1. • Sistem organa za disanje obavlja razmenu gasova
između organizma i spoljašnje sredine.
• Procesom difuzije se preko respiratornih površina
usvaja kiseonik a otpušta ugljen-dioksid u spoljašnju
sredinu.
• Sve organizme možemo podeliti u dve grupe, zavisno
od njihovog odnosa prema kiseoniku: aerobne
(organizme kojima je za život i razvoj neophodan
kiseonik) i anaerobne (kojima kiseonik nije potreban).
• U zavisnosti od toga na kom se nivou disanje odvija ono
se može podeliti na: unutrašnje (obuhvata razmenu
gasova na nivou ćelija i tkiva) i spoljašnje (razmena
gasova kroz respiratorne površine koje su u dodiru sa
spoljašnjom sredinom).
• Životinje koriste kiseonik iz vazduha, ali i iz vode i u tu
svrhu koriste tanke respiratorne površine kao što su :
koža, škrge, traheje i pluća.
2. KOŽA, TRAHEJE, ŠKRGE
• Jednoćelijski organizmi, kao
što je ameba, razmenjuju
gasove kroz ćelijsku
membranu. Preko kože
gasove razmenjuju pijavice,
neki crvi ali i neki kičmenjaci,
kao što su jegulje i žabe.
• Insekti razmenjuju gasove
preko razgranatih cevčica
traheja kojima vazduh iz
spoljašnje sredine brzo dolazi
direktno do tkiva. To je
omogućeno građom traheja
koje mogu prći skoro svakoj
ćeliji i doturiti joj kiseonik.
• Kod vodenih kičmenjaka kao
respiratorni organi funkcionišu
škrge. Kod kopnenih
kičmenjaka škrge se javljaju
samo u toku embrionalnog
razvića, a kasnije se redukuju.
Kod riba je sa svake strane
ždrela razvijena škržna duplja
u kojoj leže škrge. Svaka škrga
se sastoji od lučne osnove
koja nosi dva niza finih škržnih
listića. Duž osnove prolaze:
skeletni luk, dovodni i odvodni
krvni sud.
4. PLUĆA
• Pluća su najvažniji deo ”pribora”
za disanje. Nalaze se u grudnoj
duplji i sastoje se od dva plućna
krila. Pluća su šupljikav i elastičan
organ sastavljen od bronhija,
ogromnog broja plućnih mehurića
od kojih je svaki okružen mrežom
krvnih kapilara. Kroz endotel
mehurića vrši se razmena gasova.
• Plućna maramica je tanka opna
koja obavija oba plućna krila.
Sastoji se od dva lista, od kojih je
jedan srastao sa plućima, a drugi
sa zidom grudnog koša.
5. REGULACIJA DISANJA
• Disanje predstavlja visoko integrisani proces koji uključuje kompleksne
signalne mehanizme u mozgu, moždanom stablu, kičmenoj moždini,
kranijalnim i spinalnim živcima, uz koordinisano funkcionisanje dijafragme,
međurebarnih mišića, grkljana, ždrela, pluća i kardiovaskularnog sistema.
Ovaj proces podrazumeva i učešće više različitih neurotransmitera,
neuromodulatora, receptora, sekundarnih glasnika...
• Tokom udisaja grče se spoljašnji međurebarni mišići koji povlače grudnu
kost unapred, rebra bočno i na gore. Istovremeno se grči dijafragma i, kao
klip, spušta ka trbušnoj duplji. Na taj način se grudni koš širi a sa sonom
vuče oba lista plućne maramice i za njih vezana pluća. Pluća se šire i kad
pritisak vazduha u njima postane manji od atmosferskog pritiska, vazduh
ulazi u pluća. Tokom izdisaja dijafragma i međurebarni mišići se opuštaju,
što dovodi do skupljanja grudnog koša, čime se pritisak vazduha u plućima
povećava i kad premaši atmosferski pritisak vazduh izlazi u spoljašnju
sredinu. Disajni putevi se kod čoveka ponavljaju 12 puta u minuti i to pod
uticajem impulsa se stvaraju u centru za udisaj u mrežastoj strukturi
produžene moždine.
6.
7. Ventilacija pluća i plućni volumeni
• Obnavljanje vazduha u plućima predstavlja ventilaciju pluća.
• Tokom mirnog disanja udahnemo i izdahnemo 0,5 litara vazduha, i to je
disajni volumen.
• Šireći grudni koš, pojačanim naporom možemo da udahnemo još tri litra
vazduha, i to je rezervni udisajni volumen.
• Napinjanjem trbušnih i unutrašnjih međurebarnih mišića, možemo posle
normalnog uzdisaja da izdahnemo još 1,2 litara vazduha, i to je rezervni
izdisajni volumen.
• Zbir ova tri volumena je vitalni kapacitet pluća koji je 4,7 litara.
8. Razmena gasova u plućima i tkivima
• Do pluća vazduh dolazi disajnim putevima, a čine ih: nosna duplja,
ždrelo, grkljan i dušnik (koji se grana na dve grane, a svaka zatim
na sve manje cevi i cevčice koje se slepo završavaju plućnim
mehurićima.
• Gasovi se kroz membranu izmenjuju pasivnim transportom –
difuzijom.
• Difuzija kiseonika odvija se na nivou počev od respiratornih
bronhiola naniže. Ipak većina difuzije odvija se u alveolama, koje su
praktično okružene krvnim kapilarima. Kada bismo raširili alveole
dobili bismo površinu koja pokriva dva teniska terena.
• Kiseonik koji difunduje iz vazduha plućnih mehurića u plućne
kapilare vezuje se za hemoglobin u eritrocitima i nastaje
oksihemoglobin. On otpušta kiseonik koji difunduje u tkiva i ulazi u
mitohondrije ćelija, gde se korsti za procese sagorevanja materija i
dobijanje energije za rad ćelija.
