1. Компьютер I Барилгын коллеж
Компьютер гэж юу вэ?
Түүний зохион байгуулалт
Компьютерийн түүхээс
Компьютер гэж юу вэ?
Компьютерийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд
1.1. Компьютерийн түүх
Шотландын математикч Джон Напьер (1555-1617) логарифмын
зохиосноор алдартай болсон юм.Амьдралын эцэстээ Напьер
Джон Напьерын шоо
зааны ясаар тооцолох төхөөрөмж зохиож,түүнийг хүмүүс
1617
Напьерын шоо гэж нэрлэв.Энэ шоогоор үржүүлэх ба хуваах
үйлдлүүдийг хялбар хийх боломж өгсөн.
Вильгельм Шеккард(1592-1635)Напьерийн шоондээр үндэслэн
Эхний механик тооцоолох
“Тооцолох цаг”гэсэн нэртэй эргэдэг цилиндр гадаргүй зохиож,
төхөөрөмж (калькулятор)
түүний тусламжаар логарифмыг тоо болгох,+, - үйлдлүүдийг
1623
хийдэг байв. Гэвч энэ машин 30 жилийн дайнд устав.
Блейз Паскаль(1623-1662)Паскалин нэртэй эхний автомат
Эхний автомат калькулятор
тооцолох машин бүтээж,энэ машин нь ганцхан нэмэх хасах
1642
үйлдлүүдийг хурдан хийж чаддаг байв.
Эхний өргөн хэрэглэний Готтфрид фон Лейбниц(1646-1716)Паскалийн машины
калькулятор үндсэндээр өөрийн Лейбницийн Дугуй гэсэн эхний
1673 математикийн өргөн хэрэглээний тооцолох калькулятор хийв.
Чарльз Махон(1753-1816)эхний логикийн үзүүлэгч машин
Эхний логикийн машин зохиож,тэр машинаар хялбар тоон ба логик бодлого бодож
1777 үзүүлж байв.Энэ машин нь комьютерийн шийдвэр гаргах ба
логикийн чадварыг үзүүлсэн үндэслэгч гэж үздэг.
Чарьлз Томас де Колмар эхний өргөн борлуулагдаж байсан
Эхний өргөн үйлдвэрлэгдсэн
арифмометр гэж нэрлэгдсэн,Лейбницийн дугуйн шинэчлэгдсэн
механик калькулятор
загвар болох тооны машин үйлдвэрлэж,1862 оны Лондонгийн
1820
үзэсгэлэнгийн алтан медаль хүртэв.
Аугуста Ада(1815-1853)лорд Байроны охин болох бүсгүй
Програмчилах эхний санаа
математикч байсан бөгөөд тооны механик машиныг ажилуулах
1833
загварыг өгсөн программ хийхийг санал болгосон.
Джордж С.Буул(1815-1864)өөрийн логикийн теори гаргаж, (ба)
(эсвэл)(үгүй) гэсэн 3 оператортай,бүх ирээдүйн компьютерийн
Буулын алгебр
логикийн шугамын үндэслэгч болсон.Түүний алгебрадээр
1854
үндэслэн Вильям С.Джевонс(1835-1882) логикийн машин
бүтээжээ.
В.Т.Одхнер(1845-1905)шведийн инженер хүн,эргэж байгаа
Эхний эргэлтийн дугуйтай дугуйндээр үндэслэсэн,1-9 тооны хооронд тоог нэмдэг тооны
тооны машин машин зохиож,патентлав.Ийм төрлийн тооны машинууд 1960
1874 онд эхний электрон калькулятор үүсэх хүртэл өргөн
хэрэглэгдэж байв.
Вильям Томпсон,Лорд Кельвин(1824-1907)Кельвины алдарт
Далайн давалгааны физикч болох энэ хүн далайн давалгааны урьдчилан таамаглагч
таамаглагч машин бүтээж,Британы арлын эргийн новигацид туслах
1879 зорилготой байсан ба давалгааны өндөр,цаг хугцааг олон
жилээр урьдчилан зааж өгсөн юм.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 1

2. Компьютер I Барилгын коллеж
Др Герман Холлерит (1860-1929) АНУийн Хүн Амын
Тооллогийн газрын сттистикч, Жан Мари Жаккардын
загвардээр үндэслэн өөрийн тооцолох машин зохиож,түүгээр
Эхний электромеханик
1890 оны хүн амын тооцоо хийв.Үүний дараа Холлерит
картны систем
“Тооцолох машины компани” байгуулж,олон жилийн дотор
1886
үйл ажилгаагаа явуулж,одоо IBM буюу “International Business
Machines” гэсэн нэрээр дэлхийн хамгийн том компьютер
үйлдвэрлэлэгчийн нэг болох корпорацийн үндэслэгч юм.
Вильям С.Бороуз(1857-1898)залуу банкны нябо 1882 онд нэмэх
Эхний тооцооны ба
үйлдэл хийх машиндээр ажиллаж эхлэв.Үүний дараа 1886 онд
кассны машин
Борроуз Компани үндэслэж,1890 оноос эхлэн Борроузын
1890
кассын аппарат ба тооцолох машиныг үйлдвэрлэж эхлэв.
Отто Штейгер(18531923) 1893 онд Лейбницийн машины
Эхний амжилттай
автомат загвар болох машиныг боловсруулсан. 1894өөс 1935
үржвэрийн машин
онуудын хооронд 4655 машин борлуулагдаж,олон жилийн
1893
дотор шинжлэх ухааны чухал хэрэгсэл болж байв.
Америкийн зохион бүтээгч Ли Ди Форест(18731961) аудион
нэртэй эхний гурван элементаас бүрдсэн вакуум дэн
Эхний вакуум дэн
бүтээсэн.Энэ дэн нь хол антеннагийн радио сигналыг хүлээж
1906
авж,хүчтэй болгох чадвартай байв.Энэ ололт компьютерын
хөгжилд маш том түлхэц болов.
Испанийн эрдэмтэн Леонардо Торрес электромеханик
Эхний бүрэн автомат
тооцолох техникийг автомат машинтай хослон бүрэн автомат
тооцоолох машин
машин зохион бүтээсэн.Үүний үндсэн дээр эхний шийдвэр
1920
гаргах машин зохиож чадсан.
Массачусетсийн технологийн институтын доктор Ванневар
Эхний дифференциал тооллын Буш (18901974)дифференцийл тоололын эхний компьютерийн
компьютерийн аналог машин бүтээв. Дифференциал Анализатор гэж нэрлэгдсэн энэ
1931 төхөөрөмж нь цахилгаан мотороор механик араатай тооцолох
машин байв.
Воллес Ж.Эккэрт(19021971) IBM 601 үржүүлэгч машиныг
баланс тооцолох машин ба нэмэх манинуудтай холбож,механик
Эхний механик програм
программаар удирдуулав.Түүний энэ ажил Колумбийн дээд
1933
сургуулийн компьютерийн шинжлэх ухааны эхлэлийн ажил
болов.
Алан М.Тюринг 1937 хэвлэгдэсэн онд сонгодог болсон
Эхний логик машины ”Тооцолох тоо” гэсэн номыг бичсэн юм.Энэ номондоо
үндсэн загвар Тюрингийн машин гэж нэрлэгдэх хийсвэр машины загвардээр
1936 орчин үеийн компьютерүүдийн бүтэц,болмжууд ба
хязгарлалтуудыг теория болгож гаргасан.
Клод И.Шаннон(1916 ) МТИын мастерын зэргийн ажилдаа
Буулын алгебрийн эхний алгебрын логикийн ба логикийн сүлжээний хэлхээ холбоог
компьютерийн хэрэглээ тогтоосон.Белл лабораторид үйл ажилгаагаа үргэжлүүлэн,утас
1937 ба компьютерийн логик сүлжээний хөгжилд маш их хувь нэмэр
оруулав
Джордж Стибиц(1904 )электромеханик сүлжээг утасны релед
Эхний электромеханик
хэрэглэж,”комплекс калькулятор 1”гэсэн машиныг зохион
калькулятор
бүтээсэн.Энэ машин VIA кибордыг ашиглан,инженерын
1938
бодлогын хэрэглээнд байв.
Эхний электрон тоон Айова мужийн дээд сургуулийн математикийн профессор
компьютер Джон Атанасов (1904 ) туслах Клиффорд Берритай (1918-1963)
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 2

3. Компьютер I Барилгын коллеж
1939 хамтран эхний электрон тоон компьютерийн загварыг бүтээв.
Энэ машин вакуум дэнгүүдийг логик сүлжээнд ашиглаж байв.
Конрад Зюс(1910 ) Хелмут Шрейертай Z3 электро механик
Эхний өргөн хэрэглээний
реле хэрэглэж компьютер угсарав.45 оны 4 сард Зюс
программын удирдлагатай
хэрэглээний шинжлэх ухааны компьютерийг угсарж,дайны
компьютер
дараа түүний компьютерууд Remington Rand компани
1941
Швейцарид борлулагдаж эхлэв.
1940 онуудад Англи Германы дайралтаас болгоомжилж,Алан
Эхний Английн Тюрингтай хамтолон экспертууд засгийн газрын даалгавараар
тооцоолох машин Collossus машин бий болгож,түүний тусламжаар германы нууц
1943 кодуудыг амжиллтай эвдэлж байв.Энэ машин дайны дараа ч
Английн нууцад орж байв.
Хоуард Айкен(19001973) 1939 онд Марк 1 тооцолох машиндыг
Эхний америкийн програмын бүтээж эхлэв.Энэ машиндээр тоонууд утасны реле удирдаж
удирдлагатай компьютер байгаа дугуйдээр хадгалагддаг байв.Перфокартандээр
1944 программыг нь бичиж,оруулж байв. Энэ компьютер Харвардын
Их Сургуульд 15 жил хэргэлэгдэж байв.
Марк 1ийн шинэчэлсэн верси болох Марк 2 комьютер нь нэг
өдөр унтрав.Энд жижиг хорхой релед нь орсон байв.Энэ
Эхний хорхой 1945 тохиолдлыг шинжээч нар тэмдэглэж үлдээсэн байв.Тэр үеээс
эхлэн компьютерийн жижиг проблемуудыг ”хорхой” гэж
нэрлэж эхлэв.
ENIAC гэсэн нэртэй эхний компьютер 1946 онд ажиллагаанд
Эхний жинхэнэ электрон
оров. Энэ компьютер вакуум дэн,унтраалга ба гадаад холболт
тоон компьютер
хэрэглэж байв.ENIAC 50 онд шинжлэх ухааны тооцоонд өргөн
1946
хэрэглэгдэж байв.
ENIAC бэлэн болсны өмнө,түүний зохион бүтээгчид Джон Фон
Ньюманы удирдлагын доор EDVAC буюу дотоод програмтай
Дотоод програмтай
комьютерийг хийх ажлыг эхлэв.Үүний санаа 1945 онд
комьютерны концепт
хэвлэгдэж, Пенсилванийн дээд сургуулдахь цикл лекцид
1946
оров.Энд программыг цэнэгтэй релед хадгалаж өгсөн байв. Энэ
машин 1952 онд бэлэн болов.
Джон Бардин,Уолтер Браттайн ба Вильям Шокли Белл
Эхний транзистор лабораторид эхний транзистор зохион бүтээв.Энэ бүтээл нь
1947 компьютерийг илүү хурдан,бага,хүчин чадалтай болгов.Энэ
3нь бүгд 1956 онд энэ бүтээлээр Нобелийн шагнал хүртсэн юм.
Морис В.Вилкес EDVACын лекцийн сонсогч залуу
Эхний ажилладаг хадгалсан Кембриджийн EDSAC комьютерийг хийж эхлэв.Энэ комьютер
програмтай компьютер нь эхний бүтнээр нь программаар ажиллаж байсан компьютер
1949 байв.Энэ компьютер бэлэн болсны өмнө CRT Memory
зохиогдсон байв.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 3

4. Компьютер I Барилгын коллеж
1940 онд Джей Форрестер илүү надвартай санах ой бүтээхт
ажиллаж байв.Вакуум дэнгүүд маш муу,удаан ба хурдан шатаж
Эхний цэнэгт санах ой байв.Энд Форрестер санах ойг цэнэгтэй төмөр утсанд оруулхыг
1949 санал болгов.4 жилийн дараа Wirldwind комдьютер ажиллаж
эхлэв.
Джей Форрестер Wirldwind комдьютерийг CRTийг жинхэнэ
Эхний интерактив цагийн хэмжүүртэй уялдуулхыг үзэв.Энэ нь эхний цэнэгт санах
цагтай компьютер ойтой компьютер болов.Ийм комвютерийн тсламжаар 1958-
1950 1983 дундуур Америкийн агаарын довтолгооноос хамгаалах
SAGE системийг бүтээсэн байв.
1947 онд Преспер Эккет ба Джон Мелчи Эккерт Мелчи
комьютерийн корпорацийг бий болгож,1951 онд Нортроп ба
Эхний зах зээлдээр
Хүн амын тоололын газарт эхний UNIVAC комьютерийг
гарсан компьютер
борлуулав.Энэ комьютерууд ганц л тооцооны хэрэгсэл болж
1951
байв.Үүнийн дараа компанийг Ремингтон Рэнд компанид
худалаж,Сперри Ранд нэртэй болов.
EDSACийн зохион бүтээгч Морис Вилкс эхний
Микропрограмын
микропрограммын санааг гаргасан юм.Энэ нь 1960 онуудын
эхний санаа
эхээр хэрэгжиж эхэлж, микрокомьютер ба ктпьютерийн
1951
системийг бий болгоход замыг нь нээж өгжээ.
TRADIC комьютер эхний 800 транзистор хэргэлэсэн Белл
Эхний транзисторт
лабораторид баригдсан комьютер болов.Энэ нь комьютерийн
комьютер
хөгжлийн шинэ үеийг харуулсан компьютер болов.Энэ
1954
компьютерууд агаарын тээврийн хэрэгсэлд хэрглэгдэж эхлэв.
RAMAC 305 комьютер нь эхний RAM хэрэглэсэн комьютер
Эхний RAMын
болсон юм.Энэ комьютер 50 хатуу диск хэрэглэж,1 секундын
систем
хурдтай ажиллаж байв.1962 онд солигох дискийн санаа бий
1956
болсон байна.
Эхний комьютерийн FORTRAN хэл аутомат програмчлалд
Эхний өндөр төвшины
зориулагдаж бүтээгдсэн байна.Джон Бакусын удирдлагын дор
програмчлалын хэл
IBM корпораци эхний өндөр төвшины инженер,математикч
1957
нарт зориулан энэ програмчлалын хэлийг бий болгов.
Эхний хиймэл ухаан санааны
Джон МакКарти LISP нэртэй эхний хиймэл ухааны
програмчлалын хэл
програмчлаллын хэлийг зохиосон хүн болов.
1958
Джек С.Килби 1958 эхний ажиллаж байгаа нийт кремнийгар
Эхний нийлбэр чип
хийгдсэн компьютерийн чипыг үзүүлэв.Энэ бүтээл илүү тооны
1958
транзисторыг нэг чипэндээр суйрлуулах эхлэл болов.
1959 онд Пенсилванигийн дээд сургуулийн хүмүүс эхний
Эхний зөөгддөг өндөр төвшний зөөгддөг комьютерийн хэлийг гаргаж чадав.Энэ нь батлан
програмчлалын хэл хамгаалах яамны захиалгаар хийгдсэн COBOL хэл байв.Энэ
1960 зохион бүтээгчидийн дунд хамгийн алдартай хүн бол эхний
хэрэглээний хэлийн бичсэн Грейс Хоппер байв.
Теодор Х.Майман Хьюз судалгааны лабораторид хиймэл рубин
Эхний лазер
чулууны үндсэндээр лазер нэртэй төхөөрөмж бий болгосныг
1960
мэдэгдэв.
1961 онд Манчестерийн хэсэг судлаачид судалгааны
Эхний Виртуал санах ой
программд комьютерийн сүлжээний дизайнд эхний виртуал
1961
санах ойг хэргэлэв.70д оны эхээр ийм санах ой бүх
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 4

5. Компьютер I Барилгын коллеж
комьютертерд хэрэглэгдэж байв.
Эхний интерактив график Иван Зазерланд Скетчпад программын тусламжаар CRT
1962 дэлгэцэндээр зураг хийхийг боломжтой болгов.
Олон тооны компаниуд комьютер өөрийн жилдааа хэрэглэж
Эхний миникомьютер эхэлсэн байна.Үүнд DEC корпораци PDP1 гэсэн нэртэй
1963 амжиллтай борлогдож байсан эхний миникомьютер
үйлдвэрлэж эхлэв.
Энэ онд IBM корпораци шинэ комьютерний чиглэлийг нээж
өгөв. IBM Sistem/360 комьютерууд SLT технологийг ашиглан
IBM Sistem/360
хийснээс, комьютерийн үйлдвэрлэлд шинэ алхам болсон.33
1964
мянган IBM Sistem/360 комьютер борлогдсон байна.
Эхний BASIC программ Томас Курц ба Джон Кемейни Шинэ Гемпширийн Дартмур
1964 колледжд эхний BASIC программыг ажилуулж үзсэн.
Эхний худалдаж авах
CDC корпораци эхний CDC 6000 дэлхийдэх хамгийн хүчтэй ба
боломжтой суперкомьютер
хурдан компьютерийг өргөн борлуулалтанд гаргав.
1964
Эдсгар Дикстра өөрийн номондоо GO TO хөдөлгөөний
Эхний бүтцийн
шүүмжлэж, энийг программын алдаануудыг их болгож байна
программын концепт
гэсэн.Үүний дараа бүтцийн порграммчлалын ажил эхэлсэн
1968
байна.
Эхний 16 бит мини комьютер DGC корпораци эхний NOVA нэртэй 16 битаар ажилдаг мини
1969 комьютер үйлдвэрлэж эхэлсэн.
Эхний фибро оптик кабель Corning Glass Works эхний оптик кабелийг үйлдвэрлэж
1970 эхэлсэн. Ийм кабелиуд илүү хүчин чадалтай байв.
Интел корпораци эхний 4004 серийн микропроцеессын чип
Эхний микропроцеессын чип RAM ROMыг нийлүүлсэн комьютерний микропроцессорыг
1971 үйлдвэрлэв. Үүний дараа Интел дэлхийн хэмжээний,
микропроцессорыг үйлдвэрлэдэг корпораци болов.
Эхний персонал комьютер Джон Бланкенбейкер эхний персонал комьютерийг 1971 онд
1971 сургалтанд зориулж үйлдвэрлэж эхэлсэн.
Эхний LAN(Local Area Network) Датапойнт корпораци эхний ARCNET сүлжээг хотын дотор 3
1977 сая битын хурдтай кабелиар бий болгов.
Эхний бүтэн персонал комьютер APPLE корпорци эхний жинхэнэ персонал комьютерийг
1977 бүтээснийг мэдэгдэв.
Эхний 32 бит микропроцессор Белл лаборатори эхний 32 бит микропоцессорыг хийснийг
1980 мэдэгдэв.
IBMын эхний персонал
Бизнесийн нийгмийн хэргэцээг хангахын тулд IBM эхний
комьютер
персонал комьютерийг өргөн борлуулалтанд оруулав.
1981
1987 онд APPLE эхний Macintoshд зориулан эхний интерфейс
Эхний интерфейс
бүтээв.Үүнийг Билл Аткинсоны удирдлагын доор APPLEын
1987
инженерууд Hypercardын тусламжтайгаар хийв.
Энэ онд INTEL 64 бит i860 микропроцессорыг 40 MHzийн
хурдтай хийж чадав.Энэ бүтээл 90 оны персонал комьютерийн
Эхний i860 микропроцессор
хувьсгалыг үнэн болгов. Үүний дараа 386,486 - ийн
1989
процессоруудыг 91 онд INTEL өргөн үйлдвэрлэлд оруулсан
байна.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 5

6. Компьютер I Барилгын коллеж
1.2. Компьютер гэж юу вэ?
Мэдээлэл зүйн тулгуур 3 үндэс байна. Үүнд:
1. Онолын мэдээлэл зүй
Энэ нь “мэдээлэл” гэсэн үгнээс эхэлнэ. Мэдээлэл зүйн хэрэгслүүд техникийн тал, боловсруулалт,
дүрслэлт, дамжуулалт хүлээн авалт
2. Мэдээллийн технологи
Энэ нь өгөгдлийг оруулах, гаргах, цуглуулах, дамжуулах, хадшалах, хамгаалах, мэдээллийг
програмчилах юм. Програмчилах гэдэг нь бичиг баримтыг дуу авиа, хэлбэр дүрстэй болгох мөн
зургийг боловсруулах, өгөгдлийн баазтай холбох гэх мэт ойлголтууд байж болно.
3. Компьютер
Энэ нь компьютерийн түүх, техник ба програм хангамж, үйлдлийн систем, мэдээлэл дүрслэх арга
гэх мэт ойлголтууд орно. Компьютер гэдэг Тооцоолох Электрон Машин (ТЭМ) юм.
 Тооцоолох электрон машинд мэдээлэл дүрслэх
Тоог дүрсэлж бичих, тоон дээр үйлдэл хийх дүрмийн системийг тооллын систем гэнэ. Бид тоог
0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 гэсэн 10 цифрийн тусламжтайгаар 10-тын тооллын системд дүрсэлдэг. Тоог зөвхөн 0,1
гэсэн хоёр цифрээр дүрслэхийг 2-тын тооллын систем гэнэ. Харин 0-7 хүртлэх цифрээр дүрслэхийг 8-
тын тооллын систем гэнэ. Тэгвэл 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F гэсэн 16 цифрээр дүрслэхийг 16-тын
тооллын систем гэнэ. Компьютерт 2 болон 16-тын тооллын системийг өргөн ашиглана.
 Мэдээллийг хэмжих нэгж
Утга нь 2-тын 1 тоогоор хэмжигдэх мэдээллийг 1 бит (1 bit) гэнэ.
8 bit = 1 byte (1 b)
1 kbyte = 1024 byte (1 KB)
1024 kbyte = 1 megabyte (1 MB)
1024 mbyte = 1 gegabyte (1 GB)
Эдгэрийг компьютерийн санах ойд хэрэглэнэ.
1.3. Компьютерийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд
 Үйлдлийн систем
Үйлдлийн систем нь компьютерийг удирдаж байгаа гол зүйл юм. Үйлдлийн систем нь энгийнээр
тайлбарлавал компьютерийн хэрэглэгчийг техник хангамжтай, техник хангамжийг программ
хангамжтай, программ хангамжийг хэрэглэгчтэй холбож байгаа үндсэн зүйл юм. Үйлдлийн ситмес буюу
үйлдлийн системийн программ хангамжууд байхгүй бол компьютер нь амьгүй эд анги л гэсэн үг.
Үйлдлийн системийн программ хангамжууд нь компьютерийг асаамагц ачаалагдаж эхэлдэг ба
хэрэглэгчийг ажиллахад бэлэн болгодог. Компьютерийн үйлдлийн системийн хэд хэдэн төрөл байдаг.
- MS-DOS
- Windows 95, 98
- Unix
- Macintosh гэх мэт
Хамгийн анхны үйлдлийн систем бол MS-DOS үйлдлийн систем юм. Энэ системийн анхны хувилбарыг
Seatle Computer Products компаны Tim Patterson гэдэг хүн анх 1970 онд дэвшүүлж гаргасан. Сүүлд нь
Willam h. Gates -ийн удирдлагаар Microsoft корпорац MS-DOS үйлдлийн системийн бүрэн эрхийг эдлэх
болсон. MS-DOS гэдэг нь Microsoft Disk Operation system гэсэн үгний товчлол юм. 1981 онд IBM
компани анхны персонал компьютерийг зах зээлд гаргахад Microsoft компаны MS-DOS үйлдлийн
системийг сонгон авсан. MS-DOS үйлдлийн системийн онцлог нь компьютерийг командаар удирддаг.
Хэрэглэгч командын мөрөнд MS-DOS үйлдлийн системийн командуудыг өгөх замаар үйлдлийг хийдэг.
жнь: copy, format, rename гэх мэт командуудтай.
Windows 95 үйлдлийн систем нь график боломжоор илүү хангагдсан. Бүх программыг цонхонд зохион
байгуулж удирддаг. Нэг хэрэглэгч нэгэн зэрэг олон программтай ажиллах бололцоотой. Icon-д
үндэслэсэн interface-тэй, мөн DOS-ийн файлыг удирдах үүрэг бүхий үйлдлийн систем юм.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 6

7. Компьютер I Барилгын коллеж
Unix үйлдлийн систем нь 1969 онд AT&T хөгжил судалгааны Bell лабораторт Dennis Ritchie болон Ken
Thonpson анх хөгжүүлсэн. Unix нь олон хэрэглэгч, олон цонхтой ажиллах бололцоотой.
Macintosh үйлдлийн систем нь Apples' Macintosh-ийн үйлдлийн систем ба Apples Lisa computer-ийн
судалгааны үр дүнд гарсан үйлдлийн систем.
 Техник хангамж
Компьютерийн техник хангамж гэдэг нь компьютерийг бүрдүүлж байгаа бүх эд анги, микро схем, утас,
кабел гэх мэт бүх техник хэрэгсэл, төхөөрөмжүүдийг хэлнэ. Компьютерийн техник хангамжуудыг
гадаад болон дотоод төхөөрөмж гэж ангилна.
Гадаад төхөөрөмж гэдэг нь компьютерийн үндсэн эд ангиас салангид байдаг. Тусгай port-ийн
тусламжтайгаар компьютерт холбогдож ашигладаг. Тухайлбал Printer, Scanner.
Дотоод төхөөрөмж гэдэг нь компьютерийн үндсэн эд ангийн бүрэлдэхүүнд орж байдаг төхөөрөмжүүд
юм. Компьютерийн техник хангамжийг нь гүйцэтгэх үүргийнх нь дагуу дараах байдлаар ангилна.
 Орох төхөөрөмжүүд
 Боловсруулах төхөөрөмжүүд
 Гарах төхөөрөмжүүд
 Хадгалах төхөөрөмжүүд
Орох төхөөрөмжид:
1. Keyboard буюу компьютерийн гар
Мэдээллийг компьютерт хурдан шуурхай оруулах үүргийг гар гүйцэтгэдэг. Иймээс түүнийг
оруулах төхөөрөмж гэж нэрлэдэг. Гарын товчлууруудын ангилал:
1. Бичгийн машины стандарт товчнууд
2. Тооны машины стандарт товчнууд
3. Функционал товчнууд
4. Курсорыг удирдах товчнууд
5. Тусгай үйлдлийн товчнууд
6. Салгах товчнууд
Бичгийн машины стандарт товчнууд
Эдгээр товчнууд нь ердийн бичгийн машинтай адил үүрэгтэй. Товчнууд дээрх латин A-Z ба монгол
А-Я үсэгнүүдийн байрлал нь латин ба монгол үсгийн бичгийн машинууд дээрх үсэгний байрлалтай
яг адилхан байдаг. Үсэгнүүдийг дараах товчнуудтай хамт хэрэглэдэг.
Shift - том үсэг, эсвэл давхар тэмдэгтэй товчны дээд талын тэмдэгтийг оруулах үед Shift товчийг
дарж байгаад хүссэн товчийг дарах хэрэгтэй.
Caps Lock - энэ товчийг үсэгнүүдийг дан том болон жижгээр оруулах үед хэрэглэнэ.
Space - гарны хамгийн урт товч. Энэ товчийг тэмдэгтүүдийн хооронд зай авахад хэрэглэнэ. Жич:
үсэгний хооронд зөвхөн ганц зай авна. Цэг, таслалын өмнө зай авч болохгүй.
Тооны машины спшндарт товчнууд
Гарын баруун талд байрлах тоо, үйлдлийн тэмдэг бүхий товчнуудыг тооны машин шиг хэрэглэж
болно. Гэхдээ эдгээр товчнууд нь компьютерт тоо оруулах, мөн курсорыг удирдах гэсэн 2 үүргийг
гүйцэтгэдэг.
Функционал товчнууд
Товчлуурт гарны хамгийн дээд талын эгнээнд байрлаж байгаа F1-F12 хүртэлх товчнуудыг
функционал товчнууд гэдэг бөгөөд янз бүрийн хэрэглээний програмууд дээр өөр өөр ялгаатай
үйлдлүүдийг хурдан хийхэд зориулагдсан байдаг.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 7

8. Компьютер I Барилгын коллеж
Курсорыг удирдах товчнууд
Товчлуурт гаран дээр дарсан тэмдэгт дэлгэцийн хаана гарч ирэхийг заан анивчан байдаг, нэг
тэмдэгтийн өргөний хэмжээтэй хурц, тод өнгийн зураасыг эсвэл, ямар нэгэн дүрс, командыг өөр
өнгөөр ялган харуулж байдаг тэгш өнцөгтийг курсор гэнэ. Энэ курсорыг дэлгэцэн дээр
шилжүүлэхийн тулд доорх найман товчийг хэрэглэнэ. Үүнд:
- курсорыг дээд талын мөр рүү шилжүүлнэ.
- курсорыг доод талын мөр рүү шилжүүлнэ.
 - курсорыг нэг тэмдэгтээр зүүн тийш шилжүүлнэ.
 - курсорыг нэг тэмдэгтээр баруун тийш шилжүүлнэ.
Home - Курсорыг мөрийн эхэнд авчирна.
End - Курсорыг мөрийн эцэст авчирна.
Page up - курсорыг өмнөх хуудас руу шилжүүлнэ.
Page Down - курсорыг дараагийн хуудас руу шилжүүлнэ.
Тусгай үйлдлийн товчнууд
Enter - Энэ товч нь бичгийн ба тооны машины товчнуудын хажууд байрлах бөгөөд тэмдэгтийн
мөрийг төгсгөх дараагийн мөр лүү шилжих, командыг биелүүлэхэд хэрэглэнэ. Жишээлбэл баримтан
дотор параграфийг дуусгах, хүснэгтийн нүдэнд өгөгдөл оруулах, ямар нэгэн командыг
ажиллуулахын тулд энэ товчийг дарна.
Esc - Командын ажиллагааг таслан зогсоож, хүчингүй болгохыг удирдана.
Залгах салгах товчнууд
Дараах товчнууд залгаатай (On) ба салгаатай (Off) гэсэн хоёр горимд ажиллаж, өөр өөр үүргийг
гүйцэтгэнэ.
 Caps Look - энэ товч залгаатай байх үед товчлуурт гарны баруун дээд хэсэгт байгаа Caps Look
гэрэл асах бөгөөд энэ үед бичгийн машины товчнууд дээр дарвал үсэгнүүд дан томоор
бичигдэнэ. Харин энэ товч салгаатай үед Caps lock гэрэл унтрах ба дандаа жижиг үсэг гарна.
 Num Lock - энэ товч залгаатай үед товчлуурт гарны баруун дээд хэсэгт байрлах Num lock
гэрэл асах бөгөөд энэ үед тооны машины товчнууд дээр дарахад тоонууд гарна. Харин энэ
товч салгаатай үед Num lock гэрэл унтарсан байх ба тоонууд гарахгүй харин курсорыг
удирдан, шилжүүлэх товчнууд ажиллана.
 Scroll Lock - Энэ товч залгаатай үед товчлуурт гарны баруун дээд хэсэгт байрлах Scroll Lock
гэрэл асах бөгөөд курсорыг шилжүүлэх товчнууд дээр дарахад курсор шилжихгүй харин
дэлгэцэн дээрх мэдээлэл зохих зүгт шилжинэ. Энэ товч салгаатай үед курсор дэлгэцэн дээр
шилжинэ.
 Insert - Энэ товчийг тэмдэгтүүдийн хооронд тэмдэгт нөхөж орлуулах үед хэрэглэнэ. Энэ товч
залгаатай байх үед тэмдэгтүүдийн хооронд тэмдэгт нөхөж орлуулахад курсор шилжихгүй,
харин ар талынхаа тэмдэгтүүдийг өөр лүүгээ татаж авчирч устгана. Унтраалттай байх үед
курсорын ар талын тэмдэгтүүд устгагдахгүй арагшаа шилжинэ.
Устгах товчпууд
 Backspace - энэ товчийг дарахад курсорын зүүн талын тэмдэгт арилах буюу курсор зүүн тийш
шилжиж тэмдэгтүүдийг устгана.
 Delete (Del) – Энэ товчийг дарахад курсорын баруун талын тэмдэгт устгагдана. Энэ үед
курсор шилжихгүй харин ар талынхаа тэмдэгтүүдийг өөр лүүгээ татаж авчирч устгана.
Альтернатш товчнууд
Бичгийн машины стандарт товчнуудтай хамт байрладаг Ctrl ба Alt товчнууд. Эдгээр товчнууд нь
дангаараа ажилладаггүй бөгөөд ямар нэг эсвэл хоёр товчтой хослон ажиллах бөгөөд янз бүрийн
програмууд дээр өөр өөр үүргийг гүйцэтгэдэг. Tab товч нь бичгийн машины стандарт товчнуудын
зүүн талд байрлах бөгөөд тодорхой алхамаар курсорыг шилжүүлнэ.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 8

9. Компьютер I Барилгын коллеж
2. Mouse буюу хулгана
Хулгана нь хатуу гадаргуу дээгүүр гүйж ажилладаг, хулганатай төстэй мэдээллийг оруулах төхөөрөмж.
Хулганы заагч гэж нэрлэгдэх сум нь дэлгэцэн дээр курсорыг байрлуулах, текст, зураг, хүснэгт, объект
зэрэг мэдээллийг сонгох, идэвхжүүлэх, зөөх үүрэгтэй. Хулганы тусламжтайгаар заагчийг удирдаж
компьютерт мэдээллийг оруулдаг. Хулганыг Serial болон Parallel mouse гэж ангилдаг. Мөн ажиллах
зарчмын хувьд тэгшхэн хавтгай дээр гулгах замаар заагчийг удирддаг. Зөөлөн бөмбөлөгийг хуруугаар
дарах замаар заагчийг удирддаг, ялтсыг хуруугаар үрэх замаар заагчийг удирдах гэх мэт ангилж болно.
Хулганы даралт
Зүүн талын товчлуур:
1. Click - нэг даралт хийх. Ихэвчлэн командын товчлуур, зураг, объект идэвхжүүлэх, курсорыг
заасан газар байрлуулах үүрэгтэй.
2. Double Click - хоёр удаа ойрхон дарах. Файл, хавтас нээх, ажиллуулахад хэрэглэнэ. Гарчгийн
мөрөн дээр хоёр даралт хийхэд цонх томорч мөн хэвийн хэмжээнд орно. Системийн цэсэн дээр
хоёр даралт хийхэд цонх хаагдана.
3. Drag - дараастайгаар шилжүүлэн (чирэх) дарна. Идэвхжүүлсэн объектийг чирж байрлалыг
өөрчлөх, зөөх үүрэгтэй.
Баруун талын товчлуур
Шаардлагатай элэмент дээрээ хулганы заагчийг байрлуулан баруун талын товчлуур дээр нэг даралт
хийхэд гарч ирэх командыг агуулсан цэсийг динамик цэс гэнэ. Текст, зypar, объект, програмын цонх,
файл, хавтас, desktop, taskbar зэрэг хаана дарснаас шалтгаалан динамик цэсний командууд янз бүр
байна.
3. Microphone-ийг ашиглан дуу авиаг компьютерт оруулдаг.
4. Digital Camer-ийг ашиглан дүрсийг компьютерт мэдээлэл болгон оруулдаг.
5. Scanner-ийг ашиглан зураг, график гэх мэт зүйлийг компьютерийн мэдээлэл болгон оруулдаг.
6. Ligth pen гэх мэт төхөөрөмжүүдийг орох төхөөрөмжид оруулж болно.
Боловсруулах төхөөрөмжид:
 Processor
 RAM
 ROM гэх мэт компьютерийн мэдээлэл боловсруулахад ашиглагддаг төхөөрөмжүүд орно.
Гарах төхөөрөмжид:
 Дэлгэц буюу monitor
 Хэвлэх төхөөрөмж
 Speaker гэх мэт төхөөрөмжүүд орно.
Хадгалах төхөөрөмж:
 Hard disk буюу хатуу диск
 Floppy disk буюу уян диск
 Zip диск
 CD буюу Compact disk гэх мэт төхөөрөмжүүд орно.
Бэлтгэсэн: Л.Бат-Оюун 9