,QAKP GJON NIKOLL KAZAZI,,GJAKOVE

1. Dielli burim i energjisë

2. Nocioni “Diell”
Dielli (në Greqisht: Helios, në Latinisht: Sol)
është ylli në qendër të Sistemit Diellor dhe
është burimi më i rëndësishëm për energji në
Tokë. Ka një formë sferike pothuajse perfekte
dhe gjendja e tij agregate është plazma.

3. Diametri i Diellit
Diametri i tij është 109 herë më i madh se i Tokës,
dhe ka nje masë rreth 330,000 herë më të madhe
se Toka. Ai perfshin rreth 99.86% të masës totale
të Sistemit Diellor. Rreth tre të katërtat e masës së
Diellit perbëhen nga hidrogjeni; pjesa tjetër është
më së shumti helium.
-Diametri: 1.390.000 km
-Masa: 1.989e30 kg
-Temperatura në sip.: 5537 °C
-Temperatura në bërtham: 15.000.000 °C

4. Historia e Diellit
Sistemi Diellor u formua nga rënia gravitacionale e një Reje gjigante
molekulare 4.568.000.000 vjet më parë. Reja Molekulare ishte rreth
disa Light/Years = Vjet/drite e madhe. Rajoni që do formonte
Sistemin Diellor, ishte i njohur si mjegullnaje para-diellore. Ajo
filloi të shkatërrohej në një disk tjerrje me një diametër të madh dhe
të nxehtë, gjithashtu të dendur në qendër. Në këtë pikë, në
evolucionin e tij, Dielli është besuar të ketë qënë një yll Tauri.
Brenda 50 milion vjetëve, presioni dhe dendësia e hidrogjenit në
qendër të Diellti u bë i madh dhe i mjaftueshëm, që të fillojë
fuzionin termobërthamor. Тemperatura, norma reagimit, presioni,
dhe densiteti i rritur deri në ekuilibër u arrit, luftuar nga forca e
tkurrjes gravitacionale. Në këtë pikë Dielli u bë një yll i plotë. Kjo
rritje e presionit ndez thelbin/bërthamën. Si rezultat, Dielli është në
rritje të ndritshme me një normë prej rreth 10% çdo 1,1 miliard vjet.

5. Përbërja e Diellit
Dielli është i përbërë aktualisht me rreth 71,1% hidrogjen dhe
27,4% helium dhe pjesa tjetër përbëhet nga sasi të vogla
elementesh të rënda. Kjo ndryshon ngadalë me kalimin e
kohës, për shkak se Dielli konverton hidrogjenin në helium.
Metalet më të bollshme janë të oksigjenit rreth 1% të masës
së Diellit, karboni 0,3%, neoni 0,2% dhe hekur 0,2%. Dielli
para konvertimeve masive ishte 71,1% hidrogjen, 27,4 %
helium, dhe 1,5% metale. Në pjesët e brendshme të Diellit,
fuzioni bërthamor ka modifikuar përbërjen në konvertimin
nga hidrogjen në helium, kështu që pjesa më intime e Diellit
është tani rreth 60% helium, me bollëk metali të
pandryshuar. Rreth 5,4 miliard vite nga tani, hidrogjeni në
thelbin e Diellit do të konvertohet krejtësisht në helium,
duke i dhënë fund fazës kryesore.

6. Brendësia e Diellit dhe njolla e
zezë
Shtresa e jashtme e rrotullimit varion: në ekuator rrotullohet 1
herë në çdo 25,4 ditë, në afërsi të poleve është më shumë se
36 ditë. Kjo sjellje e çuditshme është për shkak të faktit se
Dielli nuk është një organ solid-i ngurtë si në Tokë.
Rotacioni shtrihet ndjeshëm poshtë në brendësi të Diellit,
por Bërthama/Thelbi i Diellit rrotullohet si një trup i ngurtë.
Kushtet në bërthamën e Diellit janë ekstremë. Temperatura
është 15.000.000 °C dhe presioni është 250 miliard
atmosferë. Në qendër të bërthamës dendësia e Diellit është
150 herë më shumë se sa ajo e ujit. Forca e Diellit varjon:
(rreth 386.000.000.000) megavat nga reaksionet e fuzionit
bërthamor. Çdo sekondë rreth 700.000.000 ton hidrogjen
konvertohet në rreth 695.000.000 ton helium dhe 5.000.000
ton e energjisë në formë të Rrezeve Gamma Rays.

7. Njollat e zeza janë rajone më temperaturë rreth 3527 °C.
Njollat e zeza janë shkaktuar nga komplikimet dhe
marrëdhëniet e fushës magnetike të Diellit. Kur
shikojmë Diellin dhe sipërfaqen e tij, karakteristikat më
të dukshme janë zakonisht Njollat e Zeza Sunspoots, të
cilat janë zonat e mirë-përcaktuar në sipërfaqe dhe
shfaqën më pjesë më të errëta se sa pjesa tjetër e
sipërfaqes për shkak të temperaturave të ulëta.
-Njollat e Zeza Sunspoots janë rajone të aktivitetit të
dendur magnetikë ku konvertimi i elementëve frenohen
nga fusha të forta magnetikë, reduktimin e transportit të
energjisë nga e brenda. Fusha magnetike shkakton
ngrohje të fortë në Corona-Kurora-Sipërfaqa, dukë
formuar rajone aktivë, që janë burim i fishekzjarrëve
intensivë diellorë dhe nxjerrja në masë e materialëve
nga Corona: quajtur në anglisht Corona Mass Ejection
ose CME.

8. Faleminderit për vëmendjen!
Punoi: Leonora Thaqi
Kl: X-4
Prof: Donika Shala Lleshi
Lënda: Meteorologji