1. Ñýäýâ ¹7
Õ¿ õýðýãëýñýí ãýìò
ÿâäëûã ñóäàëæ
óðüä èëàí ñýðãèéëýõ
àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ
àðãà çàì

2. • Õ¿ õýðýãëýñýí ãýìò ÿâäàë
• Х¿ч хэрэãëэсэн гэмт ÿâäëûí шалтгаан
нөхцөл
• Хүч хэрэгëэсэн гэмт ÿâäëààñ
урьдчилан сэргийлэх

3. Õ¿ õýðýãëýñýí ãýìò ÿâäàë
•
•
•
•
бие хүний амь нас
эрүүл мэнд
бие махбодь
бýлгийн халдашгүй байдлын эсрэг
чиглэсэн нийгмийн хор аюул ихтэй
тодорхой бүлэг хэргүүд хамаарíà.

4. • Тухайлбал бóсдыг санаатай алах
• бусдын бие махбодид санаатай хүнд
гэмтэл учруулах
• танхайрах
• хүчиндэх гэмт хэргүүä ãýõ ìýò

5. • Х¿ч хэрэглэсэн х¿нд гэмт хэргийн
гаралт 1980-1990 онд харьцангуй
тогтвортой байснаа 1990 оноос хойш
жил дараалж өсөлтийн коэффициент нь
мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн байна.
• Энэхү¿ өсөлтөд тухайн жил¿¿дэд ажил
сургуульгүй х¿мүүсийн хувийн жин эрс
өссөн, согтууруулах ундаа хэрэглэгчдэд
тавих хяналт хэт суларсан зэрэг х¿чин
з¿йл¿¿д нөлөºлсөн гэж ¿зэх үндэстэй.

6. • Хүч хэрэглэсэн х¿нд гэмт хэргийн
өсөлтийн зэрэгцээ энэ төрлийн гэмт
хэргээс учрах нийгмийн хор аюулын
хэмжээ, аюултай шинж нь óëàì нэмэгдэж
байна
• Тухайлбал, энэ төрлийн гэмт хэргийг
б¿лэглэж ¿йлдэх, рецидивист гэмт
хэрэгтн¿¿дээс үйлдэх, хүндр¿¿лэх
шалтгаантай үйлдэх, согтуугаар ¿йлдэх
явдал нэмэгдсээр байна.

7. • Хүнèéã ñàíààòàé àëàõ гэмт хэрэг
¿йлдэгчдийн дунд хийсэн
судалгаанаас ¿зэхэд х¿ндр¿¿лэх
шалтгаантай ¿йлдсэн хүн амины
гэмт хэрэг давамгайлж байна.
Тóõàéáàë шунахай буюу танхайрах
сэдэлтээр бусдын амь насыг
хохироосон хэрэг олонхи нь байна.

8. • Х¿ч хэрэглэсэн х¿нд гэмт хэргийн
криминологи шинжийг судлахад энэ
төрлийн гэмт хэргийн ¿йлдэгдэж
буй:
• орон байр,
• цаг хугацаà,
• арга зэрэг нь чухал ач
холбогдолтой

9. • Хүн амины хэрэг, х¿ч хэрэглэсэн
хүнд гэмт хэрг¿үдийн ихэнх нь
хот, суурин газруудад үйлдэгдэж
байна. Энэ нь манай хүн амын
нягтðал хот, суурин газарт их
байгаатай холбоотой

10. • Нөгөө талаар хот, суурин газарт янз
бүрийн гэмт бүлэглэлүүд үйл
ажиллагаагаа явуулах, тэд гэмт
хэрэг үйлдсэн ч баригдахг¿й байх
магадлал ихтэй гэж өºрсдөө
тооцдогтой холбоотой.

11. • Х¿ч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэргүүд
иргэдийн
• орон байр,
• гудамж талбай,
• бусад олон нийтийн газруудад
ихэвчлэн ¿йлдэгдэж байна.
Ялангуяа иргэдийн орон
байр, оршин суугаа газруудад
үйлдэгдэх нь илуу олон байäàã.

12. • Өөрөөр хэлбэл с¿үлийн жил¿үдýä
гудамж талбайд үйлдэгдэх энэ
төрлийн гэмт хэргээс орон байранд
¿йлдэгдэх гэмт хэргийн тоо өссөн

13. • энэ төрлийн гэмт хэрэг
хавар, зуны улиралд илүүтэй
¿йлдэгдэõ
• долоо хоногийн
Баасан, Бямба, Ням гаригò
¿йлдэгдэõ ìàãàäëàë ºíäºð
áàéäàã

14. • оройн цагаар гол төлөв ¿йлдэгдэх
бөгººд тодðóóëáàë 18-22 цагийн
хооронд олонтаа ¿йлдэгдэõ
• Мөн 18-20 цагийн орчим
согтууруулах ундааг илүү эрчимтэй
хэрэглэж байдаг ¿å

15. • Хүний эр¿үл мэндэд хүнд
гэмтэл учруулсан гэмт хэргийг
х¿нèéã ñàíààòàé àëàõ гэмт
хэрэгтэй харьцуулахад:

16. • а] хот суурин газар үйлдэгдэх нь илүү
өндөр хувьтай
• б] б¿лэглýж үйлдэх нь х¿н амины гэмт
хэрэгтэй харьцуулахад харьцангуй цºөн
• в] хохирогчдын дунд ¿л таних х¿н
харьцангуй олон байдаг.
• Мөн энэ төрлийн гэмт хэрэг гудамж
талбай, олон нийтийн газруудад
үйлдэгдэх нь олонтаа байдаг зэрэг
онцлогòîé

17. хүчиндэх гэмт хэргийн хувьд
дараахь онцлогууд
• Хүчиндэх гэмт хэрãèéí äèéëýíõè íü
нуугдмал байна. Өөрөөр хэлбэл энэ
төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгдсэн хэдий ч
цагдаагийн болон хууль хяналтын
байгууллагад
мэдээлэгдэхгүй, бүртгэгдэхгүй өнгөрөх
явдал түгээмэл байäàã
• Энэ гэмт хэргийг ¿йлдэх явцад
хохирогчийг алахаар заналхийх явдал
цөөнгүй гардаг.

18. • Хүчиндэх гэмт хэргийг бүлэглэж
үйлдэх явдал өндөр хувьтай.
• Энэ гэмт хэргийг үйлдэхдээ
сэтгэх¿йн хүч хэрэглэх явдал
түгээмэл.
• Хүчиндэх гэмт хэрэг ихэнхдýэ үл
таних хүмү¿сийн дунд гардаг зэрэг
онцлогуудòàé

19. Х¿ч хэрэãëэсэн гэмт ÿâäëûí
шалтгаан нөхцөл
• Хүмүүсийн амьжиргааны баталгаа
алдагдах, бодит орлого
буурах, ядуучуудын хувийн жин
өсөх, ажилгүйдэл газар авах, шашны
урсгалууд түрýн гарах, инфляци
нэмэгдэх, үйлдвэрлэл унах, хээл
хахууль түгээмэл ¿зэгдэл болох гэх мэт
нь гэмт õýðãèéí нөхцºл байдалд, тýð
дундаа хүч хэрэглэсэн гэмт ÿâäëûí
гаралтад шууд нөлөөлж áàéíà.

20. • ̺í хүмүүсийн амьдралд янз
бүрийн дарамт, шахалт
үзүүлýх, уламжлалт зан заншил
алдагдах, хууль биелү¿лэх
сахилга ýрс сулрах зэрэг үр
дагавруудыг бий болгосон .

21. шалтгаан нөхцºлийн олон шинжүүд
байна. Тухайлбал
• Эд материалын болон амьдралын таагүй
нөхцөл байдлын улмаас бие хүний
ирээд¿йдээ итгэх итгэл нь
алдагдах, харгис хэрцгий байдал бий
болж би яасан ч яадаг юм гэсэн санаа
бодолтой болох
• Гэмт хэргийн орчны нөлөөн дор амьдрал
үйл ажиллагаа, чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг
болсон нөхцөл байдал

22. • Хохирогчийн гэм буруутэй зан төлºв,
харьцаа, тухайлбал хүч хэрэглэсэн гэмт
хэрэг үйлдэгдэхэд хохирогч эхэлж өдөх, үг
хэлээр доромжлох, ѐс суртахуунгүй авирлах
зэрэг нь шууд шалтгаан болох нь òîõèîëäîë
• Танхай, балмад, хорлон сүйтгэх ¿зэл
бодолтой тодорхой хүм¿үсийн бүлэглэл бий
болох, нөхцөл бүрдсэн тохиолдлыг
ажиглаж, т¿үнийг зохион байгуулалтад
оруулах, ингэснээр хүч хэрэглэсэн гэмт
хэргийг захиалгаар хийлгэх

23. • Нийгмийн хэв журам
зөрчигчид, жижгэýр
танхайрагчид, архидан
согтуурагчдад хууль зөрчсөн
үйлдэлд нь хариуцлага
хүлээлгэхгүй
байх, өөгшүүлэх, эсхүл тийм
үйлдлийг хууль хяналтын
байгууллага мэдэõã¿й удаан
хугацаанд нуугдмал байлгах зэрýг
нь энэ төрлийн ноцтой гэмт хэрэг

24. • Хууль ñàõèóëàõ байгууллагуудын үйл
ажиллагааны
дутагдал, тухайлбал, ¿ндэслэлгүйгээр
ялаас чөлөөлөх, ялаас хугацаанаас
өмнө хууль бусаар чөлөөлөх, гэмт
хэргийг хугацаанд нь илрүүлýõã¿é байх
• Õýðãèéã ¿íäýñëýëã¿éãýýð õýðýãñýõã¿é
áîëãîõ
• Галт зэвсгийг хууль бусаар
хадгалах, худалдах, бусдад дамжуулах

25. • Олон нийтийн хэв журам сахиулах
болон цагдààãèéí áàéãóóëëàãûí
эргүүл постын ажлын чанар
муу, õ¿ðýëöýý ìóó áàéãàà зэрэг
олон хүчин зүйл энэ төрлийн гэмт
хэргийн гаралтад шууд нөлөөлдөг .

26. • Догшин хэрцгий, х¿чирхийлэх
зан төлөв хүүхэд насандаа
тодорхой хүмүүсийн зан төлөвт
бүрэлдэж тогтдог учраас ийм
нөхцөл байдлыг хүчирхийлэх
гэмт хэргийн шалтгааны бүрэлдэх¿үн хэсэг болгон үздэг.
Тухайлбал:

27. • Гэр бүлийн ахуй нөхцөл. Аливаа
асуудлыг хүчирхийлэх аргаар шийддэг
буруу хэвшил, ойр дотныхонтойгоо
харгис хэрцгий харьцдаг арга барил
хүүхдийн хэв шинж болж тогтох
• Оршин сóугаа газар, ажил, сургуулийн
хамт олны доторхи хүмүүсийн
хоорондын харилцаанд байдаг харгис
хэрцгий байдал, бие биенээ дээрэлхэх
харьцаа, мал амьтанд хатуу ширүүн
харьцаж байгаа байдал

28. • Хүүхэд, залуучуудыг архи
болон мансуурах бодис хэрэглэх үйл ажиллагаанд татан
оролцуулах гэх мэт нөхцөл
байдлыг хамааруулан тооцож
болно.

29. • Хүчирхийлэл ºөрөө хүчирхийллийг бий
болгодог . Хүч õýðýãëýñýí гэмт хэргийн
хор хохирлыг ихэнхдээ мөнгөн
илэрхийллээр тооцох боломжгүй байдаг.
• Хүчирхийлэх гэмт хэргийн үед учирсан
сэтгэл санааны хохирол нь шунахайн
гэмт явдлын үед учирсан сэтгэл
санааны хохирлоос илүү хүнд, илүү урт
удаан хугацаанд үргэлжилдэг байна.

30. Хүч хэрэгëэсэн гэмт ÿâäëààñ
урьдчилан сэргийлэх
• Хүч хэрэглэсэн гэмт ÿâäëààñ урьдчилан
сэргийлэх ерөнхий арга хэмжээ нь
тухайн улс орны нийгэм, эдийн засаг,
улс төрийн нөхцөл байдал, хүмүүсийн
ѐс суртахууны төлөв байдал, шударга
ѐс хэрхэн хэрэгжиж байгаа зэрэг
ерөнхий нөхцел байдлын шинж
чанараас шалтгаалíà.

31. • ¯¿íä: хүнийг хүнлэг энэрэнгүй
үзлээр хүмүүжүүлэх
• ѐс суртахууны хувьд хүмүүнлэг
мэдрэмжтэй байх
• хууль зөрчих, хүч хэрэглэн танхай
авирлахыг үл тэвчих зэрэг
хүмүүжлийн шинж чанарыг
эзэмшсзн байх зэргийг багтаан
ойлгож болно.

32. • Архидан согтуурах явдалтай хийх
тэмцлийг төрийн бодлогын түвшинд
тавих, согтуурлын хор холбогдлыг тогтмол
сурталчлах, хуулиéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ
• Мансууруулах бодис
хэрэглэх, худалдаалах, тараах боломж
нөхцөлийг хаах
• Гэр бүлийн болон ахуйн зөрчлөөс үүссэн
зөрчил, маргааныг цаг тухайд нь
зохицуулах, таслан зогсоох
• Олон нийтийн хэв журмыг
гудамж, талбай, нийтийн үйлчилгээний
газруудад чанд сахиулах

33. •
рецедивист болон мэргэжлийн гýмт
хэрэгтнүүдээс насанд хүрээгүй хүмүүст
нөлөөлөх нөлөөллийг таслан зогсоох
• насанд хүрээгүй хүмүүс гэр
оронгүй, тàраншеé, хонгилоор амьдрах
нөхцөлийг арилгах
• гэмт хэрýг үйлдэж болзошгүй
залуучуудын бүлэглэлийг илрүүлж, үйл
ажиллагаанд нь хяналт тавих, тараах;

34. • гэмт хэрэг үйлдэхийн тулд ¿ãñýí нэгдсэн,
холбоо тогтоосон гэмт бүлýглэлүүдийг
илрүүлэх ажлыг идэвхжүүлэх
• халуун, хүйтэн зэвсгийг хууль бусаар
хадгалах, борлуулах, үйлдвэрлэх
ажиллагааг илрүүлэх үйл ажиллагааг
идэвхжүүлэх
• хүчирхийлэх, танхай балмад авирлах үйл
ажиллагааг жигшүүлсэн ухуулга,
сурталчилгааг олон нийтийн мэдээллийн
хэрэгслээр системтэй явуулах

35. • бусдын амь насанд халдах хүнд
гэмтэл учруулахдаа хийсэн
заналхийлэл нь биелэгдэх
үндэслэлтэй үед таслан сэргийлэх
арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх
• хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэрýг
үйлдсэн хүмүүст оногдуулах ял
шийтгэлийг хууль зүйн дагуу
шударга оногдуулах гэх мэт.

36. • Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан
сэргийлэх арга хэмжээнд х¿н амын
тодорхой б¿лг¿¿дийн дотор зохиох
урьдчилан сэргийлэх ажил онцгой
нөлөөтэй. Тухайлбал, насанд х¿рээг¿й
х¿м¿¿с ба залуучууд, согтууруулах
ундаа хэрэглэгчид, мансууруулах бодис
хэрэглэгч буюу сэтгэл мэдрэлийн
эмчилгээ хийлгэж буй х¿м¿¿с, ажил
сургуульг¿й х¿м¿¿с, урьд гэмт хэрэгт
шийтг¿үлж байсан хүм¿¿сийн дунд
зохиох ажлуудыг хамааруулан ¿зэж
болно.

37. • Х¿ч хэрэглэсэн гэмт ÿâäàëòàé
тэмцэх тусгай арга хэмжээг дотор нь
• ерөнхий,
• бүлэглэсэн,
• нэг бүрчилсэн арга хэмжээ гэж
ангилан ¿зэж болно.

38. ерөнхий урьдчилан сэргийлэх
арга хэмжээ гэдэгт
• гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
ажлыг зохион байгуулахтай
холбоотой ажлууд тухайлбал х¿ч
хэрэглэсэн ба танхайн төрлийн гэмт
хэргийн гаралтын түвшин, б¿тэц,
хөдөлгөºнийг судлах,

39. • мэдээлэх, криминологийн прогноз
хийх, урьдчилан сэргийлэх ажилд
¿нэлэлт өгөх, тодорхой нутаг
дэвсгэрт хийх ажлын
криминологийн төлөвлөгөө зохиох
зэрэг ажлууд хамаарагдана.

40. • Х¿ч хэрэглэсэн гэмт ÿâäàëòàé
явуулах тэмцэлд б¿лэглэсэн буюу
нэг б¿рчилсэн урьдчилан сэргийлэх
арга хэмжээ онцгой ач
холбогдолтой. Эдгээрийн объект нь
нийгэмд харш зан төлөв төлөвшсºн
х¿ч хэрэглэсэн гэмт хэрэг үйлдэх
ºндөр магадлалтай бие х¿м¿¿с
байна.

41. Ийм х¿м¿¿сийн объектив талын
шинж нь:
• олон нийтийн хэв журам зөрчиж байсан
бөгөөд танхай балмад зан авир нь
дахин дахин илрэн гардаг хүм¿¿с
• байнга архидан согтуурагчид буюу
мансуурóулах бодис хэрэглэгчид
• ажил сургуульг¿й, чөлөөò öàãàà ямар ч
зорилгог¿й ºнгөрөөгчид

42. • хүч хэрэглэсэн гэмт хэрэгт өмнө нь
шийтгүүлж байсан х¿мүүс
• зодооны буюу жижиг танхайн
хэрэгт захиргааны арга хэмжээ
авагдаж байсан хүмүүс
• биедээ халуун хүйтэн зэвсэг авч
яваа хүмүүс зэрýã

43. нэг бүрчилсэн арга хэмжээний
үндсэн шинж нь:
• Энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэж
болзошгүй хүнийг танин олж. Түүнтэй
тулж ажиллах буюу тодорхой үйлдэл
дээр нь тасëан зогсооход оршдог. Ийм
учраас энэ арга хэмжээ нь
хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй хэдий ч хамгийн
үр нөлөºтэй буюу үр д¿н нь шууд
гардгаараа онцлог юм.
•