2 M-CARE: Farkındalık

539913-LLP-1-2013-1-TR-LEONARDO-LMP
Modül:
Farkındalık
Engelli ve Yaşlı Bireylere Evde ve Sağlık Kurumlarında
Bakım Veren Kişiler İçin Mobil Eğitim

Ünite 1
• Bozukluk ve engel
– Tıbbi model
– Sosyal model
– Biyopsikososyal model

Bozukluk nedir?
Bozukluk: Psikolojik, fizyolojik, anatomik bir yapı,
fonksiyonun kaybı ya da anormalliğidir
World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences of disease.
Geneva, World Health Organisation
The photo is owned by PhoenixKM

Engel Nedir?
Engel: İnsanlar için bozukluktan kaynaklanan
nedenlerle normal olarak algılanan aralık içerisinde
hareket edememek/sergileyememek ve bunlardan
kaynaklanan yokluk olarak tanımlanmaktadır.
World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences of disease.
Geneva, World Health Organisation

Engel nedir?
Engelin üç farklı modeli vardır:
• Tıbbi model
• Sosyal model
• Biyopsikolojik model

• Tıbbi model
– Engel bireysel bir sorun olarak algılanmaktadır.
– Eğer bir bireyin bozukluk içeren bir durumu varsa
– mesela– görme engeli, yürüme veya duyma
bireyin medikal problemleri olarak değerlendirilir.
Photo by Teerapun, http://www.freedigitalphotos.net/

• Engelliliğin tıbbi modeli aynı zamanda engelli
insanların kendileri hakkındaki düşüncelerini
de etkilemektedir.
• Engelli insanlar aynı zamanda otomatik olarak
engellerinin onları sosyal aktivitelere
katılmaktan alıkoyduğunu düşünebilir.

Tıbbi Model
Bozukluk – senin sorunun!
Engel – senin sorunun!

Tıbbi: Bu model bireyin problem olduğunu öne sürer
Sosyal: Bu model toplumun problem
olduğunu öne sürer
Photo by stockimages,
http://www.freedigitalphotos.net/

• Sosyal Model
– Engel kavramı temelde engelli bireylere toplumun
tepkisinden doğan bir kavramdır.
– Sağlık sistemindeki deneyimleri onları sosyal olarak
izole edilmiş hissettirmektedir.
Photo by Praisaeng, http://www.freedigitalphotos.net/

Sosyal modelde engel kavramı, engelli insanların
ihtiyaçlarının karşılanmadığı toplumlarda toplum
ile engelli bireylerin dengesiz ilişkisi anlamına
gelmektedir.
Photo by David Castillo Dominici, http://www.freedigitalphotos.net/

Engelli insanlar engellidir çünkü fiziksel,
kurumsal ya da tavırsal bariyerler yüzünden
toplumun genel akışına katılamazlar.
Photo by Renjith Krishnan, http://www.freedigitalphotos.net/

Bu bariyerler onların bilgiye, eğitime, iş
imkanlarına, toplu taşımaya, ev imkanlarına,
sosyal ve boş zaman etkinliklerine eşit katılım
şanslarını engellemektedir.

SOSYAL MODEL
Bozukluk: Benim bir parçam.
Engel: Toplumun problemi.
Engelli bireylerin değil toplumun değişmesi gerekmektedir.

• Biyosikolojik Model
– Bu model engel kavramını
bireyin sağlık durumu ve
yaşadıkları çevredeki
koşulların bir etkileşimi
olarak görmektedir (ör:
ICF modeli).
– Bu model hem sosyal hem
de medikal modelin haklı
olduğunu fakat açıklamak
adına yeterli olmadığını
savunur. Bu durumu
açıklamak için yetersiz
kalmaktadırlar.
ANCAK: Şu an haklardan
faydalanmak için geçerli
koşullar, tıbbi bakış
açısından görülmekte ve
değerlendirilmektedir!!

Ünite 2
• Ayrımcılığa karşı çıkma ve yönetmelikler:
– Birleşmiş Milletler’in Engelli Bireylerin Hakları
üzerine Kurultayı
– Avrupa Engellilik Stratejisi 2010-2020
– Ulusal Yönetmelik

• Ayrımcılığa karşı yönetmelik;
eşit haklar sağlayan politikalar
ve pozitif hareket
programlarıdır.
• Engelli olmayan insanların
kolayca yapabildiği ve
ulaşabildiği her türlü sosyal
aktivitede engelli insanların
katılımını desteklemektedirler.
Photo by Stuart Miles,

• Birleşmiş Milletler’in Engelli Bireylerin Hakları
üzerine Kurultayı
– Engelliliğin İnsan Hakları modeli
– “Engel kavramı, engelli bireyler ile onları tam, etkili
ve eşit düzeyde topluma katılmaktan alıkoyan
tavırlar ve çevresel bariyerler arasındaki
etkileşimden doğar”
– Anahtar kurallar:
• Ayrımcılığa karşı yönetmelikler
• Popüler hale getirme
• Ulaşılabilirlik
• Sivil toplum

• Engellilik Stratejisi 2010-2020
– Engelli insanların günlük hayatlarını yaşayabilmesi ve günlük
bariyerlerin kalkması için destekleyici bir program oluşturan Komisyon.
– Hareket alanları:
• Ulaşılabilirlik – Hizmet ve ürünlere ulaşımı sağlamak- kamu hizmetleri dahil- ve
engelli bireylerin destek teknolojilerine ulaştığından emin olmak.
• Katılım – Avrupa vatandaşı olarak haklarını tam anlamıyla kullandıklarından emin
olmak.
• Eşitlik – Avrupa düzeyinde ve üye ülkelerde eşitliği sağlayacak politikaları
desteklemek.
• İş imkanları – geleneksel iş pazarında engelli insanların sayısını arttırmak.
• Eğitim ve öğretim- ulaşılabilir bir eğitim sisteminden ve ömür boyu öğrenme
programlarından faydalanabilmek.
• Sosyal korunma – gelir eşitsizlikleri, fakirlik riski ve sosyal dışlanma riskini azaltmak.
• Sağlık – mental hizmetler de dahil olmak üzere sağlık hizmet ve tesislerine eşit
ulaşımı sağlamak
• Harici Aktivite – engelli insanların haklarını uluslararası düzeyde korumak ve
desteklemek
– Ulaşılabilirliği arttırmak, varolan bariyerleri kaldırmak ve destekleyici
teknolojileri geliştirmek için ulusal girişimleri destekler.

Ulusal Kanun ve Yönetmelikler
• Türkiye
– 2011-2013 Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Hareket Planı
– 2011-2023 Ulusal Ruhsal Sağlık Hareket Planı
– Engelli Bireyler hakkında yasa (no. 5378): Eğitim, işe bağlı eğitim, meslek eğitimi, iş imkanları,
ayrımcılığın yasaklanması, uygun koşullarda hayat koşulları gibi engelli bireyleri tam olarak
kapsayan ilk yasadır.
– İş Yasası (no.4857): Engelli insanlar için bir işe alım kotası sunmaktadır.
– Türk Sivil Yasası (no. 4721): Ruhsal hastalıklardan muzdarip bireylerin yanısıra mental engelleri
olan bireyler için yasal haklar sunmaktadır.
– Türk Ceza Yasası (no. 5237): Engelliliğe bağlı olarak ortaya çıkan ayrımcılığı yasaklamaktadır.
– Devlet Personeli Hakkında Yasa (no. 657): Engelli bireylerin devlet personeli olarak işe
alınmaları için düzenlenen kanun.
– Sosyal Hizmetler Üzerine Yasa (no. 2828): Sosyal hizmetlerden engelli insanların yararlanması
– 65 Yaş Üzeri İhtiyaç Durumunda Olan ve Evi Olmayan Bireylerin Emekli Maaşı ile ilgili yasa (no.
2022): İhtiyaç durumundaki engelli insanlar için ihtiyaçlarına yetecek bir maaş sunar.
– Özel Eğitim Üzerine Kararname (No. 573): Engelli bireyler için özel eğitimin nasıl olması
gerektiğine dair prensipleri belirler.
– Ulusal Uluşılabilirlik Strateji Hareketi Planı (2010-2011).
– Engelli İnsanların İşe Alınması İçin Hareket Planı (2005-2010).

Birçok insan
hayatında
hastalık, kaza ya
da yaşlanma
dolayısıyla
engel
durumunu
yaşar.
Photo by Stuart Miles, http://www.freedigitalphotos.net/

• Mesela
– Yaşlanmakta olan çok sayıda birey görme yetileri
zayıfladığı için ve normal boyutlarda basılan yazıları
okuyamadıklarından dolayı engel bariyerlerine
takılmaktadırlar.
Photo by Ambro,

Ünite 3
• Engel çeşitleri
– Hareket bozukluklarına sahip bireyler
• Nasıl Açıklanır?
• Çeşitleri:
– Kas Distrofisi
– Serebral Palsi
– Felç
– Kısmi Felç
– Omurilik Felci
– Kuadripleji
– Çokluk çağı Multiple Skleroz (MS)
– Çocuk Felci
• Hareket bozuklukları olan insanlar için engel bariyerleri

• Hareket bozuklukları
geçici ya da kalıcı birçok
koşul nedeniyle oluşabilir.
• Bu durum vücudun bazı
kısımlarını ya da
tamamını etkileyebilir.
• Etkiler günden güne
değişebilir; durumları
aynı kalabilir ya da zaman
geçtikçe kötüleşebilir.

• Özellikler:
– Üst ya da alt uzuvlarda sınırlı hareket
– Hareket etmekte zorluklar (tekerlekli sandalye ile,
koltuk değnekleri, baston ya da diğer araçlarla)
– Başka birinin sürekli yardımına ihtiyaç duymak

Unutmayın!
• Bir bireyin tekerlekli
sandalyesinin üzerine
eğilmek ya da asılmak
genellikle rahatsız
edici kabul edilir.
–Sandalye onu kullanan
kişinin vücudunun bir
parçası olarak kabul
edilmelidir.

• Kas Distrofisi: Kas dokularının azalmasını ya da
bozulmasını içerir.

• Serebral Palsi: Kasların koordinasyonunda
bozukluk ve istemsiz hareketlerini içerir.
http://forkneedlepen.files.wordpress.com/2013/03/typesofcp.gif

• Felç: Vücudun belli
kısımlarında his kaybı
(algı kaybı) ya da
hareket kaybı anlamına
gelmektedir.

• Kısmi Felç: Beyinde hasar ya
da tıkanma nedeniyle
meydana gelen vücudun bir
tarafının felcidir.
– Kısmi felç ile mental,
hareketlerde kısıtlılık,
konuşma ya da duyusal
zedelenmeler olabilir.
Photo by stockimages,

• Omurilik Felci: Felç
olmuş uzuvlarda his
kaybı vardır ve aynı
zamanda kas
spazmları, ağrılar ve
mesane kontrolü
gibi problemler
içerir.

• Kuadripleji: Bu durum omurilik felcinin
etkilerinin yanında ellerde ve kollarda hareket
bozukluklarına neden olabilir.
http://www.epainassist.com/images/quadriplegia.jpg

• Multiple Skleroz (MS): Beyne ve omuriliği tutan
ve sinir dokusunda bozulmaya neden olan bir
hastalıktır.
– Genellikle felç, kas spazmı, konuşma bozuklukları ve
el titremeleri ile bağlantılıdır.
• Çocuk Felci: Yüksek ateş farklı kasların felcine
neden olur.

Bariyerler…
Photo by ddpavumba, http://www.freedigitalphotos.net/
Yol
Kapalıdır

Hareket engeli olan bireyler
aşağıdaki durumlara sahip
olabilirler:
•Koordinasyon ve hareket
konusunda zorlanmalar
•Dayanıklılık ve kuvvet konusunda
zorlanmalar
•Araba kullanma, ev işleri, yemek
yapma ve saç tarama gibi rutin
aktiviteleri zor ya da yorucu
bulabilirler
•Yorgunluk

• Eğer elleri ve kolları etkilenmişse:
– Yazı yazarken zorlanabilirler
– Kalem kullanarak yazmayı yapamayabilirler
– Yavaş bir yazı hızları olabilir
– Sayfaları çevirmekte zorlanabilirler
– Standard bir klavye ya da fare kullanırken
zorlanabilirler
– Konferans odalarında bulunan ekipmanı kullanırken
zorlanabilirler
– Belgeleri doldurur ve depolarken zorlanabilirler

• Fiziksel ulaşılabilirlik
– Ulaşılmaz ya da yetersiz geçit ya da
merdivenler
– Çok dar asansörler, girişler ve
koridorlar
– Çok ağır kapılar
– Dönen kapılar
– Kaygan ya da çok kalın halılı zeminler
– Uygunsuz yerlere yerleştirilmiş düğme
ya da nesnelere zor ulaşım
– Tekerlekli sandalyedeki birey için
yetersiz hareket alanı ya da hareket
yardımı
– Tuvalet ya da banyoda (örneğin raylar,
tutamaçlar) bağımsızlığı destekleyen
ekipman eksikliği

Ünite 4
– Görme engelli bireyler
• Görme engeli nedir?
• Çeşitler
– Tam körlük
– Merkezi görme kaybı
– Çevresel görüş kaybı
– Bulanık görme
– Renk körlüğü
– Gece körlüğü
• Kısmen ya da tamamen görme engelli bireyler için
bariyerler

• Görme kaybı olan her
insan faklıdır – her
görme engelli bireyin
körlük/kısmı körlük
deneyimi bireysel ve
onlara hastır.
• Bu engelin etkisi görme
kaybının çeşidine ve
şiddetine bağlıdır.

• Bazı bireyler rehber
köpek ya da beyaz
değnek kullanarak
günlük hayatta işlerini
kolaylaştırabilirler.
• Bazıları destek ihtiyacı
olmadan kendi başlarına
idare edecek kadar
görüyor olabilirler.

• Tam Körlük: Körlük fizyolojik ya da nörolojik
faktörler nedeniyle görsel algının yok olmasıdır.
• Merkezi Görüş Kaybı: Makula dejenerasyonu
genellikle yaşlılarda görüş alanının tam
ortasında (makula) retinada zedelenme
nedeniyle ortaya çıkan leke şeklinde görüş
kaybıdır.
• Çevresel Görüş Kaybı: Aynı zamanda tünel
görüşü de denir; merkezdeki görüş nettir.
Bireyin oryantasyonunun desteği ile hareketleri
ve nesneleri fark edebilirler.

• Bulanık görme: Hem yakın hem de uzak
görüşün odak dışında olmasına neden olur.
• Renk Körlüğü: Diğerlerinin görebildiği bazı
renklerin arasındaki farkları algılamada
engeldir.
• Gece Körlüğü: Ay ışığında ya da yıldızların
aydınlattığı gecelerde dışarıda ya da sinema
ve restoran gibi az aydınlatılmış iç bölgelerde
görememe durumudur.

• Görsel bilgi (işaretleme, yönlendirmeler, jestler,
mimikler vb.)
• Basılı malzemeler (broşürler, kayıt formları,
bilgilendirme broşürleri, menüler vb.)
• Acil durumlara dair bilgilendirme (boşaltma yolları
işaretleri, acil durumlarda basılı malzemeler)
• Yönlendirmeler olmadan yeni ortamda oryantasyon
• Yeni araçların bağımsız kullanımı (ör: özel bir işaretleme
ya da diğer ayarlamalar olmadan kurulmuş asansörler)
• Aynı şekildeki nesnelerin fark edilmesi (ör: banyoda
kozmetik ürünlerle aynı kutuların kullanılması)
• Konumun değişmesi dolayısıyla nesneleri bulamamak

KBV olarak nasıl davranmalı?
• Kendinizi belirtin
• Yardım önerin ama ısrarcı olmayın
(kimseyi kolundan tutmayın)
• Rehber hayvanlar evcil değillerdir,
engelli ve yaşlı bireye yardımcı
olurlar.
• Görme engelli birey için yapılması
gereken düzenlemeleri (şekil,
boyutlar, pencere, kapı) ve
içeriklerini (mobilya, insanlar)
belirleyiniz.

Ünite 5
– Sağır ya da duyma zorluğu çeken insanlar
• Duyma Engelli Nedir?
• Sağır ve duyma zorluğu olan insanların karşılaştıkları
engeller

• Duyma kaybı, sağırlık, duyma zorluğu
– Tam ya da kısmi duyma engeli
– Eğer insanlar sağır doğsaydı konuşmayı
geliştiremeyebilirlerdi
– Cümle kurma, gramer vb. konularda sorun
yaşayabilirler
• Nasıl iletişim kurarlar?
– Duymaya yardımcı araçlar sesleri yükselterek duymayı
sağlayabilir (bu yalnızca bir cihazdır ve birçok sınırı
vardır)
– Işaret dili anadilleri olabilir
– Dudak okuma: Konuşurken konuşan kişinin
görüldüğüne emin olun.

• İşaret Dili:
• İnsan konuşma dili; el
hareketleri, jestler ve yüz
ifadelerinden oluşan işaret
dilinden çok farklıdır.
– Eğer hizmet alan yalnızca
işaret dili kullanıyorsa işaret
dilini çevirebilen bir bireyin
hizmetinden faydalanabilir.

KBV olarak nasıl davranmalı?
• Konuşmak için sessiz bir alan
bulun (bilgisayar, telefon, faks ve
sokak gürültüsü olmayan yerler)
• Konuşmaya başlamadan önce
görsel olarak dikkat çeken bir
hareket yapınız
• Doğrudan bireye bakarak
konuşunuz
• Dudak okuma: Nadir ve yorucu
bir işlemdir, bu nedenle yüzünüz
ve ağzınızı görünür şekilde
konuşunuz
• Bağırmayınız. Bu size yardım
etmez

Ünite 6
– Birleşik/Birden çok engel
• Nedir?
• Çeşitler
– Birden çok (Duyma engelli, görme engelli)

Birden çok engeli olan birey:
• Hareket (motor) engeliyle
bağlantılı duyusal engel
• Hareket ve öğrenme
zorlukları (ör: serebral palsi,
down sendromu)
• Duyma veya Görme engelli;
kısmi duyma veya görme
engelidir The photo is owned by PhoenixKM

Örnek: Duyma veya Görme Engeli
İletişim yolları
• Kalan duyma yetisinden (net olarak
konuşma, duyma araçları) ya da
görme yetisinden (büyük
puntolarla yazma) faydalanma
• Dokunarak anlaşılabilecek
işaretleme ya da işaret dili
(doğuştan sağır olan ve daha sonra
görme yetisini kaybeden biri büyük
ihtimalle işaret dili kullanıyor
olabilir)
• Çeviri hizmetleri

Ünite 7
– Konuşma bozuklukları olan bireyler
• Konuşma Bozukluğu Nedir?
• Bariyerler

• Kekelemek, yuvarlayarak konuşmak, aşırı
nazal konuşmak ya da konuşurken tükürük
saçmak gibi ciddi boyutta artikülasyon
problemi olan bireyler.
Photo by cooldesign, http://www.freedigitalphotos.net/

• Nedenler
– Yuvarlayarak konuşmak: Bir kaza ya da felç vakası
yaşamış olabilirler
– Yüz kaslarında kontrolü kaybetmek: Serebral
palsi gibi tıbbi bir durumları olabilir

• Hızlı tepkiler gerektiren durumlarda iletişimde
çekilen zorluklar (ör: yemek siparişi vermek
gibi)
• Bazen herhangi bir sözlü iletişim ortamından
çekinme
– Eğer birey kekeliyorsa, bir grup insan önünde ya
da telefonda konuşmak gibi durumlarda bu
durumu daha da kötüleştirebilir
• Dizfaziye (beyinde hasardan kaynaklanan
kısmi ya da tam olarak iletişim kurmada
zedelenme) bağlı olarak düşüncelerini ifade
etmede problem yaşıyor olabilirler

• Söylemek istediklerini doğru ve tutarlı şekilde
belirtmekte zorlanıyor olabilirler
– Eğer hizmet alan bireyin bir artikülasyon problemi
varsa (Mr. Bean karakterinde olduğu gibi) diğer
insanların dediklerini anlama şeklini etkileyebilir
– Bu konuya örneklerden biri “r” yerine “v”
kullanmaktır (”araba” yerine “avaba” demek), sesleri
yok etmektir (”denek” yerine “enek”), ya da
kelimelere sesler eklemektir (”domates” yerine
“domatomes”).
• Daha uzun ve karmaşık kelimeleri kısa ve basit
olanlara göre daha zor söylerler
• Ayrıca konuşurken tutarsız hatalar yapmaya
yönelirler.

Ünite 8
– Zihinsel (öğrenme) engel
• Nedir?
• Bariyerler
The photo is owned by http://www.nfcacares.org/who_are_family_caregivers

• Öğrenme zorluğu
yaşayan herkes
farklıdır ve farklı
deneyimler yaşarlar
• Öğrenme yetileri çok
çeşitli ve geniştir ve
bu nedenle
eksiklikleri de çeşitli
olacaktır

Öğrenme zorlukları çeken insanlarda:
•Düşük mental yetiler
•Algılama süreçlerinde, konsantrasyonda, hafızada ve ifadede
sorunlar
•İletişimde, diğer insanlarla işbirliği ve benzer konularda
yaşanan problemler
•Şu konularda da zorlanabilirler:
– Ne söylendiğini anlamak
– Diğer insanlarla etkileşebilmek
– İzleyerek ve okuyarak edindikleri bilgileri anlamak
– Bazı bilgileri anlayabilmek; numaralar, geometrik şekiller,
hesaplamalar ve haritalar
– Bazı şeyleri hatırlamak (zayıf hafıza)
– Konuşmak ya da yazmak
– Zamanlarını planlamak ya da doğru kullanmak (ilk yapılacak ya
da bir sonraki yapılacak şeyi bilememek)

• Karışık bilgi ve cümleleri anlamakta problemler
• Soyut kavramları anlamakta zorlanmak
• Karışık metinleri anlamakta zorlanmak
• Maddi işlemler gibi günlük işlerin değerini ve
işlevini tam olarak kavramada sorunlar

Ünite 9
– Alzheimer
• Nedir?
• Yan etkileri

• Alzheimer
– Orta yaşlı ya da daha yaşlı bireylerde beyin
hasarı nedeniyle ortaya çıkar
– Hafıza, konuşma, düşünme ve günlük
aktiviteleri yapmakta hızlı bir düşüş
gözlemlenir
– Belirtiler:
• Hafıza kaybı
• Zaman ve yer konusunda kafa karışıklığı
• Kişilik ve duygu durumunda değişimler
• Konuşmada ve işlevleri gerçekleştirmede zorluklar

Alzheimer’ın 7 Aşaması
• Zedelenme yok
• Çok düşük bilişsel gerileme
• Az bilişsel gerileme
• Orta seviyede bilişsel gerileme
• Ciddi bilişsel gerileme başlangıcı
• Ciddi seviyede bilişsel gerileme
• Çok ciddi seviyede bilişsel gerileme

Yan etkileri
• Mide bulantısı
• Kusma
• İştah kaybı
• Baş ağrısı
• Kafa karışıklığı
• Kabızlık

Yazarlar:
Bize ulaşın:
• PHOENIXKM BVBA
• info@phoenixkm.eu
Bizi burada bulabilirsiniz:
• www.mcare-project.eu
• www.twitter.com/Mcareproject
• www.facebook.com/MCareproj

Kaynakça:
• Caregiver's Handbook: A Complete Guide to Home Health Care, DK
Publishing
• Caregiver's Manual, The. Williams, Gene B. and Kay, Patie. Citadel Press
• Comfort of Home, The: An Illustrated Step-by-Step Guide for Caregivers.
Meyer, Maria M. with Derr, Paula. CareTrust Publications
• Dying at Home: A Family Guide to Caregiving. Sankar, Andrea. New York:
Johns Hopkins University Press
• Helping Yourself Help Others: A Book for Caregivers. Carter, Rosalynn.
Random House
• World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences
of disease. Geneva, World Health Organisation

2 M-CARE: Farkındalık

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Semelhante a 2 M-CARE: Farkındalık

Semelhante a 2 M-CARE: Farkındalık (8)

Mais de Karel Van Isacker

Mais de Karel Van Isacker (20)

2 M-CARE: Farkındalık