SlideShare a Scribd company logo
1 of 14
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác


 BÀI 4. TÍCH PHÂN CƠ BẢN CỦA CÁC HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC

A. CÔNG THỨC SỬ DỤNG



1. K H A I T R I Ể N N HỊ TH Ứ C N E W T O N


    ( a + b ) n = Cn a n + Cn a n −1b + ... + Cn a n −k b k + ... + Cn −1ab n −1 + Cn b n
                   0        1                  k                     n              n



                      k          n!
   trong đó Cn =                          và m! = 1.2.... ( m − 1) m với qui ước 0! = 1
                           k !( n − k ) !


2. C Á C CÔ N G T HỨ C N G UY Ê N H À M L Ư Ợ N G G I Á C


                            1                                                       1
 ∫ cos ( ax + b ) dx = a sin ( ax + b ) + c             ∫ sin ( ax + b ) dx = − a cos ( ax + b ) + c
              dx        1                                            dx           1
 ∫ cos   2
                       = tg ( ax + b ) + c
             ( ax + b ) a                               ∫ sin   2
                                                                    ( ax + b )
                                                                               = − cotg ( ax + b ) + c
                                                                                  a

B. CÁC DẠNG TÍCH PHÂN


                            ∫
I. Dạng 1: A1.1 = ( sinx ) dx ; A1.2 ( cosx ) dx       ∫
                          n                  n



1. Công thức hạ bậc

             1 − cos 2 x             1 + cos 2 x            − sin 3x + 3 sin x             cos 3x + 3 cos x
sin 2 x =                ; cos 2 x =             ; sin3 x =                    ; cos 3 x =
                  2                       2                         4                             4
2. Phương pháp

2.1. Nếu n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc
2.2. Nếu n = 3 thì sử dụng công thức hạ bậc hoặc biến đổi theo 2.3.

2.3. Nếu 3 ≤ n lẻ (n = 2p +1) thì thực hiện biến đổi:

                                   dx = ( sin x ) sin xdx = − ( 1 − cos 2 x ) d ( cos x )
                                                                                              p
         ∫
A1.1 = ( sinx ) dx = ( sinx )   ∫                  ∫                            ∫
               n              2p+1               2p




   = −  Cp − Cp cos x + ... + ( − 1) C p ( cos x ) + ... + ( − 1) C p ( cos x )  d ( cos x )
        0                                         k                            p
                                                                                  
       ∫
               1    2                k  k      2                  p p       2
                                                                                 

         0         1 1                ( − 1) k k           2k +1         ( − 1) p p            2p +1 
                                               Cp ( cos x )                       C p ( cos x )
                            3
    = −  Cp cos x − C p cos x + ... +                            + ... +                             +c
        
                   3                  2k + 1                             2p + 1                      
                                                                                                      

                                                                                                              25
∫ ( 1 − sin       x ) d ( sin x )
                                                                                                              p
              ∫
A1.2 = ( cosx ) dx = ( cosx )         ∫
                                   dx = ( cos x ) cos xdx = ∫
               n              2p+1               2p                                                     2




= C0 − C1 sin 2 x + ... + ( −1) Cp ( sin 2 x ) + ... + ( −1) C p ( sin 2 x )  d ( sin x )
                                               k                             p
  ∫
                                k k                          p  p
   p    p                                                                     

             1                   ( −1) k k            2k +1         ( −1) p p            2p +1 
=  C0 sin x − C1 sin 3 x + ... +
     p          p                        C p ( sin x )       + ... +        C p ( sin x )       +c
             3                   2k + 1                             2p + 1                     
                                                                            3
                                                      1 + cos 2 x 
                                  ∫ ( cos x ) dx = ∫ 
                                             3
              ∫
• A1 = cos 6 xdx =                       2
                                                                   ÷ dx
                                                               2       

                                                  ∫ ( 1 + 3cos 2x + 3cos            2x + cos 2x ) dx
              1
                ( 1 + cos 2x ) 3 dx = 1
                  ∫
                                                                                2              3
          =
              4                       4
              1               3 ( 1 + 2 cos 4x ) cos 3x + 3cos x 
          =
              4  ∫
                1 + 3cos 2x +
                                        2
                                                 +
                                                         4
                                                                  ÷dx
                                                                  
               1                           1                
          =       7x + 6 sin 2x + 3sin 4x + sin 3x + 3sin x ÷ + c
              16                           3                
                                                                        1
                                                                            ∫ ( 1 − cos       5 x ) d ( cos 5 x )
                                                                                                   4
              ∫                           ∫
• A2 = ( sin5x ) dx = ( sin 5 x ) ( sin 5 x ) dx = −
                9                8                                                        2
                                                                        5

                      ∫ [ 1 − 4 cos       5x + 6 cos 5x − 4 cos 5x + cos 5x ] d ( cos 5x )
                  1                   2             4               6                8
          =−
                  5
             1         4   3    6   5    4   7    1   9   
          = −  cos 5x − cos 5x + cos 5x − cos 5x + cos 5x ÷ + c
             5         3        5        7        9       

                              ∫
                   m     n
II. Dạng 2: B = sin x cos x dx                              (m, n∈N)

1. Phương pháp:

1.1. Trường hợp 1: m, n là các số nguyên
a. Nếu m chẵn, n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc, biến đổi tích thành tổng.

b. Nếu m chẵn, n lẻ (n =2p +1) thì biến đổi:

                           dx = ( sin x ) ( cos x ) cos xdx = ( sin x ) ( 1 − sin 2 x ) d ( sin x )
                                                                                                                  p
      ∫
B = ( sinx ) ( cosx )                         ∫                                     ∫
            m         2p+1               m         2p                  m



= ( sin x )  Cp − Cp sin x + ... + ( − 1) Cp ( sin x ) + ... + ( −1) Cp ( sin x )  d ( sin x ) =
           m  0                                       k                          p
                                                                                    
  ∫
                    1    2                k k      2                 p p      2
                                                                                   
 0 ( sin x ) m +1    1 ( sin x )
                                  m+ 3
                                                           (      ) 2k +1+ m                     (      ) 2p +1+ m 
 Cp               − Cp                + ... + ( −1) k C k sin x
                                                         p
                                                                             + ... + ( −1) p C p sin x
                                                                                               p                   +c

       m +1                m+3                              2k + 1 + m                            2p + 1 + m     
c. Nếu m chẵn, n lẻ (n =2p +1) thì biến đổi:

26
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

                  ( cosx ) n dx = ( cos x ) n ( sin x ) 2 p sin xdx = − ( cos x ) n ( 1 − cos 2 x ) d ( cos x )
                                                                                                              p
     ∫
B = ( sinx )                                ∫                                       ∫
             2p+1



= − ( cos x )  C p − C p cos x + ... + ( −1) C p ( cos x ) + ... + ( −1) C p ( cos x )  d ( cos x ) =
             n 0                                          k                           p
                                                                                         
    ∫
                       1     2               k k       2                 p p       2
                                                                                        
   0 ( cos x ) n +1    1 ( cos x )
                                    n+3
                                                      k k ( cos x )
                                                                    2k +1+ n
                                                                                           p p ( cos x )
                                                                                                         2p +1+ n
                                                                                                                  
−  Cp               − Cp               + ... + ( − 1) C p                   + ... + ( − 1) C p                   +c
  
        n +1                n+3                             2k + 1 + n                           2p + 1 + n     
d. Nếu m lẻ, n lẻ thì sử dụng biến đổi 1.2. hoặc 1.3. cho số mũ lẻ bé hơn.

1.2. Nếu m, n là các số hữu tỉ thì biến đổi và đặt u = sinx ta có:
                                                                  n −1                                m −1
B = sin m x cos n xdx = ( sin x ) ( cos 2 x )
        ∫                               ∫                                cos xdx = u m ( 1 − u 2 )
                                                                                        ∫
                                 m
                                                                   2                                   2     du (*)

                                                                         m +1 n −1 m + k
• Tích phân (*) tính được ⇔ 1 trong 3 số                                     ;    ;      là số nguyên
                                                                          2     2    2

2. Các bài tập mẫu minh họa

                                                1
             ∫
• B1 = ( sinx ) ( cosx ) dx =                        ∫
                                                  ( sin 2 x ) 2 ( cos x ) 2 dx
               2        4

                                                4
   1                                                         1
=
  16     ∫ ( 1 − cos 4x ) ( 1 + cos 2x ) dx = 16 ∫ ( 1 + cos 2x − cos 4x − cos 2x cos 4x ) dx
   1                                           1                           
=
  16     ∫ 1 + cos 2x − cos 4x − 2 ( cos 6x + cos 2x )  dx
                                                       
   1                                                                 1             sin 2x sin 4x sin 6x 
=
  32     ∫ ( 2 + cos 2x − 2 cos 4x − cos 6x ) dx = 32  2x +
                                                                                      2
                                                                                          −
                                                                                              2
                                                                                                 −
                                                                                                     6 
                                                                                                         ÷+ c


             ∫                                           ∫
• B2 = ( sin5x ) ( cos5x ) dx = ( cos 5 x ) ( sin 5 x ) sin 5 x dx
                9         111              111         8



 −1
     ( cos 5x ) 111 ( 1 − cos 2 5x ) d ( cos 5x )
                                    4
=
  5      ∫
   1
      ( cos 5x ) 111 ( 1 − 4 cos 2 5x + 6 cos 4 5x − 4 cos 6 5x + cos 8 5x ) d ( cos 5x )
=−
   5        ∫
  1  ( cos 5x )       4 ( cos 5x )       6 ( cos 5x )       4 ( cos 5x )       ( cos 5x ) 120 
                 112                114                116                118
=−                  −                  +                  −                  +                +c
  5  112                   114                116                118               120        
                ( sin3x ) 7                     −4
                                                                             −1           −4
                                                                                ( cos3x ) 5 ( 1 − cos 2 3x ) d ( cos3 x )
                                                                                                            3
            ∫                       ∫
                               dx = ( cos3x ) 5 ( sin3 x ) sin3 xdx =           ∫
                                                          6
• B3 =          5
                    cos 4 3x                                                 3
                          −4
            −1
               ( cos 3x ) 5 ( 1 − 3cos 2 3x + 3cos 4 3x − cos 6 3x ) d ( cos 3x )
     =
            3       ∫
            −1             1  15           11 15           21 5            31 
     =         5 ( cos 3x ) − 11 ( cos 3x ) + 21 ( cos 3x ) − 31 ( cos 3x )  + c
                            5                5              5               5
            3                                                                 
                                                                                                                            27
3
                                     dx                                                  dx                           1  1  dx
    B4 =        ∫ ( sinx )                                  =       ∫                                      =   ∫                    ÷
•                                         ( cosx ) 5
                                                                        ( cos xx )
                                     3                                                   3
                                                                          sin                                       tg 3 x  cos 2 x  cos 2 x
                                                                                              cos8 x

            ( 1 + tg x )
                                      3
                             2                                                           2                 4              6
                                                                        1 + 3 tg x + 3 tg x + tg x
    =   ∫                                  d ( tg x ) =             ∫                                                              d ( tg x )
                 ( tg x ) 3                                                                     tg x
                                                                                                    3


                   3                3                   −1              3 2    1 4
    =  ( tg x ) +
                −3
        ∫               + 3 tg x + tg x  d ( tg x ) =     2
                                                              + 3ln tg x + tg x + tg x + c
                  tg x                               2 tg x             2      4

                             dx                         cos xdx          ( 1 − sin 4 x ) + sin 4 x d ( sin x )
• B5 =          ∫ sin4 xcosx ∫ sin 4 x cos2 x ∫ sin 4 x ( 1 − sin 2 x ) ∫ sin 4 x ( 1 − sin 2 x ) d ( sin x )
                                              =                                      =                                        =

                                                                d ( sinx )
                             2
                1 + sin x                                                                          −1                 1   1 1 + sin x
     =      ∫    sin x
                         4
                                     d ( sin x ) +      ∫ 1 − sin               2
                                                                                    x
                                                                                         =
                                                                                             3 ( sin x )
                                                                                                           3
                                                                                                               −         + ln
                                                                                                                    sin x 2 1 − sin x
                                                                                                                                      +c

                                                                                −5                 −1                               −5               −4
                                 dx
• B6 =          ∫    3
                         sin5 xcosx
                                                       ∫
                                                   = ( sin x )                  3    ( cos x )     3
                                                                                                                    ∫
                                                                                                         dx = ( sin x )             3    ( cos x )   3    cos x dx

                                                                                                                                                                    −2
                                                                                                    −5                    −2
                                                                                                                                        −3  1 − u              3
                                      −5                    −4                                                                                     2

                 ∫
            = ( sin x )               3       ( cos x )     3       d ( sin x ) = u            ∫
                                                                                                    3    (1 − u )       2 3
                                                                                                                                         ∫
                                                                                                                                  du = u  2
                                                                                                                                                               ÷ du
                                                                                                                                                                ÷
                                                                                                                                            u                  
                                                                                                                         13                         13
    1 − u2                                   1 − u2                                                                       cos 2 x             −2
Đặt        = v3 ⇒ −2u −3 du = 3v 2 dv ; v =  2
                                                                                                                       ÷ =
                                                                                                                        ÷           ÷ = ( tg x ) 3
                                                                                                                                     ÷
      u2                                     u                                                                         
                                                                                                                                2
                                                                                                                            sin x 
                                                       −2
                  2
                                                    3                                  −2
⇒ B = u −3  1 − u                                         −3       3         3
                                                              dv = − v + c = − ( tg x ) 3 + c
   6        2
            u
                     ∫                              ÷ du =
                                                    ÷
                                                          2        2         2      ∫
                                                                                                               −5                                         −2
                                                   1                       dx                                                             3
                         B7 =        ∫                                  × 2 =                  ∫ ( tg x ) 3 d ( tg x ) = − ( tg x ) 3                          +c
                                              (             )
Cách 2:                                           sin x
                                                                5
                                                                         cos x                                                            2
                                          3
                                                  cos x

                                                    ∫ ( tg x )                                          ∫ ( cotg x )
                                                                        n                                                 n
III. Dạng 3: C 3 . 1 =                                                       dx ; C 3 . 2 =                                    dx        (n∈N)

1. Công thức sử dụng

                                    dx
            ∫ ( 1 + tg x ) dx = ∫ cos x = ∫ d ( tg x ) = tg x + c
                                 2
        •                                                           2

                                       dx
            ∫ ( 1 + cotg x ) dx = −∫ sin x = −∫ d ( cotg x ) = − cotg x + c
                                     2
        •                                                                   2

                                      d ( cos x )
                                           sin x
        •   ∫ tg xdx = ∫ cos x dx = −∫  cos x
                                                   = − ln cos x + c

                           cos x       d ( sin x )
        •   ∫   cotg xdx =
                           sin x
                                 dx =      ∫
                                          sin x
                                                   = ln sin x + c        ∫
28
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

2. Các bài tập mẫu minh họa

• C1 =       ∫ ( tgx )
                         2k
                              dx =    ∫ ( tg x )    ( 1 + tg 2 x ) − ( tg x ) 2k − 4 ( 1 + tg 2 x ) + ( tg x ) 2k − 6 ( 1 + tg 2 x ) −
                                                    2k − 2



                 − ( tg x )
                            2k − 8
                                   ( 1 + tg 2 x ) + ... + ( −1) k −1 ( tg x ) 0 ( 1 + tg 2 x ) + ( −1) k  dx
                                                                                                          

= ( tg x )
    ∫              − ( tg x )        + ( tg x )        − ... + ( −1) ( tg x )  d ( tg x ) + ( −1) dx
            2k − 2            2k − 4            2k − 6              k −1
                                                                                                                              ∫
                                                                             0                    k
                                                                              

    ( tg x ) 2k −1 ( tg x ) 2k −3 ( tg x ) 2k −5                                         k −1   tg x ( ) k
=                        −                      +                        − × ×+ ( −1)
                                                                            ×                       + −1 x + c
        2k − 1                 2k − 3                  2k − 5                                    1

• C2 =       ∫ ( tgx )
                          2k+1
                                    dx =      ∫ ( tg x )
                                                             2 k −1
                                                                      ( 1 + tg 2 x ) − ( tg x ) 2 k −3 ( 1 + tg 2 x ) +
                  + ( tg x )
                               2k − 5
                                        ( 1 + tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( tg x ) ( 1 + tg 2 x ) + ( −1) k tg x  dx
                                                                                                                 

= ( tg x )       − ( tg x )        + ( tg x )       − ... + ( −1) ( tg x )  d ( tg x ) + ( −1) tg xdx
                                                                  k −1
    ∫                                                                                                                         ∫
            2k −1            2k − 3            2k −5                                            k
                                                                           

    ( tg x ) 2k          ( tg x ) 2k −2           ( tg x ) 2k − 4                       k −1    ( tg x ) 2 ( ) k
=                    −                        +                         − ×××+ ( −1)                      − −1 ln cos x       +c
            2k                2k − 2                 2k − 4                                       2

• C3 =       ∫ ( cotgx )
                               2k
                                    dx =      ∫ ( cotg x )
                                                                 2k −2
                                                                          ( 1 + co tg 2 x ) − ( cotg x ) 2k −4 ( 1 + co tg 2 x ) +
                 + ( cotg x )
                                    2k − 6
                                             ( 1 + co tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( cotg x ) 0 ( 1 + co tg 2 x ) + ( −1) k  dx
                                                                                                                           

= − ( cotg x )
        ∫              − ( cotg x )        + ... + ( −1) ( cotg x )  d ( cotg x ) + ( −1) dx                                 ∫
                2k − 2              2k − 4              k −1       0                      k
                                                                    
   ( cotg x ) 2k −1 ( cotg x ) 2k −3 ( cotg x ) 2k −5              k −1 cotg x
                                                                                
                                                       − ×××+ ( −1)              + ( −1) x + c
                                                                                         k
=−                 −                +
   2k − 1               2k − 3           2k − 5                           1 

• C4 =       ∫ ( cotgx )
                               2k+1
                                        dx =          ( 1 + co tg 2 x ) − ( cotg x ) 2k −3 ( 1 + co tg 2 x ) +
                                                  ∫ ( cotg x )
                                                                      2 k −1



    + ( cotg x )
                 2k − 5
                        ( 1 + co tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( cotg x ) 1 ( 1 + co tg 2 x ) + ( −1) k cotg x  dx
                                                                                                             
= − ( cotg x )
        ∫             − ( cotg x )        + ... + ( −1) ( cotg x )  d ( cotg x ) + ( −1) cotg x dx                       ∫
                2k −1              2k − 3              k −1                              k
                                                                  
    ( cotg x ) 2k ( cotg x ) 2k − 2               k −1 ( cotg x )
                                                                   2
                                                                     
                                     + ×××+ ( − 1)                    + ( −1) ln sin x + c
                                                                              k
= −              −
         2k           2k − 2                                2       




                                                                                                                                         29
∫ ( tgx + cotgx )                 dx = ( tg x ) + 5 ( tg x ) cotg x + 10 ( tg x ) ( cotg x ) +
                                                        ∫
                                          5                 5            4                    3          2
• C5 =                                             


                 +10 ( tg x )           ( cotg x ) 3 + 5 tg x ( cotg x ) 4 + ( cotg x ) 5  dx
                                    2
                                                                                          
= ( tg x ) + ( cotg x ) + 5 ( tg x ) + 5 ( cotg x ) + 10 tg x + 10 cotg x  dx
  ∫
           5            5            3              3
                                                                          

= ∫ ( tg x )            + 5 ( tg x ) + 10 tg x  dx + ( cotg x ) + 5 ( cotg x ) + 10 cotg x  dx
                                                                          ∫
                     5               3                            5              3
                                                                                           

=  ( tg x ) ( 1 + tg 2 x ) + 4 tg x ( 1 + tg 2 x ) + 6 tg x  dx
    ∫
            3
                                                            

    +  ( cotg x ) ( 1 + cotg 2 x ) + 4cotg x ( 1 + cotg 2 x ) + 6cotg x  dx
        ∫
                  3
                                                                        

=  ( tg x ) + 4 tg x  d ( tg x ) + 6 tg x dx −  ( cotg x ) + 4cotg x  d ( cotg x ) + 6 cotg x dx
    ∫                                                      ∫                  ∫                                                                      ∫
            3                                                3
                                                                     

    ( tg x ) 4             2                                   ( cotg x ) 4                   2
=                + 2 tg x − 6ln cos x −                                       − 2cotg x + 6ln sin x + c
        4                                                           4

                                                ( tg x ) m                                    ( cotg x ) m
IV. Dạng 4: D 4 . 1 =                     ∫ ( cos x )           n
                                                                    dx ; D4 . 2 =         ∫       ( sin x ) n
                                                                                                                     dx

                                                                                   ( tg x ) m
1. Phương pháp:                     Xét đại diện D4.1 =                       ∫ ( cos x )          n
                                                                                                       dx

1.1. Nếu n chẵn (n = 2k) thì biến đổi:
                  ( tgx ) m                             m           1 
                                                                                  k −1
                                                                                           dx
                                                                                                            ∫ ( tg x ) ( 1 + tg x )
                                                                                                                                                  k −1
            ∫ ( cosx )                        ∫ ( tg x )                                                                                                d ( tg x )
                                                                                                                          m                 2
D4.1 =                         2k
                                    dx =                                   ÷                     =
                                                                  cos 2 x              cos 2 x
                      C0 + C1 ( tg 2 x ) 1 + ... + C p ( tg 2 x ) p + ... + C k −1 ( tg 2 x ) k −1  d tg x
    ∫ ( tg x )                                                                                       (      )
                 m
=                     k −1  k −1                     k −1                     k −1


            ( tg x ) m +1                     ( tg x ) m +3                              ( tg x ) m + 2p +1                                ( tg x ) m + 2k −1
    C0 −1                           C1 −1                                     C p −1                                              C k −1
                                                                                                                                    k
=    k         +               + ... +
                                     k               + ... +                    k                                                     −1                         +c
        m +1           m+3                m + 2p + 1                                                                                        m + 2k − 1
1.2. Nếu m lẻ, n lẻ (m = 2k + 1, n = 2h + 1) thì biến đổi:
                  ( tgx ) 2k+1                            2k           1  tg x
                                                                                   2h
                                                                                                                                    1  sin x
                                                                                                                                                2h

                                                                                                            ∫ ( tg x )
                                                                                                                              k
            ∫ ( cosx )                          ∫ ( tg x ) 
                                                                                                                  2
D4 .1 =                                 dx =                                ÷      dx =                                                   ÷         dx
                               2h+1
                                                                     cos x  cosx                                                  cos x  cos 2 x
                                k                  2h
   1          1        1                                                                                                                             1
                                                                                  ∫( u        − 1) u 2h du
                                                                                                       k
    ∫
                                                                                         2
=        − 1÷        ÷ d       ÷=                                                                                              (ở đây u =                   )
               cos x    cos x 
       2
   cos x                                                                                                                                                cos x

= u 2h  C0 ( u 2 ) − C1 ( u 2 ) + ... + ( −1) C p ( u 2 )      + ... + ( −1) C k  du
                   k            k −1                       k −p
    ∫
                                              p                              k
        k             k                         k                              k

             2k + 2h +1                       2k + 2h −1                                           2k + 2h − 2p +1                                       2h +1
          u                u                               u                                u
                                      + ... + ( − 1) C p                  + ... + ( − 1) Ck
                                                    p                                   k
= C0
   k                 − C1
                        k                              k                                  k        +c
         2k + 2h + 1      2k + 2h − 1                    2k + 2h − 2p + 1                   2h + 1


30
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

1.3. Nếu m chẵn, n lẻ (m = 2k, n = 2h + 1) thì sử dụng biến đổi:
                    ( tg x ) 2k                        ( sin x ) 2k cos x                            ( sin x ) 2k
D 4.1 =   ∫ ( cos x )          2h +1
                                        dx =         ∫ ( cos x )   2( k + h +1)
                                                                                  dx =     ∫ ( 1 − sin    2
                                                                                                              x)
                                                                                                                   k + h +1
                                                                                                                              d ( sin x ) ; ( u = s inx )


                         u 2k du                     u 2k − 2 1 − ( 1 − u 2 ) 
                                                                                                      u 2k − 2 du                  u 2k − 2 du
D 4.1 =   ∫ (1− u              )
                           2 k + h +1
                                             =   ∫       ( 1 − u 2 ) k + h +1
                                                                                      du =          ∫ (1− u    )
                                                                                                              2 k + h +1
                                                                                                                              −   ∫ (1 − u       )
                                                                                                                                             2 k+h


Hệ thức trên là hệ thức truy hồi, kết hợp với bài tích phân hàm phân thức hữu
tỉ ta có thể tính được D 4.1.
2. Các bài tập mẫu minh họa:


                  ( tg3x ) 7             1           dx          1
                                                                                  2

                                                                                                         ∫ ( tg 3x ) ( 1 + tg 3 x )
                                                                                                                                             2
          ∫        dx = ( tg 3 x )         ∫                                                                                                    d ( tg 3 x )
                                                         7                                                          7        2
• D1 =                                          2
                                                                 =
       ( cos3x ) 6
                                    ( cos 3 x )  ( cos 3 x )
                                                               2
                                                                   3

                                                                                                           
                       1 + 2 ( tg3x ) 2 + ( tg3x ) 4  d ( tg3x ) = 1  ( tg3x ) + 2 ( tg3x ) + ( tg3x )  + c
                                                                                 8            10         12
      1
    =     ∫   ( tg3x )    7
                                                      
      3                                                              3 8                 10         12 

                  ( cotg5x ) 10                                     10               1        dx
                                                                                                    3
• D2 =        ∫     ( sin5x ) 8
                                            dx =      ∫ ( cotg 5 x )                    2 
                                                                             ( sin 5 x )  ( sin 5 x )
                                                                                                        2


       1                                     3
     =−     ( cotg 5x ) 10 1 + cotg 2 5x  d ( cotg 5x )
                     ∫                    
       5
       1  ( cotg 5x )         ( cotg 5x ) 13 ( cotg 5x ) 15 ( cotg 5x ) 17 
                       11

     =−                   +3                  +3           +               +c
       5        11                 13               15           17        

                    ( tg4x ) 7                               6            1  tg 4 x
                                                                                      94
• D3 =        ∫ ( cos4x )          95
                                        dx =     ∫ ( tg 4 x )                   ÷
                                                                        cos 4 x  cos 4 x
                                                                                           dx

                                             3                    94
  1       1             1               1  1 94 ( 2
                                                              u u − 1) du
                                                                           3
=    ∫
     (
  4  cos 4x ) 2
                   − 1 
                         cos 4x 
                                    ÷ d             ÷=
                                            cos 4x  4                                             ∫
  1 94 ( 6                                1  u101     u 99      u 97 u 95 
=    u u − 3u 4 + 3u 2 − 1) du = 
     ∫                                              −3       +3       −      +c
  4                                       4  101       99       97     95 
  1        1                    1                   3                  1        
=                      −                   +                  −              95 
                                                                                   +c
  4 101( cos 4x ) 101
                          33 ( cos 4x )
                                        99
                                              97 ( cos 4x )
                                                            97
                                                                 95 ( cos 4x ) 

                  ( cotg3x ) 9                                    8         1  cotg 3x
                                                                                           40
• D4 =        ∫ ( sin3x )          41
                                        dx =         ∫ ( cotg 3x )      
                                                                                   ÷
                                                                           sin 3 x  sin 3 x
                                                                                             dx

                                        4                    40
   1  1       1   1               1 40 2
                                   ÷ = − u ( u − 1) du
                                                   4
          ∫
= −  2 − 1÷           ÷ d
   3  sin x   sin 3x   sin 3x     3                                                       ∫
                                                                                                                                                                31
1 40 ( 8                              1  u 49    u 47    u 45    u 43 u 41 
        u u − 4u 6 + 6u 4 − 4u 2 + 1) du = − 
                                     4
=−
      3   ∫                                 3  49
                                                     −4
                                                        47
                                                             +6
                                                                45
                                                                     −4     +
                                                                        43 41 
                                                                                  +c

  1         1                  4                  2                  4                  1        
=−                    −                  +                  −                  +              41 
                                                                                                    +c
  3  49 ( sin 3x ) 49
                         47 ( sin 3x )
                                       47
                                            15 ( sin 3x )
                                                          45
                                                               43 ( sin 3x )
                                                                             43
                                                                                  41 ( sin 3x ) 

                  ( tgx ) 2 dx                       ( sin x ) 2         cos xdx        sin x  (
                                                                                                                          2
• D5 =        ∫        cosx
                                            =   ∫ ( cos x )      2
                                                                     ×
                                                                         ( cos x ) 2
                                                                                     =    ∫         ÷ d sin x )
                                                                                        1 − sin 2 x 
                                                             2
   ( 1 + sin x ) − ( 1 − sin x ) 
                                                                                                                                          2
                                                       1           1     
  ∫
= 
   ( 1 + sin x ) ( 1 − sin x ) 
                                   d ( sin x ) =  1 − sin x − 1 + sin x ÷ d ( sin x )
                                                                                     ∫
          1                 1           2     (               1         1          1 + sin x
  ∫
= 
   ( 1 − sin x )
                  2
                    +              2
                                     −     2 
                      ( 1 + sin x ) 1 − sin x 
                                                d sin x ) =          −
                                                            1 − sin x 1 + sin x
                                                                                − ln
                                                                                     1 − sin x
                                                                                               +c


                  ( tgx ) 4                          ( sin x ) 4         cos xdx                ( sin x ) 4
• D6 =        ∫       cosx
                                   dx =         ∫ ( cos x )      4
                                                                     ×
                                                                         ( cos x ) 2
                                                                                       =   ∫ ( 1 − sin       2
                                                                                                                 x)
                                                                                                                      3
                                                                                                                              d ( sin x )


                       u 4 du                       1 − ( 1 − u4 )                         du                     1 + u2
          =   ∫ (1 − u              )
                                   2 3
                                            =   ∫     ( 1 − u2 ) 3
                                                                          du =    ∫ (1 − u       )
                                                                                                2 3
                                                                                                         −   ∫ (1 − u             )
                                                                                                                                2 2
                                                                                                                                          du = I 2 − I1




I1 = ∫
       ( 1 + u 2 ) du  u 2 ÷
                      =∫
                                
                                     =∫
                                        d u−
                                              u
                                                 =−
                                                     1 + 1  du
                                                     1
                                                         +c=
                                                               u
                                                                   +c
                                                                                ( 1)
         ( 1 − u2 )                                    1
                                                                               ( u)
                                   2           2
                    2
                               1          1       u−       1− u2
                             u−          u−                 ÷                                               u
                                                           u
                      du                  1 (1 + u) + (1 − u) 
                                                                                   3                                                       3
I2 =     ∫ (1 − u       2 3    )
                                        =       ∫
                                                                         1  1        1 
                                             ( 1 + u ) ( 1 − u )  du = 8 1 − u + 1 + u  du
                                          8                                                       ∫
                                                                  
         1  1              1          3  1         1 
     =       ∫
         8 ( 1 − u) 3
                       +
                         (1+ u) 3
                                  +      2 1− u
                                    (1− u ) 
                                                 +       ÷ du
                                                   1 + u 
                                                          
   1 1                  1               du  1  ( 1 + u ) − ( 1 − u )
                                                           2            2
                                                                             ( 1 + u2 ) + ( 1− u2 ) 
  =               −
   8  2( 1 − u ) 2 2( 1 + u ) 2
                                 +6               =         ∫
                                    ( 1 − u2 )  8  2 ( 1 − u 2 )
                                              2
                                                    
                                                                   2
                                                                          +3
                                                                                   ( 1− u2 )
                                                                                             2
                                                                                                   du 
                                                                                                      
                                                                                                                                      ∫
                                                                                                     
                  u                3 ( 1 + u 2 ) du 3 du               u      3    3 1+ u
  =
         4( 1 − u2 )
                           2
                               +        ∫
                                   8 ( 1− u ) 2 2
                                                   +
                                                     8 1− u 2
                                                              =
                                                                4
                                                                     ∫       + I1 + ln
                                                                  ( 1 − u ) 8 16 1 − u
                                                                         2 2
                                                                                          +c




32
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

                                    u              3      3 1+ u
⇒ D6 = I 2 − I1 =                              +     I1 + ln      − I1
                              4(1 − u    )               16 1 − u
                                        2 2        8

                 u                 5    u     3  1+ u     2u − 5u ( 1 − u 2 ) 3 1 + u
       =                       −     ×      + ln      +c=                    + ln      +c
           4 ( 1 − u2 )            8 1 − u 2 16 1 − u         (1 − u2 ) 2     16 1 − u
                          2
                                                            8
                                                5 ( sin x ) − 3sin x 3
                                                                     3
            5u 3 − 3u               3 1+ u                               1 + sin x
       =                      +      ln     +c=                     + ln           +c
           8( 1 − u2 )             16 1 − u           8 ( cos x )    16 1 − sin x
                          2                                       4


3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:


           ( tg 6x ) 20                       ( cotg 3x ) 11                 ( tg x ) 4                    ( cotg 2x ) 6
D1 =   ∫ ( cos 6x )   8
                          dx ; D 2 =     ∫ ( sin 3x )    21
                                                               dx; D3 =   ∫ ( cos x )   3
                                                                                            dx ; D 4 =   ∫ ( cos 2x )   5
                                                                                                                            dx




                                                                                                                                 33
V. Dạng 5: Sử dụng công thức biến đổi tích thành tổng
1. Phương pháp:


     E5.1 = ( cos mx ) ( cos nx ) dx = 1
                   ∫                   2         ∫ [ cos ( m − n ) x + cos ( m + n ) x ] dx
     E5.2 = ( sin mx ) ( sin nx ) dx = 1
                   ∫                   2        ∫ [ cos ( m − n ) x − cos ( m + n ) x ] dx
     E5.3 = ( sin mx ) ( cos nx ) dx = 1
                   ∫                   2         ∫ [ sin ( m + n ) x + sin ( m − n ) x ] dx
     E5.4 = ( cos mx ) ( sin nx ) dx = 1
                   ∫                   2         ∫ [ sin ( m + n ) x − sin ( m − n ) x ] dx
2. Các bài tập mẫu minh họa:

                                                  1
              ∫
• E1 = cos2x .cos5x .cos9x dx =                   ∫
                                                  2
                                                      cos 2 x ( cos 14 x + cos 4 x )

=
    1
        ∫   [ ( cos16x + cos12x ) + ( cos6x + cos 2x ) ] dx = 1  sin16x + sin12x + sin 6x + sin 2x  + c
                                                                                                     ÷
    4                                                           4  16         12        6        2 
                                            ( 3 cos x + cos 3 x )
              ∫
            = ( cosx ) sin8x dx =       ∫
                           3
• E2                                                                sin 8 x dx
                                                      4
=
    1
        ∫     ( 3 cos x sin 8x + cos 3x sin 8x ) dx = 1  3 ( sin 9x + sin 7x ) + 1 ( sin11x + sin 5x )  dx
                                                       ∫
    4                                                  4 2
                                                                                   2                   
                                                                                                        
     13           3          1            1         
= −  cos 9x + cos 7x + cos11x + cos 5x ÷ + c
     89           7          11           5         
                                            1
              ∫
• E 3 = ( sinx ) ( sin3x ) ( cos10x ) dx =              ∫
                                                ( 1 − cos 2 x ) 2 ( sin 13 x + sin 7 x ) dx
                 4

                                            8
      1 (
    =     1 − 2 cos 2x + cos 2 2x ) ( sin13x + sin 7x ) dx
              ∫
      8
            1               1 + cos 4x 
     =        ∫
              1 − 2cos 2x +
            8                    2
                                        ÷( sin13x + sin 7x ) dx
                                        
        1
     =
       16         ∫ ( 3 − 4cos 2x + cos 4x ) ( sin13x + sin 7x ) dx
        1
     =
       16      ∫ [ 3 ( sin13x + sin 7x ) − 4 cos 2x ( sin13x + sin 7x ) + cos 4x ( sin13x + sin 7x ) ] dx
        1          
     =
       16      ∫ 3 ( sin13x + sin 7x ) − 2 ( sin15x + sin11x + sin 9x + sin 5x ) +
                 
                                                1                                      
                                               + ( sin17x + sin 9x + sin11x + sin 3x )  dx
                                                2                                      


34
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

          1
     =
         32   ∫
            ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx

         − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x 
     =              −       +       −       −     +      −      +      ÷+ c
         32  17        15      13      11      3      7     5      3 

              ∫                                ∫
• E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx
                5                       3        2




              cos3x + 3cos x 1 + cos 2x
     =   ∫          4
                            ×
                                  2
                                        ×sin 5x dx

          1
     =
          8   ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx
          1                                                  sin 7x + sin 3x 
     =
          8  ∫
            ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x )        2         dx
                                                                              
          1
     =
         16       ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx
          1 
     =
          32 
             
                  ∫
               2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +

                                                                                                        
                                               + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx
                                                                                                        

          1
     =
          32      ∫
             ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx

          −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x 
     =              +        +        +        +         ÷+ c
          32  10         8        3        2        2    

                  ( sin3x ) ( sin4x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )
•
    E5 =      ∫       tgx + cotg2x
                                        dx =   ∫    sin x + cos 2 x
                                                                            dx =   ∫      cos ( 2 x − x )
                                                                                                              dx
                                                    cos x sin 2 x                        cosx .sin 2 x
                                                                 1
                  ∫
          = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx =
                                                                 2  ∫
                                                                   ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx

    1                                                              −1  cos5x cos x cos9x cos3x 
=
    4   ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =           
                                                                   4 5
                                                                             +
                                                                                1
                                                                                   −
                                                                                      9
                                                                                         +
                                                                                            3 
                                                                                                ÷+ c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:


                                                                                                        ( sin 8x ) 5 dx
         ∫                                              ∫
E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 =                              ∫ ( tg 3x + tg 5x )
               4          3                    5          2
                                                                                                                          2




                                                                                                                              35
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

          1
     =
         32   ∫
            ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx

         − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x 
     =              −       +       −       −     +      −      +      ÷+ c
         32  17        15      13      11      3      7     5      3 

              ∫                                ∫
• E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx
                5                       3        2




              cos3x + 3cos x 1 + cos 2x
     =   ∫          4
                            ×
                                  2
                                        ×sin 5x dx

          1
     =
          8   ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx
          1                                                  sin 7x + sin 3x 
     =
          8  ∫
            ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x )        2         dx
                                                                              
          1
     =
         16       ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx
          1 
     =
          32 
             
                  ∫
               2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +

                                                                                                        
                                               + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx
                                                                                                        

          1
     =
          32      ∫
             ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx

          −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x 
     =              +        +        +        +         ÷+ c
          32  10         8        3        2        2    

                  ( sin3x ) ( sin4x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )
•
    E5 =      ∫       tgx + cotg2x
                                        dx =   ∫    sin x + cos 2 x
                                                                            dx =   ∫      cos ( 2 x − x )
                                                                                                              dx
                                                    cos x sin 2 x                        cosx .sin 2 x
                                                                 1
                  ∫
          = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx =
                                                                 2  ∫
                                                                   ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx

    1                                                              −1  cos5x cos x cos9x cos3x 
=
    4   ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =           
                                                                   4 5
                                                                             +
                                                                                1
                                                                                   −
                                                                                      9
                                                                                         +
                                                                                            3 
                                                                                                ÷+ c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:


                                                                                                        ( sin 8x ) 5 dx
         ∫                                              ∫
E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 =                              ∫ ( tg 3x + tg 5x )
               4          3                    5          2
                                                                                                                          2




                                                                                                                              35
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

          1
     =
         32   ∫
            ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx

         − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x 
     =              −       +       −       −     +      −      +      ÷+ c
         32  17        15      13      11      3      7     5      3 

              ∫                                ∫
• E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx
                5                       3        2




              cos3x + 3cos x 1 + cos 2x
     =   ∫          4
                            ×
                                  2
                                        ×sin 5x dx

          1
     =
          8   ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx
          1                                                  sin 7x + sin 3x 
     =
          8  ∫
            ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x )        2         dx
                                                                              
          1
     =
         16       ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx
          1 
     =
          32 
             
                  ∫
               2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +

                                                                                                        
                                               + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx
                                                                                                        

          1
     =
          32      ∫
             ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx

          −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x 
     =              +        +        +        +         ÷+ c
          32  10         8        3        2        2    

                  ( sin3x ) ( sin4x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )
•
    E5 =      ∫       tgx + cotg2x
                                        dx =   ∫    sin x + cos 2 x
                                                                            dx =   ∫      cos ( 2 x − x )
                                                                                                              dx
                                                    cos x sin 2 x                        cosx .sin 2 x
                                                                 1
                  ∫
          = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx =
                                                                 2  ∫
                                                                   ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx

    1                                                              −1  cos5x cos x cos9x cos3x 
=
    4   ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =           
                                                                   4 5
                                                                             +
                                                                                1
                                                                                   −
                                                                                      9
                                                                                         +
                                                                                            3 
                                                                                                ÷+ c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:


                                                                                                        ( sin 8x ) 5 dx
         ∫                                              ∫
E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 =                              ∫ ( tg 3x + tg 5x )
               4          3                    5          2
                                                                                                                          2




                                                                                                                              35
Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác

          1
     =
         32   ∫
            ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx

         − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x 
     =              −       +       −       −     +      −      +      ÷+ c
         32  17        15      13      11      3      7     5      3 

              ∫                                ∫
• E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx
                5                       3        2




              cos3x + 3cos x 1 + cos 2x
     =   ∫          4
                            ×
                                  2
                                        ×sin 5x dx

          1
     =
          8   ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx
          1                                                  sin 7x + sin 3x 
     =
          8  ∫
            ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x )        2         dx
                                                                              
          1
     =
         16       ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx
          1 
     =
          32 
             
                  ∫
               2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +

                                                                                                        
                                               + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx
                                                                                                        

          1
     =
          32      ∫
             ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx

          −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x 
     =              +        +        +        +         ÷+ c
          32  10         8        3        2        2    

                  ( sin3x ) ( sin4x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )              ( sin 3x ) ( sin 4 x )
•
    E5 =      ∫       tgx + cotg2x
                                        dx =   ∫    sin x + cos 2 x
                                                                            dx =   ∫      cos ( 2 x − x )
                                                                                                              dx
                                                    cos x sin 2 x                        cosx .sin 2 x
                                                                 1
                  ∫
          = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx =
                                                                 2  ∫
                                                                   ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx

    1                                                              −1  cos5x cos x cos9x cos3x 
=
    4   ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =           
                                                                   4 5
                                                                             +
                                                                                1
                                                                                   −
                                                                                      9
                                                                                         +
                                                                                            3 
                                                                                                ÷+ c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:


                                                                                                        ( sin 8x ) 5 dx
         ∫                                              ∫
E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 =                              ∫ ( tg 3x + tg 5x )
               4          3                    5          2
                                                                                                                          2




                                                                                                                              35

More Related Content

What's hot

Chuong 2 dai so tuyen tinh 2
Chuong 2   dai so tuyen tinh 2Chuong 2   dai so tuyen tinh 2
Chuong 2 dai so tuyen tinh 2Trương Huỳnh
 
BĐT Côsi ngược dấu
BĐT Côsi ngược dấuBĐT Côsi ngược dấu
BĐT Côsi ngược dấunhankhangvt
 
Phuong trinh vo ty
Phuong trinh vo tyPhuong trinh vo ty
Phuong trinh vo tytututhoi1234
 
chuyen de tich phan on thi dai hoc
chuyen de tich phan on thi dai hocchuyen de tich phan on thi dai hoc
chuyen de tich phan on thi dai hocHoàng Thái Việt
 
Phương pháp giải phương trình lượng giác
Phương pháp giải phương trình lượng giácPhương pháp giải phương trình lượng giác
Phương pháp giải phương trình lượng giácDuy Anh Nguyễn
 
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyênThấy Tên Tao Không
 
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁC
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁCSƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁC
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁCDANAMATH
 
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-ty
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-tyCác phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-ty
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-tyroggerbob
 
Cđ giải hpt không mẫu mực
Cđ giải hpt không mẫu mựcCđ giải hpt không mẫu mực
Cđ giải hpt không mẫu mựcCảnh
 
Bai7 khai trien_taylor
Bai7 khai trien_taylorBai7 khai trien_taylor
Bai7 khai trien_taylorljmonking
 
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁCHÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁCDANAMATH
 
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thứcSirô Tiny
 
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm số
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm sốChuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm số
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm sốVui Lên Bạn Nhé
 
Chuyên đề giá trị tuyệt đối
Chuyên đề giá trị tuyệt đốiChuyên đề giá trị tuyệt đối
Chuyên đề giá trị tuyệt đốiyoungunoistalented1995
 
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thiAntonio Krista
 
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9BOIDUONGTOAN.COM
 
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giac
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giacCach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giac
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giacgiaoduc0123
 
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phân
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phânBài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phân
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phânThế Giới Tinh Hoa
 

What's hot (20)

Chuong 2 dai so tuyen tinh 2
Chuong 2   dai so tuyen tinh 2Chuong 2   dai so tuyen tinh 2
Chuong 2 dai so tuyen tinh 2
 
BĐT Côsi ngược dấu
BĐT Côsi ngược dấuBĐT Côsi ngược dấu
BĐT Côsi ngược dấu
 
9 drichle
9 drichle9 drichle
9 drichle
 
Phuong trinh vo ty
Phuong trinh vo tyPhuong trinh vo ty
Phuong trinh vo ty
 
chuyen de tich phan on thi dai hoc
chuyen de tich phan on thi dai hocchuyen de tich phan on thi dai hoc
chuyen de tich phan on thi dai hoc
 
Phương pháp giải phương trình lượng giác
Phương pháp giải phương trình lượng giácPhương pháp giải phương trình lượng giác
Phương pháp giải phương trình lượng giác
 
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên
9 phương pháp giải phương trình nghiệm nguyên
 
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁC
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁCSƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁC
SƠ LƯỢC VỀ PHƯƠNG TRÌNH TÍCH TRONG LƯỢNG GIÁC
 
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-ty
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-tyCác phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-ty
Các phương pháp hay giải Phuong trinh-vo-ty
 
Dang thuc to hop
Dang thuc to hopDang thuc to hop
Dang thuc to hop
 
Cđ giải hpt không mẫu mực
Cđ giải hpt không mẫu mựcCđ giải hpt không mẫu mực
Cđ giải hpt không mẫu mực
 
Bai7 khai trien_taylor
Bai7 khai trien_taylorBai7 khai trien_taylor
Bai7 khai trien_taylor
 
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁCHÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
 
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức
12 Cách giải cho 1 bài bất đẳng thức
 
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm số
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm sốChuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm số
Chuyên đề hệ phương trình bằng phương pháp hàm số
 
Chuyên đề giá trị tuyệt đối
Chuyên đề giá trị tuyệt đốiChuyên đề giá trị tuyệt đối
Chuyên đề giá trị tuyệt đối
 
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi
[Vnmath.com] chuyên ðề lượng giác qua các kỳ thi
 
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9
Chuyên đề Đẳng Thức và Bất đẳng thức - Bồi dưỡng HSG môn Toán lớp 9
 
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giac
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giacCach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giac
Cach giai-va-cac-dang-bai-toan-phuong-trinh-luong-giac
 
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phân
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phânBài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phân
Bài tập sử dụng công thức nguyên hàm, tích phân
 

More from Quyen Le

Tâm các bạn tuổi thpt
Tâm các bạn tuổi thptTâm các bạn tuổi thpt
Tâm các bạn tuổi thptQuyen Le
 
Hóa đại cương
Hóa đại cươngHóa đại cương
Hóa đại cươngQuyen Le
 
Trung tâm dayhoc24
Trung tâm dayhoc24Trung tâm dayhoc24
Trung tâm dayhoc24Quyen Le
 
Kim loại + axit
Kim loại + axitKim loại + axit
Kim loại + axitQuyen Le
 
Huy nam hinh hoc phang
Huy nam hinh hoc phangHuy nam hinh hoc phang
Huy nam hinh hoc phangQuyen Le
 
Huy nam nhi thuc neton
Huy nam nhi thuc netonHuy nam nhi thuc neton
Huy nam nhi thuc netonQuyen Le
 
Huy nam khao sat ham so
Huy nam khao sat ham soHuy nam khao sat ham so
Huy nam khao sat ham soQuyen Le
 
Huy nam hinh khong gin
Huy nam hinh khong ginHuy nam hinh khong gin
Huy nam hinh khong ginQuyen Le
 
Huy nam tich phan va ung dung
Huy nam tich phan va ung dungHuy nam tich phan va ung dung
Huy nam tich phan va ung dungQuyen Le
 
De cuong tot nghiep thpt tieng anh
De cuong tot nghiep thpt tieng anhDe cuong tot nghiep thpt tieng anh
De cuong tot nghiep thpt tieng anhQuyen Le
 
Tailieuonthidaihocmondialy
TailieuonthidaihocmondialyTailieuonthidaihocmondialy
TailieuonthidaihocmondialyQuyen Le
 
Cauhoionthitracnghiemsinh12
Cauhoionthitracnghiemsinh12Cauhoionthitracnghiemsinh12
Cauhoionthitracnghiemsinh12Quyen Le
 
On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4Quyen Le
 
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hocQuyen Le
 
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hocQuyen Le
 
800 cau hoi trac nghiem mon hoa
800 cau hoi trac nghiem mon hoa800 cau hoi trac nghiem mon hoa
800 cau hoi trac nghiem mon hoaQuyen Le
 
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02Quyen Le
 
On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4Quyen Le
 
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01Cacbohidrat 120918071806-phpapp01
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01Quyen Le
 
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2Quyen Le
 

More from Quyen Le (20)

Tâm các bạn tuổi thpt
Tâm các bạn tuổi thptTâm các bạn tuổi thpt
Tâm các bạn tuổi thpt
 
Hóa đại cương
Hóa đại cươngHóa đại cương
Hóa đại cương
 
Trung tâm dayhoc24
Trung tâm dayhoc24Trung tâm dayhoc24
Trung tâm dayhoc24
 
Kim loại + axit
Kim loại + axitKim loại + axit
Kim loại + axit
 
Huy nam hinh hoc phang
Huy nam hinh hoc phangHuy nam hinh hoc phang
Huy nam hinh hoc phang
 
Huy nam nhi thuc neton
Huy nam nhi thuc netonHuy nam nhi thuc neton
Huy nam nhi thuc neton
 
Huy nam khao sat ham so
Huy nam khao sat ham soHuy nam khao sat ham so
Huy nam khao sat ham so
 
Huy nam hinh khong gin
Huy nam hinh khong ginHuy nam hinh khong gin
Huy nam hinh khong gin
 
Huy nam tich phan va ung dung
Huy nam tich phan va ung dungHuy nam tich phan va ung dung
Huy nam tich phan va ung dung
 
De cuong tot nghiep thpt tieng anh
De cuong tot nghiep thpt tieng anhDe cuong tot nghiep thpt tieng anh
De cuong tot nghiep thpt tieng anh
 
Tailieuonthidaihocmondialy
TailieuonthidaihocmondialyTailieuonthidaihocmondialy
Tailieuonthidaihocmondialy
 
Cauhoionthitracnghiemsinh12
Cauhoionthitracnghiemsinh12Cauhoionthitracnghiemsinh12
Cauhoionthitracnghiemsinh12
 
On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4
 
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
 
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
10 phuong-phap-giai-nhanh-bai-tap-trac-nghiem-hoa-hoc
 
800 cau hoi trac nghiem mon hoa
800 cau hoi trac nghiem mon hoa800 cau hoi trac nghiem mon hoa
800 cau hoi trac nghiem mon hoa
 
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02
Aminoaxitvadongphan 120918004230-phpapp02
 
On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4On tap-luong-giac-bai4
On tap-luong-giac-bai4
 
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01Cacbohidrat 120918071806-phpapp01
Cacbohidrat 120918071806-phpapp01
 
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2
Www.mathvn.com 200 cau-khaosathamso2
 

2.4.tich phan ham_luong_giac_co_ban

  • 1. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác BÀI 4. TÍCH PHÂN CƠ BẢN CỦA CÁC HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC A. CÔNG THỨC SỬ DỤNG 1. K H A I T R I Ể N N HỊ TH Ứ C N E W T O N ( a + b ) n = Cn a n + Cn a n −1b + ... + Cn a n −k b k + ... + Cn −1ab n −1 + Cn b n 0 1 k n n k n! trong đó Cn = và m! = 1.2.... ( m − 1) m với qui ước 0! = 1 k !( n − k ) ! 2. C Á C CÔ N G T HỨ C N G UY Ê N H À M L Ư Ợ N G G I Á C 1 1 ∫ cos ( ax + b ) dx = a sin ( ax + b ) + c ∫ sin ( ax + b ) dx = − a cos ( ax + b ) + c dx 1 dx 1 ∫ cos 2 = tg ( ax + b ) + c ( ax + b ) a ∫ sin 2 ( ax + b ) = − cotg ( ax + b ) + c a B. CÁC DẠNG TÍCH PHÂN ∫ I. Dạng 1: A1.1 = ( sinx ) dx ; A1.2 ( cosx ) dx ∫ n n 1. Công thức hạ bậc 1 − cos 2 x 1 + cos 2 x − sin 3x + 3 sin x cos 3x + 3 cos x sin 2 x = ; cos 2 x = ; sin3 x = ; cos 3 x = 2 2 4 4 2. Phương pháp 2.1. Nếu n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc 2.2. Nếu n = 3 thì sử dụng công thức hạ bậc hoặc biến đổi theo 2.3. 2.3. Nếu 3 ≤ n lẻ (n = 2p +1) thì thực hiện biến đổi: dx = ( sin x ) sin xdx = − ( 1 − cos 2 x ) d ( cos x ) p ∫ A1.1 = ( sinx ) dx = ( sinx ) ∫ ∫ ∫ n 2p+1 2p = −  Cp − Cp cos x + ... + ( − 1) C p ( cos x ) + ... + ( − 1) C p ( cos x )  d ( cos x )  0 k p  ∫ 1 2 k k 2 p p 2    0 1 1 ( − 1) k k 2k +1 ( − 1) p p 2p +1  Cp ( cos x ) C p ( cos x ) 3 = −  Cp cos x − C p cos x + ... + + ... + +c   3 2k + 1 2p + 1   25
  • 2. ∫ ( 1 − sin x ) d ( sin x ) p ∫ A1.2 = ( cosx ) dx = ( cosx ) ∫ dx = ( cos x ) cos xdx = ∫ n 2p+1 2p 2 = C0 − C1 sin 2 x + ... + ( −1) Cp ( sin 2 x ) + ... + ( −1) C p ( sin 2 x )  d ( sin x ) k p ∫ k k p p  p p   1 ( −1) k k 2k +1 ( −1) p p 2p +1  =  C0 sin x − C1 sin 3 x + ... + p p C p ( sin x ) + ... + C p ( sin x ) +c  3 2k + 1 2p + 1  3  1 + cos 2 x  ∫ ( cos x ) dx = ∫  3 ∫ • A1 = cos 6 xdx = 2 ÷ dx  2  ∫ ( 1 + 3cos 2x + 3cos 2x + cos 2x ) dx 1 ( 1 + cos 2x ) 3 dx = 1 ∫ 2 3 = 4 4 1  3 ( 1 + 2 cos 4x ) cos 3x + 3cos x  = 4  ∫ 1 + 3cos 2x + 2 + 4 ÷dx  1  1  =  7x + 6 sin 2x + 3sin 4x + sin 3x + 3sin x ÷ + c 16  3  1 ∫ ( 1 − cos 5 x ) d ( cos 5 x ) 4 ∫ ∫ • A2 = ( sin5x ) dx = ( sin 5 x ) ( sin 5 x ) dx = − 9 8 2 5 ∫ [ 1 − 4 cos 5x + 6 cos 5x − 4 cos 5x + cos 5x ] d ( cos 5x ) 1 2 4 6 8 =− 5 1 4 3 6 5 4 7 1 9  = −  cos 5x − cos 5x + cos 5x − cos 5x + cos 5x ÷ + c 5 3 5 7 9  ∫ m n II. Dạng 2: B = sin x cos x dx (m, n∈N) 1. Phương pháp: 1.1. Trường hợp 1: m, n là các số nguyên a. Nếu m chẵn, n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc, biến đổi tích thành tổng. b. Nếu m chẵn, n lẻ (n =2p +1) thì biến đổi: dx = ( sin x ) ( cos x ) cos xdx = ( sin x ) ( 1 − sin 2 x ) d ( sin x ) p ∫ B = ( sinx ) ( cosx ) ∫ ∫ m 2p+1 m 2p m = ( sin x )  Cp − Cp sin x + ... + ( − 1) Cp ( sin x ) + ... + ( −1) Cp ( sin x )  d ( sin x ) = m  0 k p  ∫ 1 2 k k 2 p p 2    0 ( sin x ) m +1 1 ( sin x ) m+ 3 ( ) 2k +1+ m ( ) 2p +1+ m   Cp − Cp + ... + ( −1) k C k sin x p + ... + ( −1) p C p sin x p +c   m +1 m+3 2k + 1 + m 2p + 1 + m   c. Nếu m chẵn, n lẻ (n =2p +1) thì biến đổi: 26
  • 3. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác ( cosx ) n dx = ( cos x ) n ( sin x ) 2 p sin xdx = − ( cos x ) n ( 1 − cos 2 x ) d ( cos x ) p ∫ B = ( sinx ) ∫ ∫ 2p+1 = − ( cos x )  C p − C p cos x + ... + ( −1) C p ( cos x ) + ... + ( −1) C p ( cos x )  d ( cos x ) = n 0 k p  ∫ 1 2 k k 2 p p 2    0 ( cos x ) n +1 1 ( cos x ) n+3 k k ( cos x ) 2k +1+ n p p ( cos x ) 2p +1+ n  −  Cp − Cp + ... + ( − 1) C p + ... + ( − 1) C p +c   n +1 n+3 2k + 1 + n 2p + 1 + n   d. Nếu m lẻ, n lẻ thì sử dụng biến đổi 1.2. hoặc 1.3. cho số mũ lẻ bé hơn. 1.2. Nếu m, n là các số hữu tỉ thì biến đổi và đặt u = sinx ta có: n −1 m −1 B = sin m x cos n xdx = ( sin x ) ( cos 2 x ) ∫ ∫ cos xdx = u m ( 1 − u 2 ) ∫ m 2 2 du (*) m +1 n −1 m + k • Tích phân (*) tính được ⇔ 1 trong 3 số ; ; là số nguyên 2 2 2 2. Các bài tập mẫu minh họa 1 ∫ • B1 = ( sinx ) ( cosx ) dx = ∫ ( sin 2 x ) 2 ( cos x ) 2 dx 2 4 4 1 1 = 16 ∫ ( 1 − cos 4x ) ( 1 + cos 2x ) dx = 16 ∫ ( 1 + cos 2x − cos 4x − cos 2x cos 4x ) dx 1  1  = 16 ∫ 1 + cos 2x − cos 4x − 2 ( cos 6x + cos 2x )  dx   1 1  sin 2x sin 4x sin 6x  = 32 ∫ ( 2 + cos 2x − 2 cos 4x − cos 6x ) dx = 32  2x +  2 − 2 − 6  ÷+ c ∫ ∫ • B2 = ( sin5x ) ( cos5x ) dx = ( cos 5 x ) ( sin 5 x ) sin 5 x dx 9 111 111 8 −1 ( cos 5x ) 111 ( 1 − cos 2 5x ) d ( cos 5x ) 4 = 5 ∫ 1 ( cos 5x ) 111 ( 1 − 4 cos 2 5x + 6 cos 4 5x − 4 cos 6 5x + cos 8 5x ) d ( cos 5x ) =− 5 ∫ 1  ( cos 5x ) 4 ( cos 5x ) 6 ( cos 5x ) 4 ( cos 5x ) ( cos 5x ) 120  112 114 116 118 =−  − + − + +c 5  112 114 116 118 120  ( sin3x ) 7 −4 −1 −4 ( cos3x ) 5 ( 1 − cos 2 3x ) d ( cos3 x ) 3 ∫ ∫ dx = ( cos3x ) 5 ( sin3 x ) sin3 xdx = ∫ 6 • B3 = 5 cos 4 3x 3 −4 −1 ( cos 3x ) 5 ( 1 − 3cos 2 3x + 3cos 4 3x − cos 6 3x ) d ( cos 3x ) = 3 ∫ −1  1 15 11 15 21 5 31  = 5 ( cos 3x ) − 11 ( cos 3x ) + 21 ( cos 3x ) − 31 ( cos 3x )  + c 5 5 5 5 3   27
  • 4. 3 dx dx 1  1  dx B4 = ∫ ( sinx ) = ∫ = ∫  ÷ • ( cosx ) 5 ( cos xx ) 3 3 sin tg 3 x  cos 2 x  cos 2 x cos8 x ( 1 + tg x ) 3 2 2 4 6 1 + 3 tg x + 3 tg x + tg x = ∫ d ( tg x ) = ∫ d ( tg x ) ( tg x ) 3 tg x 3  3 3  −1 3 2 1 4 =  ( tg x ) + −3 ∫ + 3 tg x + tg x  d ( tg x ) = 2 + 3ln tg x + tg x + tg x + c  tg x  2 tg x 2 4 dx cos xdx ( 1 − sin 4 x ) + sin 4 x d ( sin x ) • B5 = ∫ sin4 xcosx ∫ sin 4 x cos2 x ∫ sin 4 x ( 1 − sin 2 x ) ∫ sin 4 x ( 1 − sin 2 x ) d ( sin x ) = = = d ( sinx ) 2 1 + sin x −1 1 1 1 + sin x = ∫ sin x 4 d ( sin x ) + ∫ 1 − sin 2 x = 3 ( sin x ) 3 − + ln sin x 2 1 − sin x +c −5 −1 −5 −4 dx • B6 = ∫ 3 sin5 xcosx ∫ = ( sin x ) 3 ( cos x ) 3 ∫ dx = ( sin x ) 3 ( cos x ) 3 cos x dx −2 −5 −2 −3  1 − u 3 −5 −4 2 ∫ = ( sin x ) 3 ( cos x ) 3 d ( sin x ) = u ∫ 3 (1 − u ) 2 3 ∫ du = u  2  ÷ du ÷  u  13 13 1 − u2  1 − u2   cos 2 x  −2 Đặt = v3 ⇒ −2u −3 du = 3v 2 dv ; v =  2  ÷ = ÷  ÷ = ( tg x ) 3 ÷ u2  u  2  sin x  −2  2 3 −2 ⇒ B = u −3  1 − u −3 3 3 dv = − v + c = − ( tg x ) 3 + c 6  2  u ∫ ÷ du = ÷  2 2 2 ∫ −5 −2 1 dx 3 B7 = ∫ × 2 = ∫ ( tg x ) 3 d ( tg x ) = − ( tg x ) 3 +c ( ) Cách 2: sin x 5 cos x 2 3 cos x ∫ ( tg x ) ∫ ( cotg x ) n n III. Dạng 3: C 3 . 1 = dx ; C 3 . 2 = dx (n∈N) 1. Công thức sử dụng dx ∫ ( 1 + tg x ) dx = ∫ cos x = ∫ d ( tg x ) = tg x + c 2 • 2 dx ∫ ( 1 + cotg x ) dx = −∫ sin x = −∫ d ( cotg x ) = − cotg x + c 2 • 2 d ( cos x ) sin x • ∫ tg xdx = ∫ cos x dx = −∫ cos x = − ln cos x + c cos x d ( sin x ) • ∫ cotg xdx = sin x dx = ∫ sin x = ln sin x + c ∫ 28
  • 5. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 2. Các bài tập mẫu minh họa • C1 = ∫ ( tgx ) 2k dx = ∫ ( tg x ) ( 1 + tg 2 x ) − ( tg x ) 2k − 4 ( 1 + tg 2 x ) + ( tg x ) 2k − 6 ( 1 + tg 2 x ) − 2k − 2 − ( tg x ) 2k − 8 ( 1 + tg 2 x ) + ... + ( −1) k −1 ( tg x ) 0 ( 1 + tg 2 x ) + ( −1) k  dx  = ( tg x ) ∫ − ( tg x ) + ( tg x ) − ... + ( −1) ( tg x )  d ( tg x ) + ( −1) dx 2k − 2 2k − 4 2k − 6 k −1 ∫ 0 k   ( tg x ) 2k −1 ( tg x ) 2k −3 ( tg x ) 2k −5 k −1 tg x ( ) k = − + − × ×+ ( −1) × + −1 x + c 2k − 1 2k − 3 2k − 5 1 • C2 = ∫ ( tgx ) 2k+1 dx = ∫ ( tg x ) 2 k −1 ( 1 + tg 2 x ) − ( tg x ) 2 k −3 ( 1 + tg 2 x ) + + ( tg x ) 2k − 5 ( 1 + tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( tg x ) ( 1 + tg 2 x ) + ( −1) k tg x  dx  = ( tg x ) − ( tg x ) + ( tg x ) − ... + ( −1) ( tg x )  d ( tg x ) + ( −1) tg xdx k −1 ∫ ∫ 2k −1 2k − 3 2k −5 k   ( tg x ) 2k ( tg x ) 2k −2 ( tg x ) 2k − 4 k −1 ( tg x ) 2 ( ) k = − + − ×××+ ( −1) − −1 ln cos x +c 2k 2k − 2 2k − 4 2 • C3 = ∫ ( cotgx ) 2k dx = ∫ ( cotg x ) 2k −2 ( 1 + co tg 2 x ) − ( cotg x ) 2k −4 ( 1 + co tg 2 x ) + + ( cotg x ) 2k − 6 ( 1 + co tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( cotg x ) 0 ( 1 + co tg 2 x ) + ( −1) k  dx  = − ( cotg x ) ∫ − ( cotg x ) + ... + ( −1) ( cotg x )  d ( cotg x ) + ( −1) dx ∫ 2k − 2 2k − 4 k −1 0 k    ( cotg x ) 2k −1 ( cotg x ) 2k −3 ( cotg x ) 2k −5 k −1 cotg x  − ×××+ ( −1)  + ( −1) x + c k =− − +  2k − 1 2k − 3 2k − 5 1  • C4 = ∫ ( cotgx ) 2k+1 dx = ( 1 + co tg 2 x ) − ( cotg x ) 2k −3 ( 1 + co tg 2 x ) + ∫ ( cotg x ) 2 k −1 + ( cotg x ) 2k − 5 ( 1 + co tg 2 x ) − ... + ( −1) k −1 ( cotg x ) 1 ( 1 + co tg 2 x ) + ( −1) k cotg x  dx  = − ( cotg x ) ∫ − ( cotg x ) + ... + ( −1) ( cotg x )  d ( cotg x ) + ( −1) cotg x dx ∫ 2k −1 2k − 3 k −1 k    ( cotg x ) 2k ( cotg x ) 2k − 2 k −1 ( cotg x ) 2  + ×××+ ( − 1)  + ( −1) ln sin x + c k = − −  2k 2k − 2 2  29
  • 6. ∫ ( tgx + cotgx ) dx = ( tg x ) + 5 ( tg x ) cotg x + 10 ( tg x ) ( cotg x ) + ∫ 5 5 4 3 2 • C5 =  +10 ( tg x ) ( cotg x ) 3 + 5 tg x ( cotg x ) 4 + ( cotg x ) 5  dx 2  = ( tg x ) + ( cotg x ) + 5 ( tg x ) + 5 ( cotg x ) + 10 tg x + 10 cotg x  dx ∫ 5 5 3 3   = ∫ ( tg x ) + 5 ( tg x ) + 10 tg x  dx + ( cotg x ) + 5 ( cotg x ) + 10 cotg x  dx ∫ 5 3 5 3     =  ( tg x ) ( 1 + tg 2 x ) + 4 tg x ( 1 + tg 2 x ) + 6 tg x  dx ∫ 3   +  ( cotg x ) ( 1 + cotg 2 x ) + 4cotg x ( 1 + cotg 2 x ) + 6cotg x  dx ∫ 3   =  ( tg x ) + 4 tg x  d ( tg x ) + 6 tg x dx −  ( cotg x ) + 4cotg x  d ( cotg x ) + 6 cotg x dx ∫ ∫ ∫ ∫ 3 3     ( tg x ) 4 2 ( cotg x ) 4 2 = + 2 tg x − 6ln cos x − − 2cotg x + 6ln sin x + c 4 4 ( tg x ) m ( cotg x ) m IV. Dạng 4: D 4 . 1 = ∫ ( cos x ) n dx ; D4 . 2 = ∫ ( sin x ) n dx ( tg x ) m 1. Phương pháp: Xét đại diện D4.1 = ∫ ( cos x ) n dx 1.1. Nếu n chẵn (n = 2k) thì biến đổi: ( tgx ) m m  1  k −1 dx ∫ ( tg x ) ( 1 + tg x ) k −1 ∫ ( cosx ) ∫ ( tg x )  d ( tg x ) m 2 D4.1 = 2k dx = ÷ =  cos 2 x  cos 2 x  C0 + C1 ( tg 2 x ) 1 + ... + C p ( tg 2 x ) p + ... + C k −1 ( tg 2 x ) k −1  d tg x ∫ ( tg x )  ( ) m =  k −1 k −1 k −1 k −1 ( tg x ) m +1 ( tg x ) m +3 ( tg x ) m + 2p +1 ( tg x ) m + 2k −1 C0 −1 C1 −1 C p −1 C k −1 k = k + + ... + k + ... + k −1 +c m +1 m+3 m + 2p + 1 m + 2k − 1 1.2. Nếu m lẻ, n lẻ (m = 2k + 1, n = 2h + 1) thì biến đổi: ( tgx ) 2k+1 2k  1  tg x 2h  1  sin x 2h ∫ ( tg x ) k ∫ ( cosx ) ∫ ( tg x )  2 D4 .1 = dx = ÷ dx =  ÷ dx 2h+1  cos x  cosx  cos x  cos 2 x k 2h  1   1   1  1 ∫( u − 1) u 2h du k ∫ 2 =  − 1÷  ÷ d ÷= (ở đây u = )   cos x   cos x  2  cos x cos x = u 2h  C0 ( u 2 ) − C1 ( u 2 ) + ... + ( −1) C p ( u 2 ) + ... + ( −1) C k  du k k −1 k −p ∫ p k  k k k k 2k + 2h +1 2k + 2h −1 2k + 2h − 2p +1 2h +1 u u u u + ... + ( − 1) C p + ... + ( − 1) Ck p k = C0 k − C1 k k k +c 2k + 2h + 1 2k + 2h − 1 2k + 2h − 2p + 1 2h + 1 30
  • 7. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 1.3. Nếu m chẵn, n lẻ (m = 2k, n = 2h + 1) thì sử dụng biến đổi: ( tg x ) 2k ( sin x ) 2k cos x ( sin x ) 2k D 4.1 = ∫ ( cos x ) 2h +1 dx = ∫ ( cos x ) 2( k + h +1) dx = ∫ ( 1 − sin 2 x) k + h +1 d ( sin x ) ; ( u = s inx ) u 2k du u 2k − 2 1 − ( 1 − u 2 )    u 2k − 2 du u 2k − 2 du D 4.1 = ∫ (1− u ) 2 k + h +1 = ∫ ( 1 − u 2 ) k + h +1 du = ∫ (1− u ) 2 k + h +1 − ∫ (1 − u ) 2 k+h Hệ thức trên là hệ thức truy hồi, kết hợp với bài tích phân hàm phân thức hữu tỉ ta có thể tính được D 4.1. 2. Các bài tập mẫu minh họa: ( tg3x ) 7  1  dx 1 2 ∫ ( tg 3x ) ( 1 + tg 3 x ) 2 ∫ dx = ( tg 3 x )  ∫ d ( tg 3 x ) 7 7 2 • D1 = 2 = ( cos3x ) 6  ( cos 3 x )  ( cos 3 x ) 2 3   1 + 2 ( tg3x ) 2 + ( tg3x ) 4  d ( tg3x ) = 1  ( tg3x ) + 2 ( tg3x ) + ( tg3x )  + c 8 10 12 1 = ∫ ( tg3x )  7  3 3 8 10 12  ( cotg5x ) 10 10  1  dx 3 • D2 = ∫ ( sin5x ) 8 dx = ∫ ( cotg 5 x )  2   ( sin 5 x )  ( sin 5 x ) 2 1 3 =− ( cotg 5x ) 10 1 + cotg 2 5x  d ( cotg 5x ) ∫   5 1  ( cotg 5x ) ( cotg 5x ) 13 ( cotg 5x ) 15 ( cotg 5x ) 17  11 =−  +3 +3 + +c 5 11 13 15 17  ( tg4x ) 7 6  1  tg 4 x 94 • D3 = ∫ ( cos4x ) 95 dx = ∫ ( tg 4 x )  ÷  cos 4 x  cos 4 x dx 3 94 1  1   1   1  1 94 ( 2 u u − 1) du 3 = ∫ ( 4  cos 4x ) 2 − 1    cos 4x  ÷ d ÷=  cos 4x  4 ∫ 1 94 ( 6 1  u101 u 99 u 97 u 95  = u u − 3u 4 + 3u 2 − 1) du =  ∫ −3 +3 − +c 4 4  101 99 97 95  1 1 1 3 1  =  − + − 95  +c 4 101( cos 4x ) 101 33 ( cos 4x ) 99 97 ( cos 4x ) 97 95 ( cos 4x )  ( cotg3x ) 9 8  1  cotg 3x 40 • D4 = ∫ ( sin3x ) 41 dx = ∫ ( cotg 3x )   ÷ sin 3 x  sin 3 x dx 4 40 1  1   1   1  1 40 2 ÷ = − u ( u − 1) du 4 ∫ = −  2 − 1÷  ÷ d 3  sin x   sin 3x   sin 3x  3 ∫ 31
  • 8. 1 40 ( 8 1  u 49 u 47 u 45 u 43 u 41  u u − 4u 6 + 6u 4 − 4u 2 + 1) du = −  4 =− 3 ∫ 3  49 −4 47 +6 45 −4 + 43 41  +c 1 1 4 2 4 1  =−  − + − + 41  +c 3  49 ( sin 3x ) 49 47 ( sin 3x ) 47 15 ( sin 3x ) 45 43 ( sin 3x ) 43 41 ( sin 3x )  ( tgx ) 2 dx ( sin x ) 2 cos xdx  sin x  ( 2 • D5 = ∫ cosx = ∫ ( cos x ) 2 × ( cos x ) 2 =  ∫ ÷ d sin x )  1 − sin 2 x  2  ( 1 + sin x ) − ( 1 − sin x )  2  1 1  ∫ =   ( 1 + sin x ) ( 1 − sin x )   d ( sin x ) =  1 − sin x − 1 + sin x ÷ d ( sin x )   ∫  1 1 2  ( 1 1 1 + sin x ∫ =   ( 1 − sin x ) 2 + 2 − 2  ( 1 + sin x ) 1 − sin x  d sin x ) = − 1 − sin x 1 + sin x − ln 1 − sin x +c ( tgx ) 4 ( sin x ) 4 cos xdx ( sin x ) 4 • D6 = ∫ cosx dx = ∫ ( cos x ) 4 × ( cos x ) 2 = ∫ ( 1 − sin 2 x) 3 d ( sin x ) u 4 du 1 − ( 1 − u4 ) du 1 + u2 = ∫ (1 − u ) 2 3 = ∫ ( 1 − u2 ) 3 du = ∫ (1 − u ) 2 3 − ∫ (1 − u ) 2 2 du = I 2 − I1 I1 = ∫ ( 1 + u 2 ) du  u 2 ÷ =∫   =∫ d u− u =−  1 + 1  du 1 +c= u +c ( 1) ( 1 − u2 ) 1 ( u) 2 2 2  1 1 u− 1− u2 u− u−  ÷ u  u du 1 (1 + u) + (1 − u)  3 3 I2 = ∫ (1 − u 2 3 ) = ∫ 1  1 1   ( 1 + u ) ( 1 − u )  du = 8 1 − u + 1 + u  du 8    ∫  1  1 1 3  1 1  =  ∫ 8 ( 1 − u) 3 + (1+ u) 3 + 2 1− u (1− u )  + ÷ du 1 + u   1 1 1 du  1  ( 1 + u ) − ( 1 − u ) 2 2 ( 1 + u2 ) + ( 1− u2 )  =  − 8  2( 1 − u ) 2 2( 1 + u ) 2 +6 =  ∫ ( 1 − u2 )  8  2 ( 1 − u 2 ) 2  2 +3 ( 1− u2 ) 2 du   ∫   u 3 ( 1 + u 2 ) du 3 du u 3 3 1+ u = 4( 1 − u2 ) 2 + ∫ 8 ( 1− u ) 2 2 + 8 1− u 2 = 4 ∫ + I1 + ln ( 1 − u ) 8 16 1 − u 2 2 +c 32
  • 9. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác u 3 3 1+ u ⇒ D6 = I 2 − I1 = + I1 + ln − I1 4(1 − u ) 16 1 − u 2 2 8 u 5 u 3 1+ u 2u − 5u ( 1 − u 2 ) 3 1 + u = − × + ln +c= + ln +c 4 ( 1 − u2 ) 8 1 − u 2 16 1 − u (1 − u2 ) 2 16 1 − u 2 8 5 ( sin x ) − 3sin x 3 3 5u 3 − 3u 3 1+ u 1 + sin x = + ln +c= + ln +c 8( 1 − u2 ) 16 1 − u 8 ( cos x ) 16 1 − sin x 2 4 3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải: ( tg 6x ) 20 ( cotg 3x ) 11 ( tg x ) 4 ( cotg 2x ) 6 D1 = ∫ ( cos 6x ) 8 dx ; D 2 = ∫ ( sin 3x ) 21 dx; D3 = ∫ ( cos x ) 3 dx ; D 4 = ∫ ( cos 2x ) 5 dx 33
  • 10. V. Dạng 5: Sử dụng công thức biến đổi tích thành tổng 1. Phương pháp: E5.1 = ( cos mx ) ( cos nx ) dx = 1 ∫ 2 ∫ [ cos ( m − n ) x + cos ( m + n ) x ] dx E5.2 = ( sin mx ) ( sin nx ) dx = 1 ∫ 2 ∫ [ cos ( m − n ) x − cos ( m + n ) x ] dx E5.3 = ( sin mx ) ( cos nx ) dx = 1 ∫ 2 ∫ [ sin ( m + n ) x + sin ( m − n ) x ] dx E5.4 = ( cos mx ) ( sin nx ) dx = 1 ∫ 2 ∫ [ sin ( m + n ) x − sin ( m − n ) x ] dx 2. Các bài tập mẫu minh họa: 1 ∫ • E1 = cos2x .cos5x .cos9x dx = ∫ 2 cos 2 x ( cos 14 x + cos 4 x ) = 1 ∫ [ ( cos16x + cos12x ) + ( cos6x + cos 2x ) ] dx = 1  sin16x + sin12x + sin 6x + sin 2x  + c  ÷ 4 4  16 12 6 2  ( 3 cos x + cos 3 x ) ∫ = ( cosx ) sin8x dx = ∫ 3 • E2 sin 8 x dx 4 = 1 ∫ ( 3 cos x sin 8x + cos 3x sin 8x ) dx = 1  3 ( sin 9x + sin 7x ) + 1 ( sin11x + sin 5x )  dx ∫ 4 4 2  2   13 3 1 1  = −  cos 9x + cos 7x + cos11x + cos 5x ÷ + c 89 7 11 5  1 ∫ • E 3 = ( sinx ) ( sin3x ) ( cos10x ) dx = ∫ ( 1 − cos 2 x ) 2 ( sin 13 x + sin 7 x ) dx 4 8 1 ( = 1 − 2 cos 2x + cos 2 2x ) ( sin13x + sin 7x ) dx ∫ 8 1  1 + cos 4x  = ∫ 1 − 2cos 2x + 8  2 ÷( sin13x + sin 7x ) dx  1 = 16 ∫ ( 3 − 4cos 2x + cos 4x ) ( sin13x + sin 7x ) dx 1 = 16 ∫ [ 3 ( sin13x + sin 7x ) − 4 cos 2x ( sin13x + sin 7x ) + cos 4x ( sin13x + sin 7x ) ] dx 1  = 16 ∫ 3 ( sin13x + sin 7x ) − 2 ( sin15x + sin11x + sin 9x + sin 5x ) +  1  + ( sin17x + sin 9x + sin11x + sin 3x )  dx 2  34
  • 11. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 1 = 32 ∫ ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x  =  − + − − + − + ÷+ c 32  17 15 13 11 3 7 5 3  ∫ ∫ • E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx 5 3 2 cos3x + 3cos x 1 + cos 2x = ∫ 4 × 2 ×sin 5x dx 1 = 8 ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx 1  sin 7x + sin 3x  = 8  ∫ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) 2  dx  1 = 16 ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx 1  = 32   ∫ 2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +  + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx  1 = 32 ∫ ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x  =  + + + + ÷+ c 32  10 8 3 2 2  ( sin3x ) ( sin4x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) • E5 = ∫ tgx + cotg2x dx = ∫ sin x + cos 2 x dx = ∫ cos ( 2 x − x ) dx cos x sin 2 x cosx .sin 2 x 1 ∫ = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx = 2 ∫ ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx 1 −1  cos5x cos x cos9x cos3x  = 4 ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =  4 5 + 1 − 9 + 3  ÷+ c 3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải: ( sin 8x ) 5 dx ∫ ∫ E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 = ∫ ( tg 3x + tg 5x ) 4 3 5 2 2 35
  • 12. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 1 = 32 ∫ ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x  =  − + − − + − + ÷+ c 32  17 15 13 11 3 7 5 3  ∫ ∫ • E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx 5 3 2 cos3x + 3cos x 1 + cos 2x = ∫ 4 × 2 ×sin 5x dx 1 = 8 ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx 1  sin 7x + sin 3x  = 8  ∫ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) 2  dx  1 = 16 ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx 1  = 32   ∫ 2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +  + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx  1 = 32 ∫ ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x  =  + + + + ÷+ c 32  10 8 3 2 2  ( sin3x ) ( sin4x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) • E5 = ∫ tgx + cotg2x dx = ∫ sin x + cos 2 x dx = ∫ cos ( 2 x − x ) dx cos x sin 2 x cosx .sin 2 x 1 ∫ = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx = 2 ∫ ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx 1 −1  cos5x cos x cos9x cos3x  = 4 ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =  4 5 + 1 − 9 + 3  ÷+ c 3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải: ( sin 8x ) 5 dx ∫ ∫ E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 = ∫ ( tg 3x + tg 5x ) 4 3 5 2 2 35
  • 13. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 1 = 32 ∫ ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x  =  − + − − + − + ÷+ c 32  17 15 13 11 3 7 5 3  ∫ ∫ • E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx 5 3 2 cos3x + 3cos x 1 + cos 2x = ∫ 4 × 2 ×sin 5x dx 1 = 8 ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx 1  sin 7x + sin 3x  = 8  ∫ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) 2  dx  1 = 16 ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx 1  = 32   ∫ 2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +  + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx  1 = 32 ∫ ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x  =  + + + + ÷+ c 32  10 8 3 2 2  ( sin3x ) ( sin4x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) • E5 = ∫ tgx + cotg2x dx = ∫ sin x + cos 2 x dx = ∫ cos ( 2 x − x ) dx cos x sin 2 x cosx .sin 2 x 1 ∫ = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx = 2 ∫ ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx 1 −1  cos5x cos x cos9x cos3x  = 4 ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =  4 5 + 1 − 9 + 3  ÷+ c 3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải: ( sin 8x ) 5 dx ∫ ∫ E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 = ∫ ( tg 3x + tg 5x ) 4 3 5 2 2 35
  • 14. Bài 4. Tích phân cơ bản của các hàm số lượng giác 1 = 32 ∫ ( sin17x − 4sin15x + 6sin13x − 3sin11x − 3sin 9x + 6sin 7x − 4sin 5x + sin 3x ) dx − 1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x  =  − + − − + − + ÷+ c 32  17 15 13 11 3 7 5 3  ∫ ∫ • E 4 = ( cosx ) ( sin5x ) dx = ( cosx ) ( cosx ) ( sin 5 x ) dx 5 3 2 cos3x + 3cos x 1 + cos 2x = ∫ 4 × 2 ×sin 5x dx 1 = 8 ∫ [ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) cos 2x sin 5x ] dx 1  sin 7x + sin 3x  = 8  ∫ ( cos 3x + 3cos x ) sin 5x + ( cos 3x + 3cos x ) 2  dx  1 = 16 ∫ [ 2 sin 5x ( cos 3x + 3cos x ) + ( cos 3x + 3cos x ) ( sin 7x + sin 3x ) ] dx 1  = 32   ∫ 2 ( sin 8x + sin 2x ) + 6 ( sin 6x + sin 4x ) + ( sin10x + sin 4x ) +  + 3 ( sin 8x + sin 6x ) + sin 6x + 3 ( sin 4x + sin 2x )  dx  1 = 32 ∫ ( sin10x + 5sin 8x + 10 sin 6x + 10 sin 4x + 5sin 2x ) dx −1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x  =  + + + + ÷+ c 32  10 8 3 2 2  ( sin3x ) ( sin4x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) ( sin 3x ) ( sin 4 x ) • E5 = ∫ tgx + cotg2x dx = ∫ sin x + cos 2 x dx = ∫ cos ( 2 x − x ) dx cos x sin 2 x cosx .sin 2 x 1 ∫ = ( sin 2x ) ( sin 3x ) ( sin 4x ) dx = 2 ∫ ( cos 2x − cos 6x ) sin 3x dx 1 −1  cos5x cos x cos9x cos3x  = 4 ∫ [ ( sin 5x + sin x ) − ( sin 9x − sin 3x ) ] dx =  4 5 + 1 − 9 + 3  ÷+ c 3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải: ( sin 8x ) 5 dx ∫ ∫ E1 = ( sin 3x ) ( cos 2x ) dx ; E 2 = ( sin x ) ( cos 5x ) dx ; E 3 = ∫ ( tg 3x + tg 5x ) 4 3 5 2 2 35