria e
lartë laike dhe përfaqësuesit e qyteteve. Kompetencat e këtij organi nuk kanë qenë të përcaktuara me ndonjë akt të
veçantë, por ai zakonisht merrej me çështje të luftës dhe paqes, miratimin e ndonjë ligji, caktimin e tatimeve dhe
taksave të reja, organizimin e administratës shtetërore, etj. Vendimet e kuvendit nuk kanë qenë të detyrueshme. Mbreti
nuk ka qenë i obliguar të veprojë sipas asaj që vendosej në kuvend.

Gjatë periudhës së dytë (XV-XVIII):
Gjatë kësaj periudhe Franca ka qenë Monarki Absolute. Pushteti i mbretit u forcua sidomos gjatë sundimit të Luigjit XIII, duke arritur
kulminacionin në kohën e Luigjit XIV.
Luigji XIV: SHTETI JAM UNË
Gjatë kësaj periudhe nuk thirrej më Kuvendi Përfaqësues Shtresor.
Kontribut të veçantë në forcimin e pushtetit mbretëror ka dhënë Kryeministri Risheljë, i cili e centralizoi dhe profesionalizoi administratën
shtetërore.
Administrata Shtetërore ishte e burokratizuar dhe përbëhej nga këto organe:
Këshilli Shtetëror – organi më i lartë i cili merrej me çështje politike,
Këshilli i Depeshave – i cili merrej me punë të brendshme,
Këshilli i Financave – i cili merrej me çështjet e financiave, dhe
Këshilli i Fshehtë – i cili kishte rolin e Gjykatës Supreme.

1.3. E Drejta Kanonike
E Drejta Kanonike është e Drejtë Kishtare dhe bie në të Drejtën e Përgjithshme. Ajo ka disa burime që paraqesin një sistem të veçantë të së
drejtës. Kulmin e zhvillimit në Francë e ka arritur në shek. XIII dhe përveç çështjeve kishtare, ajo rregullonte edhe marrëdhëniet martesore,
trashëgimore, pjesë të së drejtës penale e procedurale, etj.
E Drejta Kanonike ka rëndësi juridike sepse për një kohë të gjatë ka shërbyer si sistem i vetëm i së drejtës në shtete të ndryshme feudale.
Konsiderohet ‘E Drejtë’ sepse shteti i jepte mekanizmin e sanksionit në kompensim të mbështetjes për pushtetin e monarkut.
“Sundimtari s’është gjë tjetër veçse mëkëmbës i Perëndisë i cili duhet t’i zbatonte porositë e tij”

Megjithatë, përplasjet sistematike si pasojë e tendencave për dominimin e kishës mbi shtetin dhe të shtetit mbi kishën, shkaktuan ndarjen
definitive të Kishës në vitin 1054 në Kishën Ortodokse (Konstantinopoja) dhe Kishën Katolike (Roma).
Burimet e së Drejtës Kanonike ndahen në:
Burime themelore, që vlejnë për të gjitha kishat e krishtera dhe ndryshe quhen burime kanonike (Bibla, Tradita Apostolike, Legjislacioni
Kishtar dhe e Drejta Zakonore), dhe
Burime të Veçanta, që vlejnë vetëm për njërën nga kishat e krishtera (vendimet dhe urdhëresat e Papëve, etj.).
.

2. PERANDORIA OSMANE
Shteti i turqve Osmanlinj u krijua në fund të shek. XIII ose fillim të shek. XIV, kur u shkatërrua Shteti i Selxhukëve nga kriza e brendshme dhe
sulmet monogole. Feudet në këtë shtet quheshin bejleke dhe në krye të bejlekut të Bursas ishte Osmani sipas të cilit e ka marrë edhe emrin.
Për nga forma e rregullimit shtetëror, Shteti Osman ndahet në dy periudha:
Nga fundi i shek. XIII deri në shek. Deri në gjysmën e shek. XIX – Monarki Absolute me karakter të theksuar fetar, dhe
Nga gjysma e shek. XIX deri në fillim të shek. XX – Monarki Kushtetuese me disa elemente të shtetit fetar.

2.1. Organizimi i pushtetit shtetëror
Organi kryesor i pushtetit shtetëror ishte:
Sulltani ose Padishahu – organi më i lartë që kishte pushtet të pakufizuar dhe në të cilin bashkohej pushteti laik e ai fetar. Ishte
komandant suprem i forcave të armatosura, vendoste për paqen dhe luftën, përfaqësonte shtetin brenda dhe jashtë, ishte autoriteti më i
lartë ekzekutiv dhe instanca e fundit gjyqësore.
Pas vendosjes së kryeqytetit në Konstantinopojë, organet e larta të pushtetit u organizuan në magjistratura:
Këshilli i Vezirëve – ishte organi më i rëndësishëm administrativ i përbërë nga 7 vezirë dhe në krye të tyre ishte Veziri i Madh ose
Sadriazemi. Për nga funksionet, ky organ ka qenë i përafërt me atë që sot përfaqëson organi i qeverisë.

Kadi askerët – kanë qenë gjyqtarë suprem civilë dhe ushtarakë.
Defterdarët – kanë qenë funksionarë të lartë financiarë. Ata udhëhiqnin librat (defterët) mbi financat shtetërore.
Nishanxhinjtë – kanë qenë sekretarë personal të sulltanit dhe kishin për detyrë të kujdeseshin për formën e akteve të tij.
Pushteti lokal ishte i organizuar në:
Vilajeti – njësia më e madhe territoriale në krye të të cilës ishte Valiu.
Sanxhaku – njësi më e vogël se vilajeti dhe që udhëhiqej nga Sanxhakbeu.
Nahija – njësi më e vogël se sanxhaku dhe që udhëhiqej nga Subasha.

2.2. E DREJTA E SHERIATIT
Në Perandorinë Osmane kanë ekzistuar dy sisteme juridike paralele: E Drejta e Sheriatit dhe E Drejta Laike.
E Drejta e Sheriatit është e Drejtë Teokratike Islame, e paprekshme dhe e pazëvendësueshme. Ajo nuk rregullon vetëm marrëdhënieve
fetare, por edhe marrëdhëniet shoqërore në tërësi.
Fjala Sheriat vjen nga fjala sherie që do të thotë rrugë (rrugë e drejtë, rruga e shpëtimit).
E Drejta e Sheriatit mbështetet në Burimet Themelore dhe Burimet Plotësuese.
a) Kurani – libër i shenjtë i besimit islam. Sipas muslimanëve, Kurani është shpallja e Allahut i cili nëpërmjet të dërguarit të tij, Profetit
Muhamed, i është drejtuar njerëzimit. Teksti i Kuranit ndahet në 114 sure (kapituj), ndërsa suret ndahen në ajete dhe Kurani ka gjithsej
6666 ajete.

Hadithi (sunneti)ose Tradita – është tërësia e këshillave, urdhëresave dhe deklarimeve të Muhamedit, të cilat janë regjistruar dhe
përshkruar shumë vjet pas vdekjes së Profetit.
Ixhma ose Doktrina – ishte instrument i rëndësishëm për zgjidhjet juridike që nuk ishin të parapara në Kuran dhe në Hadith, të cilat
përcaktoheshin nga Ulemaja (dijetarët e Islamit) dhe duhet të ishin patjetër në frymën e Kuranit, si dhe
Kijasi ose Analogjia Juridike, është burimi i katërt i Sheriatit dhe që nënkupton zgjidhet në bazë të ngjashmërisë që juristët islam
aplikonin në rastet që nuk ishin të parapara në Kuran dhe Hadith.
Burimet Plotësuese të Sheriatit janë:
Er Rei – burim plotësues që nënkupton zgjidhjen e rasteve konkrete sipas ndërgjegjes së gjyqtarit, dhe
Urf-Adetet – burim plotësues që nënkuptonte të drejtën zakonore të një bashkësie shoqërore.

1. Lindja e Shtetit Liberal
Formacioni ekonomiko-shoqëror borgjez është rezultat i revolucioneve industriale, shkencore dhe militariste, avancimit të vetëdijes
qytetare dhe ndikimit orientues të mendimtarëve si Dekarti, Spinoza, Hobsi, Monteskie, Lajbnici, etj. për përmbysjen e ancien regime
(regjimit të vjetër).
Fjala ‘BORGJEZI’ vjen nga fjala frënge bougeosie që në bazë të kuptimit të mëhershëm të fjalës ‘bourg’ do të thotë qytezë, qytetari.
Institucionet Shtetërore dhe Juridike të periudhës Liberale janë shprehje e parimeve të lirisë dhe barazisë së njerëzve para ligjit, lirive
qytetare dhe politike, sovranitetit shtetëror, kushtetutshmërisë dhe parlamentarizmit, qarkullimit të lirë të njerëzve e të mallrave,
disponimit të lirë dhe të pacënueshëm të pronës private, ekonomisë së tregut, etj.

Revolucioni Industrial nënkupton procesin e kalimit nga prodhimi me dorë në atë me makinë ndërmjet periudhës nga 1760 deri në 1840.
Ky revolucion ka filluan në Angli, sepse shumica e shpikjeve teknologjike janë bërë në këtë vend dhe më pas janë shpërndarë në vendet
e tjera të Europës.
Zbulimi i lokomitivës me avull që shfrytëzon djegien e qymyrit (energjinë termike) për lëvizje, nga Uilliam Murdok në vitin 1829, ka pasur
ndikim të jashtëzakonshëm në transportin e njerëzve dhe mallrave.
Autorët e Historisë së Institucioneve Juridike dhe Shtetërore, si dhe të Historisë Politike, pajtohen se kufiri kohor i lindjes së shtetit liberal-
borgjez, të llogariten ngjarjet madhore si Revolucioni Amerikan më 1776 dhe ai Francez më 1789.

1.1. Karakteristikat e shtetit dhe shoqërisë liberale
Ndonëse jo të gjitha shtetet liberale janë tërësi identike, pavarësisht krijimit nga revolucionet borgjeze, luftërat qytetare apo zhvillimet
evolutive, ato kanë disa karakteristika të përbashkëta:
a) Marrëdhëniet e reja në prodhim dhe garë e ashpër ekonomike ndërmjet shteteve;
b) Prona private - e pacënueshme dhe e patjetërsueshme;
c) Konfliktet politike të shtresave shoqërore, lufta për pushtet politik;
d) Gara për koloni ndërmjet fuqive të mëdha të Europës;
e) “Lufta e Ftohtë” mes Perëndimit dhe Lindjes që përfundon me kolapsin e socializmit;
f) Ndarja e shtetit nga feja;

1.2. Periodizimi i shtetit dhe së drejtës liberale
Shteti dhe e Drejta Liberale (periudhë që vazhdon edhe sot), mund të thuhet se ka kaluar nëpër tri faza të rëndësishme të zhvillimit:
Periudha e Parë – Liberalizmi Borgjez (periudha që karakterizohet me mosndërhyrjen e shtetit në ekonomik, shprehjen e ekonomistit
Vincent De Gournay: ‘laissez Faire, Laissez Passer’ dhe e cila zgjat deri në vitet ’70 të shek. XIX);
Periudha e Dytë – Imperializmi (periudha kur fuqizohen shumë shtetet imperiale të Europës dhe përveç Anglisë e Francës shfaqen edhe
Gjermania e Austro-Hungaria si fuqi botërore dhe e cila zgjat deri në fund të Luftës së Parë Botërore);
Periudha e Tretë - Shteti modern (periudha që fillon me përfundimin e Luftës së Parë Botërore dhe zgjat edhe sot e kësaj dite. Ajo mund
të ndahet në dy nënfaza: e para, deri me rënien e komunizmit në vitin 1990 kur Bota polarizohet në dy blloqe – SHBA dhe BRSS, dhe e
dyta, pas rënies së komunizmit).

1.3. Rregullimi shtetëror në periudhën liberale
Pas revolucioneve borgjeze, shumica e vendeve Europiane kanë rregulluar strukturën e tyre shtetërore mbi bazën e parimeve të
proklamuara të lirive dhe të drejtave të njeriut:
Magna Carta Libertatum (1215) – si bërthamë e të drejtave dhe kufizimit të pushtetit monarkik,
Deklarata e Pavarësisë së SHBA-ve (1776), dhe
Deklarata mbi të Drejtat e Njeriut dhe të Qytetarit e Francës (1789)
Gjatë periudhës liberale (bashkëkohore), shteti paraqitet në dy trajta themelore të qeverisjes: Monarki dhe Republikë.

Pas një periudhe relativisht të gjatë të Monarkisë Absolute në Rusi, Turqi, Austri e të tjera, shtetet me formën e sundimit Monarkist do të
transformohen më vonë në Monarki Kushtetuese Parlamentare.
Trajta më e përhapur e qeverisjes monarkike është ajo e monarkisë parlamentare, me të cilën karakterizohen Britania e Madhe, Belgjika,
Suedia, Norvegjia, Holanda, etj.
Element me rëndësi në ndërtimin e strukturës parlamentare është pluralizmi politik (partitë politike si grupacione ideologjike që kanë për
qëllim marrjen e pushtetit).
Përgjatë fazave të ndryshme të historisë liberale dallohen regjimet bipartiake dhe ato shumëpartiake.
Që në fillet e periudhës liberale është paraqitur edhe Republika e cila paraqitet në dy forma themelore: Republika Parlamentare dhe
Republika Presidenciale.

1.4. Parimet e rregullimit të shtetit liberal
Krahas parimeve kryesore që theksojnë dijetarët e shquar të kësaj periudhe si Ruso, Monteskie, etj. të lirisë dhe barazisë midis njerëzve,
shteti dhe e drejta liberale mbështeten edhe në parime të tjera jurisike dhe politike:
Parimi i Sovranitetit – parim që shpreh karakterin suprem të pushtetit shtetëror brenda territorit të shtetit dhe pavarësinë e tij në raport me
shtetet e tjera. Nga ky parim derivojnë nocionet për sovranitetin nacional dhe atë popullor. Ruso në “Kontrata Shoqërore”, Monteskie në
“Fryma e Ligjeve” kanë përpunuar parimin e ‘sovranitetit i cili i takon popullit’. Deklarata e Pavarësisë e SHBA-ve (1776) dhe Deklarata për të
Drejtat e Njeriut dhe Qytetarit në Francë (1789) i kushtojnë kujdes të veçantë këtij parimi.
Parimi i konstitucionalizmit – parim që shpreh idenë mbi nevojën e ndërtimit të strukturës shtetërore përmes një akti themelor juridik e
politik që quhet Kushtetutë. Ky parim obligon që struktura dhe të gjitha aktet juridike me të cilat rregullohen marrëdhëniet shoqërore në
një shtet duhet të jenë në harmoni me Kushtetutën.

1. Krijimi
Në shek. X burimet historike hasin për herë të parë në emërtimin Mbretëria e Anglisë.
Zhvillimi i saj juridik-shtetëror periodizohet në tri faza të rëndësishme:
Faza e parë – ajo e vënies së themeleve të monarkisë shtresore, nga shek. XI deri në shek. XIII;
Faza e dytë – ajo e zhvillimit të monarkisë shtresore mesjetare, nga shek. XIII deri në shek. XVI;
Faza e tretë – ajo e monarkisë absolute, si dhe ndryshimeve të mëdha shoqërore politike dhe ekonomike, nga shek. XVI deri në gjysmën e
shek. XVII (Lufta Qytetare në Angli);

Faza e parë, kur Anglia sundohej nga mbretërit anglo-normanë dhe anzhuinë, karakterizohet nga lufta e ashpër e baronëve anglezë
dhe mbretit për decentralizimin e pushtetit monarkik. Si rezultat i kësaj lufte, në vitin 1215 Mbreti Johani pa Tokë u detyrua të
nënshkruajë aktin më të rëndësishëm politiko-juridik të asaj kohe - Magna Carta Libertatum, e cila paraqet modelin e parë të Kartës
Kushtetuese.
Magna Carta ka afirmuar fuqishëm parimin e përfaqësimit në një organ shtetëror i cili fillimisht është quajtur Magnum Concilium dhe
në vonë Parlament.
Parlamenti Anglez, i cili do të bëhet bërthama kryesore për zhvillimin e parlamentarizmit në përgjithësi, nga shek. XIV do të ketë
strukturë dydhomëshe: Dhoma e Lartë – Dhoma e Lordëve dhe Dhoma e Ulët – Dhoma e Komunave.
Faza e fundit e zhvillimit shtetëror, e cilësuar si faza e monarkisë absolute, pavarësisht ndryshimeve të strukturës gjatë Luftës Qytetare
(Revolucionit Borgjez në Angli 1642-1658), do të përshkohet nga qeverisja e dy dinastive: Dinastisë së Tjudorëve (1485-1603) dhe
Dinastia e Stjuartëve (1603-1714).

Pas vitit 1714, Anglia hyn në periudhën e sundimit të Dinastisë së Hanoverit me kurorëzim të princëve gjermanë. Gjatë kësaj kohe fillon
forcimi gjithnjë e më i madh i Kabinetit Ministror dhe Parlamentit.
Raportet e mbretit me organet e tjera të pushtetit shprehen nëpërmjet maksimave të njohura: The King can not do wrong (Mbreti s’mund
të gabojë), The King can not act alone (Mbreti s’mund të veprojë i vetëm) dhe The King reigns but does not govern (Mbreti sundon por
nuk qeveris).
Anglia po ashtu dallohet si fuqi jashtëzakonisht e madhe koloniale në botë. Përveç kolonive në Amerikë, ajo nënshtron edhe shumë vende
të tjera si Kanadaja, India, Australia, Zelanda e Re, etj. Nga viti 1707 Parlamenti Anglez miratoi Aktin e Unionit (Act of Union) me Skocinë
duke formuar Britaninë e Madhe, kurse nga viti 1801 e detyroi Irlandën që të nënshkruajë Aktin e Unionit, duke u emërtuar si Mbretëri e
Bashkuar.

Me Luftën Qytetare, përkatësisht me Revolucionin Borgjez (1642-1658), Anglia u shkëput më herët se vendet e tjera nga qeverisja
absolute. Pas epokës së Oliver Kromwellit (1649-1657) kur Anglia ishte proklamuar si republikë, me Revolucionin e Lavdishëm (Glorious
Revolution 1688 – rrëzimi i mbretit James II pa luftë, me ‘tradhëtinë’ e gjeneral Çërçillit – stërgjyshit të Uinston Çërcillit – i cili kaloi në anën
e Uilliam Orange – Uilliam Portokallit), Anglia do të proklamohet si Monarki Kushtetuese.
Sistemi kushtetues anglez është specifik sepse mbështetet në një sërë dokumentesh – aktesh juridike si: Magna Carta Libertatum (1215),
Petition of Rights (1628), Instrument of Government (1653), Habeas Corpus Act (1679) dhe Bill of Rights (1689), por nuk ka një kushtetutë të
shkruar si akt të vetëm.

Karakteristikë e përgjithshme e këtyre akteve është tendenca e sforcuar për kufizimin e kompetencave të Mbretit në raport me
Parlamentin.
Bazuar në këto akte juridike dhe në angazhimin e vazhdueshëm të rrymave politike në Parlament (torët dhe vigët nga të cilët derivojnë
sot dy partitë kryesore britanike; Partia Konservatore dhe ajo Liberale), Mbretëria e Bashkuar është konsoliduar si Monarki Kushtetuese
me një Parlamentarizëm të theksuar.
Organet kryesore të pushtetit politik në Mbretërinë e Bashkuar janë:
Mbreti,
Parlamenti dhe
Kabineti.

1.2.1. Mbreti
Mbreti është organi më i lartë i pushtetit politik në Mbretërinë e Bashkuar, por si cili që nga Lufta Qytetare ka filluar të zbehet në
mënyrë sistematike, duke e kthyer atë në një institucion simbolik, politikisht të paanshëm dhe të papërcaktuar.
Në sistemin parlamentar anglez, Mbreti pranohet de jure si kreu i shtetit dhe sovran i tij por i cili nuk qeveris (The King reigns but does
not govern).
1.2.2. Parlamenti
Origjina e Parlamentit në Angli daton nga koha e Magna Carta Libertatum (1215) me të cilën u krijua Këshilli i Madh, organ që nga viti
1265 do të quhet Parlament.
Në vitin 1295 Parlamenti Anglez bëhet dydhomësh dhe këtë strukturë e ka edhe sot.

a) Dhoma e Lartë (Dhoma e Lordëve) është formuar në vitin 1322. Lordët emërohen nga Kurora Mbretërore, në bazë të propozimit të
Kryeministrit. Marrëdhëniet e saj me Dhomën e Ulët janë të rregulluara me Parliament Act të nxjerrë në vitin 1911. Dhoma e Lordëve ka
të drejtën e vetos suspensive, që nënkupton fuqinë e pezullimit të akteve të miratuara nga Dhoma e Poshtme, por në qoftë se i njëjti
akt kalon pa ndryshime për të tretën herë, atëherë ai do të hyjë në fuqi me nënshkrimin e Mbretit. E në rast se Mbreti refuzon ta
nënshkruajë, i njëjti do të hyjë në fuqi pas kalimit të periudhës dy vjeçare ndërmjet sesionit të parë kur është shqyrtuar dhe sesionit kur
është miratuar për herë të tretë.
b) Dhoma e Ulët (Dhoma e Komunave) është formuar në vitin 1344. Ajo është bartëse e jetës politike në Angli dhe përbëhet nga 650
deputetë të zgjedhur nga një proces zgjedhor, me mandat 5 vjeçar. Fuqia kryesore e Dhomës së Ulët shprehet në funksionin legjislativ
dhe rolin e posaçëm në relacion me qeverinë. Ajo e zgjedh Kabinetin i cili edhe i përgjigjet asaj, dhe përbëhet kryesisht nga
përfaqësuesit e zgjedhur të dy partive kryesore në Angli.

1.2.3. Kabineti
Kabineti është organi më i rëndësishëm i cili ushtron funksionin udhëheqës dhe mbikëqyrës të pushtetit ekzekutiv në Mbretërinë e
Bashkuar. Formohet në bazë të rezultateve të dala nga Zgjedhjet Parlamentare për Dhomën e Ulët, udhëhiqet nga Kryeministri (Prime
Minister) sipas nominimit partiak në garën zgjedhore, përbëhet nga ministrat e resorëve përkatës dhe është strukturë homogjene
(përfaqësues të partisë që i fiton zgjedhjet).
1.3. E Drejta në Angli
Sistemi juridik në Angli përshkohet me karakteristika mjaft të dallueshme nga e Drejta e vendeve të tjera të Europës Kontinentale.
Veçoritë e së Drejtës Angleze fillojnë që në shek. XIII me Magna Carta Libertatum dhe krijimin e Parlamentit, kur shfaqen elemente të
barazisë qytetare para ligjit, të pronës private dhe pacënueshmërisë së saj, etj.

Veçoria kryesore dhe që paraqet thelbin e të Drejtës Angleze është mbështetja në tradicionalizëm.
Veçoritë e tjera kanë të bëjnë me burimet e saj e të cilat janë: E Drejta e Përgjithshme (Common Law), Sistemi i Drejtësisë (Equity
Law) dhe e Drejta Statutare (Statute Law).
E Drejta e Përgjithshme (Common Law) është doktrina e krijuar mbi bazën e precedentëve gjyqësor dhe që reflekton thelbin e
sistemit anglosakson të së Drejtës. Common Law ka marrë karakterin e së drejtës së përgjithshme sepse kishte epërsi ndaj të drejtës
partikulare gjatë tërë periudhës së Mesjetës. Pacënueshmëria e kësaj doktrine ka vazhduar deri në vitin 1966 kur Gjykata e Lartë
mund ta ndryshonte precedentin.

Statute Law është sistem i posaçëm i burimeve të së drejtës, si rezultat i aktivitetit legjislativ të mbretërve anglezë dhe parlamentit, me të cilin
rregullohen marrëdhënie të caktuara në fusha të ndryshme të së drejtës.
Equity Law është tërësia e normave juridike të krijuara nga Mbreti dhe nga Gjykata e Kancelarisë e cila është emërtuar edhe si Court of
Equity. Ky sistem i së drejtës lind si rezultat i ankesave të shumta të qytetarëve lidhur me vendimet e Common Law-it dhe mbi bazën e të
cilave Mbreti themelon një gjykatë të posaçme – Court of Chancery. Karakteristikë e kësaj gjykate ka qenë mbështetja ndaj frymës së re
borgjeze e cila e ka përshkuar tërë veprimtarinë e saj.

Parimi i ndarjes së pushtetit – parim i përpunuar nga Monteskie në veprën e tij “Fryma e Ligjeve” dhe që nënkupton nevojën e ndarjes së
tri pushteteve; legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor.
Parimi i përfaqësimit të popullit – parim që nënkupton të drejtën e qytetarëve të moshës madhore për të zgjedhur dhe për të qenë i
zgjedhur (të drejtën aktive dhe pasive të votës).
Parimi i shumëpartishmërisë – parim që shpreh garën ndërmjet grupacioneve të ndryshme politike për përfaqësim në organin legjislativ.
Ekzistojnë dy modele kryesore të shumëpartishmërisë: bipartizmi (sistemi dy partiakë) dhe polipartizmi (sistemi shumëpartiakë).

1.5. Karakteristikat e përgjithshme të së drejtës liberale
E Drejta Borgjeze është jashtëzakonisht më e zhvilluar se të drejtat e mëparshme (skllavopronare dhe feudale), është shprehje e veçorive
dhe parimeve të shtetit liberal.
a) Barazia e njeriut dhe qytetarit para ligjit;
b) E drejta e disponimit të lirë, të pacënuar dhe tjetërsimit të pronës private;
c) Zhvillimi i hovshëm i degëve të së drejtës dhe të drejtës ndërkombëtare;
d) E Drejta është sistem unik dhe i përgjithshëm (përfundon e drejta partikulare);
e) Studimet për të drejtën ngriten në nivel të lartë shkencor (universitet);
f) Ligjet janë burimi kryesor i së drejtës, duke e lënë të drejtën zakonore në vend të dytë;
g) Kodifikimi i së drejtës – Kodi Civil Francez 1804 dhe ai Austriak 1811;
h) Formësimi i sistemit kontinental dhe atij anglosakson të së drejtës;
i) Sistemi i së drejtës amerikane – ndërmjet Common Law dhe Të Drejtës Kontinentale;

1.6. Burimet e së Drejtës
Në periudhën e shtetit dhe së drejtës liberale, burimet e së drejtës, pavarësisht të drejtës kontinentale apo anglosaksone, janë më të
shumta dhe më të shumëllojshme:
a) Ligjet
b) Dekretligjet
c) E drejta zakonore
d) E drejta e recipuar romake
e) Praktika gjyqësore

1. Formimi
Krahasuar me shtetet e tjera, procesi i krijimit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA) është tërësisht i ndryshëm.
SHBA-të formohen si rezultat i shkëputjes nga fuqitë koloniale të Europës, nga një substrat heterogjen i popullsisë e cila përbëhej
nga njerëz të gjuhëve, kulturave dhe bindjeve të ndryshme religjioze.
Pas zbulimit të Amerikës në vitin 1492, Fuqitë Europiane filluan garën për kolonizimin e tokës së re. Gjatë shek. XVI dhe në fillim të
shek. XVII, Anglia, Franca, Spanja, Portugalia dhe Holanda formuan kolonitë e tyre në tërë kontinentin. Kolonët europianë fillimisht
janë vendosur në bregun lindor (Atlantiku), por me kalimin e kohës ata u shtrinë edhe në pjesën kontinentale.
Procesit të pavarësimit të SHBA-ve u ka paraprirë Deklarata e të Drejtave e Virgjinias e vitit 1775. Kjo deklaratë e disa kolonive në
krye me Virgjinian, proklamonte të drejtat e natyrshme të njeriut që të jetojë, të ketë liri dhe të drejtën e pronës dhe të ketë fat e
siguri.

1.1. Shpallja e Pavarësisë
Parimet e Deklaratës së Virgjinias ishin të inspiruara nga idetë e mëhershme të Gjon Lokut dhe ato të Tomas Pejnit (Thomas Paine) i
cili në pamfletin e quajtur ‘Common sense’, vlerësonte se ekzistonin vetëm dy mundësi: nënshtrimi i përhershëm ndaj mbretit tiran e
qeverisë së pafuqishme, ose liria dhe fati në kuadër të republikës së vetëmjaftueshme dhe të pavarur.
Pas luftimeve të përgjakshme dhe disa humbjeve të forcave angleze, më 7 qershor 1776, një politikan nga Virgjinia, Hiçard Henri Li
(richard Henry Lee), shpalli Rezolutën hyrëse në të cilën theksohej se “këto koloni të bashkuara kanë të drejtë të jenë të lira dhe shtete
të pavarura”.
Më 11 qershor 1776, ‘baballarët themelues’ të SHBA-ve të cilët hartuan Deklaratën e Pavarësisë ishin: Tomas Xheferson nga Virgjinia,
Benxhamin Frenklin nga Pensilvania, Xhon Adams nga Masasuçets, Roxher Sherman nga Konektikat dhe Robert Livingston nga Nju
Jorku.

Tekstin e Deklaratës e ka shkruar kryesisht Tomas Xheferson. Pas shqyrtimit dhe miratimit të rezolutës së Riçard Henri Li më 1 korrik 1776,
Kongresi (12 nga 13 kolonitë) miratoi edhe Deklaratën e Pavarësisë më 4 korrik 1776. Nju Jorku u deklarua ‘për’ më 15 korrik 1776.
Thelbi i Deklaratës së Pavarësisë ishte marrë nga parimet e Xhon Lokut në veprën “Shqyrtime të tjera për shtetin”, duke proklamuar tri
parime themelore: e drejta në jetë, në liri dhe në kërkim të fatit.
Deklarata e Pavarësisë paraqet aktin më të rëndësishëm në historinë e SHBA-ve. Nga statusi i kolonive britanike, ato tani hynë në
familjen e shteteve të pavarura me rregullim shtetëror republikan. Përveç shkëputjes nga Kurora Mbretërore Britanike, Deklarata do të
reflektojë në esencë edhe revolucionin demokratik amerikan (hyrja e SHBA-ve në procesin e marrëdhënieve politike dhe ekonomike
kapitaliste).

Mbretëria Britanike nuk do të pajtohet me deklaratën dhe përpjekjet ushtarake për ta penguar pavarësinë e SHBA-ve dështojnë për dy
arsye: e para, sepse ushtria amerikane kishte arritur të konsolidohet mjaft mirë, dhe e dyta, sepse në këtë kohë Anglisë i kishin shpallur
luftë edhe Franca, Spanja dhe Holanda.
Në vitin 1783, Anglia detyrohet të hyjë në bisedime për paqe me SHBA-të. Pas bisedimeve të vështira, më 3 shtator 1783 arrihet
marrëveshja e njohur si Traktati i Paqes në Paris dhe me të cilën Britania e Madhe njeh Shtetet e Bashkuara të Amerikës si vend i lirë dhe
i pavarur.
Për sa i përket rregullimit shtetëror, Xhon Dikenson nga Pensilvania kishte hartuar një projekt të quajtur Nenet e Konfederatës (Articles of
Confederation) i cili në vitin 1777 u miratua nga Kongresi. Nenet e Konfederatës përcaktuan emërtimin e kolonive të pavarura si Shtetet e
Bashkuara të Amerikës, të cilat do të jenë të organizuara në një shtet të përbërë – konfederatë dhe me formë të qeverisjes republikë.

Me dekretin e vitit 1787 “North West Ordinance”, Kongresi kishte përcaktuar kriteret për territoret në Perëndim dhe Veri që dëshironin t’i bashkoheshin
unionit.
SHBA-ve iu bashkangjitën edhe territore të cilat i ka blerë siç është rasti i Alaskës të cilën e blen nga Rusia në vitin 1867.
Duke u mbështetur në parimet e “Frymës së Ligjeve” të Monteskie, SHBA-të në vitin 1787 do të miratojnë Kushtetutën e re e cila do të hyjë në fuqi një vit më
vonë.
Kushtetuta e SHBA-ve përmban 7 nene dhe 27 amandamente.
Me këtë kushtetutë, SHBA-të përcaktohen si Federatë me formë të qeverisjes Republikë, duke u bazuar në parimin e ndarjes së tri pushteteve: pushtetit
përfaqësues legjislative që ushtrohet nga Kongresi, pushtetit ekzekutiv që ushtrohet nga Presidenti dhe pushtetit gjyqësor që ushtrohet nga Gjykata Supreme.

Në fund të shek. XVIII dhe fillim të shek. XIX, SHBA do të hyjë në një proces të zhvillimit të hovshëm ekonomik dhe industrial, si dhe të
formësimit të identitetit nacional.
Në vitin 1823, Presidenti i SHBA-ve, Xhejms Monro, artikuloi disa qëndrime të cilat më vonë do të marrin emërtimin si Doktrina Monro.
Thelbi i kësaj doktrine shprehet me sintagmën “Amerika Amerikanëve” që do të thotë se ‘kontinenti Amerikan nuk mund të konsiderohet
edhe më tutje objekt i kolonizimeve të ardhshme nga cilado fuqi Europaine. Mesazhi konfirmonte se as SHBA-të nuk do të ndërhynin apo
të përziheshin në punët e Europës.
Pas Luftës Civile mes Veriut dhe Jugut (1861-1865, luftë recesioniste e cila përfundoi me fitoren e Veriut që pengoi shpërbërjen e SHBA-
ve), në vitin 1865 u ndalua SKLLAVËRIA me Amandamentin 13 të Kushtetutës.
Ndërkaq, Amandamentet 14 dhe 15 që pasuan, garantonin shtetësi për të gjithë personat e natyralizuar brenda SHBA-ve dhe të drejtë
vote për personat e të gjitha racave.

2.2. Rregullimi Shtetëror
Pas shpalljes së Pavarësisë, SHBA-të hyjnë në një fazë të re të zhvillimit shtetëror-juridik me karakteristika të ndryshme nga ato të
shteteve të asaj kohe. Ato dallojnë për nga trajta e qeverisjes, për nga lidhja e shteteve – fillimisht në konfederatë e pastaj në federatë, si
dhe për nga rregullimi nëpërmjet Kushtetutës, me të cilën shkëputen nga sistemi i së drejtës anglosaksone.
Kushtetuta e SHBA-ve është njëra ndër më të shkurtëra në historinë e kushtetutave në botë, e cila në 7 nenet e saj përcakton parimin e
ndarjes së pushteteve, organizimin federal dhe formën e qeverisjes republikane.
Bazuar në Kushtetutën dhe Amandamentet e saj, pushteti shtetëror ndahet në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor.
Jeta politike në SHBA karakterizohet me sistemin bipartiak.
Dy partitë kryesore që garojnë për pushtetin politik janë: Partia Demokratike dhe Partia Republikane.

Historia e Shtetit dhe së Drejtës Ligjërata IX
SHTETI ILIR DHE MBRETËRIA DARDANE
Krijimi, organizimi shtetëror, e drejta
Hilmi Ismaili, Fatmir Sejdiu
Historia e Institucioneve Juridike dhe Shtetërore, Prishtinë, 2009

1. Formimi
Në historiografi janë bërë diskutime të shumta për SHTETIN ILIR.
Në këto diskutime ka dy pikëpamje kryesore:
e para, se nuk ka ekzistuar kurrfarë shteti Ilir dhe se ai është krijesë artificiale e autorëve modernë, dhe
e dyta, se ka ekzistuar një organizatë politike Ilire në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.
Një pjesë e autorëve të pikëpamjes së dytë kanë shfaqur mendimin se origjina e kësaj organizate politike lidhet me Ardianët të cilët
konsiderohen themelues të Mbretërisë Ilire. Sipas Zippel-it, në mesin e shek. III p.e.r, në kohën e Pleuratit, babait të Agronit, fisi i
Ardianëve, i cili jetonte në veri të Neretvës, u shtri përgjatë bregdetit në Jug dhe imponoi sundimin e tij edhe mbi fise të tjera ilire.

Por, kjo hipotezë tashmë është rrëzuar pasi argumentet për Shtetin e parë Ilir të Bardhylit janë më bindëse.
Historiani gjerman Droysen në veprën e tij “Historia e Helenizmit” thotë se: “...në bregun e detit Adriatik, pranë krahinës që kishin nën sundim
Dardanët dhe në konflikte të shpeshta me ta, gjendej Mbretëria Ilire. E themeluar para një shekulli e gjysmë prej Bardhylit, tani nën Agronin,
të birin e Pleuratit, ajo shtrihej prej lumit Drin në Veri, në bregdet i cili ishte zënë pjesërisht prej kolonive greke, deri tek ishujt Faros e Issa,
ndoshta edhe më tutje”.
MBRETËRINË ILIRE e ka themeluar Bardhyli në fillim të shekullit IV p.e.r.
Epiqendra fillestare e saj ishte territori që kufizohej me Maqedoninë në veriperëndim, me pellgun e liqenit të Prespës dhe me luginën e
Devollit.

1. Organizimi Shtetëror
Për nga forma e qeverisjes, shteti Ilir ishte monarki skllavopronare.
Pushteti më i lartë ndodhej në duart e Mbretit.
Në periudhën e parë të ekzistencës së shtetit, pushteti i mbretit nuk ishte shumë i fortë, por me kalimin e kohës ai përqendroi në duart
e tij kompetenca të shumta dhe të rëndësishme.
Duke pasur parasysh mënyrat dhe metodat e qeverisjes në sistemin skllavopronar, për shtetin Ilir ishte karakteristik regjimi monarkik.
Pushteti shtetëror realizohej nga një kompleks organesh që njihnin dhe respektonin autoritetin e një njeriu të vetëm, mbretit. Pushteti
shtetëror shtrihej në të gjitha pjesët përbërëse të shtetit.
Shteti Ilir formohej nga njësi të veçanta territoriale me qendër një vendbanim apo qytet, i cili në burimet antike, quhej polisma ose
poleis.

Për nga karakteri dhe mënyra e organizimit të marrëdhënieve midis shtetit në tërësi, Shteti Ilir në fillim ishte i organizuar në formë të
federatës.
Nga fundi i shekullit V p.e.r. vihet re lindja dhe formimi i qyteteve Ilire.
Lindja dhe zhvillimi i jetës urbane duhet shikuar si hallkë kyçe në vetë procesin e lindjes së shtetit Ilir dhe më pas në zhvillimin e
konsolidimin e tij. Qyteti ka luajtur një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në pikëpamje të zhvillimit të zejtarisë, tregtisë, bujqësisë,
blegtorisë, artit, kulturës dhe organizimit të veçantë politiko-administrativ. Fuqia ekonomike e qyteteteve, jo vetëm që i bëri ato qendra
administrative të krahinave (njësive territoriale), por ka mundësuar edhe funksionimin e tyre të pavarur si njësi politike.
Qytete që kanë njohur një lloj autonomie nga shteti Ilir kanë qenë: Amantia, Bylisi, Lissi, Skodra, etj.

Në periudhat e mëvonshme, pushteti mbretëror rrit ndikimin në krahina dhe kjo nënkupton forcimin e shtetit unitar.
Pushteti shtetëror realizohej nëpërmjet një sistemi të organeve që vepronin, si në qendër ashtu edhe në bazë.
Të dhënat për strukturën e aparatit shtetëror nuk janë ende të qarta dhe të plota.
Në periudhat e para të zhvillimit, vepronin edhe organe si:
Mbledhja e Përgjithshme e Popullit dhe Kuvendi.
Në Mbledhjen e Përgjithshme merrnin pjesë skllavopronarët dhe shtetasit e tjerë të lirë, të cilët shqyrtonin dhe vendosnin për çështje
të përgjithshme. Kurse, në Kuvend bënin pjesë vetëm krerët e klasës skllavopronare.
Në sistemin e organeve të shtetit, rëndësinë më të madhe e kishte Mbreti, i cili në burime përmendet me emërtime të ndryshme si
bazileus, reks, etj.

MBRETI ishte organi më i lartë i pushtetit, kryetar i shtetit dhe komandant suprem i ushtrisë.
Mbretit i përkiste udhëheqja e të gjitha organeve të tjera. Kishte në duart e veta kompetenca të rëndësishme si në fushën politike,
ekonomike dhe gjyqësore. Kompetencat politike kishin të bënin me organizimin e brendshëm shoqëror, shpalljen e luftërave dhe
përfundimin e tyre, lidhjen e aleancave, marrëdhëniet me jashtë, etj. Ndërkaq, sa i përket kompetencave ekonomike mund të
përmendet reforma monetare e Gentit.
Ushtria ishte levë e rëndësishme në duart e mbretit për realizimin e pushtetit të tij suprem.
Ushtria ilire, sukseset e së cilës kanë qenë me famë në kohën e lashtë, ka kontribuar në forcimin e shtetit Ilir në skenën ndërkombëtare.
Në kuadër të ushtrisë, duhet përmendur po ashtu Flotën Detare e cila ishte mjaft e madhe dhe e zhvilluar.

Për organizimin e pushtetit nëpër krahina mungojnë të dhëna konkrete.
Megjithatë, mund të konstatojmë se fillimisht rëndësinë më të madhe e ka pasur Mbledhja e Popullit, ndërsa më vonë, kompetenca të
gjera në kuptim të ushtrimit të pushtetit ushtarak dhe administrativ kanë fituar komandantët e reparteve ushtarake dhe garnizoneve që
gjendeshin në atë krahinë.
Me kalimin e kohës u krijuan edhe organe të posaçme financiare dhe administrative, ndërsa sipas burimeve, drejtuesi kryesor i aparatit
shtetëror lokal quhej dinast.

2. Mbretëria Dardane
Në shekullin IV p.e.r. është krijuar edhe Mbretëria Dardane e cila shtrihej në Territorin e Kosovës së sotme dhe krahinave të tjera
përreth. Kufijtë e saj shkonin në veri deri te qyteti i Nishit, kurse në jug deri në Kukës dhe në rrjedhën e sipërme të Vardarit. Mbreti i
parë dardan që njohim është Longari. Pas tij erdhën mbretërit Bato dhe Monun. Rolin kryesor në Mbretëri e ka luajtur fisi i dardanëve,
ndërsa në të kanë bërë pjesë edhe fise të tjera, ndër të cilët njohim galabët dhe thunatët.
Shoqëria Ilire e DARDANËVE mbështetej në sistemin skllavopronar.
Shkrimtarët antikë tregojnë se dardanët kishin aq shumë skllevër sa vetëm njëri prej tyre mund të kishte deri në 1 mijë, e ndoshta
edhe më shumë. Secili nga këta skllevër punonte tokën.
Në kohë lufte, skllevërit merrnin pjesë në ushtri duke pasur si prijës pronarin e tyre.

Mbretëria Dardane kishte krijuar një ushtri të fuqishme dhe të organizuar mirë.
Veçori e luftëtarëve dardanë ishte se ata hidheshin të gjithë së bashku në sulm dhe së bashku tërhiqeshin, duke mos lënë në sheshin e
luftës as të plagosurit e tyre.
Forcat e kësaj ushtrie u treguan sidomos në shek. III p.e.r. kur Dardanët qenë në gjendje të mbroheshin nga dyndjet e keltëve, të cilët
zbritën nga Evropa Qendrore.
Madje, dardanët treguan gatishmërinë të ndihmonin edhe Maqedoninë që t’i përballonte këto sulme.
Siç dëshmojnë shkrimtarët e lashtë, historia e Mbretërisë Dardane është e mbushur me luftëra të pandërprera kundër Maqedonisë dhe
më vonë kundër romakëve.

Në mesin e shek. III p.e.r. kur sundonte mbreti Longar, ushtritë dardane u përpoqën të shtrijnë kufijtë e tyre deri në brigjet e Adriatikut,
duke shfrytëzuar faktin që ushtritë ardiane të Mbretreshës Teuta ndodheshin në Epir.
Ky operacion ushtarak fillimisht pati sukses, por me kthimin e ushtrive ardiane nga Epiri, dardanët u detyruan të lëshonin tokat e pushtuara
e të ktheheshin në kufijtë e mëparshëm.
Pas kësaj, Longari i drejtoi ushtritë e tij në jug dhe pushtoi tokat e Mbretërisë Paione që ndodheshin në veri të kufijve të Maqedonisë.

2.1. Luftërat e dardanëve kundër maqedonasve
Rreth vitit 231 p.e.r. luftimet ndërmjet dardanëve dhe maqedonasve morën përmasa të gjera sa që mbeti i vrarë edhe mbreti maqedonas,
Dhimitri II.
Pas vdekjes së tij, dardanët i shpeshtuan sulmet në Maqedoni, derisa Antigon Dozoni i detyroi të largoheshin nga mbretëria e tij. Kur
mbreti maqedonas, Filipi V ndodhej në luftë me grekët, në vitin 219 p.e.r. DARDANëT vërshuan përsëri kundër Maqedonisë. Ushtritë
maqedonase u detyruan të ktheheshin në trojet e tyre dhe për të përforcuar kufijtë veriorë pushtuan qytetin më të madh të Paionisë,
Bylazorën (Velesi).
Në vitin 216 p.e.r. ushtritë dardane ndërmorën një operacion të fuqishëm ushtarak kundër Maqedonisë, duke zënë 20.000 robër. Ata
zbritën deri në fushën e Argos, në brigjet e lumit Haliakmon. Kjo fushatë u ndoq nga kundërsulme të reja që bëri Filipi V kundër
dardanëve, duke u shkaktuar atyre humbje të rënda në ushtri.

Dardanët nuk i pushuan luftërat për të çliruar tokat që ndodheshin në jug të mbretërisë së tyre, toka që dikur i përkisnin Mbretërisë
Paione dhe që i mbante të pushtuara Maqedonia. Duke mos qenë në gjendje të ndërprisnin sulmet dardane, maqedonasit bënë
marrëveshje me keltët që ata të zhduknin popullsinë ilire të dardanëve dhe të vendoseshin vetë në territorin e tyre. Por, kjo nuk u arrit.
Dardanët i thyen ushtritë kelte dhe çliruan tokat që ata kishin pushtuar.
Edhe pasi u shkatërruan Mbretëria Ardiane dhe ajo e Maqedonisë, Dardania vazhdoi të ishte ende e lirë, ndonëse nga aleanca me
romakët dardanët nuk arritën përfitimet e dëshiruara.
Romakët nuk u dhanë tokat e Paionisë, por vetëm të drejtën për të tregtuar kripë.

2.2. Luftërat e dardanëve kundër romakëve
Luftërat e DARDANëVE kundër romakëve vazhduan për shumë vjet me ashpërsi shumë të madhe, në rrethanat kur Senati Romak synonte të shtrinte
pushtimet e tij në të gjitha tokat Ilire dhe të arrinte deri në Danub.
Edhe pas shqetësimeve që u shkaktoi rifillimi i sulmeve kelte, Dardanët i vazhduan inkursionet e tyre kundër Maqedonisë e cila ishte kthyer tashmë në
provincë romake.
DARDANIA u bë pengesë serioze për shumë vjet me radhë për ushtrinë romake.
Aq të vështira ishin këto luftëra për romakët sa, kur Konsulli romak Kurioni përgatitej me 5 legjione të nisej në luftë kundër Dardanisë, njëri nga këto
legjione ngriti krye dhe nuk pranoi t’i bindej komandantit të vet të shkonte në këtë luftë të cilën ushtarët e quanin të rrezikshme.
Pas luftrave të gjata me romakët, nga fundi i shek. I p.e.r. edhe Dardanët e humbën pavarësinë e tyre dhe hynë nën varësinë e plotë të Romës.

3. E DREJTA ILIRE
Burimet kryesore të të Drejtës Ilire ishin zakonet, ndonëse rëndësi të madhe kishin edhe aktet e ndryshme ligjore që nxirreshin nga
organet shtetërore.
Mirëpo, deri më sot nuk janë zbuluar ligje apo akte të tjera të pushtetit shtetëror të shkruara apo të sistemuara në kode. Polibi flet për
“bazilika nomine” – të drejtat e mbretërve Ilirë të mbështetura në ligj, por nuk dihet se për çfarë ligje e ka fjalën.
Në shoqërinë Ilire të organizuar mbi bazën e fiseve, kishte rregulla të sjelljes, zbatimi i të cilave bëhej në mënyrë të ndërgjegjshme për
shkak të forcës së zakonit të trashëguar brez pas brezi.
Karakteristikë e së drejtës skllavopronare ILIRE ishte ruajtja për një kohë të gjatë e mbeturinave të rendit të komunës primitive (mjaft
zakone që rregullonin marrëdhëniet shoqërore të ilirëve në komunën primitive vazhduan të jetonin edhe pas formimit të shtetit). Disa prej
zakoneve të tilla u sanksionuan nga shteti duke u bërë norma të detyrueshme juridike.

Në sistemin e së drejtës Ilire, vendin kryesor e zinin normat penale të cilat kishin për qëllim ruajtjen e rendit politiko-shoqëror të klasës
skllavopronare. Për shkeljen e këtyre normave, apo kryerjen e krimeve të ndryshme, e DREJTA ILIRE kishte sanksionuar dënime të
ndryshme.
Në sistemin e dënimeve bënin pjesë dëbimi (nxjerrja jshtë kufijve të shtetit), internimi, heqja e lirisë (për këtë dëshmon ekzistenca e
burgjeve në kohën e mbretit Gent) dhe vdekja.
Me rëndësi të veçantë ishin edhe normat civile të cilat kishin për qëllim rregullimin e marrëdhënieve pronësore, kontraktore,
martesore e familjare, marrëdhëniet e trashëgimisë, etj. Shteti Ilir e kishte sanksionuar të drejtën e pronësisë. Objekte të pronësisë
ishin: tokat, tufat e bagëtive, punishtet zejtare, anijet, skllevërit, etj.
Pronarit skllavopronar i garantohej mundësia për të gëzuar, disponuar dhe përdorur pa asnjë kufizim sendet që i kishte në pronësi.

Nga tërësia e normave familjare del se familja ilire përbënte një bashkësi njerëzish të një gjaku, të bashkuar nën pushtetin e kryetarit të
familjes.
Në familjen Ilire bënin pjesë: kryetari i familjes, gruaja, fëmijët dhe persona të tjerë të paralindur.
Familja Ilire ishte monogame.
Baza e formimit të saj ishte martesa, e cila siç dëshmojnë autorë antikë, zakonisht lidhej nga prindërit e bashkëshortëve të ardhshëm.
Normat e së drejtës Ilire ligjëronin pushtetin e burrit mbi gruan dhe të atit mbi fëmijët.
Ky pushtet nënkuptonte se babai vendoste për martesën e fëmijëve dhe madje mund ta shiste fëmijën në skllavëri tek kreditorët kur
nuk kishte mundësi të tjera për të paguar borxhet.

Në ILIRI njihej edhe Adoptimi.
Këtë e mësojmë nga një e dhënë e Justinit i cili thotë ndër të tjera: Aikaidi (mbreti i epirotëve) shkoi në mërgim dhe la në mbretëri djalin e
vetëm, Pirron dy vjeçar. Meqenëse populli nga urrejta për të atin kërkonte vdekjen e tij, atëherë këtë e morën tinëz dhe e shpunë tek
Ilirët e ia dorëzuan Benijes, bashkëshortes së mbretit Glauk, për ta mbajtur pasi edhe ajo ishte nga familja e aikidëve.
Atje mbreti... e ndihmoi Pirron duke e bërë bir për shpirt.
Termi “bir për shpirt” e ka kuptimin e adoptimit.

 2.2.1. Kongresi
 Kongresi i SHBA-ve ushtron pushtetin legjislativ dhe përbëhet nga dy dhoma: Senati dhe Dhoma e Përfaqësuesve.
 Dhomën e Përfaqësuesve e përbëjnë deputetët e zgjedhur në njësitë federale sipas numrit të elektorëve, pavarësisht nga numri i
shteteve. Ajo ka 435 përfaqësues të cilët quhen kongresistë. Senati ka 100 anëtarë (nga dy përfaqësues për secilin shtet pavarësisht
madhësisë dhe numrit të banorëve), të cilët quhen senatorë. Mandati i anëtarëve të Kongresit është 6 vjeçar, por çdo dy vjet
organizohen zgjedhje për 1/3 e senatorëve dhe kongresistëve. Presidenti nuk ka të drejtë të marrë pjesë në sesionet e Kongresit.
 Secila dhomë e Kongresit ka udhëheqjen e vet. Dhomën e Përfaqësuesve e udhëheq kryetari të cilin e zgjedh shumica e anëtarëve të
kësaj dhome (nga partia që ka shumicën e ulëseve në këtë dhomë). Senatin e udhëheq Zëvendës Presidenti i SHBA-ve. Veprimtaria e
Kongresit shprehet nëpërmjet: Ligjeve dhe Rezolutave.

2.2.2. Presidenti
Presidenti i SHBA-ve ushtron pushtetin ekzekutiv. Zgjedhet me mandat 4 vjeçar, së bashku me Zëvendës Presidentin. Presidenti i SHBA-
ve nuk mund të zgjedhet qytetari amerikan nën 35 vjeç dhe i njëjti mund të zgjedhet vetëm dy herë radhazi. I vetmi rast kur një
presidenti ka mbajtur tri mandate është ai i Frenklin Ruzveltit nga viti 1933 deri në vitin 1945 (për shkak të Luftës së Dytë Botërore).
Mandati i Presidentit fillon dhe përfundon më 20 janar, në mesditë.
Sipas Kushtetutës, Presidenti, me propozimin e Senatit, emëron Ambasadorët, të dërguarit e posaçëm, konsujt, gjyqtarët e Gjykatës
Supreme dhe të gjithë zyrtarët e lartë në SHBA.
Ai e ushtron pushtetin nëpërmjet Sekretarëve të cilët udhëheqin departamentet e qeverisë amerikane, si dhe ndihmohet nga një numër i
madh këshilltarësh.
Departamenti i Shtetit është resori më i rëndësishëm i qeverisë i cili njëkohësisht udhëheq edhe Politikën e Jashtme.

2.2.3. Gjykata Supreme
Gjykata Supreme ushtron pushtetin më të lartë gjyqësor dhe ka dy cilësi paralele: si Gjykatë Supreme (instanca më e lartë) dhe si
Gjykatë Kushtetuese (kontrollon kushtetutshmërinë e ligjeve).
Gjykata Supreme e SHBA është themeluar më 2 shkurt 1790.
Ajo përbëhet nga 9 gjyqtarë, njëri prej të cilëve është Kryetari i Gjykatës.
Gjyqtarët emërohen nga Presidenti dhe miratohen nga Senati, kurse mandati i tyre është i përjetshëm.

2.3. Karakteristikat e së Drejtës në SHBA
Bazuar në specifikat e zhvillimit politik dhe jurisik të SHBA-ve, edhe e Drejta ka disa veçoritë që e dallojnë nga e Drejta në shtetet e
tjera:
a) Sistemi juridik Amerikan është sui generis në raport me atë Anglosakson dhe Kontinental të së drejtës. Miratimi i kushtetutave në
secilin shtet anëtar tregon për vullnetin e largimit nga tradita Anglosaksone, por në të njëjtën kohë ruan karakteristikën e precedentit
nga ky sistem.
b) Sistemi juridik Amerikan është partikular (secili shtet ka rendin e vet juridik), por në instancën e fundit, të gjitha të drejtat duhet të
jenë në harmoni me Kushtetutën.
c) Partikularizmi juridik Amerikan shprehet edhe në trajtimin e pabarabartë të qytetarëve amerikanë (për shkak të racës).
d) Procesi i unifikimit të së drejtës nuk është kryer ende, me gjithë përpjekjet e shteteve përbërëse të saj.

1. Shteti i Arbërit
Për ekzistencën e një fisi ilir me emrin Albanoi si dhe të një qyteti të tyre me emrin Albanopolis flitet për herë të parë rreth vitit 150
p.e.r. nga gjeografi dhe historiani Klaudio Ptolemeu.
Emrin Albani dhe Albanoi për herë të dytë e përmend historiani bizantin Ateliates.
Burim tjetër është edhe raporti i Ana Komnenës, vajzës së perandorit bizantin, Aleksio Komneni, për një rrethim të qytetit të Durrësit
në vitin 1107 dhe 1108, ku përmendet ekzistenca e një territori me emrin Arbanon.
Pas ndarjes së Perandorisë Romake në atë të Lindjes dhe Perëndimit (viti 395), territoret Ilire ranë nën administrimin Bizantin.
Përbërja etnike e kësaj Perandorie ishte shumë e larmishme. Në territorin e saj në Evropë banonin grekët, ilirët, thrakët, në pjesën
perëndimore banorë me origjinë romake, në Azi e Afrikë, sirianë, armenë, egjiptianë, etj.

Në fund të shekullit XII, si rezultat i dobësimit të madh të perandorisë në qendër, dhe forcimit ekonomik e politik të klasës feudale
arbëreshe, u formua Principata e Arbërisë.
Shteti feudal i Arbërisë mendohet të ketë pasur për kryeqytet Krujën dhe shtrihej në veri deri në lumin Mat, në perëndim deri në
Detin Adriatik, në jug deri në lumin Devoll dhe në lindje deri në lumin Drin.
Deri më sot njihen tre sundimtarë kryesorë të shtetit të Arbërisë; Progoni (1190-1199) dhe dy djemtë e tij, Gjini (1199-1208) dhe
Dhimitri (1208-1216).
Gjatë kësaj periudhe, Principata e Arbërisë ka arritur zhvillimin më të madh si shtet më vete, ndërsa më vonë kanë pasuar edhe
sundimtarë të tjerë nga radhët e bujarëve arbëreshë, por fuqia dhe rëndësia e Principatës filloi të binte për shkak të ripërtritjes së
presionit bizantin, Despotatit të Epirit dhe Mbretërisë Serbe.

Në çerekun e fundit të shekullit XIII, Arbëria u pushtua nga feudalët francezë (anzhuinët), të cilët në vitin 1272 zbarkuan në Durrës.
Si organizim shtetëror, Anzhuinët e ruajtën Shtetin e Arbërisë, por jo më si principatë.
Arsyeja pse para pushtimit Anzhuin Arbëria u quajt principatë ka të bëjë me titujt më të lartë të mundshëm brenda Perandorisë
Bizantine që mund të kishin sundimtarët në këtë shtet, dhe për shkak se Principata nuk ishte shtet plotësisht i pavarur nga
perandoria. Titujt që mbanin sundimtarët si Dhimitri dhe djemtë e tij ishin të njohur dhe të dekretuar në sistemin e perandorisë, si
titulli “hyperservantos” që ishte i katërti në hierarkinë perandorake, pas perandorit, dhe “magnus arkond” (arkond i madh), ose
“protosevastos” (sevast i parë) që ishte i pestë në hierarki dhe të cilin e mbanin djemtë e Dhimitrit.

Më 21 shkurt 1272, Karli i Parë Anzhu e shpalli krijimin e “Mbretërisë së Arbërisë” me qendër në Durrës dhe veten “Mbret i Arbërisë”.
Në fazën e parë të pushtimit Anzhuin (1272-1286), ndonëse ishte ruajtur formalisht organizimi politik i Arbërisë për arsye të dukjes si
bashkim vullnetar, roli i feudalëve vendas ishte minimal.
Në fazën e dytë (1304 – mesi i shekullit XIV), feudalët vendas fituan rëndësi (u avancuan në pozita të larta) për shkak se roli i tyre ishte i
domosdoshëm në përballjen me presionin nga Mbretëria Serbe.
Në mesin e shekullit XIV anzhuinët u larguan nga Shqipëria dhe Mbretëria e Arbërisë ra përkohësisht (deri më 1355 kur vdes Stefan
Dushani) nën sundimin serb.
Perandori i Serbisë, Stefan Dushani, nuk e njohu as formalisht ekzistencën e “Mbretërisë së Arbërisë”.

2. Principata e Topiajve
Në vitet 70 të shek. XIII, Topiajt u shkëputën nga Bizanti dhe vendosën lidhje të ngushta me Anzhuinët e Napolit, si dhe me Papatin e
Romës.
Papës i premtuan kalimin e tyre nga besimi ortodoks në atë katolik dhe për rrjedhojë, Kisha u njohu Topiajve si zotërim të familjes tokat
midis rrjedhës së Matit dhe asaj të Shkumbinit, të cilat përputheshin pak a shumë me shtrirjen e Principatës së Arbrit.
Zotërimi i Topiajve arriti fuqinë dhe shkallën më të lartë të organizimit në kohën e princit Karl Topia, që erdhi në pushtet në vitin 1359.
Brenda viteve 50 të shek. XIV ai arriti të konsolidonte pushtetin në trevën e Arbrit.

3. Principata e Shkodrës
Pas copëtimit të Mbretërisë Serbe, pas mesit të shekullit XIV, feudalët shqiptarë të cilët ishin forcuar relativisht shumë që nga koha
e Dhimitrit, përfituan nga rasti dhe të parët që themeluan Principatën në veri ishin Ballashajt.
Qendra e Principatës ishte Shkodra, ndërsa brenda territorit të tyre përfshinin edhe një pjesë të Malit të Zi, në verilindje Prizrenin
dhe në jug shkonin deri në Himarë.
Sundimtarë të principatës ishin Ballsha Plaku, të pasuar nga Strazimiri, Gjergji i Parë dhe Ballsha i Dytë. Principata ka mbijetuar deri
në vitin 1421.

4. Organizimi Shtetëror
Me krijimin e principatave shqiptare u krijua edhe një aparat shtetëror për kryerjen e funksioneve të brendshme dhe të jashtme, organe
të posaçme të pushtetit, të administratës shtetërore, duke përfshirë forca të armatosura dhe burgje e institucione ndëshkimore të çdo
lloji, të cilat në çdo shtet përbëjnë atë që quhet pushtet publik.
Këto organe ekzistonin edhe më parë, por me krijimin e principatës, ato i shërbenin klasës sunduese shqiptare.
Kreu i shtetit – Princi, kishte pushtet të drejtpërdrejtë vetëm brenda zotërimeve të veta, derisa në pjesën tjetër të shtetit sundonin
feudalët vasalë, të cilët ishin pothuajse të pavarur.
Edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, Sundimtari i Arbërisë nuk quhej “mbret” por “princ i arbëreshëve”. Në vitin 1208, Papa Inoçenti III
e quante Dhimitrin “Albanesi Principi”. Pushteti i sundimtarit të Arbërisë ishte i trashëgueshëm (shih trashëgimin e pushtetit nga djemtë e
Dhimitrit).

Sa i përket formës së qeverisjes, Principatat Feudale Arbëreshe ishin monarki feudale.
Pushteti më i lartë i përkiste sundimtarit të principatës, i cili mbante tituj të ndryshëm, zakonisht bizantinë, por që mund të ishin
edhe perëndimorë.
Karl Topia e quante veten “Princ i Arbërit”, ose “Zot i Arbërit”.
Se cili ishte vëllimi dhe natyra e pushtetit që dispononte sundimtari në këto shtete, është vështirë të përcaktohet me saktësi.
Megjithatë, princët shqiptarë si sundimtarë të pavarur kishin oborrin e tyre ku mblidheshin feudalët e mëdhenj e të vegjël, një
suitë që i shoqëronte në udhëtime dhe aparatin administrativ përkatës. Në krye të aparatit shtetëror qëndronte Princi, ndërsa pas
tij vinin protovestiari, vojvoda dhe logofeti.

a) Protovestiari – menaxhonte problemet ekonomike dhe financiare si mbledhjen e rentës, taksave, doganave, llogaritjen
e shpenzimeve për nevojat e principatës, etj.
b) Vojvoda – ishte komandant i përgjithshëm i ushtrisë, ose komandant i një krahine (siç ndeshet tek Muzakajt).
c) Logofeti – kryesonte zyrën e kancelarisë së princit e cila hartonte dokumente shtetërore, letrat zyrtare dhe private të
sundimtarit dhe mbante korrespondencën me shtetet e tjera.

5. E Drejta
Gjatë principatave në Arbëri kanë vepruar paralelisht disa lloj të drejtash: e drejta e sanksionuar nga pushteti shtetëror (e drejta
pozitive), e drejta kishtare (kanonike) dhe e drejta zakonore.
Shumëllojshmëria e së drejtës gjatë kësaj periudhe nuk ishte karakteristikë vetëm e territoreve shqiptare apo Principatave Shqiptare,
por ishte veçori e përgjithshme e superstrukturës juridike në epokën e feudalizmit.
E drejta feudale karakterizohej nga partikularizmi, d.m.th. mbizotërimi i zakoneve lokale dhe akteve normative të feudalëve të
veçantë.

a) E drejta e krijuar nga pushteti shtetëror – përbëhej nga normat juridike të pushtetit qendror dhe kishte rëndësi për gjithë vendin.
Sfera e veprimit të saj kufizohej nga ekzistenca e së drejtës kishtare, nga e drejta zakonore dhe nga e drejta e veçantë. Për këtë arsye,
është e vështirë të flitet në këtë periudhë për të drejtë pozitive në kuptimin e vërtetë të fjalës.
Krahas të drejtës pozitive dhe në kuadrin e saj ekzistonte edhe e drejta e veçantë e cila përbëhej nga privilegjet e dhëna shtresave të
ndryshme të klasës sunduese ose individëve të veçantë.
Për shkak të sundimit shumë shekullor, në Arbëri veproi për një kohë të gjatë edhe e drejta Bizantine, e cila nuk ishte gjë tjetër veçse e
drejta romake e kodifikuar nga Perandori Justinian.
Burimet kryesore të kësaj të drejte ishin: ligjet, paktet e vasalitetit, diplomat (dokumente me të cilat personave të caktuar u njiheshin të
drejta dhe privilegje të veçanta) dhe marrëveshjet ndërkombëtare.

b) E drejta kishtare – Principatat Shqiptare të shekujve XII-XV u krijuan në një periudhë të tillë historike kur, si Kisha e Lindjes ashtu edhe ajo e
Perëndimit, ishin në kulmin e fuqisë së tyre dhe pretendonin epërsi mbi pushtetin laik.
Duke qenë në një pozitë gjeografike të ndërmjetme, Arbëria ishte nën ndikimin e dy kishave (Katolike dhe Ortodokse). Në jurisdiksionin kishtar
ishin në radhë të parë klerikët, pavarësisht nëse rasti kishte të bënte me veprimtarinë e tyre apo jo, pastaj në sferën e së drejtës civile, normat
kishtare rregullonin marrëdhëniet familjare dhe martesore, në sferën penale, kisha gjykonte veprat që ishin kundër doktrinës fetare, etj.
c) E drejta zakonore – E drejta zakonore në Arbëri është karakterizuar nga veprimi i fuqishëm, krahas normave të së drejtës pozitive dhe kishtare.
Kjo ishte një e drejtë popullore e përcjellë brez pas brezi deri në ditët tona, por e cila mbeti e pa regjistruar në ndonjë dokument historik të asaj
periudhe.
Vatrat më të rëndësishme të veprimit të saj ishin zonat malore ku marrëdhëniet feudale depërtuan më vështirë dhe shumë më vonë.

1. Pushtimi Osman i Kosovës
Dobësimi sistematik i Perandorisë Bizantine gjatë shekullit XIII dhe shfaqja e një Perandorie të re të krijuar nga forcimi i turqve
të një principate të Anadollisë të udhëhequr nga Osmani I, u reflektuan me ndryshime drastike të jetës ekonomiko-shoqërore
edhe në territoret shqiptare.
Fitorja osmane në Betejën e Kosovës (1389) e cila i dha fund Mbretërisë Serbe, hapi rrugën e ekspansionit të shpejtë osman në
kontinentin e Evropës. Perandoria Osmane është njëra ndër perandoritë më të mëdha (me 22 milionë km katror) dhe më të
gjata në historinë e botës (rreth 6 shekuj).
Në mesin e shekullit XIV, duke shfrytëzuar momentin pas vdekjes së car Dushanit (1355), Familja Ballshaj (Shkodër) filloi
procesin e formimit të shtetit shqiptar i cili përfshinte Ulqinin, Tivarin dhe Budvën, territorin deri në Vlorë në jug dhe pjesën më
të madhe të Kosovës.

Zotërimi i Balshajve në Vlorë u bë nyja e një aleance të sundimtarëve shqiptarë të viseve të Vlorës, Beratit, Përmetit, Ohrit e të Korçës
në luftë me princërit e fundit sllavë, trashëgimtarë të Perandorisë së dikurshme të Dushanit, në radhë të parë me mbretin Vukashin,
sundimtar i viseve të Kosovës e të Maqedonisë, deri poshtë në Kostur.
Pas vrasjes së Vukashinit, koalicioni i krerëve shqiptarë të drejtuar nga Balsha II dhe nga Andrea Muzaka, i mori Mark Krajleviçit, të
birit të Vukashinit, qytetin e Kosturit (1372). Vëllezërit Balsha kishin arritur të bashkonin nën sundimin e tyre viset e Lezhës, Matit,
Kosovës, Dibrës, Ohrit e Kosturit. Autoriteti i tyre shtrihej deri në Vlorë dhe, nëpërmjet lidhjeve të vasalitetit apo aleancave familjare,
në mbarë Shqipërinë e Poshtme. Ndikimi i tyre shtrihej deri tek Shpatajt e Çamërisë e të Artës.
Në këtë mënyrë, vëllezërit Balsha për herë të parë kishin bashkuar në një zotërim të vetëm pjesën më të madhe të trojeve shqiptare.

Në vitin 1385, pas një depërtimi të ushtrisë osmane në krye me Hajredin Pashën, territori i Kosovës (në pjesën më të madhe), ra në
dorë të princërve sllavë, vasalë të sulltanit.
Për rrjedhojë, princi shqiptar Gjergj Ballsha u afrua me Republikën fqinje të Raguzës dhe me princin Llazar të Rashkës. Vajza e Llazarit u
bë gruaja e Gjergjit.
Në betejën e Kosovës (1389), Gjergji II Balsha mori pjesë krahas krerëve të tjerë shqiptarë e ballkanas.
Ndërsa shteti i Balshajve rrudhej, Dinastia e Dukagjinëve shtiu në dorë (rreth vitit 1387) qytetin e Prizrenit.
Sulmet e ushtrive osmane për pushtimin e viseve shqiptare nisën në mesin e viteve 80 të shek. XIV. Në vitin 1385 ushtritë osmane u
futën në Shqipëri dhe pushtuan qytetet e Shtipit, Përlepit, Manastirit dhe Kosturit.

Në dokumentet perëndimore dhe osmane të shek. XIV-XV për qytetet e Shkupit, Manastirit, Kosturit, Janinës etj., si dhe për Fushë-
Dardaninë, shprehimisht është shënuar se ato ishin "në Shqipëri" apo "në tokat shqiptare".
Në vitin 1386 osmanët pushtuan Nishin. Knjazi serb i Rashkës, Llazar Hrebelanoviçi ftoi sundimtarët e tjerë ballkanas që të bashkonin
forcat kundër osmanëve.
Thirrjes së tij iu përgjigjën disa prej sundimtarëve shqiptarë, si Gjergji II Balsha, sundimtar i Shkodrës, Teodor Muzaka, zot i Beratit dhe i
Myzeqesë, Dhimitër Jonima, zot i trevave përgjatë rrugës tregtare Lezhë-Prizren, Andrea Gropa, zot i Ohrit dhe i rajoneve rreth tij,
sundimtarë të Shqipërisë së Poshtme, etj.
Trupat shqiptare kishin një peshë të rëndësishme në forcat e koalicionit ballkanik. Kronikat osmane theksojnë numrin e madh të
ushtrisë së Gjergjit II Balsha dhe e cilësojnë atë si njërin prej tre sundimtarëve kryesorë të koalicionit antiosman, krahas princit Lazar
dhe vojvodës Vllatko Vukoviq, komandant i ushtrisë së mbretit Tvërtko të Bosnjës.

Në qershor 1389, ushtritë e koalicionit ballkanik u bashkuan në Fushë-Kosovë. Disfata e koalicionit ballkanik në Betejën e Kosovës pati
pasoja të rënda për popujt e Ballkanit.
Pushtuesit osmanë e kthyen në vasal sundimtarin e Kosovës, Vuk Brankoviçin, të cilin, në fillim të vitit 1392 e detyruan t'ua dorëzonte
Shkupin, Zveçanin (kështjellë pranë Mitrovicës), etj.
Me marrjen e Shkupit, osmanët përforcuan pushtetin e tyre në pjesën lindore të Shqipërisë Qendrore (Maqedonia e sotme),
veçanërisht nëpër rajonet fushore të lumit Vardar, që ishin nga më të begatat e Ballkanit.
Pozicioni gjeografik shumë i favorshëm i Shkupit, ku kryqëzoheshin rrugët më të shkurtra që lidhnin kryeqytetin e Perandorisë
Osmane me të gjitha tokat shqiptare dhe me rajonet e tjera të Ballkanit, nxitën sulltanët osmanë që ta bënin atë bazë ushtarake
shumë të fuqishme, duke e shpallur Pashasanxhak (rezidencë e bejlerbeut të Rumelisë).

2. Shteti i Skënderbeut
Në fund të shekullit XIV dhe fillim të shekullit XV turqit osmanë i nënshtruan njërin pas tjetrit feudalët shqiptarë, të cilët mbetën në
zotërimet e tyre por si vasalë të sulltanit. Gjatë viteve 1419-1421 turqit filluan regjistrimin e parë të tokave shqiptare dhe vendosjen e
sistemit të tyre feudal-ushtarak të njohur si regjimi i timareve. Ky regjistrim ishte i pjesshëm pasi edhe sundimi osman në territoret
shqiptare nuk ishte i konsoliduar plotësisht. Por, pas dështimit të kryengritjes së Gjon Kastriotit, në vitet 1431-1432 turqit ndërmorën një
regjistrim të përgjithshëm kadastral duke bërë rindarjen e tokave në dobi të klasës feudale ushtarake turke.
Regjimi i timareve: Institucion i krijuar me kanunametë e sulltanëve Murati I, Sulejmani II dhe Ahmeti I, që nënkuptonte të drejtën e Sulltanit për pronësi mbi
tokën. Sipas këtij sistemi, tokat mirie që ishin në pronësi të shtetit u quajtën në përgjithësi timare dhe ndaheshin në timare, zeamete dhe hase. Këto toka u
ndaheshin me akt të veçantë (tapi) për shfrytëzim (por jo në pronësi) feudalëve që quheshin spahi (timari), zaim (zeameti) dhe funksionarëve të lartë të shtetit
(haset).

Gjergj Kastrioti – Skënderbeu (1405) ishte njëri nga nëntë fëmijët e Gjon Kastriotit, një feudal që kishte në zotërim Shqipërinë e Mesme,
duke përfshirë Matin, Mirëditën dhe Dibrën në Maqedoninë e sotme.
Pas pushtimit osman, Gjergji merret peng si nizam nga Sulltani dhe dërgohet në shkollë ushtarake. Atje merr emrin Iskender që do të
thotë Aleksandër, dhe për aftësitë dhe trimërinë e treguar në detyra ushtarake merr titullin Bej që do të thotë zotëri, princ.
Gjergj Kastrioti u kthye në Shqipëri pas betejës me ushtrinë e Janosh Huniadit në vitin 1443 në afërsi të Nishit, ku ushtria osmane u
shpartallua.
Së bashku me 300 kalorës shqiptarë u kthye në Dibër, kurse më 28 nëntor të atij viti, me një ferman të rrejshëm arriti të shtijë në dorë
Krujën ku shpalli rimëkëmbjen e Principatës së Kastriotëve.

Më 2 mars 1444, Skënderbeu organizoi Kuvendi i Lezhës, ku morën pjesë të gjithë feudalët shqiptarë dhe një përfaqësues i Venedikut në
cilësinë e vëzhguesit.
Kuvendi mori tri vendime të rëndësishme:
a) Për formimin e Besëlidhjes feudale me emrin “Lidhja e Princave Shqiptarë” që shprehte vullnetin për luftë kundër pushtimit turk,
b) Për formimin e Ushtrisë Shqiptare, e cila do të rekrutohej nga Skënderbeu në Principatën e Kastriotëve dhe nga feudalët e tjerë në
zotërimet e tyre. Secili feudal do të përcaktonte vullnetarisht numrin e ushtarëve me të cilët do të kontribonte. Skënderbeu u zgjodh
Komandant i Përgjithëm i Ushtrisë, dhe
c) Për krijimin e një fondi të posaçëm për nevojat e luftës i cili do të sigurohej, pjesërisht nga kontributet e feudalëve dhe pjesërisht nga të
ardhurat e kriporeve të Shën Kollit (në veri të Durrësit) të cilat u përkisnin Kastriotëve.

2.1. Organizimi politik dhe marrëdhëniet ndërkombëtare
Pozita e Skënderbeut në vitet e para të “Lidhjes së Princave Shqiptarë” nuk ishte pozita e një monarku, por e të parit mes të
barabartëve (primus inter pares).
Kompetencat e tij përmblidheshin vetëm në organizimin e mbrojtjes së vendit dhe nuk mund t’i cënonin privilegjet e feudalëve të
veçantë. E vetmja e drejtë e tij në raport me feudalët e tjerë ishte thirrja e Kuvendit sa herë ta shihte të nevojshme për interesat e
mbrojtjes së vendit. Feudalët shqiptarë kishin ruajtur të drejtën edhe të lidhjes së marrëdhënieve ndërkombëtare në mënyrë të pavarur.
Gjatë luftës me Venedikun në vitin 1448, Skënderbeu e kërkoi qytetin e Danjës (kështjellë në qytezën e sotme Deja, afër Shkodrës) në
emër të Lidhjes. Fitorja u arrit me forca të përbashkëta të feudalëve shqiptarë, por Traktati i Paqes (4 tetor 1448) u nënshkrua nga
Skënderbeu dhe Nikollë Dukagjini që përfaqësonin Lidhjen dhe nga Republika e Venedikut.

Forcimi i pushtetit qendror dhe krijimi i shtetit shqiptar unik ishte proces që nuk u krye menjëherë. I filluar para vitit 1450 ai vazhdoi me
ritme të shpejta deri në vitin 1460.
Rëndësi të madhe në këtë drejtim pati fitorja e Skendërbeut në Rrethimin e parë të Krujës (1450), e cila ia rriti ndjeshëm autoritetin atij,
si brenda ashtu edhe jashtë vendit.
Pas kësaj lufte Skënderbeu ndërmori masa centralizuese dhe për pasojë disa feudalë shqiptarë si Topiajt, Muzakajt, etj. humbën
principatat e tyre të cilat u bashkuan me atë të Skënderbeut.
Sidoqoftë, dy principata shqiptare; ajo e Dukagjinëve në veri (Kosova e sotme dhe një pjesë e Malit të Zi) dhe e Aranitëve në jug, nuk
u bashkuan me Skënderbeun.
Por, fuqia në rritje e pushtetit qendror dhe masat e ndërmarra për shtetin e përqëndruar, bënë që shteti i Skënderbeut të shtrihej nga
brigjet e Detit Adriatik deri në Prizren, Dibër e Pollog në veri e lindje dhe deri në lumenjt Seman e Devoll në jug.

Shteti i Skënderbeut ishte i organizuar në formën e monarkisë feudale të përqendruar. Sistemi i organeve të pushtetit qendror përbëhej
nga: Kryetari i shtetit (monarku), Kuvendi i Princave Shqiptarë dhe Këshilli i Lartë.
Kryetari – ishte pozita më e lartë politike e njëjtë me atë të monarkut, edhe pse Skënderbeu nuk arriti të kurorëzohej si mbret. Titulli më i
lartë që ka mbajtur ai ishte “Zot i Shqiptarëve” të cilën e fitoi nga viti 1456.
Kuvendi i Princave shqiptarë – ishte organ përfaqësues i pushtetit i cili mblidhej për të përcaktuar masat më të rëndësishme politike,
ushtarake dhe ekonomike për mbrojtjen e vendit.
Këshilli i Lartë – organ që udhëhiqej nga vetë Skënderbeu dhe merrte vendime të rëndësishme si lidhja e paqes apo marrëveshjet e
caktuara ndërkombëtare.
Ndërkaq, sa i përket organeve të administratës, nga burimet historike mësohet për këto: Komanda e ushtrisë, Organet e financave,
Organet e Punëve të Jashtme, Kancelaria dhe Organet e zbulimit.

2.2. E drejta në Shtetin e unifikuar Shqiptar
E Drejta që ka vepruar në Shtetin e Skënderbeut ishte e tipit feudal.
Ajo sanksiononte pabarazinë ekonomike, politike dhe juridike midis klasave dhe shtresave të ndryshme shoqërore. Për klasën e feudalëve
vlente një e drejtë e veçantë e cila u siguronte atyre privilegje, ndere, imunitete, përjashtime, etj.
Edhe në Shtetin e Skënderbeut kanë vepruar njëkohësisht disa të drejta (karakteristikë e të drejtës feudale).
Krahas të drejtës pozitive që krijohej nga shteti (normat juridike të organeve të pushtetit qendror), në Shtetin e Skënderbeut vepronin
edhe e drejta zakonore dhe ajo kishtare (kanonike).
Burimet historike dëshmojnë për një të drejtë mjaft të zhvilluar në shtetin e Skënderbeut, e cila njihte dhe zbatonte institucionet kryesore
të së drejtës penale dhe civile.

Përveç sanksionimit të së drejtës feudale bizantine, Skënderbeu ka nxjerrë akte të veçanta normative që përbëjnë burime të
rëndësishme të së drejtës siç janë: dekretet për shpalljen e mobilizimit ushtarak, dekretet për regjistrimin e popullsisë, etj.
Në kushtet e luftës së vazhdueshme, njëra nga degët më të zhvilluara të së drejtës ishte e drejta penale e cila parashikonte dënime të
rrepta, sidomos për spiunazhin dhe tradhëtinë, si dënimi me prerje të duarve, dënimi me vdekje dhe ai me burgim të përjetshëm,
ndonëse njihej edhe instituti i faljes.
Të dënuarve për vepra të tradhëtisë, si dënim paralel u shqiptohej edhe dënimi për konfiskimin e pasurisë. E drejta e faljes i takonte
vetëm kryetarit të shtetit.
Nga burimet historike kemi mësuar për dënimin me burgim të përjetshëm të nipit të tij Hamzës për tradhëti, të cilin e ka falur pas
vuajtjes së një pjese të dënimit por nuk ia ka kthyer pasurinë e konfiskuar dhe pozitën shoqërore, si dhe faljen e Moisi Gloemit pas
dorëzimit të tij.

1. Formimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit
Kriza Lindore që shënoi kulmin e vet me Luftën Ruso-Turke të vitit 1877 dhe Kongresin e Berlinit (1878), e vuri Lëvizjen Kombëtare
Shqiptare përballë rrezikut të drejtpërdrejtë të aneksimit të tokave shqiptare nga monarkitë e Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë.
Në rrethanat e reja, rreth 300 përfaqësues të të gjitha trevave dhe shtresave të popullit shqiptar të mbledhur në Prizren, formuan
Lidhjen Shqiptare (10 qershor 1878) e cila shënoi fillimin e një etape të re të Rilindjes Kombëtare.
Lidhja Shqiptare e Prizrenit mori përsipër dy detyra të mëdha historike:
a) luftën për ruajtjen e tërësisë së tokave shqiptare kundër copëtimit dhe
b) sigurimin e autonomisë së Shqipërisë, krijimin e një shteti të njësuar kombëtar

Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës

Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës

Semelhante a Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës (20)

Mais de Refik Mustafa

Mais de Refik Mustafa (20)

Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës