SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 9
Baixar para ler offline
1 
Onderwijscafé Sittard Leeuwenborgh 20-11-2014 
Het programma bestaat uit twee gedeelten: 
a. adviezen, communicatie en handvatten voor in de klas 
b. hoe pas ik mijn les aan, in een klas met verschillende 
leerlingen met verschillende problematieken en diagnoses. 
17.00- tot 17.20 uur: - blocnootjes bekijken en met elkaar 
bespreken wat de aanvullende tekst kan betekenen voor jouw 
les en communicatie 
17.20- tot 18.00 uur: - we nemen de verdere tekst met 
handvatten en tips door 
18.00- tot 18.30 uur: - werken in tweetallen, noteer de 
wekvormen die je tot nu toe toepast in je les en schrijf op hoe je 
les is ingedeeld. 
Welke werkvormen gebruik je in je les: 
Heeft jouw les een vaste structuur: ja/nee 
Welke structuur gebruik je: 
Bedenk drie nieuwe werkvormen: 
1. 
2. 
3.
2 
Ondersteunend leerkrachtgedrag Autisme 
Interactie / communicatie 
Klassenmanagement Didactiek 
 concreet taalgebruik 
 korte zinnen, niet babbelen 
 niet: kijk me eens aan 
 er is gelaatsgerichtheid en geen 
oogcontact 
 geen lange monologen 
 geen eindeloze discussies 
 meer zakelijk dan emotioneel 
 eerst naam noemen, dan pas de 
opdracht geven 
 laat de instructie herhalen 
 stel concrete vragen 
 controleer de ontvangst 
 langer dan de gemiddelde 5 
seconden wachten op een 
antwoord 
 beurten nadrukkelijk openen en 
afsluiten 
 help om het gesprek te starten 
en af te sluiten 
 help om af te stemmen 
 wees voorspelbaar 
 kan niet uit de voeten met 
stemmingswisselingen van 
leerkracht 
 communicatie 
uitlokken/stimuleren 
 geef tijd om de informatie te 
verwerken 
 communiceer één ding tegelijk 
 wacht tot het kwartje gevallen 
is 
 wees alert op claimend gedrag 
 lees lichaamstaal en 
gezichtsuitdrukkingen 
 verwacht geen respons op non-verbaal 
leerkrachtgedrag 
 verdraagt niet “te dicht bij 
staan” of “staren” 
 verdraagt moeilijk 
(onverwacht) lichamelijk 
contact 
 verduidelijken van de omgeving 
 dagplanning 
 weekplanning 
 werkorganisatie 
 werkplek 
 geef inzicht in de duur van 
activiteiten 
 visualisatie van de regels, taken 
en opdrachten 
 structureer vrije situaties: 
leswisselingen, rij maken enz. 
 zorg voor ordening materiaal 
 kondig kleine veranderingen ook 
aan 
 organiseer een vaste 
contactpersoon 
 bij sensorische overgevoeligheid: 
prikkelreductie (visueel-rustige 
omgeving, auditief-koptelefoon, 
etc.) 
 time-out ruimte 
 stel tussendoelen op, kleine 
stapjes 
 positieve belonen; met name 
complimentjes!! 
 structureren versus loslaten 
 stel duidelijke grenzen 
 afwisselen van inspanning en 
ontspanning 
 werken met ‘scripts’ om 
communicatie te bevorderen en 
beter te leren reflecteren 
 bevorder zelfstandigheid door 
zelf met de structuur te laten 
werken, niet door de structuur te 
ontnemen 
 structuur kan langzaam abstracter 
worden: van picto’s naar tekst, 
etc 
 help om los te komen van regels 
 vaste routines niet abrupt 
verbreken 
 veranderingen aankondigen en 
begeleiden 
 alert zijn op gepest worden of 
dominant zijn t.o.v. anderen 
 doe voor wat je bedoelt 
 laat zien wat je zegt 
 geef vaste oplossings-strategieën 
(bijv. met rekenen) 
 geef de samenhang aan, ook 
wanneer ze logisch lijken 
 leer zelfstandig werken aan: 
aansturen, controleren werk, 
belonen 
 plannen moet worden 
aangeleerd 
 laat succeservaringen 
opdoen 
 ga soepel om met 
spreekbeurten 
 laat ook alleen werken aan 
opdrachten, werkstukken 
 sociale cognitietraining is 
belangrijk 
 oefenen sociale vaardigheden 
in verschillende contexten; 
kennismaken, luisteren, iets 
vragen, praatje beginnen, nee 
zeggen, iets bepraten, kritiek 
krijgen, kritiek geven, 
gevoelens uiten, 
relatiebevorderende activiteiten 
 werk aan inzicht over eigen 
handicap 
 geef voorlichting aan 
medeleerlingen 
 laat niet altijd op het hoogste 
niveau werken 
 accepteer het concrete denken: 
boomsommetjes (paars)laten 
kleuren leidt tot flippen 
 aanleren van gespreksregels 
 schat ze niet te hoog in 
 stimuleer gericht kijken, gericht 
luisteren 
 maak concreet wat abstract is 
 maak impliciet wat expliciet is 
 leer juist taalgebruik aan in 
juiste context 
 leer om juiste betekenissen te 
verlenen
3 
Tips voor de didactische aanpak 
Het ontwikkelingsprofiel van leerlingen met autisme is vaak erg disharmonisch, met 
uitvallers en uitschieters. De resultaten op school kunnen zeer wisselen. Op het ene 
gebied presteert de leerling goed, terwijl op een ander gebied de resultaten sterk 
achterblijven. Voor de docent is dit grillige beeld vaak moeilijk te duiden. Soms leidt 
dit tot overschatting van de leerling, soms tot onderschatting. 
De instructie 
 Geef de instructie in een rustig tempo. ll. met autisme hebben een langere 
verwerkingstijd nodig voordat de boodschap verwerkt is. 
 Laat de instructie niet te lang duren. 
 Treed niet in details. Beperk de instructie tot de kern van een les. Geef niet te 
veel informatie ineens. 
Noem vooral bij groepsinstructies de ll regelmatig bij naam: "Iedereen gaat nu . . 
Jeroen, jij gaat ook . ." 
 Geef expliciet aan wat van de ll. na afloop van de instructie verwacht wordt. 
 Geef daarbij enkelvoudige opdrachten in plaats van samengestelde opdrachten. 
Een voorbeeld van een samengestelde opdracht is: "Pak je taalboek, lees eerst 
het verhaaltje, beantwoord daarna de vragen en maak de zinnen af in opdracht 
2.” 
 Maak bij de instructie gebruik van visuele ondersteuning. Bijvoorbeeld bij 
bovengenoemde samengestelde instructie, schrijf je voor de ll. met autisme op: 
1. Pak je taalboek. 
2. Lees eerst het verhaaltje. 
3. Beantwoord de vragen uit opdracht 1. 
4. Maak daarna de zinnen af in opdracht 2. 
 Geef de ll. voldoende tijd om te reageren op een vraag of instructie. Herhaal niet 
te snel. Een ll. met autisme heeft tijd nodig om een vraag te verwerken. 
 Maak een vaste afspraak met de ll. wat hij moet doen als de instructie niet 
begrepen is. Bijvoorbeeld: leg een vraagteken op tafel of ga naar de vraagtafel. 
 Controleer na afloop van de groepsinstructie of de ll. de instructie begrepen heeft. 
Taalgebruik bij het geven van een instructie 
 Geef concreet aan wat een ll. moet doen (doe-uitspraken). 
 Vermijd lange en samengestelde zinnen. 
 Vermijd veel bijvoeglijke voornaamwoorden, bijwoorden en tussenvoegsels. 
 Vermijd uitbundige gezichtsexpressies en stemintonaties. 
 Vermijd lange verhalen, waarin hoofd- en bijzaken door elkaar lopen. 
 Vermijd zoveel mogelijk dubbelzinnigheden in het taalgebruik. Ll. met autisme 
nemen alles letterlijk (bijvoorbeeld grapjes en spreekwoorden). 
 Vermijd abstracte tijdsbepalingen: 'straks', 'zo meteen', 'even'. Vermijd abstracte 
graadbepalingen: 'enigszins', 'verhoudingsgewijs', 'niet helemaal'. Ll. met autisme 
kunnen zich bij dergelijke begrippen geen enkele voorstelling bij maken. 
 Vermijd vraagzinnen zoals: "Zou je dit wel doen?" Terwijl je bedoelt: "Dat mag je 
niet doen."
4 
 Gebruik de positieve spreekvorm. Zeg niet wat de ll. niet mag doen, maar geef 
concreet aan wat wel van hem verwacht wordt. 
Bevorderen van transfer = generalisatie 
Voor ll. met autisme is het moeilijk om wat ze geleerd hebben in de praktijk toe te 
passen. Het is in het onderwijs aan deze leerlingen belangrijk om expliciet aandacht 
te besteden aan de transfer van aangeleerde vaardigheden in andere en nieuwe 
situaties. Hieronder volgt een aantal tips voor het bevorderen van transfer. 
 Zorg dat de ll. de leerstof of vaardigheid helemaal beheerst. Men kan beter 
'overtrainen', zodat de ll. in de echte situatie buiten de klas geen negatieve 
ervaringen opdoet. Veel voordoen en veel herhalen. 
 Maak gebruik van realistische leersituaties, die dicht bij de werkelijkheid en 
leefwereld van de ll. staan. 
Breng variatie in de oefensituaties aan. Bijvoorbeeld iets leren vragen aan je 
eigen docent, aan de directeur, aan een medeleerlingen, enzovoort. 
 Geef de toepassingsmogelijkheden van het geleerde heel expliciet aan. 
Bijvoorbeeld de ll. heeft geleerd zijn hand op te steken als hij iets wil vragen. Geef 
expliciet aan dat dit ook geldt bij de andere docenten, bij de gymleerkracht, 
enzovoort. 
 Overleg en samenwerking met de ouders is erg belangrijk. De transfer wordt 
bevorderd als ouders en school hetzelfde spoor bewandelen. De ll. heeft 
bijvoorbeeld met behulp van pictogrammen geleerd wat het moet doen als hij 
naar de wc gaat. Thuis worden dezelfde pictogrammen gebruikt als de ll. naar de 
wc gaat. 
De verwerking van opdrachten hangt af van de instructie: hoe duidelijker en 
explicieter deze is des te beter een ll. met autisme de opdracht zal kunnen uitvoeren. 
Om een opdracht zo duidelijk mogelijk te maken voor een leerling met autisme 
volgen hieronder enkele tips. 
Werkopdrachten 
 Geef concreet aan wat de ll. moet doen en wat van de ll. verwacht wordt. 
 Markeer goed het begin- en eindpunt van een opdracht. Je begint hier ... en stopt 
daar … Bij meerdere opdrachten moeten de opdrachten goed genummerd zijn. 
 Geef ook de tijd aan die de ll. tot zijn beschikking heeft om de opdracht uit te 
voeren (op klok aangeven). Zorg dat er voldoende tijd is in verband met de 
langere verwerkingstijd die veel ll. met autisme nodig hebben. 
 Ga uit van een vaste lesopbouw en van vaste werkwijzen. Liefst hebben ook de 
werkbladen een vaste opzet, zodat de ll. precies weet wat hij moet doen. Een ll. 
met autisme heeft een grote behoefte aan vaste routines. 
 Geef de ll. (in het begin) één opdracht tegelijk.
 Gebruik bij complexe, samengestelde opdrachten waarin de ll. meerdere stappen 
5 
moet zetten handelingsschema's, waarin precies de stappen aangegeven staan 
die achtereenvolgens uitgevoerd moeten worden. 
 Maak ook bij vrije opdrachten gebruik van een schema waarin de stappen 
aangegeven staan en bespreek deze vooraf met de ll.. Gooi de ll. niet meteen in 
het diepe. Het maken van bijvoorbeeld een werkstuk is te veel ineens. 
 Maak afspraken met de ll. over wat het moet doen als hij niet verder kan met een 
opdracht. De ll. kan bijvoorbeeld een vraagteken op de tafel leggen. 
 Geef na afronding van de opdracht direct feedback aan de ll.. 
 Moedig de ll. tijdens de uitvoering van de opdracht aan. Beloon de ll. als hij de 
opdracht goed uitgevoerd heeft. Het mag bijvoorbeeld iets doen wat hij/zij leuk 
vindt. 
 Spreek concreet met de ll. af wat hij gaat doen als de opdracht klaar is. Ll. met 
autisme hebben grote moeite met 'lege momenten'. Je doet hen geen plezier met 
een opmerking als: "Als je klaar bent, mag je wat voor jezelf gaan doen." 
Bron: Leerlingen met autisme in de klas. Een praktische gids voor leerkrachten en 
intern begeleiders / M. Baltussen, A. Clijsen en Y. Leenders. M.m.v. M. Hansen en L. 
de Wilde 
Landelijk Netwerk Autisme (LNA), 2003 
Tips voor leerkrachten en docenten: 
Leren is een proces waarbij twee partijen zijn betrokken. Het vraagt openstaan voor 
elkaar, communicatie. Doordat leerlingen met autisme niet spontaan betrokken zijn 
bij hun omgeving kun je op hen niet hetzelfde beroep doen als op leerlingen zonder 
autisme. Docenten moeten proberen de vaardigheden die niet aan te leren zijn, zoals 
inlevingsvermogen of voelen wanneer de grens bereikt is, te compenseren door het 
maken van bepaalde afspraken met de leerling. Aan de hand van concrete situaties 
kan de docent proberen de leerling bewust te maken van zijn/haar rol binnen het 
geheel, bijvoorbeeld als probleemoplosser of als klasgenoot. 
Wat docenten moeten weten 
- Leerlingen met autisme passen zich niet aan, de docent moet zich aan de 
leerling aanpassen. 
- Zie moeilijk gedrag als onmacht, niet als onwil. 
- Wil een leerling met autisme kans maken op school dan moeten we ons niet in 
eerste instantie richten op de leerling, maar op de omgeving. 
- Als de leerling antwoord heeft op hoe, wat, wanneer, met wie en waar kan hij 
de opdrachten goed maken. 
- Wees voorspelbaar. 
- Stel je afstandelijk neutraal op. 
- Geef de leerling met autisme een rustige plek in de klas, dichtbij, waar je hen 
in het oog kunt houden en niet in de loop van andere leerlingen. 
- Laat de leerling eventueel in de pauzes binnenblijven.
- Zeg niet ‘snap dat nou’. Wat emotioneel niet aangevoeld wordt, vraagt om een 
6 
concrete uitleg (cognitieve omweg). 
- Praat met klasgenoten en vraag begrip. 
- Bedenk dat leerlingen met een stoornis uit het autistisch spectrum dat wat ze 
niet aanvoelen, wel kunnen aanleren. 
- Schrijf het huiswerk in het midden van de les altijd op dezelfde plek op het 
bord. 
- Luisteren en tegelijkertijd aantekeningen maken (schrijven + motorische 
inspanning) is een te complex proces. 
- Als je je eisen afgestemd hebt, mag je wel degelijk vastberaden zijn: 'we gaan 
dit gewoon doen net als iedereen'. 
- Let op plagen en pesten. 
Accepteren 
Dit houdt meer in dan alleen weten wat autisme inhoudt. Het betekent ook: begrijpen 
dat het niet gaat om onwil, maar om onmacht en begrijpen dat in eerste instantie de 
docent zich moet aanpassen. 
Stimuleren 
Dit is gericht op het verhogen van de motivatie en het plezier op school. 
Stimuleer leerlingen in de klas om begrip te tonen door zelf het goede voorbeeld te 
geven. 
Leer de leerling ook aan klasgenoten en niet alleen aan de docent om hulp te 
vragen. 
Stimuleer vriendschappen en benoem, in overleg, een maatje. 
Moedig de leerling aan om mee te doen met groepsactiviteiten. 
Corrigeren 
Het verbeteren van de basale condities die bij het leren van de vaardigheid 
betrokken zijn. 
Leer ze: 
Complimentjes te geven. 
Anderen te helpen en aandacht te geven. 
Zichzelf bepaalde handelingspatronen te laten opleggen. 
Geef ze de gelegenheid om met leerlingen met dezelfde interesses te praten. 
Gebruik het gedrag van anderen als voorbeeld om iets uit te leggen. 
Compenseren 
Compenseren is gericht op het minimaliseren van de gevolgen die een leerling met 
een stoornis in het autistisch spectrum ondervindt en op het versterken van de 
relatief sterke vaardigheden (bij deze leerlingen: visueel) met behulp van 
hulpmiddelen en faciliteiten. 
Geef extra tijd bij proefwerken en het beantwoorden van vragen. 
Gebruiken van eventueel picto's of tekeningen voor de te volgen strategie. 
Veranderingen bijtijds aankondigen. 
Visualiseren van bijvoorbeeld: stappenplannen, studiewijzers en het op het bord 
zetten van het huiswerk. 
Bespreken wat de leerling moet doen bij lesuitval, roosterwijziging. 
Geven van een studiewijzer of weekplanner.
7 
Durf af te wijken van regels, voor deze leerlingen moet soms een uitzondering 
worden gemaakt. 
Voor structureren van de tekst door belangrijke tekst te onderstrepen. 
Maak afspraken over als het niet lukt wat hij dan moet doen. 
Dispenseren 
Wat niet per se hoeft overslaan. 
Welke aanpak werkt wèl en welke niet? 
Wat wèl werkt: 
Accepteren 
Aanleren wat de leerling niet aanvoelt. 
Zie gedrag als onmacht niet als onwil. 
Bepaal wat er gebeurt 
Begeleiden 
Benut interesse om iets nieuws te leren 
Reageer kort en stevig 
Motiveer de leerling 
Reageer consequent hetzelfde 
Gebruik concrete taal 
Geef duidelijke boodschappen 
Zorg voor een heldere en duidelijke structuur 
Controleer of de leerling het begrepen heeft 
Bereid de leerling voor op veranderingen 
Reik alternatieven aan voor probleemgedrag 
Leer gedragscodes cognitief aan, zoek samen naar een oplossing 
Geef uitleg over gevoelens en vriendschap 
Voorkom probleemgedrag, regels blijven herhalen want de leerling leert niet van straf 
Vertel klasgenoten waarom deze leerling dat niet kan 
Compenseren 
Geef extra tijd 
Geef concrete materialen 
Vereenvoudig schema's en modellen 
Visualiseer de stappen voor de te volgen strategie 
Laat met de computer werken 
Middelen ter ondersteuning 
Dagrooster 
Stappenplannen 
Getekende zelfinstructie 
Contracten over gedrag 
Huiswerkplanners 
Herinneringskaartjes voor gewenst gedrag 
Niet alleen verbaal lesgeven. 
Wat niet werkt: 
Begeleiden 
Verplicht de leerling niet samen te werken. 
Overhaast de leerling niet, voer de druk niet op.
8 
Verwacht niet dat als je de klas aanspreekt deze leerling het gehoord heeft. 
Denk niet dat het herhalen van een zin betekent dat deze ook begrepen is. 
Ga geen lang moraliserend verhaal houden. 
Verwacht geen empathie. 
Denk niet dat de leerling je manipuleert. 
Taalgebruik 
Gebruik niet meer woorden dan nodig is 
Gebruik zo min mogelijk figuurlijk taalgebruik. 
Voorkom kleinerende opmerkingen. 
Gedrag 
Raak een leerling niet zo maar aan. 
Laat de leerling niet steeds van plaats wisselen. 
Praat conflicten niet uit, maar maak afspraken 
Straf niet, geef regels. 
Dwing een leerling niet in de pauze het schoolplein op te gaan 
Kap fantaseren en associëren af. 
Vat gedrag niet persoonlijk op. 
Reageer niet de ene keer boos en de andere keer niet. 
Heleen Schoots, KPC-groep 
ADHD 
Welke zaken zijn duidelijk bij de leerling waarneembaar: 
heeft grote concentratieproblemen 
is impulsief in denken en handelen 
friemelt constant met spullen 
heeft duidelijk moeite met het onderdrukken van prikkels 
gaat slordiger werken naarmate de taak langer duurt 
heeft zichzelf niet onder controle 
is over beweeglijk 
is onhandig 
vertoont motorische onrust. 
Hoe dient de leerkracht hier mee om te gaan: 
structureert elke situatie sterk voor [ ook het huiswerk ], 
geeft duidelijke, korte en enkelvoudige instructies, 
doet een opdracht in kleine deeltaken splitsen, 
zorgt voor een goede taakopbouw, 
geeft een opdracht tegelijk, 
gaat geen lang pedagogisch moraliserend verhaal houden, 
geeft de leerling een rustige plaats, 
bereid de leerling voor op vrijere situaties, 
legt uit wat er misgegaan is, 
geeft complimenten voor goede sociale interacties,
9 
tracht niet boos te worden maar tracht uit te leggen welk gedrag er voor het 
foute gedrag in de plaats moet komen, 
ondersteun in woord en beeld, 
geef aan wanneer motorische onrust wel en wanneer niet getolereerd wordt. 
- tijdens instructies, luid spreken, stem variëren, gebaren maken, voldoende 
spanning inbouwen, oogcontact zoeken met leerling, 
- zoveel mogelijk variëren in opdrachten, 
- laat het kind de opdrachten verbaal herhalen, 
- noem niet steeds zijn/haar naam, zorg voor een signaal, een picto wat 
betekent werk door zodat de docent enkel naar de picto hoeft te wijzen, 
- een boodschap op het bord komt beter over als er een kleurenkader omheen 
staat, 
- time-timers gebruiken, 
- maken samen een teken, een signaal, geroffel op muziekinstrument als de ll 
moet wisselen van activiteit, beginnen aan volgende taak, 
- werken op computers (concentratie verhogend, vermijden van slecht 
handschrift), 
- koptelefoon op, 
- aparte werk/rustplek. 
Concrete adviezen voor in de klas: 
Probeer de activering van de leerling kunstmatig te verhogen door: 
- het aanbieden van levendige en interessante lesstof, 
- kleurrijke en uitnodigende materialen, 
- geef de leerling extra tijd om de opdrachten af te maken, 
- geef de leerling een plaats binnen de groep, waar hij minder afgeleid wordt, 
- stimuleer de leerling vooral door non-verbale tekens (knipoog etc), 
- ga steeds na of de leerling de informatie bereikt heeft, laat het de informatie 
herhalen, 
- leer hen hoofd- en bijzaken te scheiden, 
- geheugen- en concentratieoefeningen zijn zinvol, 
- geef regelmatig feedback en beloon de leerling meteen.

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich
"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich
"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege KontichPaul Gestels
 
Januari 2018 leren_leren
Januari 2018 leren_lerenJanuari 2018 leren_leren
Januari 2018 leren_lerenPaul Gestels
 
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1 Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1 Paul Gestels
 
Flexdidactiek en flippen 09
Flexdidactiek en flippen 09Flexdidactiek en flippen 09
Flexdidactiek en flippen 09John van Dongen
 
de hjggv?-cyclus
de hjggv?-cyclusde hjggv?-cyclus
de hjggv?-cyclusHerman Post
 
Winterschool+ 2013 Flipping the classrooml
Winterschool+ 2013 Flipping the classroomlWinterschool+ 2013 Flipping the classrooml
Winterschool+ 2013 Flipping the classroomlKennisnet
 
Lesdag 7 power pointpresentatie beginsituatie en werkvormen
Lesdag 7   power pointpresentatie beginsituatie en werkvormenLesdag 7   power pointpresentatie beginsituatie en werkvormen
Lesdag 7 power pointpresentatie beginsituatie en werkvormenDe Rooi Pannen
 
Voorstelling onderwijspraktijk 5
Voorstelling onderwijspraktijk 5Voorstelling onderwijspraktijk 5
Voorstelling onderwijspraktijk 5BaptistAmeel
 
2010 2011 observatieopdracht baso av
2010 2011 observatieopdracht baso av2010 2011 observatieopdracht baso av
2010 2011 observatieopdracht baso avchristofdesloovere
 
Slot presentatiewees papr2011
Slot presentatiewees papr2011Slot presentatiewees papr2011
Slot presentatiewees papr2011Hans Walrave
 
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...Marijke Bouwhuis
 
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...BVECongres
 
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoach
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoachBasishouding,vaardigheden en competenties leercoach
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoachhenkbrock
 
JSW artikel Vragen stellen
JSW artikel Vragen stellenJSW artikel Vragen stellen
JSW artikel Vragen stellenKaren van Kooten
 
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)ExpoSchoolaanZet
 
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio Werk
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio WerkWorkshop Sollicitatiegesprek | Studio Werk
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio WerkStudio Werk (Cybersoek)
 
De Taalmap Slideshare
De Taalmap SlideshareDe Taalmap Slideshare
De Taalmap Slideshareansterhaar
 
De Presentatie Begint Wat Aarzelend
De Presentatie Begint Wat AarzelendDe Presentatie Begint Wat Aarzelend
De Presentatie Begint Wat AarzelendElsjeDijkstra
 
2007interactieflesgevenslidesh2
2007interactieflesgevenslidesh22007interactieflesgevenslidesh2
2007interactieflesgevenslidesh2Filip Vervenne
 

Mais procurados (19)

"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich
"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich
"Leren Leren" infoavond - graad 1 - Sint-Ritacollege Kontich
 
Januari 2018 leren_leren
Januari 2018 leren_lerenJanuari 2018 leren_leren
Januari 2018 leren_leren
 
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1 Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1
Presentatie voor infoavond van 17 januari 2013 "Leren Leren" - graad 1
 
Flexdidactiek en flippen 09
Flexdidactiek en flippen 09Flexdidactiek en flippen 09
Flexdidactiek en flippen 09
 
de hjggv?-cyclus
de hjggv?-cyclusde hjggv?-cyclus
de hjggv?-cyclus
 
Winterschool+ 2013 Flipping the classrooml
Winterschool+ 2013 Flipping the classroomlWinterschool+ 2013 Flipping the classrooml
Winterschool+ 2013 Flipping the classrooml
 
Lesdag 7 power pointpresentatie beginsituatie en werkvormen
Lesdag 7   power pointpresentatie beginsituatie en werkvormenLesdag 7   power pointpresentatie beginsituatie en werkvormen
Lesdag 7 power pointpresentatie beginsituatie en werkvormen
 
Voorstelling onderwijspraktijk 5
Voorstelling onderwijspraktijk 5Voorstelling onderwijspraktijk 5
Voorstelling onderwijspraktijk 5
 
2010 2011 observatieopdracht baso av
2010 2011 observatieopdracht baso av2010 2011 observatieopdracht baso av
2010 2011 observatieopdracht baso av
 
Slot presentatiewees papr2011
Slot presentatiewees papr2011Slot presentatiewees papr2011
Slot presentatiewees papr2011
 
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...
Beelden als brug tussen stage en opleiding LBBO tijdschrift Beter Begeleiden ...
 
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...
Workshop 5 - Patrice Dijkman en Rity van der Avoort: ruimte geven, nemen en m...
 
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoach
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoachBasishouding,vaardigheden en competenties leercoach
Basishouding,vaardigheden en competenties leercoach
 
JSW artikel Vragen stellen
JSW artikel Vragen stellenJSW artikel Vragen stellen
JSW artikel Vragen stellen
 
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)
Gert van der Horn, omgaan met verschillen om OGW te ondersteunen (Eindhoven)
 
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio Werk
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio WerkWorkshop Sollicitatiegesprek | Studio Werk
Workshop Sollicitatiegesprek | Studio Werk
 
De Taalmap Slideshare
De Taalmap SlideshareDe Taalmap Slideshare
De Taalmap Slideshare
 
De Presentatie Begint Wat Aarzelend
De Presentatie Begint Wat AarzelendDe Presentatie Begint Wat Aarzelend
De Presentatie Begint Wat Aarzelend
 
2007interactieflesgevenslidesh2
2007interactieflesgevenslidesh22007interactieflesgevenslidesh2
2007interactieflesgevenslidesh2
 

Semelhante a Passend onderwijs hoe doe je dat in de klas 20112014

Ik Zeg Dat Het Zo Is! Verbeterd
Ik Zeg Dat Het Zo Is! VerbeterdIk Zeg Dat Het Zo Is! Verbeterd
Ik Zeg Dat Het Zo Is! VerbeterdMarijke.Schuiling
 
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?Jordi Casteleyn
 
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrineSandrine Rocher
 
Manieren Van Lesgeven
Manieren Van LesgevenManieren Van Lesgeven
Manieren Van LesgevenGijs Bears
 
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handout
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handoutWorkshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handout
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handouteTwinning_Nederland
 
Actieonderzoek Bijeenkomst 2
Actieonderzoek Bijeenkomst 2Actieonderzoek Bijeenkomst 2
Actieonderzoek Bijeenkomst 2Gerard Dummer
 
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...Jordi Casteleyn
 
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013Ilya Zitter
 
Pres obs kct juni 29 juni 2012
Pres obs kct juni 29 juni 2012Pres obs kct juni 29 juni 2012
Pres obs kct juni 29 juni 2012Gosse Romkes
 
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)veltk057
 
is_differentieren_te_leren
is_differentieren_te_lerenis_differentieren_te_leren
is_differentieren_te_lerenMeike Berben
 
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.Davy Mortier
 
Hb Presentatie Obhag 18112008
Hb Presentatie Obhag 18112008Hb Presentatie Obhag 18112008
Hb Presentatie Obhag 18112008gwolters
 
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112KirstenVanCampenhout
 
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-praten
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-pratenHandleiding-Je-hebt-makkelijk-praten
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-pratenHester Radstake
 
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...eTwinning_Nederland
 

Semelhante a Passend onderwijs hoe doe je dat in de klas 20112014 (20)

Ik Zeg Dat Het Zo Is! Verbeterd
Ik Zeg Dat Het Zo Is! VerbeterdIk Zeg Dat Het Zo Is! Verbeterd
Ik Zeg Dat Het Zo Is! Verbeterd
 
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?
Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren?
 
Presentatie 8 ronde 1
Presentatie 8 ronde 1Presentatie 8 ronde 1
Presentatie 8 ronde 1
 
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine
1 llo al_og5_pp6elj_leerreflectie_rocher_sandrine
 
competenties
competentiescompetenties
competenties
 
Manieren Van Lesgeven
Manieren Van LesgevenManieren Van Lesgeven
Manieren Van Lesgeven
 
Zelfreflectie
ZelfreflectieZelfreflectie
Zelfreflectie
 
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handout
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handoutWorkshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handout
Workshop differentiatie bij de mvt 4 oktober 2017 handout
 
Actieonderzoek Bijeenkomst 2
Actieonderzoek Bijeenkomst 2Actieonderzoek Bijeenkomst 2
Actieonderzoek Bijeenkomst 2
 
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...
Extra kansen voor nieuwkomers: Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde ...
 
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013
Sessie4 module onderwijsontwerpen_v27dec2013
 
Pres obs kct juni 29 juni 2012
Pres obs kct juni 29 juni 2012Pres obs kct juni 29 juni 2012
Pres obs kct juni 29 juni 2012
 
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)
Didactische werkvormen comeniusproject (nederlands)
 
is_differentieren_te_leren
is_differentieren_te_lerenis_differentieren_te_leren
is_differentieren_te_leren
 
Zelfreflectie
ZelfreflectieZelfreflectie
Zelfreflectie
 
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.
2018 mspav1 spreken en luisteren in het onderwijs.
 
Hb Presentatie Obhag 18112008
Hb Presentatie Obhag 18112008Hb Presentatie Obhag 18112008
Hb Presentatie Obhag 18112008
 
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112
Leerreflectie kirsten vancampenhout_al_1112
 
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-praten
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-pratenHandleiding-Je-hebt-makkelijk-praten
Handleiding-Je-hebt-makkelijk-praten
 
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...
Workshop activerende didactiek en samenwerkend leren bij de mvt 4 oktober 201...
 

Passend onderwijs hoe doe je dat in de klas 20112014

  • 1. 1 Onderwijscafé Sittard Leeuwenborgh 20-11-2014 Het programma bestaat uit twee gedeelten: a. adviezen, communicatie en handvatten voor in de klas b. hoe pas ik mijn les aan, in een klas met verschillende leerlingen met verschillende problematieken en diagnoses. 17.00- tot 17.20 uur: - blocnootjes bekijken en met elkaar bespreken wat de aanvullende tekst kan betekenen voor jouw les en communicatie 17.20- tot 18.00 uur: - we nemen de verdere tekst met handvatten en tips door 18.00- tot 18.30 uur: - werken in tweetallen, noteer de wekvormen die je tot nu toe toepast in je les en schrijf op hoe je les is ingedeeld. Welke werkvormen gebruik je in je les: Heeft jouw les een vaste structuur: ja/nee Welke structuur gebruik je: Bedenk drie nieuwe werkvormen: 1. 2. 3.
  • 2. 2 Ondersteunend leerkrachtgedrag Autisme Interactie / communicatie Klassenmanagement Didactiek  concreet taalgebruik  korte zinnen, niet babbelen  niet: kijk me eens aan  er is gelaatsgerichtheid en geen oogcontact  geen lange monologen  geen eindeloze discussies  meer zakelijk dan emotioneel  eerst naam noemen, dan pas de opdracht geven  laat de instructie herhalen  stel concrete vragen  controleer de ontvangst  langer dan de gemiddelde 5 seconden wachten op een antwoord  beurten nadrukkelijk openen en afsluiten  help om het gesprek te starten en af te sluiten  help om af te stemmen  wees voorspelbaar  kan niet uit de voeten met stemmingswisselingen van leerkracht  communicatie uitlokken/stimuleren  geef tijd om de informatie te verwerken  communiceer één ding tegelijk  wacht tot het kwartje gevallen is  wees alert op claimend gedrag  lees lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen  verwacht geen respons op non-verbaal leerkrachtgedrag  verdraagt niet “te dicht bij staan” of “staren”  verdraagt moeilijk (onverwacht) lichamelijk contact  verduidelijken van de omgeving  dagplanning  weekplanning  werkorganisatie  werkplek  geef inzicht in de duur van activiteiten  visualisatie van de regels, taken en opdrachten  structureer vrije situaties: leswisselingen, rij maken enz.  zorg voor ordening materiaal  kondig kleine veranderingen ook aan  organiseer een vaste contactpersoon  bij sensorische overgevoeligheid: prikkelreductie (visueel-rustige omgeving, auditief-koptelefoon, etc.)  time-out ruimte  stel tussendoelen op, kleine stapjes  positieve belonen; met name complimentjes!!  structureren versus loslaten  stel duidelijke grenzen  afwisselen van inspanning en ontspanning  werken met ‘scripts’ om communicatie te bevorderen en beter te leren reflecteren  bevorder zelfstandigheid door zelf met de structuur te laten werken, niet door de structuur te ontnemen  structuur kan langzaam abstracter worden: van picto’s naar tekst, etc  help om los te komen van regels  vaste routines niet abrupt verbreken  veranderingen aankondigen en begeleiden  alert zijn op gepest worden of dominant zijn t.o.v. anderen  doe voor wat je bedoelt  laat zien wat je zegt  geef vaste oplossings-strategieën (bijv. met rekenen)  geef de samenhang aan, ook wanneer ze logisch lijken  leer zelfstandig werken aan: aansturen, controleren werk, belonen  plannen moet worden aangeleerd  laat succeservaringen opdoen  ga soepel om met spreekbeurten  laat ook alleen werken aan opdrachten, werkstukken  sociale cognitietraining is belangrijk  oefenen sociale vaardigheden in verschillende contexten; kennismaken, luisteren, iets vragen, praatje beginnen, nee zeggen, iets bepraten, kritiek krijgen, kritiek geven, gevoelens uiten, relatiebevorderende activiteiten  werk aan inzicht over eigen handicap  geef voorlichting aan medeleerlingen  laat niet altijd op het hoogste niveau werken  accepteer het concrete denken: boomsommetjes (paars)laten kleuren leidt tot flippen  aanleren van gespreksregels  schat ze niet te hoog in  stimuleer gericht kijken, gericht luisteren  maak concreet wat abstract is  maak impliciet wat expliciet is  leer juist taalgebruik aan in juiste context  leer om juiste betekenissen te verlenen
  • 3. 3 Tips voor de didactische aanpak Het ontwikkelingsprofiel van leerlingen met autisme is vaak erg disharmonisch, met uitvallers en uitschieters. De resultaten op school kunnen zeer wisselen. Op het ene gebied presteert de leerling goed, terwijl op een ander gebied de resultaten sterk achterblijven. Voor de docent is dit grillige beeld vaak moeilijk te duiden. Soms leidt dit tot overschatting van de leerling, soms tot onderschatting. De instructie  Geef de instructie in een rustig tempo. ll. met autisme hebben een langere verwerkingstijd nodig voordat de boodschap verwerkt is.  Laat de instructie niet te lang duren.  Treed niet in details. Beperk de instructie tot de kern van een les. Geef niet te veel informatie ineens. Noem vooral bij groepsinstructies de ll regelmatig bij naam: "Iedereen gaat nu . . Jeroen, jij gaat ook . ."  Geef expliciet aan wat van de ll. na afloop van de instructie verwacht wordt.  Geef daarbij enkelvoudige opdrachten in plaats van samengestelde opdrachten. Een voorbeeld van een samengestelde opdracht is: "Pak je taalboek, lees eerst het verhaaltje, beantwoord daarna de vragen en maak de zinnen af in opdracht 2.”  Maak bij de instructie gebruik van visuele ondersteuning. Bijvoorbeeld bij bovengenoemde samengestelde instructie, schrijf je voor de ll. met autisme op: 1. Pak je taalboek. 2. Lees eerst het verhaaltje. 3. Beantwoord de vragen uit opdracht 1. 4. Maak daarna de zinnen af in opdracht 2.  Geef de ll. voldoende tijd om te reageren op een vraag of instructie. Herhaal niet te snel. Een ll. met autisme heeft tijd nodig om een vraag te verwerken.  Maak een vaste afspraak met de ll. wat hij moet doen als de instructie niet begrepen is. Bijvoorbeeld: leg een vraagteken op tafel of ga naar de vraagtafel.  Controleer na afloop van de groepsinstructie of de ll. de instructie begrepen heeft. Taalgebruik bij het geven van een instructie  Geef concreet aan wat een ll. moet doen (doe-uitspraken).  Vermijd lange en samengestelde zinnen.  Vermijd veel bijvoeglijke voornaamwoorden, bijwoorden en tussenvoegsels.  Vermijd uitbundige gezichtsexpressies en stemintonaties.  Vermijd lange verhalen, waarin hoofd- en bijzaken door elkaar lopen.  Vermijd zoveel mogelijk dubbelzinnigheden in het taalgebruik. Ll. met autisme nemen alles letterlijk (bijvoorbeeld grapjes en spreekwoorden).  Vermijd abstracte tijdsbepalingen: 'straks', 'zo meteen', 'even'. Vermijd abstracte graadbepalingen: 'enigszins', 'verhoudingsgewijs', 'niet helemaal'. Ll. met autisme kunnen zich bij dergelijke begrippen geen enkele voorstelling bij maken.  Vermijd vraagzinnen zoals: "Zou je dit wel doen?" Terwijl je bedoelt: "Dat mag je niet doen."
  • 4. 4  Gebruik de positieve spreekvorm. Zeg niet wat de ll. niet mag doen, maar geef concreet aan wat wel van hem verwacht wordt. Bevorderen van transfer = generalisatie Voor ll. met autisme is het moeilijk om wat ze geleerd hebben in de praktijk toe te passen. Het is in het onderwijs aan deze leerlingen belangrijk om expliciet aandacht te besteden aan de transfer van aangeleerde vaardigheden in andere en nieuwe situaties. Hieronder volgt een aantal tips voor het bevorderen van transfer.  Zorg dat de ll. de leerstof of vaardigheid helemaal beheerst. Men kan beter 'overtrainen', zodat de ll. in de echte situatie buiten de klas geen negatieve ervaringen opdoet. Veel voordoen en veel herhalen.  Maak gebruik van realistische leersituaties, die dicht bij de werkelijkheid en leefwereld van de ll. staan. Breng variatie in de oefensituaties aan. Bijvoorbeeld iets leren vragen aan je eigen docent, aan de directeur, aan een medeleerlingen, enzovoort.  Geef de toepassingsmogelijkheden van het geleerde heel expliciet aan. Bijvoorbeeld de ll. heeft geleerd zijn hand op te steken als hij iets wil vragen. Geef expliciet aan dat dit ook geldt bij de andere docenten, bij de gymleerkracht, enzovoort.  Overleg en samenwerking met de ouders is erg belangrijk. De transfer wordt bevorderd als ouders en school hetzelfde spoor bewandelen. De ll. heeft bijvoorbeeld met behulp van pictogrammen geleerd wat het moet doen als hij naar de wc gaat. Thuis worden dezelfde pictogrammen gebruikt als de ll. naar de wc gaat. De verwerking van opdrachten hangt af van de instructie: hoe duidelijker en explicieter deze is des te beter een ll. met autisme de opdracht zal kunnen uitvoeren. Om een opdracht zo duidelijk mogelijk te maken voor een leerling met autisme volgen hieronder enkele tips. Werkopdrachten  Geef concreet aan wat de ll. moet doen en wat van de ll. verwacht wordt.  Markeer goed het begin- en eindpunt van een opdracht. Je begint hier ... en stopt daar … Bij meerdere opdrachten moeten de opdrachten goed genummerd zijn.  Geef ook de tijd aan die de ll. tot zijn beschikking heeft om de opdracht uit te voeren (op klok aangeven). Zorg dat er voldoende tijd is in verband met de langere verwerkingstijd die veel ll. met autisme nodig hebben.  Ga uit van een vaste lesopbouw en van vaste werkwijzen. Liefst hebben ook de werkbladen een vaste opzet, zodat de ll. precies weet wat hij moet doen. Een ll. met autisme heeft een grote behoefte aan vaste routines.  Geef de ll. (in het begin) één opdracht tegelijk.
  • 5.  Gebruik bij complexe, samengestelde opdrachten waarin de ll. meerdere stappen 5 moet zetten handelingsschema's, waarin precies de stappen aangegeven staan die achtereenvolgens uitgevoerd moeten worden.  Maak ook bij vrije opdrachten gebruik van een schema waarin de stappen aangegeven staan en bespreek deze vooraf met de ll.. Gooi de ll. niet meteen in het diepe. Het maken van bijvoorbeeld een werkstuk is te veel ineens.  Maak afspraken met de ll. over wat het moet doen als hij niet verder kan met een opdracht. De ll. kan bijvoorbeeld een vraagteken op de tafel leggen.  Geef na afronding van de opdracht direct feedback aan de ll..  Moedig de ll. tijdens de uitvoering van de opdracht aan. Beloon de ll. als hij de opdracht goed uitgevoerd heeft. Het mag bijvoorbeeld iets doen wat hij/zij leuk vindt.  Spreek concreet met de ll. af wat hij gaat doen als de opdracht klaar is. Ll. met autisme hebben grote moeite met 'lege momenten'. Je doet hen geen plezier met een opmerking als: "Als je klaar bent, mag je wat voor jezelf gaan doen." Bron: Leerlingen met autisme in de klas. Een praktische gids voor leerkrachten en intern begeleiders / M. Baltussen, A. Clijsen en Y. Leenders. M.m.v. M. Hansen en L. de Wilde Landelijk Netwerk Autisme (LNA), 2003 Tips voor leerkrachten en docenten: Leren is een proces waarbij twee partijen zijn betrokken. Het vraagt openstaan voor elkaar, communicatie. Doordat leerlingen met autisme niet spontaan betrokken zijn bij hun omgeving kun je op hen niet hetzelfde beroep doen als op leerlingen zonder autisme. Docenten moeten proberen de vaardigheden die niet aan te leren zijn, zoals inlevingsvermogen of voelen wanneer de grens bereikt is, te compenseren door het maken van bepaalde afspraken met de leerling. Aan de hand van concrete situaties kan de docent proberen de leerling bewust te maken van zijn/haar rol binnen het geheel, bijvoorbeeld als probleemoplosser of als klasgenoot. Wat docenten moeten weten - Leerlingen met autisme passen zich niet aan, de docent moet zich aan de leerling aanpassen. - Zie moeilijk gedrag als onmacht, niet als onwil. - Wil een leerling met autisme kans maken op school dan moeten we ons niet in eerste instantie richten op de leerling, maar op de omgeving. - Als de leerling antwoord heeft op hoe, wat, wanneer, met wie en waar kan hij de opdrachten goed maken. - Wees voorspelbaar. - Stel je afstandelijk neutraal op. - Geef de leerling met autisme een rustige plek in de klas, dichtbij, waar je hen in het oog kunt houden en niet in de loop van andere leerlingen. - Laat de leerling eventueel in de pauzes binnenblijven.
  • 6. - Zeg niet ‘snap dat nou’. Wat emotioneel niet aangevoeld wordt, vraagt om een 6 concrete uitleg (cognitieve omweg). - Praat met klasgenoten en vraag begrip. - Bedenk dat leerlingen met een stoornis uit het autistisch spectrum dat wat ze niet aanvoelen, wel kunnen aanleren. - Schrijf het huiswerk in het midden van de les altijd op dezelfde plek op het bord. - Luisteren en tegelijkertijd aantekeningen maken (schrijven + motorische inspanning) is een te complex proces. - Als je je eisen afgestemd hebt, mag je wel degelijk vastberaden zijn: 'we gaan dit gewoon doen net als iedereen'. - Let op plagen en pesten. Accepteren Dit houdt meer in dan alleen weten wat autisme inhoudt. Het betekent ook: begrijpen dat het niet gaat om onwil, maar om onmacht en begrijpen dat in eerste instantie de docent zich moet aanpassen. Stimuleren Dit is gericht op het verhogen van de motivatie en het plezier op school. Stimuleer leerlingen in de klas om begrip te tonen door zelf het goede voorbeeld te geven. Leer de leerling ook aan klasgenoten en niet alleen aan de docent om hulp te vragen. Stimuleer vriendschappen en benoem, in overleg, een maatje. Moedig de leerling aan om mee te doen met groepsactiviteiten. Corrigeren Het verbeteren van de basale condities die bij het leren van de vaardigheid betrokken zijn. Leer ze: Complimentjes te geven. Anderen te helpen en aandacht te geven. Zichzelf bepaalde handelingspatronen te laten opleggen. Geef ze de gelegenheid om met leerlingen met dezelfde interesses te praten. Gebruik het gedrag van anderen als voorbeeld om iets uit te leggen. Compenseren Compenseren is gericht op het minimaliseren van de gevolgen die een leerling met een stoornis in het autistisch spectrum ondervindt en op het versterken van de relatief sterke vaardigheden (bij deze leerlingen: visueel) met behulp van hulpmiddelen en faciliteiten. Geef extra tijd bij proefwerken en het beantwoorden van vragen. Gebruiken van eventueel picto's of tekeningen voor de te volgen strategie. Veranderingen bijtijds aankondigen. Visualiseren van bijvoorbeeld: stappenplannen, studiewijzers en het op het bord zetten van het huiswerk. Bespreken wat de leerling moet doen bij lesuitval, roosterwijziging. Geven van een studiewijzer of weekplanner.
  • 7. 7 Durf af te wijken van regels, voor deze leerlingen moet soms een uitzondering worden gemaakt. Voor structureren van de tekst door belangrijke tekst te onderstrepen. Maak afspraken over als het niet lukt wat hij dan moet doen. Dispenseren Wat niet per se hoeft overslaan. Welke aanpak werkt wèl en welke niet? Wat wèl werkt: Accepteren Aanleren wat de leerling niet aanvoelt. Zie gedrag als onmacht niet als onwil. Bepaal wat er gebeurt Begeleiden Benut interesse om iets nieuws te leren Reageer kort en stevig Motiveer de leerling Reageer consequent hetzelfde Gebruik concrete taal Geef duidelijke boodschappen Zorg voor een heldere en duidelijke structuur Controleer of de leerling het begrepen heeft Bereid de leerling voor op veranderingen Reik alternatieven aan voor probleemgedrag Leer gedragscodes cognitief aan, zoek samen naar een oplossing Geef uitleg over gevoelens en vriendschap Voorkom probleemgedrag, regels blijven herhalen want de leerling leert niet van straf Vertel klasgenoten waarom deze leerling dat niet kan Compenseren Geef extra tijd Geef concrete materialen Vereenvoudig schema's en modellen Visualiseer de stappen voor de te volgen strategie Laat met de computer werken Middelen ter ondersteuning Dagrooster Stappenplannen Getekende zelfinstructie Contracten over gedrag Huiswerkplanners Herinneringskaartjes voor gewenst gedrag Niet alleen verbaal lesgeven. Wat niet werkt: Begeleiden Verplicht de leerling niet samen te werken. Overhaast de leerling niet, voer de druk niet op.
  • 8. 8 Verwacht niet dat als je de klas aanspreekt deze leerling het gehoord heeft. Denk niet dat het herhalen van een zin betekent dat deze ook begrepen is. Ga geen lang moraliserend verhaal houden. Verwacht geen empathie. Denk niet dat de leerling je manipuleert. Taalgebruik Gebruik niet meer woorden dan nodig is Gebruik zo min mogelijk figuurlijk taalgebruik. Voorkom kleinerende opmerkingen. Gedrag Raak een leerling niet zo maar aan. Laat de leerling niet steeds van plaats wisselen. Praat conflicten niet uit, maar maak afspraken Straf niet, geef regels. Dwing een leerling niet in de pauze het schoolplein op te gaan Kap fantaseren en associëren af. Vat gedrag niet persoonlijk op. Reageer niet de ene keer boos en de andere keer niet. Heleen Schoots, KPC-groep ADHD Welke zaken zijn duidelijk bij de leerling waarneembaar: heeft grote concentratieproblemen is impulsief in denken en handelen friemelt constant met spullen heeft duidelijk moeite met het onderdrukken van prikkels gaat slordiger werken naarmate de taak langer duurt heeft zichzelf niet onder controle is over beweeglijk is onhandig vertoont motorische onrust. Hoe dient de leerkracht hier mee om te gaan: structureert elke situatie sterk voor [ ook het huiswerk ], geeft duidelijke, korte en enkelvoudige instructies, doet een opdracht in kleine deeltaken splitsen, zorgt voor een goede taakopbouw, geeft een opdracht tegelijk, gaat geen lang pedagogisch moraliserend verhaal houden, geeft de leerling een rustige plaats, bereid de leerling voor op vrijere situaties, legt uit wat er misgegaan is, geeft complimenten voor goede sociale interacties,
  • 9. 9 tracht niet boos te worden maar tracht uit te leggen welk gedrag er voor het foute gedrag in de plaats moet komen, ondersteun in woord en beeld, geef aan wanneer motorische onrust wel en wanneer niet getolereerd wordt. - tijdens instructies, luid spreken, stem variëren, gebaren maken, voldoende spanning inbouwen, oogcontact zoeken met leerling, - zoveel mogelijk variëren in opdrachten, - laat het kind de opdrachten verbaal herhalen, - noem niet steeds zijn/haar naam, zorg voor een signaal, een picto wat betekent werk door zodat de docent enkel naar de picto hoeft te wijzen, - een boodschap op het bord komt beter over als er een kleurenkader omheen staat, - time-timers gebruiken, - maken samen een teken, een signaal, geroffel op muziekinstrument als de ll moet wisselen van activiteit, beginnen aan volgende taak, - werken op computers (concentratie verhogend, vermijden van slecht handschrift), - koptelefoon op, - aparte werk/rustplek. Concrete adviezen voor in de klas: Probeer de activering van de leerling kunstmatig te verhogen door: - het aanbieden van levendige en interessante lesstof, - kleurrijke en uitnodigende materialen, - geef de leerling extra tijd om de opdrachten af te maken, - geef de leerling een plaats binnen de groep, waar hij minder afgeleid wordt, - stimuleer de leerling vooral door non-verbale tekens (knipoog etc), - ga steeds na of de leerling de informatie bereikt heeft, laat het de informatie herhalen, - leer hen hoofd- en bijzaken te scheiden, - geheugen- en concentratieoefeningen zijn zinvol, - geef regelmatig feedback en beloon de leerling meteen.