1. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым
министрлігі
Оңтүстік Қазақстан облысы
Шардара ауданы
А.Иманов атындағы жалпы орта мектеп
(оқу-әдістемелік құрал)
Химия-биология пәнінің мұғалімі:
Арзықұлова Жансұлу.
Шардара-2009ж.
1

2. Арзықұлова Жансұлу Көркембайқызы
Білімі: Жоғары ЖТИЛПП, Сырдария
университеті. ОҚО
Біліктілік
санаты:
13 разряд.
Мақсаты: Оқушының жеке басының дара
және дербестігін ескеріп, олардың
өз бетінше ізденуін арттыру
Ұстанатын
қағидасы:
«Сөйлеген сөзімен, істеген ісімен
де үлгі болу»
Тілегі: Дамыған елу елдің қатарына
қосатын білімді де парасатты
ұрпақ тәрбиелейтін ұстаздардың
мәртебесі биік, мерейі үстем
болсын.
2

3. І. Кіріспе
Біздің еліміз өзінің ғылыми-техникалық,
экономикалық ресурстық, рухани дамуының жаңа
деңгейіне бағытталуда.
Республика өміріндегі өзгерістер білім беру
саласына, соның ішінде мектепте оқушыларды
дара тұлға етіп тәрбиелеу ісіне де әсерін
тигізуде. Мектеп оқушыларын білімнің қажетті
деңгейімен қамтамасыз ету, оларды отандық,
ұлттық және әлемдік мәдениет арналарынан
сусындату басты міндет болып қала береді,
өйткені егеменді елдің ертеңі оқу-білімнің
тереңдігімен өлшенеді.
«Бәсекеге қабілетті ұрпақ» тәрбиелеу-
бүгінгі күніміздің талабы. ОСыған байланысты
оқушыларды дара тұлға етіп тәрбиелеу үшін
жүргізілетін жұмыстардың мақсаты мынадай:
1. Оқушыларды өзгермелі өмірде қорықпай,
еркін өмір сүруге бағыттау;
2. БІлімі мен білігіне сай келетін бағдар
таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу;
3. Өз бетінше жұмыс істеу дағдыларымен
қалыптастыра дамыту;
Орыстың ұлы педагог-ғалымы К.Д.Ушинский
«Мұғалім-өзінің білімін үздіксіз көтеріп
отырғанда ғана мұғалім, оқуды ізденуді
3

4. тоқтатысымен оның мұғалімділігі де
жойылады»-деген. Қазіргі таңда еліміздің
барлық дерлік орта мектептерінде білімнің
жаңа жүйесі енгізіліп жатыр. Мұндағы негізгі
мақсат-жаһандану заманында білімнің
бүкіләлемдік кеңістігіне ену. Осыған орай білім
мазмұнын да, оған қойылатын талаптар да
өзгереді. Сабақ жаңа заман талабына сай
өзгеріп тұрса, оқушыларға ықпалы ерекше
болады.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнен
асқан кәсіптік шеберлікті, арнайы дайындық
пен ізденісті, талап етеді.
Технология ұғымы техника мен ғылым
алғаш дамып өркендеген кезеңдерде, 1872
жылы енгізілді. Латынша «технос»-кәсіп,
өнер, шеберлік, «логос»-ілім, ғылым деген
мағынаны білдіреді. Яғни, технология барлық
ғылымның ажырамас бөлігі, білім беру
жүйесінің жаңа технология түрінде
қабылданып, қолданылуы. Педагогикалық
технология дегеніміз-тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық
жүйенің жобасы. Педагогикалық технология
білімдік мақсатқа қол жеткізудегі оқушы мен
мұғалімнің жүйелі тұжырымдамалары,
нормативті, обьективті , көп нұсқалы
әрекеті.
4

5. Мұғалім-ізденімпаз, ғалым, өз пәнінің білгірі,
теориялық біліммен жоғары дәрежеде
сусындаған тұлға болуы керек. Мұғалім әрі
психолог тәрбиеші, тынымсыз еңбекқор,
дамытушы, ұлттық болмысты
қалыптастырушы, шәкірт жүрегіне жол
тапқан, патриоттық сезімді дамытушы
тұлға.
5

6. ІІ. Түсінік хат
Химия, биология сабақтарында жаңа
технология элементтерін пайдалану тиімділігі
Мақсаты:
- Балалардың өз бетінше білім алу процесіне
бірлесе әрекет ету, шығармашылыққа жол салу;
- Кез келген мазмұнға сын тұрғыдан қарап, екі
ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға, саналы
шешім қабылдауға сабақтарда үйрету;
- Жаңа технология элементтерін тиімді
пайдаланып отырып, оқушының ойлау қабілетін,
сөйлеу мәдениетін, шығармашылық талабын
дамыту;
- Оқушыларды тынымсыз ізденімпаздыққа
баулу, еркін, терең, жан-жақты ойлауына,
үздіксіз жұмыс жасауына бағыт беру;
- Оқушыларға жаңа білімді игерте отырып,
өмірмен байланыстырып, талдай білуге,
өзіндік ой қорытындысын жасап, ойын еркін
жүйелі түрде үйрету;
6

7. Бұл «сын тұрғысынан ойлауды дамыта
оқыту» сабағы «қарапайымнан күрделіге қарай»
дамыта оқыту тәсілі.
Дамыта оқыту дегеніміз оқушының оқу
әрекетіне қалыптастыру, оқуға деген ынтасын
ояту, қызығушылығын арттыру.
Дамыта оқытудағы педагогикалық қағида
дегеніміз мұғалімнің оқушымен
ынтымақтастығы.
XXI ғасыр білімділер ғасыры.Білімділерді
аялап, тербетер, баптап өсірер тәрбие керек.
«Адам ұрпағымен мың жасайды» дегендей, ұрпақ
тәрбиесі қай кезде де халықтық мәселе болған.
Тарихтан білетініміз: дарындылар, қабілеттілер
аса жоғары бағаланған. Сондықтан қазіргі біздің
міндетіміз талабы таудай жеке тұлғаны іздеп
тауып, оны өсіріп шығару.
«СТО» сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл
деңгейдегі ойлау жас балалардың жұмысын
дұрыс ұйымдастыруда өз даму деңгейіне сәйкес
оны шыңдалып, белгілі жетістіктерге жетері
анық. «СТО» бағдарламасында бұл сабақтағы аса
қажетті, мәнді, маңызды әрекет болып
табылады. Белсенді түрде өзі білім үйрету
жолына қайта қарап, өзгерістер енгізеді. Яғни
білім шыңына көтеріледі.
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» үшін
мынадай шаралар орындалуы қажет.
7

8. - Оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған
сынының дәлелді, дәйекті болуын талал ету.
- «Сын тұрғысынан ойлауды» бағалау.
- «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту»
бағдарламасы ең жаңашыл деген педагог-ғалым-
ұстаздардың еңбегін басшылыққа алады,
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген
мазмұнға сын тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір
пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім
қабылдауға сабақтарда үйрету.
Мен биылғы оқу жылында өз сыныбымда
осы «Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының
топтап оқыту әдісін қолданып жүрмін.
"Сын тұрғысынан ойлауды" үйрету үшін
мына төмендегі шаралар орындалуы шарт:
"Сын тұрғысынан ойлауды" тудыру үшін
уақыт керек.
Оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық
айтуға рұқсат беру.
Әртүрлі пікірлерді қабылдау.
Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді
іс-әрекетін қолдау.
Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз
жағдайларды әжуаға айналдырмау.
Жаңа педагогикалық технология оқыту
сапасын арттыруға, басқару тиімділігін
жетілдіруге, оқушылардың ой-санасының
дамуына мүмкіндік жасайды, өздігінен үйреніп
ізденуіне жол ашады.
8

9. Еліміздің әлемдік цивилизацияға
көтерілетін, мәдени дамуына үлес қосатын,
білімді де мәдениетті, парасатты, денсаулығы
мықты азамат тәрбиелеп шығару мектептің,
ұстаздар қауымының бүгінгі міндеті.
ІІІ. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту
бағдарламасынан оқушылардың алған
нәтижелері
Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған
заманында оқушылардың білім деңгейін
тереңдету, ғылыми тұрғыда дамыту, ойлау
қабілетін дамыту мақсатында жаңа технология
әдістерін тиімді пайдалану ұстаз шеберлігінің
белгісі.
Мектепте оқушыларды оқыту мен тәрбие
беру барысында алдына қойған мақсатым
оқушылардың оқудағы іс-әрекеті арқылы ойлау
дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу
процесінде бірлесе әрекет ету, шығармашылыққа
жол салу. Бұл мақсатқа жету үшін мен өзімнің
сабақтарымда жаңа технология элементерін
пайдаланып келемін. Мен басшылыққа алатын
еңбектер мыналар: Шаталов «Сызба және
белгілер моделі негізінде оқыту технологиясы»,
Қазақстандағы «Сорос Қазақстан» жәрдемімен
жүзеге асырылып отырған оқытудың
9

10. американдық үлгілері (дебат, сын тұрғысынан
ойлауды дамыту, Блум технологиясы, Дилемма
әдісі, «Сэккей» ойыны немесе «Бес жолды өлең»,
«Блиц турнир» тесті, Венн диаграммасы,
Семантикалық карта , Insert т.б.
Сондай сәттерде байқағаным 6-сынып
оқушыларының жаңаны тез қабылдап, қызыға
отырып, бірлесіп ықыласты өткізетіндігі.
Бұл «Сын тұрғысынан ойлауды дамыта
оқыту» сабағы «Қарапайымнан күрделіге қарай»
дамыта оқыту тәсілі.
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту»
бағдарламасының оқушыларға берген әсерлері мен
нәтижелері.
-Өз пікірін дәлелдейді, рефлекция жасай алады.
-Өз ойын ашық айтуға рұқсат беріледі
-Білімге құмарлығы артты.
-Өлең жазады, мәтін құрастырды, эссе жазады.
-Басқаларды тыңдай білуі.
-Қарым-қатынас жасауға дағдылануы.
-Ел алдына шығып өз ойын айтуға үйреніп,
белсенділігі артты.
-Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз
жағдайды әжуаға айналдырмауға үйренді.
-Оқушылардың бір-бірінің жағдайына, жасаған
сынына дәлелді болуын талап етуге, кез-келген
мазмұнға сын тұрғыдан қарап, екі ұйғарым-бір
пікірдің біреуін тыңдауға, саналы шешім
қабылдауға сабақтарда үйренді..
10

11. Химия пәнінен: «Д.И.Менделеевтің
периодтық заңы» 10б-сыныптарында ашық
сабақтардағы жаңа технология элементтерін
пайдалану үлгілері төмендегідей:
«Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасы
қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой-
толғаныс кезеңдерінен тұрады.
1-фаза. «Қызығушылықты ояту»
Үйрену процесі бұрынғы білетінімен жаңа білімді
ұштастырудан тұрады.
2-фаза. «Мағынаны тану»
Үйренуші жаңа ақпаратпен жұмыс істейді
тапсырма орындайды.
3-фаза. «Ой-толғаныс»
Үйренуші не үйренгенін саралап қалай қолдану
керектігін ой елегінен өткізеді.
Семантикалық карта
Д.Л.Прус
са
М.В.Ломон
осов
Д.И.Менделе
ев
А.М.Бутле
ров
Зат
массасы
ның
сақталу
заңы
Құрам
тұрақ.
11

12. Заңы
Период
тық
заңы
Атом
молек.
Ілімінің
негізін
қалауы
Органик
алық
құрылы
с
теорияс
ы
Венн диаграммасы
Жаңа сабақты пысықтау. Екі түрлі
нәрсені ерекше қасиеттерін бөліп көрсету және
екеуіне ортақ қасиеттерді табу.
12
Сілтілік
металдар
Li, Na, K, Rb, Cs
сілтілік
металдар
ға жатады,
сумен
әрекеттесіп, сілті
түзеді.Валенттілі
к
тері 1-ге тең,
нағыз
металдар.
1топтың
Галогендер
F, Cl, Br, I, At
галогендер тобын
құрайды,
мағынасы
тұз түзушілер
металдармен
әрекет
тесіп тұз түзеді,
нағыз
бейметалдар.
7 топтың негізгі
топшасында
орналасқан
Д.И.Менделеевті
ң периодтық
жүйесінде
көрсетілген
өзіндік орындары
бар өте белсенді
элементтер.

13. Биология пәнінен 6а,б-сыныптарында өткен
сайыс сабақта тақырыбы: «Қазақстандағы
жануарлар мен өсімдіктер әлемі» сабағында
қолданылған «СЭККЭЙ» ойыны немесе «Бес
жолды өлең», «Сын тұрғысынан ойлауды
дамыту» бағдарламасын барлық пәндерде
қолдануға болады. Қазақ тілі мен әдебиет пәнінен
, математика, тарих, биология, география
пәндеріне тиімді қолданғанда белгілі
жетістіктерге жетері анық.
Тақырыпты түйіндеп терең ойды, сезімді
қысқа сөзбен қазақ тілімен байланыстыра
отырып жеткізу.
1. Зат есім Күнбағыс
2. Сын есім Жасыл, сары түсті
3. Етістік Өседі, көбейеді,
қоректенеді
4. Мағыналы сөз Күнбағыс
тұқымынан май
алуға болады.
5. Синоним Күн гүлі.
Блум таксономиясы
Блумның таксономиясы-оқушыны ойлауға
үйрету, сұрақты бірте-бірте күрделене отырып,
шығармашылық ойлауға сатылай көтеруге
13
топшасында
орналасқан

14. көмектеседі. Блумның сұрақ қою өлшемі бір
сұрақтың бірнеше дұрыс жауабын табатындай
ойлауға машықтандыруда таптырмайтын құрал.
«Әрбір бала болашақ данышпан» деген
қағидаға сүйене отырып, ертеңгі күні мектеп
бітірген жас ұлан қоғамда дәрменсіздік
танытпасын десек сөйлеу мәдениетін үйреніп
шығуы тиіс.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасын
күнделікті сабақ жоспарыма енгізе отырып
байқағаным, бұл бағдарламаның әдіс-тәсілдері
оқушыларды тынымсыз ізденімпаздыққа баулиды,
еркін, терең, жан-жақты ойлауына , үздіксіз
жұмыс жасауына жол ашады.
Жаңа оқыту технологияларын пайдалану
оқушылардың белсенділігін, білім сапасын заман
талабына сай арттырады. Оқушыны талдауға ,
салыстыруға танымдық қабілетін танытуға
ұмтылдырады.
Қорыта келгенде, химия-биология
сабақтарында жаңа технология элементтерін
тиімді пайдаланып отыру оқушының ойлау
қабілетін, сөйлеу мәдениетін, шығармашылық
талабын дамыту барысында біршама нәтижесін
бере алды деп ойлаймын.
Нәтижесінде батыл шешім айта алатын,
көш басшысы бола алатын жеке тұлғаны
дайындаймыз!!!.
14
6.Бағалау
5.Топтау
4.Талда
у
3.Қолдану
2.Түсіну
1.Білім

15. 15

16. 16

17. 17

18. 18

19. 19

20. 20

21. 21

22. Жануар
сөзі парсының «джан-
Джанвар»
деген сөзінен, екінші бөлі
гінен
алынған, «джанвар» -жануар-
лар әлемі.
Сондықтан омыртқа жота
сы мүлде
болмайтын мақұлықтар-
жәндіктер
ал омыртқа жотасы бар
немесе
желісі бар мақұлықтар-жан
уарлар
деп аталады. Қазіргі кезде
дүние
жүзінде жануарлардың
2 млн
астам түрі бар деп есепте
леді,
яғни жануарлар түрінің
саны
өсімдіктер түрінен 3 есе
көп.
Қазақстанда ғана бунақ
денеелрдің 30 мыңнан астам
түрі
бар.
Өсімдік-табиғат қазынасы, халық
байлығы. Жасыл желектер ауаны
шаң мен улы газдардан тазартады
Жасыл желектер шуды бәсең-
детеді. Барлық тірі организмдер
сияқты өсімдіктерге де жыныс
тық көбею тән. Көптеген
өсімдіктерде жыныссыз
көбею мен жыныстық көбею
алмасып отырады. Гүлді
өсімдіктерде қосарланып
ұрықтану процесі жүреді,
нәтижесінде ұрықтанған
жұмыртқа клеткасынан
ұрық, ал орталық клеткадан
эндосперм дамиды. Эндо-
сперм ұрықтанған орталық
клеткадан дамиды, ал жеміс
қабырғасы жатын қабырғасы-
нан дамиды. Гүлден тұқымы
бар жеміс жетілуі үшін ол
тозаңданады, содан соң ұрықтануы
қажет.Гүлді өсімдіктердегі аталық
жыныстық клеткалар спермешілер-
тозаң дәндерінде дамиды,ал жұмыртқа
клеткалары жатынның ішіндегі тұқым
бүрінде орналасқан тозаңқапта дамиды.
Өсімдіктер де,
жануарлар да-тірі
организмдер. Бұлардың
ерекшелктері де,
ұқсастықтары көп.
Ерекшеліктің ең
негізгісі-қоректену
тәсілі. Жасыл өсімдіктер
күн энергиясын
пайдалана отырып
өздігінен қоректік
заттарды түзе алады.
Ал, жануарлар тек
дайын қоректік
заттармен ғана
қоректенеді.
Өсімдіктердің өсуі
шексіз, жануарлардың
көбі белгілі бір жасқа
дейін ғана өседі.
Жануар үнемі
қозғалады.
Өсімдіктердің тек
жапырақтары мен
сабақтары ғана шектеулі
қозғалыс жасайды.
22

23. 23

24. IV. Ашық сабақтар
Сабақтың тақырыбы: «Қазақстандағы
жануарлар мен өсімдіктер әлемі»
Сабақтың мақсаты:
1.Қазақстандағы жануарлар мен
өсімдіктер әлемімен таныстыру, адам өмірдегі,
халық шаруашылығығындағы маңызын ұғындыру:
2.Жаңа білімді игерте отырып өмірмен
байланыстырып талдай білуге, өзіндік ой
қортындысын жасап, ойын еркін жүйелі түрде
жеткізуге үйрету.
3. Пән бойынша өсімдік пен жануарларды
түсіне отырып тұжырымдай білуге баулу. Жан-
жануарлардықорғауға тәрбиелеу.
Сабақ әдісі:
Сұрақ жауап, салыстыру топтастыру, талдау.
Сабақтың түрі:
Сайыс сабақ.
Сабақтың типі:
Жаңа білім беру. «Сын тұрғысынан ойлауды»
дамыту әдісі.
Көрнекілігі:
Қазақстандағы жануарлар әлемі, Қазақстандағы
өсімдіктер әлемі сызбалары, әр балаға арналған
үлестірме қағаздар, Венн диаграммасы,
Семантикалық карта, Маркер
Пән аралық байланыс:
Сурет, Қазақ тілі, Әдебиет,Дүниетаным.
24

25. Оқушылардың биология пәніне қызығушылығын,
белсенділігін, ұжымдылығын ,
ынтымақтастығын арттыру үшін «Сын
тұрғысынан ойлау» технологиясын қолданған
тиімді. Сондықтан мен сайыс сабағымды сыни
ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту
жобасының негізгі стратегияларын
пайдаландым. «Сын тұрғысынан ойлау»
бағдарламасы: қызығушылығықтан ояту,
мағынаны тану, ой-толғаныс кезеңдерінен
түзелді.
1-Фаза. «Қызығушылықты ояту».
Үйрену процесі бұрынғы білетінмен жаңа білімді
ұштастырудан тұрады.
2-Фаза. «Мағынаны тану».
Үйренуші жаңа ақпаратпен жұмыс істейді,
тапсырма орындайды.
3-Фаза. «Ой-толғаныс».
Үйренуші не үйренгенін саралап қалай қолдану
керектігін ой елегенін саралап қалай керектігін ой
елегінен өткізеді.
1-Фаза. «Қызығушылықты ояту»
«Ой-қозғау» Стратегиясы.
1.Жануарлардың табиғаттағы маңызы.
2.Жануарлардың адам өміріндегі пайда-зияны.
3.Қорық дегеніміз, қорықта дегеніміз не?
4.Өсімдіктердің табиғаттағы маңызы.
5.Өсімдіктердің адам өміріндегі, халық
шаруашылығының маңызы.
25

26. 6.Өсімдіктердің дамыуы және өсуі.
2-Фаза. «Мағынаны тану»
Оқушылар оқулықпен жұмыс жасайды.
Топтар бойынша жалпы тапсырма оқулықтан
«Өсімдіктер мен жануарлар» тақырыбында оқып
шығу тапсырылды. Белгілі уақыттан кейін
оқушыларға топ бойынша төмендегі сұрақтар
қойылды.
Айналамыздағы барлық заттар дене деп
аталады. Тас, күн, ағаш, құс-бұлардың бәрі
денелер. Денелер өлі және тірі деп бөлінеді. Өлі
денелер тастар, жартастар,тау жыныстары-
мұның бәрі өлі табиғатты құрайды. Тірі денелер-
өсімдіктер, жануарлар,саңылауқұлақтар,
бактериялар,адамдар-бұлар тірі табиғатты
құрайды, сондықтан оларды ағзалар дейді. Өлі
денелер тек ыдырайды, ал ағзалардың өлі денеден
айырмашылығы-қоректенеді,ал ағзалардың өлі
денеден тыныс алады. Дегенмен ағзалар мен өлі
денелер бір-бірімен тығыз байланысты, бір-біріне
бағытты, себебі ағзалар айналадағы ауамен
тыныс алады, суды сіңіреді айналадағы ортаға
көмірқышқыл газын және т.с.с. заттарды бөліп
шығарады.
Осылайша ағза мен өлі табиғат арасында ұдайы
зат алмасу жүреді. Егер зат алмасу тоқтаса,
онда ағза өледі.
26

27. Тірі ағзаларды зерттеитін ғылымды биология
(«биос» -грек сөзі-тіршілік, логос-ғылым) деген
сөзден шыққан.
Табиғат ,Тіршілік, Өсімдік, Жануар өсімдік-
табиғат қазынасы, халық байлығы. Жасыл
желектер ауданы шаң маен улы газдан
тазартады.Жануар сөзі парсының «джан-
джанвар» деген сөзінен екінші бөлігінен алынған,
«жануарлар әлемі», Сондықтан омыртқа
жотасы мүлде болмайтын мақұлықтар-
жәндіктер, ал омыртқа жотасы немесе желісі
бар мақұлықтар-жануарла деп аталады.Қазіргі
кезде дүние жүзінде жануарлардың 2миллионан
астам түрі бар деп есептеледі, яғни жануарлар
түрінің саны өсімдіктер түрінен 3 есе көп.
1.Тұқымның өнуі неден басталады?
2.Тұқымның өнуі үшін қандай жағдайлар қажет?
3.Өсімдіктер көбеюдің қандай жолдары
кездеседі?
4.Эндосперм қандай клеткадан түзіледі?
5.Жануарлар үшін көбеюдің қандай маңызы бар?
6.Жыныстық клеткалар қандай аталады?
Бөлшектенудің мәні неде?
Түрленбей даму қандай жануарларға тән?
Сұрақтарға жауап алынып болғанан кейін әр топ
өздеріне таратылған семантикалық картаны
толтырып тақтаға іледі.
27

28. Семантикалық карта.
Ш.Ш.Уалиханов
Аристотель
стагрит
КарлЛинней
Халел
Досмухамедов
Жануарлар
туралы
ғылым
негізін
қалаған.
+
Жаратылыс
тану
ғылымның
оқу құралы
жазды.
+
Өсімдіктер
мен
жануарлар
дың
белгілерін
анықтады.
+
Қазақстаны
28

29. ң жануарлар
дүниесін
зерттеген
+
Тақтағы үлгі ретінде бір оқушы шығып алдын
ала дайындалған осы картаны толтырады. Әр
топ осы үлгі бойынша өз жұмысын тексереді.
Топтарға келесі тапсырма беріледі.Берілген
сөздерге Венн диаграммасын құрастыру.
І-топ 1.Өсімдік пен жануар.
2.Картоп пен қауын.
3.Сәбіз бен қызылшаға.
ІІІ-ТОП 1.Жануар мен өсімдік
2.Тырна мен қарылғаш.
3.Жылқы мен түйе.
Мысалы: Бірінші топ оқушылары құрастырған
Вен диаграмасын көрсеттейік, екінші топтың
жауабын да көрейік.
«Бес жолды» өлең немесе «С Э К К Э Й»
ойыны. Тақырпша түйіндеп тең ойды, сезімді
қысқа сөзбен қазақ тілімен байланыстырып ашып
жеткізу.
Әр топ өзіне тиісті мағлұматарды пайдалана
отырып «Бес жолды»- өлең құрастырады.
Мысалы: күнбағыс
1. Күнбағыс.
2. Жасыл, сары түсті.
3. Өседі, көбейеді, коректенеді.
4. Күнбағыстұқымынан май алуға болады.
29

30. 5. Күн гүлі.
1. Жануар.т
2. Жыртқыш, алып.
3. Қозғалады, тыныс алады, қоректенеді.
4. Жануарлар жыныстық жолмен көбейеді.
5. Аң.
1. Өсімдік.
2. Әдемі, сұлу.
3. Қоректенеді, өседі.
4. Өсімдіктер минералды заттармен
қоректенеді.
5. Гүл.
1. Зат есім – кім? не? 1 сөз
2. Сын есім – қандай? 2сөз
3. Етістік – неғылды? не істеді? қайті?
3 сөз
4. Тақырыпты ашатын сөз тіркестері немесе
сөйлем 4 сөз
5. Тақырыптың синонимі ( байланысы)
Мысалы:
1. Қан.
2. Қызыл, сұйық.
3. Ағады, ұиыиды, тасмалдайды.
4. Қан адамға өмір силаушы.
5. Тіршілік көзі.
1. Алма.
30

31. 2. Көк, сары, қызыл.
3. Өседі, піседі, жинайды.
4. Алманың құрамында дәрумендер көп.
5. Жеміс.
«Атам айтқан даналық сөздер» , Қане кім
көп біледі.
Екі топтан әр оқушы шығып «Сөздер
сөйлейді» кестесінен бір-бірден номерді алып
жауап береді, мақал-мәтелдердің соңын
аяқтайды.
Мысалы:
1. –«Нәсілі жаман сиырдан..........».
2. –«Нар-түйеден, .......»
3. –«Мал өсірсең-қой өсір, ........»
4. –«Атаңнан мал қалғанша, .......»
5. –«Дәрі-шөптен шығады, .........»
6. –«Бағбан болсаң-бақ өсір, ........»
7. –«Ер-елдің көркі,.......»
8. –«Бабалар еккен шынарды,.......»
9. –«Тау бұлағымен көрікті,..........»
10.–«Қораңда малың болсын,........»
Қорапшадағы ойын
Әр қорапшадағы жасырылған
жұмбақтарды шешу. Оқушылар жұмбақтарды
жылдам, әрі дұрыс шешуі тиіс. Әділ қазыларға
жұмбақтардың дұрыс жауабы берілдеді. Сол
31

32. жауаптарға, яғни дұрыс берілген жауаптарына
сай әр топқа балл беріледі.
1. Айт десе жүгірмес
Суға тисе сілкінбес. (........)
2. Тақиям толы сөк,
Таңертең тұрсам жоқ.(..........)
3. Сүйегі қатты
Миы тәтті (.........)
4. Тікен-тікен тік пісте,
Қысы жазы бір түсте.(...........)
5. Жерге қазық қақтым,
Қасына айдар тақтым. (..........)
6. Аспай піскен,
Қайнамай түскен. (..........)
Блум таксономиясы
1. Өсімдіктер тіршілік ету үшін қандай
жағдайлар қажет?
2. Жануарлардың қалыпты тіршілік етуі үшін
қандай жағдайлар қажет?
3. Өсімдік бірлестігі дегеніміз не? Маңызды
белгілері.
4. Жануарлардың мекен ету ортасы дегеніміз
не?
5. Өсімдңіктердің медицинада алатын орын,
адамның денсаулығына әсері.
32

33. 6.Бағалау
5.Топтау
4.Талда
у
3.Қолдану
2.Түсіну
1.Білім
6. Жануарлардың адам өміріндегі пайда-зияны.
7. Өсімдіктердің тозаңдану түрлері.
8. Жануарлардың тіршілік ету сипаты.
9. Топтау(бұл кезде әр топтың барлық
оқушыларына «Бүгінгі сабақтан мен не
ұқтым?» деген тақырыпта эссе жазу
тапсырылады)
10.Қазақстандағы жануарлар мен өсімдіктер
әлемімен таныса отырып қандай пікір
айтар едіңдер?
Блумның таксономиясы-оқушыны ойлауға
үйрету, сұрақты бірте-бірте күрделене
отырып, шығармашылық ойлауға сатылай
көтеруге көмектеседі. Шығармашылық
ойлаудың басымдылығы жағдайында ойлаудың
басқа да деңгейлерін дамытуға әкеледі.
Блумның сұрқ қою өлшемі бір сұрақтың
бірнеше дұрыс жауабын табатындай
дивергенттік ойлауға машықтандыруда
таптырмайтын құрал.
Қорытындылау. Оқушылардың жаңа
тақырыпты қалай меңгергендігі эссемен
танысу барысында анықталады. Сабақты
қорытындылап топ басшыларымен және
жюри мүшелерімен біріге отырып
оқушылардың білімін бағалаймыз.
33

34. Сабақтың жоспары
1. Ұйымдастыру сәті
2. Психологиялық дайындық
Кіріспе
3. Жаңа сабақ
4. Ұранымыз: «Ақыл-ойымызды, күш
жігерімізді білім алуға жұмсау»
5. Топ басшылары топ мүшелерімен
таныстыру.
6. «Қызығушылықты ояту», «Ой-қозғау»
стратегиясы.
7. «Мағынаны тану», оқулықпен жұмыс
8. Семантикалық карта толтыру
9. Топтастыру әдісі, Венн диаграммасын құру
10.Мақал-мәтелдер, жұмбақтар жарысы.
11.Ой-толғаныс сатысы. «СЭККЭЙ» немесе
«Бес жолды» өлең әдісі
12.Сурет салу, ой-толғау
13.«Атам айтқан даналық сөздер», Қане кім
көп біледі?
14.Қорапшадағы ойын (танымдық ойын)
15.Блум таксономиясы (жүйесі)
16.Қорытынды.
34

35. Жануар
сөзі парсының «джан-
Джанвар»
деген сөзінен, екінші бөлі
гінен
алынған, «джанвар» -жануар-
лар әлемі.
Сондықтан омыртқа жота
сы мүлде
болмайтын мақұлықтар-
жәндіктер
ал омыртқа жотасы бар
немесе
желісі бар мақұлықтар-жан
уарлар
деп аталады. Қазіргі кезде
дүние
жүзінде жануарлардың
2 млн
астам түрі бар деп есепте
леді,
яғни жануарлар түрінің
саны
өсімдіктер түрінен 3 есе
көп.
Қазақстанда ғана бунақ
денеелрдің 30 мыңнан астам
түрі
бар.
Өсімдік-табиғат қазынасы, халық
байлығы. Жасыл желектер ауаны
шаң мен улы газдардан тазартады
Жасыл желектер шуды бәсең-
детеді. Барлық тірі организмдер
сияқты өсімдіктерге де жыныс
тық көбею тән. Көптеген
өсімдіктерде жыныссыз
көбею мен жыныстық көбею
алмасып отырады. Гүлді
өсімдіктерде қосарланып
ұрықтану процесі жүреді,
нәтижесінде ұрықтанған
жұмыртқа клеткасынан
ұрық, ал орталық клеткадан
эндосперм дамиды. Эндо-
сперм ұрықтанған орталық
клеткадан дамиды, ал жеміс
қабырғасы жатын қабырғасы-
нан дамиды. Гүлден тұқымы
бар жеміс жетілуі үшін ол
тозаңданады, содан соң ұрықтануы
қажет.Гүлді өсімдіктердегі аталық
жыныстық клеткалар спермешілер-
тозаң дәндерінде дамиды,ал жұмыртқа
клеткалары жатынның ішіндегі тұқым
бүрінде орналасқан тозаңқапта дамиды.
Өсімдіктер де,
жануарлар да-тірі
организмдер. Бұлардың
ерекшелктері де,
ұқсастықтары көп.
Ерекшеліктің ең
негізгісі-қоректену
тәсілі. Жасыл өсімдіктер
күн энергиясын
пайдалана отырып
өздігінен қоректік
заттарды түзе алады.
Ал, жануарлар тек
дайын қоректік
заттармен ғана
қоректенеді.
Өсімдіктердің өсуі
шексіз, жануарлардың
көбі белгілі бір жасқа
дейін ғана өседі.
Жануар үнемі
қозғалады.
Өсімдіктердің тек
жапырақтары мен
сабақтары ғана шектеулі
қозғалыс жасайды.
35

36. 36

37. 37

38. 38

39. 39

40. 40

41. 41

42. 42

43. V. Қорытынды
Елімізде ғылым мен техника күннен күнге
қарыштап даму үстінде. Осындай салаларды
игеру үшін білімді де білікті мамандар қажет.
Өйткені, Егеменді елдің ертеңі оқу білімнің
тереңдігімен өлшенеді. Толассыз, үздіксіз өзгеріп
тұрған әлем адамнан да қабілет пен
қажеттіліктерді дамытуды талап етеді.
Ертедегі ойшылдардың сөзімен айтсақ
«шәкірт- нығырлай беретін ыдыс емес, керісінше
тұтандыруды қажет ететін шырақ». Олай
болса, мектепте білім беру ісінде оқушылардың
жеке шығармашылық қабілеттерін
дамытып,дара тұлға етіп тәрбиелеу қажет.
Қазіргі заман талабына сай оқушылардың
білім деңгейін көтеру, олардың өз бетімен
істейтін жұмысының салмағын арттыру. Заман
ағымына байланысты оқушылардың ой өрісін
дамыту, өмірде болсын, сабақта болсын тиімді
жолды пайдалана білуге қалыптастыру.
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту»
бағдарламасын барлық пәндерде қолдануға
болады. Қазақ тілі мен әдебиет пәніне,
математика, тарих, биология география
пәндеріне тиімді қолданғанда белгілі
жетістітерге жетері анық.
43

44. VI. Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қысабекова Тоты. Жанаша оқыту өмір
талабы.
«Мектеп» журналы. №9/12. 2006.
2. О.С.Габрилеян, Ж.Ә. Шоқыбаев,
Р.Н.Жұмаділова.
Химия: Жалпы білім беретін жаратылыстану-
математикалық бағытындағы мектептерге
арналған оқулық. ЖШС «Кітап баспасы» 2006.
«Дрофа».
3. «Қазақстанның білім және ғылым әлемі»
журналы. №1 (09) 2007 ж.
4. Пірімжанов Б.А., Нұрахметов H.H. «Жалпы
химия» Алматы «Анатілі» 1992.
5. АханбаевК.Химиянегіздері. Алматы, «Мектеп»
1997 жыл.
44

45. Мазмұны
І Кіріспе Бет
і
І Түсінік хат. Химия, биология
сабақтарында жаңа технология
элементтерін пайдалану тиімділігі.
3
ІІІ Сын тұрғысынан ойлауды дамыту
бағдарламасынан оқушылардың алған
нәтижелері
6
IV Ашық сабақтар.
1.Қазақстандағы жануарлар мен
өсімдіктер әлемі. 6а,б сынып.
2. Д.И.Менделеев периодтық заңы.
10а,б сыныптар.
9
V Қорытынды 42
VI Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 43
45

46. 46