1. 24/09/2013
Het gesproken woord telt
Dames en heren,
Ik heb een onwrikbaar geloof in dit project, de transitie naar een
rechtvaardige samenleving. Het doet me dan ook veel plezier om
deze trefdag “VOOR DE VERANDERING: Cultuur in sociaal-
ecologische transitie” van het Transitienetwerk Cultuur “Pulse” te
mogen openen.
Al aan het begin van mijn beleidstermijn heb ik eco-cultuur en
duurzaam beleid als prioriteiten naar voren geschoven, overtuigd als
ik ben dat dít weg is die we moeten inslaan, maar ook omdat deze
sector over dit thema zo veel kennis en creativiteit in huis heeft.
Ook vandaag bent u hier massaal om antwoorden te zoeken – én te
vinden! – op de ecologische uitdagingen van vandaag en morgen. En
dat enthousiasme leeft breed: er zijn hier meer dan 200 deelnemers
zowel uit de kunstensector, het cultureel erfgoed, als uit de
audiovisuele én de sociaal-culturele sector.
Het Transitienetwerk Cultuur “Pulse” is nog jong want het werd pas
op 1 februari 2013 in deze vorm actief. Toch heeft het al een rijke
geschiedenis: naar aanleiding van het Cultuurforum 2020 werd op
mijn vraag begin 2010 een atelierwerking gestart rond de
strategische doelstelling eco-cultuur uit mijn beleidsnota Cultuur
2009-2014. In mei 2010 leverde het atelier een ambitieuze nota af,
met drie belangrijke doorbraken waar de brede cultuursector én het
beleid samen op inzetten om tegen 2020 tot een meer duurzame en
rechtvaardige manier van leven te komen. We weten allemaal dat de
culturele en creatieve sector bij uitstek een ideeënfabriek is, waar
het gonst van de bedrijvigheid en nieuwigheden. Het enige wat
misschien ontbrak, was een tikkeltje sturing en een gedeeld
platform. Pulse capteerde al die gretigheid en de mooie resultaten
zult u vandaag al zien. Met toepassingen voor de deel-economie
(gedeelde ruimtes), sterke CO2-reducties, en inspirerende cases
rond stilte, ambachten en social design.
Naast de organisatie van deze trefdag met inspirerende praktijken,
workshops, literaire statements en performances, is Pulse in zijn
eerste werkjaar gestart met de voorbereidingen van een digitaal
platform om duurzame cultuurpraktijk beschikbaar te stellen voor de

2. cultuursector. Alleen of apart kan geen enkele organisatie, ook de
Vlaamse overheid, de uitdagingen niet aan. Samen staan we zoveel
sterker, samen weten we zoveel meer en boeken we meer kans op
vooruitgang. In dit platform integreren we de expertise uit het
project “Jonge Sla: naar een duurzame kunstenpraktijk” en het
lopende project over milieuzorg in het lokale Cultuurbeleid, ”Groene
Apen”.
Om ons scherp en gefocust te houden werkt Pulse ook aan nieuwe
verkenningstrajecten via denktafels. Deze zogenaamde ”Trage
Tafels” buigen zich over communicatie, economie, lokale netwerken
en cultuur als motor van transitie.
Dames en heren,
Duurzame ontwikkeling is een proces van lange duur met veel
koppelingen en overlappingen naar economie, cultuur, ethiek,
technologie en instituties. Groeien naar een duurzamere
samenleving is een sociaal leerproces. Daarom investeer ik in dit
netwerk. Dit is als het ware een vlaggenschip waarmee we cultuur
dieper in onze samenleving verankeren en haar grote waarde
verspreiden.
Naast het Transitienetwerk Cultuur borrelen er in de sector nog
andere initiatieven. Eén van de meest opvallende is TRAGE POST,
uitgedacht door de sociaal-culturele stiltebeweging Waerbeke. In
Trage Post schrijven mensen brieven aan lezers in het jaar 2030,
over onderwerpen die hen nu aanbelangen, inspireren en die men
belangrijk vindt om door te geven. Het doet ons denken aan wat –
doorheen de waan en de mist van de dag – we echt belangrijk
vinden. Normaal gezien worden de brieven ingekapseld en pas
voorgelezen in 2030. Maar ik heb vandaag voor u nu al mijn brief
mee. Mijn boodschap van hoop en verwachting voor een duurzame
toekomst, gericht aan de cultuurminister en de cultuursector van
2030.

3. Antwerpen, 24 september 2013
Geachte minister van cultuur,
Beste cultuursector,
Als ik deze brief schrijf, loopt mijn eerste legislatuur als Vlaams
minister van Cultuur naar zijn einde. Trage Post vroeg mij vooruit te
kijken naar 2030. En het eerste waar ik mij op betrapte, is kijken
naar het verleden, naar wat er 100 jaar geleden aan de hand was.
1930, het jaar waarin ons land zijn eeuwfeest vierde, waarin in New
York werd gestart met de bouw van de Empire State Building,
waarin de eerste Mickey Mouse-strip uitkwam … Het jaar ook waarin
de NSDAP van Adolf Hitler bij de verkiezingen voor de Rijksdag
doorbrak en met 6,4 miljoen stemmen de tweede partij van
Duitsland werd…
Geschiedenis zorgt voor een kader waar we aan kunnen refereren.
En ze is leerzaam, omdat zij zich nooit op dezelfde wijze herhaalt,
zoals Simon Vestdijk schreef (in zijn boek: ‘De leugen is onze
moeder’, 1965).
Maar mensen hebben ook een verlangen naar verte. Want de blik
richten naar een horizon, schept verwachtingen, schept hoop. Hoop
dat deze sector met evenveel gloed en creativiteit dezelfde
kwaliteitsvolle cultuur maakt en die gloed ook internationaal nog
sterker doet uitstralen als vandaag al het geval is.
Als ik deze brief schrijf, staat ook de vijfde editie van Cultuurforum
2020 gepland voor woensdag 23 april 2014. Het moet een round-up
worden van vijf jaar werken aan de zeven doelstellingen van mijn
Beleidsnota 2009-2014, maar vooral van vijf jaar samen-werken en
samen-bouwen. Die dialoog over het cultuurbeleid van Vlaanderen in
de toekomst moet permanent gevoerd worden, en ruimer dan de
sector. Onder meer om niet in de valkuil te trappen van
zelfgenoegzaamheid of van te hoog gespannen verwachtingen. Al
mag er natuurlijk altijd gedroomd worden. Deze brief geeft mij
daartoe een kans, zonder volledig te kunnen zijn.
Een van de doelstellingen van het Cultuurforum 2020 was om de
schotten te verwijderen tussen de verschillende spelers in de
cultuursector. Durven de schutting weg te halen en te kijken wat de

4. buren te bieden hebben aan talent, kunde, visie en inspiratie. Ik
hoop dat die coöperatieve gedachte tegen 2030 is doorgedrongen,
meer nog, dat het een vanzelfsprekendheid is geworden waar we al
lang niet meer van opkijken.
Ik ben ook benieuwd hoe ver de digitalisering van cultuuruitingen
zich zal hebben doorgezet. We hebben dit jaar de schop in de grond
gestoken voor het Vlaams Instituut voor digitale Archivering en
ontsluiting van het Audiovisueel erfgoed. Het VIAA zal intussen het
brandpunt zijn voor iedereen die digitale beelden, filmpjes ... wil
bekijken of onderzoeken. Of kan hij of zij dat al van thuis doen? Zal
de digitalisering zo ver gaan dat we in 2030 ook een dans- of
theatervoorstelling thuis op het tv-scherm of op de opvolger van de
iPad zullen volgen? Met ambiance en geur incluis? Met of zonder 3D-
bril? Zullen we het cultuuraanbod eindelijk altijd en overal kunnen
raadplegen? Ook op de opvolger van de smartphone? Kan ik tegen
dan een kunstwerk haarfijn met de 3D-printer in huis halen?
In 2030 zitten we overigens al aan het 4de Kunstendecreet. Hoe is
de sector omgegaan met de veranderingen die we na een brede
consultatie in het nieuwe (2de) Kunstendecreet hebben ingevoerd?
Hebben individuele artiesten - zoals voorzien - meer kansen en een
betere financiering gekregen? Kunnen de organisaties intussen vlot
overweg met de nieuwe manier van beoordeling door de
commissies? En is tegen dan de Engagementsverklaring al lang
verleden tijd omdat de diversiteit die we met de
Engagementsverklaring beoogden, eindelijk verworven is?
Een ander streefdoel van mij als minister was ook iedereen
maximale participatiekansen en toegankelijkheid te bieden en komaf
te maken met drempels, vooral voor mensen in armoede. Is de
UitPAS tegen 2030 over heel Vlaanderen ingeburgerd? Ik geloof
immers zeer sterk in die emancipatorische kracht van cultuur. Het
zet mensen aan het denken, zet ze aan tot actie, brengt mensen bij
elkaar … Kortom, cultuur is een turbomotor voor een samenleving,
uiteraard aangedreven door een alternatieve, klimaatvriendelijke
energiebron.
Hoe zal het trouwens zijn met onze ecologische footprint in 2030? Ik
acht mij als Vlaams minister gelukkig met de combinatie van
bevoegdheden als Leefmilieu, Natuur en Cultuur. Sectoren met het
hart op de tong maar die soms het eigen gelijk moeten leren
overstijgen. Ik heb de cultuursector gemotiveerd om duurzaamheid

5. en ecologie te integreren in hun denkproces en hun werking. Dat
gezamenlijk pionierswerk heeft, naar ik mag hopen, zijn weg
gevonden in de sector. Zit in jullie film- of theaterticket ook jullie
ecologische voetafdruk vervat? Is er wel nog sprake van een
papieren ticket? Springen we op een ecologisch verantwoorde
manier om met onze middelen? Efficiënter? Energiebewuster?
Worden jullie intussen geïnformeerd over hoe weinig energie of
materiaal producties kosten? Is het afgelopen met de stapel glossy
brochures die u in de bus krijgt? Zelf heb ik het goede voorbeeld
willen geven door het Fonds voor Culturele Infrastructuur de
opdracht te geven de infrastructuur van de Vlaamse overheid
energiezuiniger en onderhoudsvriendelijker te maken.
Cultuur, dames en heren, heeft een intrinsieke waarde, maar is ook
een inspirerend bindmiddel in de samenleving in tijden van
individualisering, globalisering en schaarste. Ik hoop dat ook
verenigingen en vrijwilligers in 2030 nog altijd voldoende gewapend
zijn om die bindende rol te spelen, zeker als het even wat minder
gaat. Want cultuur draait om mensen, om engagement. Vandaar dat
cultuur eens en voor altijd met urgentie benaderd moet worden en
in 2030 bovenaan de agenda van de samenleving moet prijken,
onder meer als verplicht onderdeel van het curriculum in het hoger
en universitair onderwijs. Want, zoals de Franse filosoof en schrijver
Albert Camus zei, cultuur is een geschenk voor de toekomst. Heeft
daar iemand bezwaar tegen?
Hoogachtend,
Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur
Dames en heren,
Tot zover mijn brief voor binnen 17 jaar. Ik wens jullie allemaal een
inspirerende trefdag.
Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur