Dr. Ahmet Üçer'e katkılarından dolayı teşekkür ediyoruz.

1. Madenler Manyetik Yöntemi
1)Gravite Yöntemi Maden
Madenleri iki ana guruba ayrılabilir. 2)Manyetik Yöntem Bu yöntemin temeli yerin manyetik alanında meydana gelen
3)Elektrik Elektro Yöntemler
Jeofiziği
değişimleri inceler. Manyetik yöntemin kullanıldığı alanlarda
1)Metalik madenler; Altın, Antimuan, Bakır, Boksit, 4)Sismik Yöntem Yöntemleri
Kalay, Kurşun, Çinko, Krom, Kadmiyum, molib- 5)Radyoaktif Yöntemler. aranılan madenin süseptibilitesinin çevresine göre farklı olma-
den, Nikel, Vanadiyum, Demir, Manganez, Tungs- 6)Radyoaktif Yöntemler sı gerekir. Bu yöntemde maden aramacılığında genelde toplam
ten(Wolfram), Osmiyum vb.madenlerden oluşur.
alan (T) ve düşey alan (Z) ölçülür. Manyetik yöntemde çevre-
2)Endüstriyel hammaddeler; Alçı taşı, Kuvars, Alunit,
Kuvarsit, Asbest, Kükürt, Manyezit, Lüle taşı, Barit,
Gravite Yöntemi sine göre büyük süseptibilite farkı gösteren bazı madenler;
Mermer, Bentonit, Bor, Olivin, Boya topraklar, manyetit, pirotin ve ilmenittir. Bu madenlerin aranmasında
Gravite yöntemi yeryuvarının yerçekimi ivmesi (g)’nin değişi-
direk yöntemdir. Bir de manyetik duyarlılığı az (süseptibilitesi
mini inceleyerek yer altı yapısını açıklamaya çalışan bir yön-
Maden Arama Aşamaları düşük) olan ve çevre kayacı daha büyük süseptibiliteye sahip
temdir. Yer altı yapısı homojen bir yapıda olmayıp magmatik,
olan hematit, krom ve sülfürlü maden yatakların aranmasında
sedimanter, metamorfik ve ekonomik açıdan önemli mineral
1)Paleocografik bulgular yardımcı bir yöntemdir. Aşağıda bazı kayaçların ve manyetik
topluluklarından oluşur. Bu yapılar yerin değişik derinliklerin-
2)Jeoloji Haritaları (amaca bağlı olarak farklı ölçeklerde) cisimlerin süseptibiliteleri verilmiştir (K. Ergin 1985).
de farklı yoğunluklarda ve farklı geometrilere sahiptir.
3)Metalojeni Haritası; Maden ve Mineralizasyon bilgileri Metalik Mineraller(.10-6)emu Kayaçlar(.10-6)emu
Bu tür değişimler yerçekim ivmesinin düşey bileşeninde belir-
4)Uzaktan Algılama Magnetit (100.000-1.200.000) Granit (80-1.200)
gin değişimlere neden olmaktadır. Bu tür değişimler gravimet-
5)Jeokimya İlmenit (25.000-300.000) Pegmatit 250-8000
6)Jeofizik rik cihazlarla ölçülür ve ölçülere gerekli düzeltmeler yapılarak
Pirotin (50.000-500.000) Dolomit 1600
7)Sondaj bouguer anomali haritaları oluşturulur. Bu haritaların yorum-
Hematit (200-3.000) Gabro 300-7200
8)Kaynak ve/veya Rezerv hesabı lanması ve gerekiyorsa uygun filtreleme teknikleri ve model
teknikleri uygulanarak yer altı yapısının geometrik yapısı bu-
lunabilir.
Gravite yöntemi maden aramacılığında çok kullanılan yöntem-
lerden biridir. Bu yöntemin kullanıldığı maden sahalarında
madenin yoğunluğunun çevre kayaca göre farklı olması gere-
kiyor. Gravite yöntemi; manyetit, krom, masif sülfat, hematit,
kalkopirit ve bunun gibi çevre kayaca göre farklı yoğunluğa
sahip madenlerin aranmasında ucuz ve güvenilir bir yöntemdir
(Uçer, 2005). Aşağıdaki bazı metallerin ve kayaçların yoğun-
lukları verilmiştir (K. Ergin 1985) Üçer, 2000
3 3
Metalik Mineraller (gr/cm ) Kayaçlar (gr/cm )
Magnetit 5,12 Granit 2,64
Demir sahasında yapılan gravite ve manyetik yöntemlerin
Kromit 4,36 Gabro3,03
verileri birlikte modellenerek demir cevherinin boyutları bu-
Pirit 5 Bazalt 2,99
lunmuştur .
Çiftçi, 2011
Galen 7,5 Siyenit 2,77

2. Elektrik ve Elektromanyetik Elektromanyetik Yöntemler
Yöntemler
2)Manyetotellürik (MT), Audio Manyetotellürik (AMT),
Elektrik ve Elektromanyetik olmak üzere iki ana başlık altında Control cours Audio Manyetotellürik (CSAMT), Transient
toplanabilir. Elektromagnetik, Turam, Sligram, AFMAG, Radar vb yön-
temler. Aşağıda çok kullanılan elektromanyetik yöntemler
anlatılmıştır.
Elektrik Yöntemler
MT yöntemler, derin yer altı bilgileri elde etmeye uygun oldu-
Elektrik Yöntemler; Yapay Uçlaşma (IP-SIP), Doğru akım ğunda özellikle provens amaçlı çalışmalarda kullanılır. Etkin
Özdirenç, Doğal potansiyel (SP), Mise a la Masse, Komplex derinliği yaklaşık 150 km dir. Yerden ilk 300 m’lik derinlik-
özdirenç yöntemleri lerde yüksek çözünürlüğe sahip değildir. Derin amaçlı çalış-
malarda kullanılır.
Yapay Uçlaşma (IP-SIP) yöntemi genelde sülfürlü cevherlerin
ve kil depozitlerin araştırılmasında sıkça kullanılan direk yön- AMT ve CSAMT yöntemleri 10000-0.125 Hz aralığında yapı-
temlerdendir. Bu yöntemde zaman ortamı Şarjabilite veya lan elektromanyetik yöntemler olup etkin derinliği yüzeyden
frekans ortamı frekans efekt bazen de faz değerleri olarak yaklaşık 3-4 km’dir. Bu derinliklerde MT yöntemine göre
ifade edilir. Ayrıca frekans ortamı metal faktör de hesaplanır daha yüksek çözünürlüğe sahiptir.
ve iletkenliğin bir göstergesi olarak ifade edilir. SIP gibi
spektral yapay uçlaşma yöntemlerinde col-col parametereleri OLDENBURG, D.W. and Y. Li, 1994 TEM ve TDEM yöntemi iletken seviyeler çevredeki düşük
de hesaplanarak cevherin özellikleri ifade eden parametreler iletkenli sevilerinin bulunmasında kullanılır. Bu yöntemde
Avusturalya Queensland Galenit-Sfalarit sahası Jeolojik –
de bulunabilir. Bu yöntemle kalkoprit, galenit, vb sülfürlü yere bir elektromanyetik verilip daha sonra akım kesilerek
sondaj Kesiti, rezistivite ve şarjabilite model kesiti.
cevher araştırmalarında kullanılır. kalıntı elektromanyetik alan zamana bağlı değişimi ölçülür ve
Tokgöz. 1997 buradan hareketle zamanın fonksiyonu olarak özdirenç değer-
Özdirenç çalışmaları ise, metalik maden sahalarının bulunduk- leri hesaplanır. Kalkoprit, galenit, grafit gibi iletken cevher
ları ortamlarda, çoğunlukla alterasyonlu seviyelerde bulunur ortamların araştırmasında kullanılır.
ve çevre kaya göre farklı özdirenç değerlerindedir. Bu özellik-
lerinden yararlanarak cevher içeren metalik madenlerin aran- Turam ve Sligram yöntemler de elektromanyetik yöntemler-
masında ve çevresine göre farklı özdirenç değerleri gösteren den olup iletken cevher araştırmaların araştırılmasında etkin
endüstriyel tuzlar (bor vs), pomza, endüstriyel killer, manga- yöntemdir. Birincil ve ikincil alan oranlarından ortamın ilet-
nez vb maden aramalarında sıkça kullanılır. kenlik durumu bulunabilir.
Doğal Potansiyel (SP) yöntemi sülfürlü ve iletken cevherlerin
aranmasında sıkça kullanılır. Ayrıca kil depozitlerin aranma-
sında da kullanılmaktadır.
Mise ala masse yöntem genelde mostra veren cevher kütlele-
rin yeraltı uzanımlarının bulunmasında kullanılır.
Komplex özdirenç yöntemleri, genelde Klasik IP ve Özdirenç 1)Ultrabazik kayaç, 2)Argillaceous şist, 3)Diyabaz, 4)Masif
yöntemlerinde sonuç alınamayan sahalarda çok farklı frekans- cevher kütlesi, 5)Dissemine olmuş mineral seviyesi, 6) St. Petersburg State University Geological faculty Center of Electromagnetic methods
lar kullanılarak (20 değişik frekans) cevher ve yan kayacın
genlik ve faz spekturumlarından bulunur. Aynı şarjabilite veya Bakır sülfit cevher yatağı Jeolojik kesit ve Jeofizik profilleri AMT yöntemi ile yapılan Polimetal Aramaştırmaları.

3. Sismik Yöntemler
Sismik yansıma ve Kırılma yöntemler olarak uygulanmakta-
Bu yöntem elektromanyetik yöntem olup kayaçların dielekt- Radyoaktif Yöntemler
rik özelliklerinden yararlanılır. Veri işlemi ve yorumu daha Dünyada fosil yakıtların kısıtlı olması ve diğer enerji kaynak-
dır.
çok sismik yöntemlere benzer. Bu yöntem ilk önce buz ka- ların kısıtlı olduğu ülkelerde nükleer enerjiye başvurmuşlardır.
lınlığının ölçülebilmesi için geliştirilmiştir. Normal yer orta- Bu enerjiyi sağlayan başlıca radyoaktif elementler uranyum ve
Sismik Maden Uygulamaları mında yapılan çalışmalarda elde edilen verilerin işlenmesi toryum’dur. Uranyum, toryum ve diğer radyoaktif elementler
sonucunda 1 – 50 m gibi araştırma derinliğine ulaşıldığı bazı metalik ve endüstriyel madenlerin aranmasında yardımcı
Sismik yöntemlerde yere titreşim sinyali yollanır ve tabakalar-
görülmüştür. Genelde maden galerilerde cevherin takibi, yöntem olarak ta kullanılmaktadır. Magmatik kayaçlarda rad-
da kırılan ve yansıyan sinyaller kayıt yapılarak ortam ile ilgili
bilgi edinilir. Bu da elastik dalgaların arz içinde yayılması ile yoaktif mineraller içerir. Özellikle altere olmuş magmatik
ilgili fizik prensiplerine dayanır . Sismik yöntemde tabakaların kayaçlarda radyoaktif minerallerde zenginleşme olur. Bu zen-
ve madenlerin sismik hız farklarından yaralanarak araştırma ginleşmeler bazen sedimanter formasyonlar içine taşınarak
yapılmaktadır. Son yıllarda üç boyutlu sismik tomografi özel- radyoaktif mineral zenginleşmeleri görülebilir. Ayrıca killer
likle endüstriyel maden aramalarında (mermer, endüstriyel içinde de radyoaktif mineral içeriklerinden ötürü killerin araş-
tuzlar vb), tabakalı yapı gösteren metalik madenlerin tırmalarında da kullanılmaktadır. Son yıllarda geniş bant
(kalkoprit, galenit, vb) aranmasında ve rezerv çalışmalarında spektrometrelerin kullanımı ile radyoaktif elementler ve oran-
kullanılmaktadır. larını bulmak kolaylaşmıştır. Gama ışını spektrometresi etütle-
ri sonunda potasyum konsantrasyonunu % olarak, uranyum ve
Berkan Ecevitoğlu
toryum konsantrasyonunu ise ppm cinsinden ve mikrorönt-
gen/saat cinsinden yerin radyasyon dozunu gösteren haritalar
Galerilerin Yeryüzünden belirlenmesi. hazırlanır. Etütlerde 0.2-3 MeV enerji aralıklı 256 kanallı
spektrometreler kullanılması halinde, yerin yapay radyoizotop
dağılım haritaları da hazırlanabilir. K, U ve Th konsantrasyon
haritaları ve yer radyoaktif haritaları yardımı ile doğal radyo-
aktif elementler, bileşiminde bu elementler bulunulan mineral-
ler, bu mineralle köken ve litolojik bağımlılığı olan diğer mi-
Düşünür, D., 2004
neral aranabilir.
Berkan Ecevitoğlu
Kesitte bir maden galerisi duvarından alınan yer radarı kesi-
tinde Alıcı ve verici antenlerin her ikisi de duvarın aynı tara-
fındadır. ‘Pillar face’ duvarın ön yüzünü, ‘Back side of the
pillar’ duvarın arka yüzünü göstermektedir. Duvarın her iki
yüzünün de düz olduğu halde, arka yüzünün yer radarı kesi- IAEA July-2003
Klaus Helbig and Sven Treitel, 2007 tinde ondüleli görünmesi, elektromanyetik dalga hızının
Sismik yansıma yöntemi ile diapir, antiklinal, fay gibi yapısal yanal yönde değiştiğini göstermektedir. Kesitin sol yukarı-
Uranyum konsantrasyon haritası. Konsantrasyon maviden
unsurların bulunması. sından sağ aşağısına doğru uzanan bir çatlak dikkat çek-
kırmızıya doğru artmaktadır.

4. Havadan Yapılan Jeofizik Çalışmalar Havadan Radyometrik Ölçümler EM Yöntemleri
Havadan gravite, manyetik, elektromanyetik ve radyoaktif Havadan yapılan Spektrometre ölçülerinde U, Th ve K kon- Elektromanyetik yöntemler sırası ile klasik EM, TEM, VTEM,
yöntemler uygulanmaktadır. Havadan yapılan yöntemler sa- santrasyonu haritaları hazırlanarak radyoaktif elementler ara- ZTEM vb gibi yöntemler kullanılır. Kayaçların iletkenlik
nabildiği gibi diğer radyoaktif olmayan madenler aranmasına farklarının dan yararlanılarak cevherli seviye ile çevre kayacı
yesinde büyük ve karadan araştırılması zor ormanlık ve batak-
kılavuzluk etmektedir. arasında oluşan iletkenlik farklılıklarından yararlanılarak cev-
lık alanların araştırılmasında çok kullanılan yöntemlerdir.
her yatakları araştırılır.
Gravite yöntemi çevre kayaca göre yoğunluğu yüksek maden-
lerin aranmasında kullanılır. Galenit, hematit, manyetit , man-
yezit vb maden aramalarında ve tektonik yapıları bulmada
sıkça kullanılır. Havadan Yapılan manyetik haritalar manyetik
duyarlılığı çevre kayaca göre farklı olan madenlerin aranma-
sında sıkça kullanılır. Manyetit pirotin gibi madenlerde direk
yöntemdir.
AiroTem system; Boyko, W., Paterson, N. and Kwan, K.
IAEA July-2003
Hava sistemlerinde kullanılan TEM sistemleri
Havadan yapılan Spektrometre ölçülerinde U, Th ve K kon-
santrasyonu haritası.
Richard Lane ,Airborne gravity 2004
Gradient Gravite ölçsü almaya uygun gravimetreler
Aeroquest İnternational airborne geophisics
AiroTem system; Boyko, W., Paterson, N. and Kwan, K.
Kimberlit sahasında havadan yapıla TEM ve Manyetik yön-
Hava sistemlerinde kullanılan TDEM sistemlerin iletken ma-
temler. Profiller boyunca alınan ölçüler TEM , renkli kontur
Aeroquest İnternational airborne geophisics den sahasında uygulanması.

5. Jeofizik Kuyu Logları Jeofizik Kuyu Log Türleri
Kuyu Logları genelde Kuyu dizaynının sağlıklı yapılması ve Belli başlı kuyu logu cinsleri aşağıda sıralanmıştır.
buna bağlı olarak maksimum verimliliğin ortaya çıkarılması-
dır. Kuyu loglarını sondajla geçilen formasyonların litolojik, A)Elektrik logları
petrofizik ve kimyasal özelliklerdeki değişimlerin derinliğin
fonksiyonu olarak ölçülmesidir. Metalik ve endüstriyel ma- A1)Doğal potansiyel (SP) logu
denlerin fiziksel özellikleri ve kalınlıkları formasyon içinden
A2)Özdirenç (Rezistivite) loğu
ayıklamak mümkündür. Bu bilgiler sondajın kimliği niteliğin-
dedir. a-Klasik Rezistivite (16’-64’-18.8 lateral)
b-Odaklanmış rezistivite (laterolog focused)
c-Mikro rezistivite (mikrolog-mikrolaterolog)
A3)İndüksiyon loğları
A4)Yapay Uçlaşma (IP-SIP) loğu
B)Akustik (Sonik) log
C)Radyoaktif loğlar
C1)Gamma-Ray loğu
C2)Nötron loğu
C3)Density(Yoğunluk) logu
D)Çimento(CBL) loğu
MTA
OLDENBURG, D.W. and Y. Li, 1994
Galenit(Pb-Zn) ve Kalkoprit(Cu) sülfürlü cevher sahasında
kuyu içi IP (özdirenç şarjabilite) loğu. Cevherli seviyeler bü-
yükfaz (zaman ortamı IP de şarjabilite ye eşdeğerdir) ve
düşük özdirençli anomali vermektedir.