Đề Án Quản Lý Chi Ngân Sách Nhà Nước

1. Lêi nãi ®Çu
Níc ViÖt Nam ta ®ang trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®Ó x©y
dùng ®Êt níc ta ngµy cµng giµu ®Ñp h¬n, to ®Ñp h¬n, s¸nh vai víi c¸c níc trong khu vùc
vµ trªn thÕ giíi, x©y dùng mét ®Êt níc ViÖt Nam d©n giµu nø¬c m¹nh x· héi c«ng b»ng
v¨n minh.
§Ó trë thµnh mét níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× tÊt yÕu bÊt kú nhµ níc nµo còng
ph¶i cã mét sù qu¶n lý tèt vÒ nguån lùc, nhÊt lµ nguån lùc nhµ níc.Mét trong nh÷ng
nguån lùc ®ã lµ ng©n s¸ch nhµ níc (NSNN), nã gi÷ vai trß rÊt quan träng, chi phèi hÇu
nh toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ nø¬c. Cã ng©n s¸ch th× nhµ níc míi ho¹t ®éng ®îc, míi
thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu ®Ò ra.V× vËy mµ qu¶n lý tèt h¬n NSNN, nhÊt lµ qu¶n lý chi
ng©n s¸ch sao cho phï hîp, sao cho hîp lý cã hiÖu qu¶ lµ mét ®iÒu rÊt quan träng,
kh«ng ph¶i bÊt kú quèc gia nµo còng lµm ®îc. Nã lµ sù th¸ch thøc mµ níc ViÖt nam ta
ph¶i vît qua ®îc ®Ó hoµn thµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc kh«ng
chØ ë hiÖn t¹i mµ cßn c¶ trong t¬ng lai. Trong khu«n khæ ph¹m vi mét ®Ò ¸n, em chØ ®Ò
cËp tíi mét sè vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý chi NSNN ë ViÖt Nam hiÖn nay nh»m môc ®Ých nªu râ
vai trß cña viÖc qu¶n lý sao cho tèt h¬n, chi ng©n s¸ch sao cho cã hiÖu qu¶ h¬n.
Nh vËy tøc lµ tr¶ lêi c©u hái: NSNN lµ g×? nã quan träng nh thÕ nµo? nã t¸c ®äng
nh thÕ nµo tíi nÒn kinh tÕ ®Êt níc? CÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó qu¶n lý tèt h¬n chi
NSNN? ...
Em xin tr×nh bµy 3 phÇn chÝnh cña ®Ò ¸n:
Ch¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ qu¶n lý chi NSNN
Ch¬ng II : Qu¶n lý chi NSNN hiÖn nay
Ch¬ng III : Ph¬ng híng vµ kiÕn nghÞ
Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ qu¶n lý chi ng©n s¸ch nhµ níc
1

2. Trang
Lêi nãi ®Çu 1
Ch¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ qu¶n lý chi ng©n s¸ch
nhµ níc
2
I. Ng©n s¸ch nhµ níc vµ chi ng©n s¸ch nhµ níc 2
1. Kh¸i niÖm ng©n s¸ch nhµ níc 2
2. §Æc ®iÓm c¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ níc 2
3. TÝnh chÊt cña ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt Nam 2
4. Vai trß, chøc n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ níc 4
5. Chi ng©n s¸ch nhµ níc kh¸i niÖm vµ vai trß 5
II. Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 6
1. Kh¸i niÖm 6
2. Néi dung cña qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 7
Ch¬ng II. Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc hiÖn nay 9
I. Néi dung ng©n s¸ch nhµ níc 9
1. Nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc 9
2. Néi dung, c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc 10
3. C«ng cô qu¶n lý c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc 12
II. Thùc tr¹ng ng©n s¸ch nhµ níc vµ chi tiªu c«ng cho c¸c ngµnh ë ViÖt Nam
hiÖn nay
13
1. Thùc tr¹ng ng©n s¸ch nhµ níc 13
2. Ph©n bæ chi tiªu c«ng cho c¸c ngµnh 14
3. Nh÷ng rñi ro tiÒm tµng ®èi víi sù bÒn v÷ng cña ng©n s¸ch 16
Ch¬ng III. Ph¬ng híng vµ kiÕn nghÞ 18
I. Ph¬ng híng 18
1. §¶o ngîc sù gi¶m tû lÖ ®éng viªn ng©n s¸ch trong GDP vµ x©y dùng triÓn
väng tµi chÝnh trung h¹n
18
2. C¶i thiÖn viÖc ghi chÐp, b¸o c¸o sè liÖu vµ t¨ng cêng minh b¹ch tµi chÝnh 18
3. T¹o ra c¸c quy tr×nh s¾p xÕp thø tù u tiªn chi tiªu mét c¸ch cã hiÖu qu¶ 19
4. N©ng cao ®Þnh híng thiªn vÒ ngêi nghÌo cña chi tiªu c«ng 20
5. Ph©n bæ l¹i chi tiªu trong néi bé c¸c ngµnh 20
6. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chuyÓn dÞch vô cho khu vùc t nh©n cung cÊp 22
II. KiÕn nghÞ 23
1. Gi¶i ph¸p t¨ng tû lÖ ®éng viªn ng©n s¸ch 23
2. Gi¶i ph¸p vÒ th«ng tin tµi chÝnh 23
3. S¾p xÕp thø tù u tiªn chi tiªu mét c¸ch cã hiÖu qu¶ 25
4. Gi¶i ph¸p cho ®Þnh híng thiªn vÒ ngêi nghÌo 25
5. N©ng cao kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh 26
KÕt luËn 28
Tµi liÖu tham kh¶o 29
2

3. I. Ng©n s¸ch nhµ níc vµ chi ng©n s¸ch nhµ níc :
1. Kh¸i niÖm ng©n s¸ch nhµ níc :
Ng©n s¸ch nhµ níc xuÊt hiÖn sau kh¸i niÖm nhµ níc. Sù xuÊt hiÖn nhµ níc trong
lÞch sö ®ßi hái nhµ níc cÇn phaØ cã nguån tµi lùc ®Ó ®¸p øng c¸c kho¶n chi cña m×nh.
§©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó cho kh¸i niÖm ng©n s¸ch nhµ níc xuÊt hiÖn.
Kh¸i niÖm ng©n s¸ch nhµ níc ra ®êi trong lÞch sö chØ khi quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ
ph¸t triÓn m¹nh. Nãi c¸ch kh¸c, sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ tiÒn tÖ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó
cho kh¸i niÖm ng©n s¸ch nhµ níc xuÊt hiÖn.
Cho ®Õn nay danh tõ “ng©n s¸ch nhµ níc” ®îc dïng phæ biÕn trong ®êi sèng kinh
tÕ x· héi ë mäi quèc gia. Song quan niÖm vÒ ng©n s¸ch nhµ níc cha cã sù thèng nhÊt .
Quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay vÒ ng©n s¸ch nhµ níc thêng coi ng©n s¸ch nhµ níc
lµ mét ph¹m trï kinh tÕ xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh ph©n phèi cña c¶i x· héi. Tõ quan
niÖm ®ã, ngêi ta cho r»ng : ng©n s¸ch nhµ níc lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh ph©n phèi gi¸ trÞ cña c¶i x· héi g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña nhµ
níc.
NhËn thøc ng©n s¸ch nhµ níc lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gióp cho chóng ta cã mét
nh·n quang réng vÒ ng©n s¸ch, g¾n sù ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch nhµ níc víi m«i trßng
ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã.
2. §Æc ®iÓm c¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ níc :
C¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ níc chØ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh
ph©n phèi gi¸ trÞ cña c¶i x· h«Þ.
C¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ níc lu«n lu«n n¶y sinh trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhµ níc. ViÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhµ nø¬c ®ßi
hái qu¸ tr×nh ®éng viªn, tËp trung, ph©n phèi vµ sö dông gi¸ trÞ c¸c nguån cña c¶i quèc
gia. ChÝnh trong qu¸ tr×nh ®ã n¶y sinh quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ n-
íc.
B»ng quyÒn lùc kinh tÕ vµ quyÒn lùc chÝnh trÞ, nhµ níc tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n
phèi gi¸ trÞ cña c¶i x· héi. Do ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc néi dung ng©n s¸ch nhµ níc
chÞu sù ®iªï chØnh cña nhµ níc theo nh÷ng yªu cÇu qu¶n lý trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.
3. TÝnh chÊt cu¶ ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt nam :
a. Ng©n s¸ch nhµ níc ta lµ ng©n s¸ch s¶n xuÊt
TÝnh chÊt nµy b¾t nguån tõ 2 tiÒn ®Ò c¬ b¶n sau:
_ Nhµ níc ta cã chøc n¨ng tæ chøc qu¶n lý nÒn kinh tÕ .
_C¬ së quyÕt ®Þnh tµi chÝnh lµ s¶n xuÊt .
3

4. TÝnh chÊt s¶n xuÊt thÓ hiÖn qua ho¹t ®éng thu chi cña nã.§èi víi thu ng©n s¸ch
nhµ níc, tÝnh chÊt s¶n xuÊt cña ng©n s¸ch nhµ níc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc ®éng viªn
nguån thu, còng nh sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh theo ph¬ng
ch©m : híng dÉn, kÝch thÝch, ®iÒu tiÕt.
§èi víi chi ng©n s¸ch nhµ níc, tÝnh chÊt s¶n xuÊt cña ng©n s¸ch nhµ níc tuú theo
tõng giai ®o¹n lÞch sö, tuú theo møc ®é, ph¬ng thøc can thÖp cña nhµ níc vµo qu¸ tr×nh
kinh tÕ mµ cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau.
b. Ng©n s¸ch nhµ níc ta lµ ng©n s¸ch thèng nhÊt
TÝnh thèng nhÊt ë ®©y b¾t nguån tõ sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt lîi Ých trong x¨ héi,
gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, gi÷a quyÒn lîi vµ nghÜa vô, gi÷a hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ .
TÝnh thèng nhÊt ®îc thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc
còng nh trong qu¸ tr×nh tæ chøc, ®iªï hµnh qu¶n lý ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch c¸c cÊp.
c. Ng©n s¸ch nhµ níc ta lµ ng©n s¸ch quÇn chóng
TÝnh chÊt nµy b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña nhµ níc ta vµ c¬ së kinh tÕ cña ng©n s¸ch
nhµ níc ta. Nhµ níc ta lµ nhµ níc do d©n vµ v× d©n, v× vËy mäi ho¹t ®éng cña nhµ níc
®Òu xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng vµ ®îc ®Æt díi sù kiÓm tra, kiÓm so¸t cña
nh©n d©n. C¬ së kinh tÕ cña ng©n s¸ch nhµ níc ta chÝnh lµ do kÕt qu¶ lao ®éng s¶n xuÊt
cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng mang l¹i. QuÇn chóng lao ®éng lµ ngêi lµm chñ ng©n s¸ch
nhµ níc th«ng qua ®¹i diÖn cña m×nh lµ quèc héi.
Do ®ã, tÝnh chÊt quÇn chóng cña ng©n s¸ch nhµ níc ta ®îc thÓ hiÖn qua c¸c nÐt
chñ yÕu sau:
_ Quèc héi lµ c¬ quan quúªn lùc cao nhÊt cña nhµ níc thÓ hiÖn ý chÝ, quyÒn lîi cña
nh©n d©n lao ®éng, quyÕt ®Þnh c¸c mÆt thu chi cña ng©n s¸ch nhµ níc.
_ B»ng kÕt qu¶ lao ®éng s¶n xuÊt cña m×nh, nh©n d©n lao ®éng cã nghÜa vô vµ
quyÒn lîi trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch nhµ níc.
d. Ng©n s¸ch nhµ níc ta lµ ng©n s¸ch mang tÝnh kÕ ho¹ch
TÝnh kÕ ho¹ch b¾t nguån tõ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc, tõ ®Æc ®iÓm
ho¹t ®éng thu chi cña ng©n s¸ch nhµ níc. TÝnh kÕ ho¹ch ®îc thÓ hiÖn ë chç :
_ Ng©n s¸ch nhµ níc ta ®îc tæ chøc qu¶n lý trªn c¬ së, ®êng lèi, chñ tr¬ng chÝnh
s¸ch kinh tÕ x· héi cña §¶ng vµ nhµ níc.
_ KÕ ho¹ch thu chi cña ng©n s¸ch nhµ níc lu«n lu«n g¾n chÆt víi kÕ ho¹ch kinh tÕ
x· héi cña nhµ níc.
4

5. _ Qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch ng©n s¸chlµ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ph©n tÝch gi÷a kh¶ n¨ng
vµ nhu cÇu, gi÷a hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, gi÷a kinh tÕ vµ tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o n©ng cao vai
trß cña ng©n s¸ch ®èi víi viÖc gi÷ v÷ng c¸c mÆt c©n ®èi trong nÒn kinh tÕ.
4. Vai trß chøc n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ níc :
a. Chøc n¨ng ph©n phèi :
Kh¸c víi chøc n¨ng ph©n phèi cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c, chøc n¨ng ph©n phèi
cña ng©n s¸ch nhµ níc mang nh÷ng ®Æc trng riªng:
_ Ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc lu«n g¾n chÆt víi chñ thÓ ph©n phèi lµ nhµ n-
íc. Nhµ níc sö dông ng©n s¸ch nhµ níc lµm c«ng cô ph©n phèi gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm
x· héi, cïng c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nh»m h×nh thµnh quü tÝch luü vµ tiªu dïng trong
ph¹m vi toµn x· héi.
_ Ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp vµ
dùa trªn quyÒn lùc kinh tÕ chÝnh trÞ cña nhµ níc.
_ Ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc diÔn ra trªn ph¹m vi toµn x· héi vµ lÊy lîi Ých
toµn côc lµm môc ®Ých cña ph©n phèi.
_ §èi tîng ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc kh«ng chØ lµ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x·
héi mµ toµn bé gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia.
_ Ph©n phèi cu¶ ng©n s¸ch nhµ níc võa cã thÓ g¾n víi viÖc sö dông trùc tiÕp liÒn
ngay sau qu¸ tr×nh ph©n phèi mét bé phËn gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia võa cã thÓ h×nh thµnh
c¸c quü tiÒn tÖ víi nh÷ng môc ®Ých sö dông kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã, sù tham gia ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc
vµo gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia ®îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau.Cã thÓ
b»ng ph¬ng ph¸p cìng chÕ còng cã thÓ b»ng ph¬ng ph¸p tù nguyÖn.Dï b»ng ph¬ng
ph¸p nµo th× ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc còng cã t¸c dông to lín ®èi víi qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. NÕu ph©n phèi ®óng ®¾n phï hîp víi quy luËt sÏ thóc ®Èy ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi, ngîc l¹i sù ph©n phèi tr¸i víi quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu sÏ dÉn tíi
nh÷ng hËu qu¶ to lín ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, k×m h·m sù t¨ng trëng cña nÒn
kinh tÕ, g©y nªn sù rèi ren trong linh vùc ph©n phèi vµ lu th«ng, lµm biÕn d¹ng sù vËn
®éng ®óng ®¾n c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ t¹o nªn sù bÊt c«ng trong x· héi.
§Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc cu¶ chøc n¨ng ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc th×
ph¶i:
_ Ph¸t triÓn m¹nh mÏ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ - tiÒn tÖ.
_ N©ng cao vai trß ®iªï hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi cu¶ bé m¸y nhµ níc .
b. Chøc n¨ng gi¸m ®èc :
5

6. Chøc n¨ng gi¸m ®èc lµ hÖ qu¶ cu¶ chøc n¨ng ph©n phèi. Nãi c¸ch kh¸c hiÖu qu¶
vËn dông chøc n¨ng gi¸m ®èc trong thùc tÕ tuú thuéc vµo viÖc vËn dông ®óng ®¾n chøc
n¨ng ph©n phèi cña ng©n s¸ch nhµ níc.
Còng nh chøc n¨ng gi¸m ®èc cña tµi chÝnh nãi chung, chøc n¨ng gi¸m ®èc cña
ng©n s¸ch nhµ níc còng ®îc tiÕn hµnh b»ng ®ång tiÒn. Song chøc n¨ng gi¸m ®èc cña
ng©n s¸ch nhµ níc cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt:
_ Gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch nhµ níc ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh tËp trung, ph©n
phèi vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña nhµ níc. Nãi c¸ch kh¸c, ë ®©u cã sù vËn ®éng
cu¶ quü tiÒn tÖ tËp trung cña nhµ níc th× ë ®ã ph¸t sinh chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n
s¸ch nhµ níc.
_ Gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch nhµ níc cã ph¹m vi réng lín trªn nhiÒu lÜnh vùc vµ g¾n
víi tÝnh hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch nhµ níc khi vËn dông vµo thùc tiÔn trë thµnh
qu¸ tr×nh kiÓm tra ng©n s¸ch. KiÓm tra ng©n s¸ch ®îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan tµi
chÝnh. Môc ®Ých cña kiÓm tra ng©n s¸ch lµ nh»m :
_ N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn cña ng©n s¸ch.
_ Ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña ng©n s¸ch nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý
vÜ m« nÒn kinh tÕ .
_ Bæ xung hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch nh»m lµm cho ho¹t ®éng cña ng©n
s¸ch phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi cña nhµ níc.
c. Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc biÓu hiÖn trªn c¸c mÆt chñ yÕu sau:
• Ng©n s¸ch nhµ níc lµ c«ng cô quan träng cña nhµ níc ®ãng vai trß chñ
yÕu trong viÖc híng dÉn, ®iÒu tiÕt vµ kÝch thÝch s¶n xuÊt, tiªu dïng trong níc.
Vai trß híng dÉn, ®iªï tiÕt, kÝch thÝch s¶n xuÊt tiªu dïng cña ng©n s¸ch nhµ n-
íc ®îc thùc hiÖn th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t cña ng©n s¸ch.
• Ng©n s¸ch nhµ níc lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng gãp phÇn vµo
viÖc thùc hiÖn chñ tr¬ng b¶o hé nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong níc.
• Ng©n s¸ch nhµ níc lµ c«ng cô quan träng gãp phÇn gi¶i quyÕt mèi quan hÖ
gi÷a tÝch tô vµ tËp trung.
• Ng©n s¸ch nhµ níc - c«ng cô tµi chÝnh cã ¶nh hëng to lín ®Õn sù vËn ®éng
cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ.
5. Chi ng©n s¸ch nhµ níc kh¸i niÖm vµ vai trß :
a. Kh¸i niÖm ;
6

7. Chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi, sö dông quü ng©n s¸ch nhµ níc
theo nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ,
x· héi do nhµ níc ®¶m nhËn.
Cã thÓ coi chi ng©n s¸ch nhµ níc ®îc thÓ hiÖn trong hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö
dông quü tiÒn tÖ cña ng©n s¸ch nhµ níc.
b. Vai trß cña chi ng©n s¸ch nhµ níc :
• Chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô cña nhµ níc. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc tÊt yÕu sÏ ph¸t
sinh c¸c chi phÝ ®Ó duy tr× bé m¸y, ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô vèn
cã cña nhµ níc. Kh«ng cã c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc, nhµ níc
kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi t c¸ch lµ bé m¸y qu¶n lý mäi ho¹t ®éng
kinh tÕ, chÝnh trÞ cña x· héi .
• Chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ c«ng cô quan träng thùc hiÖn vai trß kinh tÕ cña
nhµ níc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ho¹t ®éng
kinh tÕ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan. NÒn kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng c¬ chÕ tù
®iÒu chØnh tuyÖt diÖu, song b¶n th©n nh÷ng c¬ chÕ ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng
kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã nh vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi, vÊn
®Ò « nhiÔm m«i trêng, vÊn ®Ò æn ®Þnh chu kú kinh doanh. §Ó kh¾c phôc
nh÷ng vÊn ®Ò nh vËy, ®ßi hái cã sù can thiÖp cña nhµ níc. Nhµ níc cã thÓ
dïng nhiÒu c«ng cô, ph¬ng ph¸p, h×nh thøc kh¸c nhau. Mét trong sè nh÷ng
c«ng cô cña nhµ níc ®ã lµ chi ng©n s¸ch nhµ níc nh»m :
- T¹o nªn m«i trõ¬ng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp
b»ng c¸ch ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, t¹o nªn “ thÞ trêng nhµ níc cÇn
thiÕt ” .
- Ng¨n chÆn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng, h¹n chÕ tÝnh ®éc quyÒn trong
kinh doanh .
- §¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ, t¹o nªn nh÷ng “van” cÇn
thiÕt cho viÖc sö dông tµi nguyªn quèc gia tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶.
Víi bµn tay v« h×nh viÖc ph©n phèi hµng ho¸ cña c¶i khã ®¹t ®Õn yªu
cÇu c«ng b»ng vÒ mÆt x· héi. ChÝnh v× thÕ cÇn ®Õn sù can thiÖp cña nhµ níc,
nhµ níc cã thÓ th«ng qua chÝnh s¸ch ph©n phèi l¹i ®Ó thùc hiÖn ý tëng c«ng
b»ng cña m×nh. Nhµ níc dïng nguån vèn ng©n s¸ch ®Ó thóc ®Èy sù t¨ng tr-
7

8. ëng nÒn kinh tÕ. Nhµ níc thùc hiÖn viÖc trî cÊp trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho
c¸c tÇng líp nghÌo khæ th«ng qua c¸c kho¶n cho tiªu dïng.
§Ó thùc hiÖn vai trß kiÓm so¸t th¨ng trÇm cña chu kú kinh doanh, t¹o thÕ
æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ, nhµ níc thêng sö dông mét c¸ch thËn träng quyÒn
lùc vÒ tiÒn tÖ vµ tµi chÝnh cña m×nh t¸c ®éng ®Õn s¶n lîng, viÖc lµm vµ l¹m
ph¸t. Nhµ níc thêng sö dông c«ng cô tµi chÝnh lµ chi ng©n s¸ch nhµ níc vµ
thuÕ.
II. Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc :
1. Kh¸i niÖm :
Qu¶n lý ng©n s¸ch ®îc coi lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ng©n s¸ch trong ®êi
sèng kinh tÕ x· héi. Còng nh chÝnh s¸ch ng©n s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch lµ s¶n
phÈm chñ quan nhng mang tÝnh cô thÓ h¬n. C¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch ®îc coi lµ tæng
thÓ c¸c h×nh thøc, ph¬ng ph¸p h×nh thµnh tËp trung, ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi
chÝnh thuéc quü ng©n s¸ch.
Theo nghÜa hÑp, qu¶n lý ng©n s¸ch lµ tæng hîp c¸c h×nh thøc, ph¬ng ph¸p ®iÒu
hµnh quü ng©n s¸ch trong hÖ thèng ng©n s¸ch. Theo c¸ch hiÓu nµy, c¬ chÕ qu¶n lý
ng©n s¸ch ®îc nh×n nhËn tõ gãc ®é bªn trong cña hÖ thèng ng©n s¸ch vµ gåm c¸c bé
phËn chñ yÕu sau:
_ KÕ ho¹ch ho¸ ng©n s¸ch.
_ C¸c kÕ ho¹ch vÒ ranh giíi thu, chi gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch.
_ C¸c h×nh thøc tæ chøc bé m¸y ®iªï hµnh ng©n s¸ch .
_ LuËt ng©n s¸ch vµ hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy vÒ ®iªï hµnh ng©n s¸ch .
Theo nghÝa réng, c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch ®îc coi lµ tæng thÓ c¸c h×nh thøc vµ ph-
¬ng ph¸p h×nh thµnh, tËp trung, ph©n phèi vµ sö dông quü ng©n s¸ch. Víi quan niÖm
naú, râ rµng c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch kh«ng chØ bao gåm c¸c yÕu tè c¸c yÕu tè bªn
trong cña hÖ thèng ng©n s¸ch, mµ cßn c¸c yÕu tè liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c yªó tè bªn
ngoµi cña hÖ thèng ng©n s¸ch. §ã lµ c¸c h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p thu, chi ng©n s¸ch.
H×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p thu, chi ng©n s¸ch lµ cÇu nèi liÒn c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch víi
c¸c bé phËn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh, chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c bé phËn trong chÝnh
s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh .
2. Néi dung cña qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc :
a. Ph©n bæ dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc :
Mét ®iªï kiÖn quan träng ®Ó kiÓm so¸t chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ : ph©n bæ ng©n
s¸ch cña c¬ quan tµi chÝnh ph¶i ®îc chi tiÕt theo tõng ®¬n vÞ sö dông ng©n s¸ch vµ tõng
8

9. kho¶n chi, ®ång thêi ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c ®Þnh møc, tiªu chuÈn ®Ó lµm c¬ së cho viÖc lËp
dù to¸n, th«ng b¸o h¹n møc còng nh thùc hiÖn chi tiªu.
b. TËp trung nguån thu :
§iÓm 3 §iªï 60 luËt ng©n s¸ch nhµ níc quy ®Þnh : “ Toµn bé c¸c kho¶n thu ng©n
s¸ch ph¶i ®îc nép trùc tiÕp vµo kho b¹c nhµ níc. Trong trõ¬ng hîp ®Æc biÖt c¬ quan thu
®îc ®îc phÐp tæ chøc thu trùc tiÕp nhng ph¶i nép ®Çy ®ñ, ®óng thêi h¹n vµo kho b¹c nhµ
níc theo quy ®Þnh cña bé trëng bé tµi chÝnh”.
VÊn ®Ò quan träng ë ®©y lµ: ph©n ®Þnh c¸c kho¶n thu nµo, c¸c ®èi tîng thu nµo sÏ
ph¶i nép trùc tiÕp vµo kho b¹c nhµ níc, kho¶n thu nµo, ®èi tîng nµo do c¬ quan thu thu
trùc tiÕp, sau ®ã nép vµo kho b¹c. Trªn c¬ së ®ã ph¶i x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a kho
b¹c nhµ níc víi c¬ quan thu ng©n s¸ch nhµ níc trong qu¸ tr×nh thu nép ®Ó b¶o ®¶m tËp
trung ®Çy ®ñ c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch nhµ níc vµo kho b¹c nhµ níc, tr¸nh c¸c hiÖn t-
îng x©m ph¹m tiÒn, tµi s¶n cña nhµ níc.
c. CÊp ph¸t thanh to¸n:
Kho b¹c nhµ níc cÇn ph¶i kiÓm tra, kiÓm so¸t mäi kho¶n chi ®Ó b¶o ®¶m cho c¸c
kho¶n chi ®ã ph¶i : cã trong dù to¸n ng©n s¸ch ®îc duyÖt, ®îc c¬ quan tµi chÝnh th«ng
b¸o h¹n møc kinh phÝ ( quý, th¸ng ); ®óng chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc do c¬ quan nhµ
níc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh; ®îc chñ tr¬ng ®¬n vÞ sö dông ng©n s¸ch ( hoÆc ngêi ®îc
uû quyÒn ) chuÈn chi; cã ®Çy ®ñ ho¸ ®¬n, chøng tõ hîp ph¸p, hîp lÖ.
Tr¸ch nhiÖm nµy cña kho b¹c nhµ níc lµ rÊt lín, v× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quy
tr×nh kiÓm so¸t tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u cuèi quy tr×nh chi vµ kh¼ng ®Þnh râ vÞ trÝ, vai trß cña
c¸c c¬ quan, c¸c kÕ to¸n viªn, thñ trëng kho b¹c nhµ níc c¸c cÊp trong viÖc kiÓm so¸t
chi tiªu ng©n s¸ch nhµ níc .
Nguyªn lý chung cña viÖc cÊp ph¸t, thanh to¸n lµ: nh÷ng kho¶n chi nµo cã ®ñ ®iªï
kiÖn th× kho b¹c nhµ níc cÊp ph¸t thanh to¸n, nh÷ng kho¶n chi nµo cha cã ®ñ ®iªï kiÖn
thanh to¸n hoÆc mét sè kho¶n chi thêng xuyªn cã gi¸ trÞ nhá, kho b¹c nhµ níc cã thÓ
t¹m øng cho ®¬n vÞ, sau ®ã ®¬n vÞ cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o l¹i cho kho b¹c nhµ níc ®Ó
chuyÓn tõ t¹m øng sang thùc chi.
§èi víi viÖc cÊp ph¸t, thanh to¸n chi ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, khi thùc hiÖn c¬ chÕ
cÊp trùc tiÕp tõ kho b¹c nhµ níc th× c¸c chñ ®Çu t ph¶i më tµi kho¶n t¹i kho b¹c nhµ níc,
c¬ quan tµi chÝnh th«ng b¸o h¹n møc cho c¬ quan ®Çu t ph¸t triÓn ®Ó ph©n bæ trùc tiÕp
cho chñ c«ng tr×nh, kh«ng chuyÓn vèn tõ tµi kho¶n ng©n s¸ch nhµ níc sang tµi kho¶n
tiÒn göi cña c¬ quan ®Çu t ph¸t triÓn nh hiÖn nay; c¬ quan ®Çu t ph¸t triÓn thùc hiÖn kiÓm
9

10. tra, thÈm ®Þnh, ra lÖnh cÊp t¹m øng hoÆc thanh to¸n chuyÓn cho kho b¹c nhµ níc ®Ó
cÊp ph¸t, thanh to¸n trùc tiÕp cho ®¬n vÞ nhËn thÇu hoÆc cÊp qua chñ ®Çu t.
d. H¹ch to¸n kÕ to¸n vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ níc :
ViÖc h¹ch to¸n kÕ to¸n thu chi ng©n s¸ch nhµ níc ®îc thùc hiÖn theo chÕ ®é kÕ
to¸n ng©n s¸ch nhµ níc .
ChÕ ®é kÕ to¸n nhµ níc ph¶i ®îc b¶o ®¶m thèng nhÊt c¶ vÒ sæ s¸ch, chøng tõ kÕ
to¸n, hÖ thèng tµi kho¶n vµ ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n ®Ó tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kho b¹c nhµ níc,
c¬ quan tµi chÝnh c¸c ®¬n vÞ sö dông ng©n s¸ch thùc hiÖn.
10

11. Ch¬ng II : Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc
hiÖn nay
I. Néi dung ng©n s¸ch nhµ níc :
1. Nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc :
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng khi bµn ®Õn vÊn ®Ò thu ng©n s¸ch nhµ níc lµ
x¸c ®Þnh ®óng ®¾n nguån thu. X¸c ®Þnh ®óng ®¾n nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc míi
x©y dùng ®îc chÕ ®é ®éng viªn thÝch hîp, tr¸nh bá sãt nguån thu, h¹n chÕ ®îc t¸c dông
tiªu cùc cña thu ng©n s¸ch ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë tõng c¬ së.
Cã thÓ coi nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc lµ tÊt c¶ c¸c nguån tµi chÝnh h×nh
thµnh trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng cã kh¶ n¨ng ®éng viªn vµo quü tiÒn tÖ tËp
trung cña nhµ níc. Nguån tµi chÝnh ë ®©y ®îc quan niÖm lµ tÊt c¶ c¸c nguån tiÒn tÖ ®îc
h×nh thµnh trong s¶n xuÊt, lu th«ng, ph©n phèi vµ tiªu dïng ë trong vµ ngoµi níc mµ
th«ng qua ph©n phèi cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ trong x· héi.
Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c nguån tµi chÝnh ®Òu lµ nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc.
ChØ nh÷ng nguån tµi chÝnh th«ng qua ph©n phèi cã kh¶ n¨ng ®éng viªn vµo quü ng©n
s¸ch nhµ níc míi ®îc coi lµ nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc. Nguån thu cña ng©n
s¸ch nhµ níc lµ mét ®¹i lîng kh«ng æn ®Þnh. Nã lu«n lu«n chÞu ¶nh hëng cña c¬ cÊu s¶n
xuÊt kinh doanh, kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¬ chÕ ®éng viªn ph©n phèi.
Tuú theo nhu cÇu cña viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý, còng
nh phôc vô cho viÖc ®iªï chØnh c¸c chÝnh s¸ch ®éng viªn, ngêi ta cã thÓ ph©n nguån thu
cña ng©n s¸ch nhµ níc thµnh hai nhãm c¬ b¶n.
a. Nhãm nguån thu tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong níc
Nguån thu tõ ho¹t déng s¶n xuÊt trong níc lµ c¸c nguån tµi chÝnh cã kh¶ n¨ng t¹o
lËp nªn quü ng©n s¸ch nhµ níc do kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong níc
mang l¹i.
Tuú theo ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mµ nguån thi trong níc cã
thÓ bao gåm :
_ Nguån thu h×nh thµnh vµ thùc hiÖn trong kh©u s¶n xuÊt. XÐt trªn nhiÒu gãc ®é
®©y lµ nguån thu quan träng nhÊt. VÒ mÆt tØ träng ®©y lµ nguån thu lín cña ng©n s¸ch
11

12. nhµ níc. VÒ ý nghÜa kinh tÕ nguån thu trong kh©u s¶n xuÊt lµ chØ tiªu quan träng ®¸nh
gi¸ sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ, vÒ qui m« vµ hiÖu qu¶. MÆt kh¸c sù t¨ng trëng cña
nguån thu nµy cßn cã ¶nh hëng to lín ®Õn nguån thu cña c¸c kh©u kh¸c. Nguån thu
trong kh©u s¶n xuÊt bao gåm nguån thu tõ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n,
n«ng nghiÖp.
_ Nguån thu thùc hiÖn trong kh©u lu th«ng vµ ph©n phèi. Nguån thu nµy ®îc thùc
hiÖn do ho¹t ®éng giao lu hµng ho¸ trong vµ ngoµi níc, do viÖc më réng kinh doanh tiÒn
tÖ mang l¹i. Nguån thu nµy t¨ng hay gi¶m ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ho¹t ®éng giao lu hµng
ho¸ trong vµ ngoµi níc, ph¶n ¸nh thùc tr¹ng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh t×nh
h×nh biÕn ®éng cña thÞ trêng tiÒn tÖ.
_ Nguån thu tõ ho¹t ®éng dÞch vô mang l¹i. X· héi cµng v¨n minh, s¶n xuÊt lu
th«ng cµng ph¸t triÓn th× c¸c ho¹t ®éng dÞch vô cµng trë nªn phong phó vµ ®a d¹ng.
Ho¹t ®éng dÞch vô ë níc ta ngµy cµng cã vÞ trÝ cùc k× quan träng ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng. §Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng dÞch vô so víi s¶n xuÊt lµ hao phÝ x· héi thÊp, song
doanh lîi thu ®îc thêng cao. V× vËy nguån thu cña ng©n s¸ch còng thêng rÊt lín.Trong
chÝnh s¸ch ®éng viªn, còng nh trong chØ ®¹o thùc tiÔn cÇn cã biÖn ph¸p båi dìng, khai
th¸c nguån thu nµy.
b. Nguån thu ngoµi níc
Nguån thu ngoµi níc lµ c¸c nguån tµi chÝnh do kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ cña níc
ngoµi t¹o nªn, chi viÖn cho chóng ta theo tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶.
§Æc ®iÓm nguån thu nµy g¾n chÆt víi t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ngo¹i giao
cña ®Êt níc. §ã lµ nguån thu kh«ng æn ®Þnh, cã tÝnh chÊt bï ®¾p mét phÇn trong qu¸
tr×nh c©n ®èi ng©n s¸ch.
Theo ®iÒu 28 cña luËt ng©n s¸ch th× nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm :
_ C¸c kho¶n thu 100%
+ ThuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu.
+ ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt .
+ ThuÕ lîi tøc cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh.
+ C¸c kho¶n thuÕ vµ thu kh¸c tõ dÇu khÝ ph¶i nép ng©n s¸ch trung ¬ng
theo quy ®Þnh cña chÝnh phñ .
+ Lîi tøc tõ vèn gãp cña nhµ níc, tiÒn thu håi vèn cña nhµ níc t¹i c¸c c¬ së kinh
tÕ, thu håi tiÒn cho vay cu¶ nhµ níc (c¶ gèc vµ l·i), thu tõ quü dù tr÷ nhµ níc.
+ C¸c kho¶n do chÝnh phñ vay, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña chÝnh phñ c¸c níc,
c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë níc ngoµi cho chÝnh phñ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt
12

13. + C¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ vµ c¸c kho¶n thu kh¸c nép vµo ng©n s¸ch trung ¬ng theo
qui ®Þnh cña chÝnh phñ.
+ Thu kÕt d ng©n s¸ch trung ¬ng.
+ C¸c kho¶n thu kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt.
_ C¸c kho¶n thu ®îc ph©n chia theo tØ lÖ phÇn tr¨m (%) gi÷a ng©n s¸ch trung ¬ng
vµ ng©n s¸ch cÊp tØnh
+ ThuÕ doanh thu.
+ ThuÕ lîi tøc, kh«ng kÓ thuÕ lîi tøc cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh.
+ ThuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao.
+ ThuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra níc ngoµi.
+ ThuÕ tµi nguyªn .
+ Thu sö dông vèn ng©n s¸ch.
2. Néi dung, c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc :
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng néi dung, c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ sù ph¶n ¸nh
nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. Néi dung c¬ cÊu
chi ng©n s¸ch nhµ níc cña mçi quèc gia thêng chÞu sù chi phèi cña nhiÒu nh©n tè.
Nh©n tè tríc tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ chÕ ®é chÝnh trÞ mµ mçi mét quèc gia theo ®uæi.
ChÕ ®é chÝnh trÞ cña mçi quèc gia quyÕt ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi
cña nhµ níc, do ®ã nã quyÕt ®Þnh ®Õn néi dung c¬ cÊu cña chi ng©n s¸ch nhµ níc.
Nh©n tè thø hai cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn néi dung, c¬ cÊu cña chi ng©n s¸ch
nhµ níc lµ møc ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nã võa t¹o ra tiÒn ®Ò kh¶ n¨ng cho
viÖc h×nh thµnh néi dung, c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc, võa ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ®èi
víi néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch cña mçi quèc gia.
Ngoµi hai nh©n tè trªn lµ hai nh©n tè cã tÝnh chÊt bao trïm ¶nh hëng ®Õn néi dung,
c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc, cÇn ph¶i kÓ ®Õn nh©n tè vÒ møc ®é tÝch luü cña nÒn kinh
tÕ. Møc ®é tÝch luü ¶nh hëng chñ yÕu ®Õn phÇn chi cña ng©n s¸ch nhµ níc cho viÖc cÊp
ph¸t ph¸t triÓn kinh tÕ. Møc ®é tÝch luü cµng lín th× trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh nhau, kh¶
n¨ng chi ng©n s¸ch nhµ níc cho ph¸t triÓn kinh tÕ cµng lín.
Néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc cßn phô thuéc yÕu tè së h÷u trong nªn
kinh tÕ. Ngoµi ra còng cã thÓ coi c¸c nh©n tè sau ®©y cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn néi
dung, c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc nh møc ®é tån t¹i c¸c quü tiÒn tÖ trong nªn kinh tÕ,
sù biÕn ®éng gi¸ c¶, c¸ch thøc tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch mçi quèc gia.
§Ó x¸c lËp ®îc néi dung vµ c¬ cÊu ng©n s¸ch hîp lÝ cña mçi quèc gia kh«ng thÓ
vay mîn tõ bªn ngoµi, mµ ph¶i dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ víi viÖc ph©n tÝch chinh
13

14. x¸c c¸c nh©n tè ¶nh hëng ë mçi quèc gia vµ ë mçi giai ®o¹n lÞch sö mµ quèc gia ®ã tr¶i
qua.
Néi dung chi cña ng©n s¸ch nhµ níc ®îc ph©n thµnh hai lo¹i:
a. Chi thêng xuyªn: §Æc ®iÓm chñ yÕu cña c¸c kho¶n chi nµy lµ mang tÝnh chÊt tiªu
dïng vµ ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ, x· héi cña mçi quèc gia. Chi thêng xuyªn
thêng bao gåm c¸c kho¶n chi chñ yÕu sau ®©y : chi qu¶n lý, chi an ninh, quèc phßng, chi
tr¶ nî, chi b¶o ®¶m x· héi, chi trî cÊp trong hÖ thèng ng©n s¸ch.
§èi víi níc ta, c¸c kho¶n chi nµy chØ ®îc bï ®¾p b»ng ngån thu trong néi bé nÒn
kinh tÕ. V× vËy c¸c kho¶n chi nµy chÞu ¶nh hëng quyÕt ®Þnh bëi sù t¨ng trëng cña tæng
s¶n phÈm cña quèc gia.
b. Chi thóc ®Èy sù t¨ng trëng trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ: §Æc ®iÓm chñ yÕu cña c¸c
kho¶n chi nµy mang tÝnh chÊt ®Çu t, tÝch luü, thùc hiÖn vai trß can thiÖp cña nhµ níc
trong viÖc ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ. C¸c kho¶n chi nµy, trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch cña
chóng ta hiÖn nay thêng ®îc bï ®¾p b»ng nguån vèn ®i vay trong vµ ngoµi níc. Néi
dung c¸c kho¶n chi nµy bao gåm : chi trùc tiÕp cho c¸c doanh nghiÖp, chi x©y dùng kÕt
cÊu h¹ tÇng, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ nghiªn cøu khoa häc theo c¸c ch¬ng tr×nh, chi tr¶ c¸c
hîp ®ång mua hµng ho¸ vµ dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp...
Ngoµi ra cßn cã thÓ ph©n néi dung chi ng©n s¸ch nhµ níc thµnh 4 nhãm :
_ Chi kiÕn thiÕt kinh tÕ;
_ Chi v¨n x·;
_ Chi hµnh chÝnh;
_ Chi quèc phßng, an ninh vµ c¸c kho¶n chi kh¸c.
C¸ch ph©n chia nay chóng ta thêng gÆp trong ng©n s¸ch cña c¸c níc x· héi chñ
nghÜa.
Tãm l¹i tïy theo yªu cÇu ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, qu¶n lý mµ ngêi ta cã thÓ ph©n chia
c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc theo nhng tiªu thøc kh¸c nhau.
3. C«ng cô qu¶n lý c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc:
Nh»m thùc hiÖn tèt c¸c nguyªn t¾c vµ ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña chi ng©n s¸ch,
trong thùc tiÔn qu¶n lý ngêi ta thêng sö dông c¸c c«ng cô chñ yÕu sau ®©y:
a. §Þnh møc chi:
§Þnh møc chi tr×nh bµy c¸c tæ chøc cÇn bao nhiªu ph¬ng tiÖn tµi chÝnh bá vµo ®Ó
thùc hiÖn mét ®¬n vÞ c«ng suÊt, hoÆc chØ tiªu.
14

15. §Þnh møc chi ®îc sö dông trong c¸c trêng hîp khi mµ tÝnh chÊt tiÕt kiÖm trong c¸c
kho¶n chi kh«ng ®Æt ra mét c¸ch cÇn thiÕt vµ x· héi kh«ng cã ®ñ nguån tµi chÝnh hoÆc
kh«ng cÇn thiÕt trang tr¶i ®èi víi viÖc vît qua giíi h¹n c¸c kho¶n chi.
§Þnh møc chi cã thÓ hoÆc lµ ®Þnh møc bé phËn hoÆc ®Þnh møc chung (tæng hîp).
§Þnh møc bé phËn ®îc thiÕt lËp cho lo¹i nhu cÇu riªng cña c¸c tæ chøc sö dông nguån
vèn ng©n s¸ch nhµ níc.
§Þnh møc tæng hîp thÓ hiÖn khèi lîng c¸c kho¶n chi cho mét ®¬n vÞ chi tiªu ®Æc tr-
ng cho ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc sö dông nguån vèn ng©n s¸ch nhµ níc
b. Tiªu chuÈn tµi chÝnh:
Tiªu chuÈn tµi chÝnh thÓ hiÖn møc chi tèi thiÓu. Nhu cÇu tµi chÝnh kh«ng ®îc phÐp
gi¶m xuèng díi møc ®é. Nhu cÇu thùc tÕ bao giê còng cao h¬n tiªu chuÈn tµi chÝnh.
Tiªu chuÈn tµi chÝnh ®îc sö trong trêng hîp khi yªu cÇu tiÕt kiÖm kh«ng cÇn thiÕt
®Æt ra. Do ®ã c¬ quan cÊp trªn qui ®Þnh møc chi mµ víi møc ®é ®¶m b¶o viÖc tiªu dïng
tèi thiÓu cho phÐp.
c. Giíi h¹n tµi chÝnh:
Giíi h¹n tµi chÝnh tr×nh bµy chi tiÕt tèi ®a mµ víi møc chi ®ã tiªu dïng tµi chÝnh ®îc
phÐp ®¹t tíi. Thùc tÕ tiªu dïng thêng thÊp h¬n giíi h¹n tµi chÝnh trong trêng hîp khi vÊn
®Ò tiÕt kiÖm c¸c kho¶n chi ®îc ®Æt ra mét c¸ch hÕt søc cÇn thiÕt.
d. ChØ tiªu tµi chÝnh:
ChØ tiªu tµi chÝnh thÓ hiÖn møc trung b×nh mµ víi møc ®ã, nhu cÇu tµi chÝnh ®îc
phÐp ®¹t tíi. Thùc tÕ tiªu dïng bao giê còng quay quanh c¸c chØ tiªu tµi chÝnh. ChØ tiªu
tµi chÝnh ®îc sö dông trong trêng hîp ë n¬i nµo tiªu dïng kh«ng thÓ ®Þnh møc chinh x¸c.
Trong ®iÒu kiÖn t×nh h×nh kinh tÐ, tµi chÝnh cßn nhiÒu biÕn ®éng, viÖc vËn dông c«ng
cô ph©n phèi, sö dông vµ qu¶n lÝ nguån vèn cña ng©n s¸ch nhµ níc kÓ trªn cÇn cã quan
®iÓm linh ho¹t, uyÓn chuyÓn nh»m lµm cho c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch ®¹t ®îc hai yªu
cÇu c¬ b¶n : tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶.
II. Thùc tr¹ng ng©n s¸ch nhµ níc vµ chi tiªu c«ng cho c¸c ngµnh ë ViÖt Nam hiÖn nay :
1. Thùc tr¹ng ng©n s¸ch nhµ níc :
Trong nh÷ng n¨m võa qua viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng qu¶n lý chi tiªu nhµ níc vµ lËp
ng©n s¸ch ë ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. ViÖc th«ng qua LuËt Ng©n
s¸ch n¨m 1996 víi söa ®æi luËt tiÕp theo trong n¨m 1998 ®Ó t¹o ra sù ph©n c«ng tr¸ch
nhiÖm râ rµng h¬n gi÷a trung ¬ng vµ c¸c tØnh ®· ®a ®îc mét khu«n khæ quan träng cho
mét hÖ thèng ng©n s¸ch cã kû luËt. Tuy nhiªn ®iªï quan träng lµ khu«n khæ nµy cã kh¶
15
Tải bản FULL (34 trang): https://bit.ly/3k38qWg
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

16. n¨ng dÔ dµng bæ sung nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt chø kh«ng ph¶i lµ mét rµo c¶n cho
nh÷ng thay ®æi ®ã.
ViÖc chuÈn bÞ mét ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng céng ®Çu tiªn cho giai ®o¹n 1996 - 2000
®· lµm cho c¸c quy tr×nh x¸c ®Þnh chi ®Çu t cã kû luËt vµ hiÖn thùc h¬n. Nã g¾n chi tiªu
dù kiÕn víi c¸c gi¶ ®Þnh vÒ nguån vèn cã ®îc, ®ång thêi ®ãng vai trß lµ ph¬ng tiÖn ®Ó
huy ®éng vèn. Nhng còng cã nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn l¹c quan qu¸ vÒ n¨ng lùc thùc
hiÖn vµ kh¶ n¨ng hÊp thô, bao gåm cã qu¸ nhiÒu dù ¸n ®a vµo trong ch¬ng tr×nh ®Çu t
c«ng céng vµ thiÕu c¸c tiªu chÝ ®Çy ®ñ ®Ó thÈm ®Þnh vµ xÕp h¹ng c¸c dù ¸n. Nh÷ng vÊn
®Ò nµy ®ang ®îc gi¶i quyÕt trong nh÷ng c¬ chÕ míi cho viÖc chuÈn bÞ ch¬ng tr×nh ®Çu t
c«ng céng 2001 - 2006.
Nh×n chung, hÖ thèng lËp ng©n s¸ch vµ qu¶n lý chi tiªu cña nhµ níc cã kh¶ n¨ng
kiÓm so¸t tæng chi tiªu trong ph¹m vi mét sç n¨m. Kh«ng cã chi vît møc ®¸ng kÓ, viÖc
gi¶i ng©n ®îc kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ kh«ng cã vÊn ®Ò nî chi ng©n s¸ch.
Nh×n chung, do tÝnh kh¸ phøc t¹p cña hÖ thèng ng©n s¸ch nªn ngêi ngoµi cßn cã
khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh ®ù¬c c¸ch thøc thùc hiÖn quy tr×nh lËp ng©n s¸ch trong
thùc tÕ - vÒ ph¬ng thøc ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh vµ sö dông nh÷ng th«ng tin g×. Tuy nhiªn cã
nh÷ng b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy møc ®é phèi hîp vµ trao ®æi cßn cha ®ñ ®Ó cho hÖ
thèng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Cô thÓ lµ vai trß cña c¸c bé chuyªn ngµnh cßn cha râ,
thiÕu mét m¹ng m¸y tÝnh ®Ó tÊt c¶ c¸c bªn cã liªn quan cã thÓ tiÕp cËn ®îc víi cïng mét
nguån th«ng tin ng©n s¸ch cµng lµm h¹n chÕ sù phèi hîp, tham vÊn vµ th¶o luËn.
ViÖt Nam cã truyÒn thèng ng©n s¸ch thËn träng víi th©m hôt ng©n s¸ch t¬ng ®èi
thÊp ( th«ng thêng díi 1% GDP, kh«ng kÓ cho vay l¹i ) vµ tû lÖ nî ( c¶ nî trong vµ ngoµi
níc ) trªn GDP thÊp. §iªï nµy ®îc ph¶n ¸nh trong chi vµ tr¶ nî l·i trong ng©n s¸ch vµo
kho¶ng 3% tæng chi tiªu. Tuy nhiªn, c©n ®èi ng©n s¸ch cha bao phñ toµn bé chi tiªu cña
chÝnh phñ nghÜa lµ ho¹t ®éng tæng thÓ cña chÝnh phñ. Ng©n s¸ch lo¹i trõ mét sè ®¸ng kÓ
c¸c quü bªn c¹nh ng©n s¸ch. Nã còng kh«ng bao gåm mét häat ®éng t¬ng tù ng©n s¸ch
®¸ng kÓ lµ tÝn dông cña hÖ thèng ng©n hµng cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc .
§· cã mét sè níi láng trong quan ®iÓm ng©n s¸ch cu¶ chÝnh phñ trong n¨m 2000
trong ®ã th©m hôt ng©n s¸ch tæng thÓ, kh«ng kÓ c¸c kho¶n cho vay l¹i, t¨ng lªn ®Õn
2,8% GDP (theo íc tÝnh míi ®©y cña IMF lµ 2,2%). T¨ng th©m hôt ng©n s¸ch chñ yÕu lµ
do t¨ng l¬ng cho c«ng chøc (0,8% GDP), chuyÓn chi x©y dùng c¬ b¶n díi chØ tiªu ph©n
bæ cho n¨m 1999 sang ®Ó kÝch thÝch chi ng©n s¸ch mét chót. Quan ®iÓm ng©n s¸ch
trung h¹n dù tÝnh th©m hôt tæng thÓ hµng n¨m kho¶ng 2% GDP (kh«ng kÓ chi tr¶ nî
gèc) cho giai ®o¹n 2001-2003. Møc th©m hôt nµy t¹o søc Ðp lªn viÖc cÇn ph¶i t¨ng thu
16
Tải bản FULL (34 trang): https://bit.ly/3k38qWg
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

17. vµ h¹n chÕ tèc ®é t¨ng l¬ng. Tuy nhiªn, møc ®é th©m hôt thùc tÕ còng sÏ phô thuéc vµo
tèc ®é vµ ph¹m vi cña c¸c cuéc c¶i c¸ch c¬ cÊu vµ chi phÝ cho c¸c c¶i c¸ch nµy.
2. Ph©n bæ chi tiªu c«ng cho c¸c ngµnh:
a. Chi cña nhµ níc trong ngµnh n«ng nghiÖp:
Chi cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp, nÕu ®îc ph©n bæ vµ qu¶n lý ®óng ®¾n
cã thÓ c¶i thiÖn n¨ng suÊt n«ng nghiÖp vµ cã t¸c dông lan to¶ cã lîi, kÝch thÝch ®Çu t cña
t nh©n vµo ngµnh nµy. C¸c nghiªn cøu cho thÊy r»ng chi cña nhµ níc cho ®êng n«ng
th«n, cho nghiªn cøu trong n«ng nghiÖp vµ khuyÕn n«ng tû lÖ thuËn víi tû lÖ t¨ng n¨ng
suÊt n«ng nghiÖp vµ gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, nÕu chi cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp l¹i
®Þnh híng kh«ng ®óng, nã cã thÓ c¶n trë ®Çu t cña t nh©n vµ dÉn ®Õn kÐm hiÖu qu¶. VÝ
dô nh viÖc bao cÊp cho nh÷ng lo¹i c©y trång kÐm hiÖu qu¶ ho¨c ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh
mµ t nh©n qu¶n lý cã hiÖu qu¶ h¬n.
MÆc dï cã t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhng chi tiªu c«ng cho n«ng nghiÖp vÉn
cßn t¬ng ®èi thÊp vµ chØ chiÕm 5-6% ng©n s¸ch nhµ níc(6,3% n¨m 1998).Møc nµy thÊp
h¬n so víi mét sè níc ch©u ¸ nh Trung Quèc, Ên §é vµ Th¸i Lan, n¬i tû träng ng©n s¸ch
cho n«ng nghiÖp lµ kho¶ng 8 ®Õn 16% trong gian ®o¹n 1990-1993. TÝnh theo tû lÖ trong
GDP, chi cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp chiÕm 1,35% GDP n¨m 1998.
Tuy vËy, so s¸nh nµy kh«ng nhÊt thiÕt trë thµnh mét lËp luËn lµ ph¶i n©ng møc chi
cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp. Ho¹t ®éng cña ngµnh n«ng nghiÖp kh«ng chØ liªn quan
®Õn chi cña nhµ níc cho ngµnh, mµ cßn liªn quan ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p bæ sung cã t¸c
®éng ®Õn kinh tÕ n«ng th«n, nh chi tiªu cho giao th«ng vËn t¶i, gi¸o dôc vµ y tÕ. MÆc dï
møc chi cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp hiÖn nay cßn thÊp, ngµnh n«ng nghiÖp vÉn tiÕn
triÓn tèt so víi c¸c níc trong khu vùc. Trõ Trung Quèc ra, cßn t¨ng trëng n«ng nghiÖp
cña ViÖt Nam lµ m¹nh nhÊt trong sè nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c níc ph¸t triÓn. Tr-
íc khi nghÜ ®Õn møc chi tiªu cao h¬n n÷a cho n«ng nghiÖp, cã lÏ nªn xem c¬ cÊu chi
®Çu t vµ chi thêng xuyªn cã ph¶n ¸nh c¸c u tiªn chung cña chÝnh phñ hay kh«ng.
b. Chi cña nhµ níc cho y tÕ :
Tæng chi tiªu cho y tÕ - c¶ chi tiªu c«ng vµ chi tiªu cña hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n - ®-
îc íc tÝnh lµ 28.773 tû ®ång, tøc lµ 383.226 ®ång mét ®Çu ngêi vµo n¨m 1998 ( theo
®iÒu tra møc sèng d©n c, bao gåm chi phÝ ®i l¹i, ¨n ë cña ngêi bÖnh vµ ngêi nhµ ®i
theo ). Møc nµy t¬ng ®¬ng 27,41 tû USD mét ®Çu ngêi hay 8% GDP vµ ®Æt ViÖt Nam
trong sè nh÷ng níc ë ch©u ¸ chi nhiªï nhÊt cho y tÕ . ChØ cã Malaysia, Th¸i Lan, Hµn
Quèc chi nhiÒu h¬n ViÖt Nam cho y tÕ tÝnh theo ®Çu ngêi.
17
3507451