حضرت مسیح موعودو مہدی معہود علیہ السلام یہ وہ آدمی ہے جو رسول اللہ ﷺ سے محبت رکھتا ہے جو آنے والا تھا وہ مَیں ہی ہوں۔ جس کے کان ہوں وہ سنے اور جس کی آنکھ ہو وہ دیکھے ’ وہ اعلیٰ درجہ کا نور جو انسان کو دیا گیا تھا۔ یعنی انسان کامل کو ۔ وہ ملائک میں نہیں تھا ۔ نجوم میں نہیں تھا ۔ قمر میں نہیں تھا ۔ آفتاب میں بھی نہیں تھا ۔ وہ زمین کے سمندروں اور دریاؤں میں بھی نہیں تھا ۔ وہ لعل اور یاقوت اور زمرد اور الماس اور موتی میں بھی نہیں تھا ۔ غرض وہ کسی چیز ارضی اور سماوی میں نہیں تھا ۔ صرف انسان میں تھا ۔ یعنی انسان کامل میں ۔ جس کا اتم اور اکمل اور اعلیٰ اور ارفع فرد ہمارے سیّد و مولیٰ سید الانبیاء سیّد الاحیاء محمد مصطفےٰ صلی اللہ علیہ وسلم ہیں ۔ ‘ (آئینہ کمالات اسلام صفحہ ۱۶۰) اپنے فارسی منظوم کلام میں اپنے معشوق سے عشق کا اظہار کرتے ہوئے لکھتے ہیں : بعد از خدا بعشق محمدؐ مخمرم گر کفر ایں بود بخدا سخت کافرم (ازالہ اوہام صفحہ ۱۷۶) آپ ﷺ کا عشق میرے وجود کے ہر رگ و ریشہ میں سرایت کرچکا ہے اور میں اپنے آپ سے خالی اور اس محبوب کے غم سے پر ہوں ۔ جان و دلم فدائے جمال محمدؐ است خاکم نثار کوچہ آل محمدؐ است (اخبار ریاض ہند امرتسر یکم مارچ ۱۸۸۴؁ء)

1. ؑ‫وہعمد‬‫دہمی‬‫وموعدو‬‫حیسم‬‫رضحت‬
‫ﷺ‬ ّٰ‫ہ‬‫الل‬ ‫رسول‬ ّ‫ب‬‫یح‬ ٌ‫ل‬‫رج‬ ‫ٰذا‬‫ھ‬(‫ی‬ٰ‫ہ‬‫ل‬‫ا‬ِ‫)ااہلم‬
(‫ےہ‬‫راتھک‬‫تبحم‬‫ےس‬ ‫ﷺ‬‫اہلل‬‫روسل‬‫وج‬‫ےہ‬‫آدیم‬‫وہ‬‫)ہی‬

2. ‫آھکن‬‫یک‬‫سج‬‫اور‬‫ےنس‬‫وہ‬‫وہں‬‫اکن‬‫ےک‬‫سج‬‫وہں۔‬‫یہ‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫وہ‬‫اھت‬‫واال‬‫آےن‬‫وج‬
‫دےھکی‬‫وہ‬‫وہ‬
}‫واالسلم‬‫ۃ‬‫و‬ٰ‫ل‬‫ص‬‫ل‬‫ا‬‫ہیلع‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫دیسان‬‫اعہیل‬‫{اراشدات‬
‫ےک‬‫ہلمح‬‫ےک‬‫اظوملں‬‫ولتار‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ےہ۔ادتبا‬‫زامہن‬‫اب‬‫اک‬‫ولتار‬‫ہن‬‫اور‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رضورت‬‫اب‬‫یک‬‫ولتار‬‫روےن‬
‫ااھٹیئ‬‫واےطس‬‫ےک‬‫ںیہن۔‬‫ربج‬‫ںیم‬‫ذمبہ‬‫ےک‬‫االسم‬‫ورہن‬‫یھت‬‫یئگ‬
‫وہ‬‫کشیب‬‫وہ‬‫امےتن‬‫وبعمد‬‫اور‬‫دخا‬‫مت‬‫وک‬‫سج‬‫صخش‬‫وہ‬‫ہک‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫ارقار‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اسیعویئں‬‫ارگ‬‫آامسن‬‫کت‬‫اب‬
‫اتحم‬‫اک‬‫اھکےن‬‫ہن‬‫اگ۔‬‫رےہ‬‫کت‬‫ایقتم‬‫اور‬‫ےہ‬‫زدنہ‬‫کت‬‫اب‬‫وہ‬‫رپ‬‫ےئگ‬‫وہ‬‫وفت‬‫وت‬‫یبن‬‫امہرے‬‫ےہ۔‬‫وموجد‬‫رپ‬‫ےن‬‫ہن‬‫ن ج‬
‫ارگ‬‫اتحمن ج۔‬‫اک‬‫وہاگ؟‬‫ ہجیت‬‫ایک‬‫اک‬ ‫ا‬‫وت‬‫ ںیہ‬‫ا اس‬‫ م‬
‫و‬‫وہ‬‫امےتن‬‫دخا‬‫اور‬‫وبعمد‬‫اانپ‬‫مت‬‫وک‬‫صخش‬‫سج‬‫ہک‬‫رکدںی‬‫اثتب‬‫ہی‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اسیعویئں‬‫ م‬‫ارگ‬‫اور‬‫لثم‬‫ایگ۔‬‫رم‬‫ہ‬
‫وہاگ۔‬‫ ہجیت‬‫ایک‬‫اک‬ ‫ا‬،‫ےہ‬‫وموجد‬‫ربق‬‫یک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےہ‬‫دنف‬‫ںیم‬‫زنیم‬‫رک‬‫وہ‬‫وفت‬‫ےک‬‫اایبنء‬‫دورسے‬
‫ابوت‬‫دو‬‫رہ‬‫ان‬‫ہک‬‫وہک‬‫ہی‬‫مت‬‫ےس‬‫اینبد‬‫و‬‫خیب‬‫ذمبہ‬‫اسیعیئ‬‫ےس‬‫سج‬‫ےہ‬‫ابت‬‫وکیسن‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ں‬‫ےہ۔‬‫اج ا‬‫ک ڑھ‬‫ا‬
’’‫اط‬‫دنچ‬،‫ےھت‬‫التبےت‬‫رمدی‬‫ےک‬‫اصبح‬‫اوباریخل‬‫وصیف‬‫وک‬‫آپ‬‫اےنپ‬‫وج‬‫انم‬‫اقحل‬‫دبع‬‫صخش‬‫اکی‬‫ےک‬‫ںوملں‬‫ بل‬
‫ایک‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےن‬‫واالسلم‬‫اٰولصلۃ‬‫ہیلع‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫وہےئ۔‬‫آوموجد‬‫واےل‬‫دیلہ‬‫یھب‬‫یور‬‫ا‬‫آےئ۔‬‫اسھت‬‫ب‬‫مت‬
‫وسال‬‫ےن‬‫اصبح‬‫اقحل‬‫دبع‬‫ایمں‬‫رھپ‬‫اہں۔‬‫اہک۔‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وہ؟‬‫ےک‬‫دیلہ‬
‫ت‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫ہک‬‫ایک‬‫ابت‬‫اکی‬‫واےطس‬‫ےک‬‫ی‬ّ‫ف‬‫ش‬
‫دی۔‬‫ااجزت‬‫ےن‬‫رضحت‬‫وہں۔‬‫وپاتھچ‬

3. ‫او‬‫حیسم‬‫وخد‬‫آپ‬‫ہک‬‫ای‬‫ےہ‬‫واال‬‫آےن‬‫ہک‬‫وج‬‫ںیہ‬‫واےل‬‫ددالےن‬‫ای‬‫وک‬‫دہمی‬‫اور‬‫حیسم‬ ‫ک‬‫ا‬‫آپ‬‫ایک‬:‫اقحل‬‫دبع‬‫دہمی‬‫ر‬
‫ںیہ؟‬
‫ااہلم‬ ‫ا‬‫اور‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫دحثی‬‫اور‬‫رقآن‬‫ہکلب‬‫اتہک‬‫ںیہن‬‫ھچک‬‫ےس‬‫رطف‬‫اینپ‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬: ‫ادق‬‫رضحت‬‫ےک‬‫اطمقب‬
‫یک‬‫سج‬‫اور‬‫ےنس‬‫وہ‬‫وہں‬‫اکن‬‫ےک‬‫سج‬‫وہں۔‬‫یہ‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫وہ‬‫اھت‬‫واال‬‫آےن‬‫وج‬‫اہک۔‬‫ےھجم‬‫ےن‬‫ااعتٰیل‬‫دخ‬‫وج‬‫وہں‬‫اتہک‬‫وہ‬‫آھکن‬
‫یلص‬‫ربمغیپدخا‬‫اور‬‫ےئگ‬‫وہ‬‫وفت‬‫ٰیسیع‬‫رضحت‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫رشفی‬‫رقآن‬‫دےھکی۔‬‫وہ‬‫ےن‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬
‫ابںیت‬‫دوونں‬‫دی۔‬‫وگایہ‬‫یک‬‫رٔوتی‬‫اینپ‬‫آرض‬‫اور‬‫ لل‬‫اک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ ںاں‬‫ ۔ل۔‬‫اور‬‫ لل‬‫ںیہ‬ ‫وہہ‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫ت‬
‫زگہتش‬‫درگی‬‫وک‬‫ٰیسیع‬‫رضحت‬‫ےن‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫آرضت‬‫ںیم‬‫رعمان ج‬ِ‫بش‬‫ےہ۔‬‫وموجد‬‫ ۔ل‬‫اک‬‫وملس‬‫ےک‬‫اایبنء‬
‫دص‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫دخا‬‫دعب‬‫ےک‬ ‫ا‬‫وہ؟‬‫اچےتہ‬‫ایک‬‫اور‬‫مت‬‫دعب‬‫ےک‬‫اہشدوتں‬‫دو‬‫ان‬‫داھکی۔‬‫درایمن‬‫یک۔‬‫ ادیئ‬‫ےس‬‫اشنانت‬‫اہ‬
‫صخش‬‫اکی‬‫ےہ۔‬‫ایگ‬‫وہ‬‫عمج‬‫اسامن‬‫اکیف‬‫واےطس‬‫ےک‬‫ےنھجمس‬‫ےک‬ ‫ا‬‫وہ‬‫راتھک‬‫دخا‬‫وخف‬‫اور‬‫وہ‬‫قح‬ِ‫ بل‬‫اط‬‫وج‬‫وگشیپیئ‬‫یلہپ‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫وتق‬‫وہ‬‫ےہ۔ہی‬‫رک ا‬ ٰ‫دوعی‬‫وتق‬‫ےک‬‫رضورت‬‫نیع‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫ارلوسل‬‫اقل‬‫اور‬‫اہلل‬‫اقل‬،‫اطمقب‬‫ےک‬
‫اعتٰیل‬‫دخا‬‫ےہ۔‬‫ریہ‬‫اھک‬‫وک‬‫االسم‬‫اسیعتیئ‬‫ش‬‫ابت‬‫وج‬‫واےطس‬‫ےک‬‫تیاتی‬‫یک‬‫االسم‬‫ےن‬‫وکیئ‬‫رک‬ ‫ھڑ‬‫ےس‬ ‫ا‬‫ےہ‬‫یک‬
‫اچ‬‫اور‬‫ےہ‬‫وبعمد‬‫اور‬‫ےہ‬‫دخا‬‫ٰیسیع‬‫ہک‬‫ےہ‬‫دیقعہ‬‫ہی‬‫اک‬‫اسیعویئں‬‫ےس‬‫اسل‬‫وس‬‫اسین‬‫یتکس۔‬‫وہ‬‫ںیہن‬‫ابت‬‫یور‬‫ا‬‫رکو‬‫ سیل‬
‫کشیب‬‫ہک‬‫ےہ‬ ‫اجہ‬‫یک‬‫ ادیئ‬‫یک‬‫کن‬‫ا‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫املسمونں‬‫رھپ‬‫رپ‬ ‫ا‬‫ےہ۔‬‫وموجد‬‫وتق‬ ‫ا‬‫اسیعیئ‬‫ٰیسیع‬‫کت‬‫اب‬
‫ےہ‬‫اھٹیب‬‫رپ‬‫آامسن‬‫زدنہ‬‫وہ‬‫رپ‬‫ےئگ‬‫رم‬‫یبن‬‫ب‬‫۔‬‫اتحمن ج‬‫اک‬‫ےن‬‫ہن‬‫اتحمن ج‬‫اک‬‫اھکےن‬‫ہن‬،‫ےہ‬‫زدنہ‬‫ہک‬‫التبںیئ‬‫یہ‬‫آپ‬‫اب‬‫۔‬
‫وہاگ۔‬‫ارث‬‫ایک‬‫رپ‬‫اسیعویئں‬‫ےس‬ ‫ا‬
‫ایھتہر‬‫حیحص‬‫ےیل‬‫ےک‬‫رکےن‬‫اقمہلب‬‫اک‬‫اسیعتیئ‬
‫ریشمش‬‫ہک‬‫کت‬‫بج‬‫اتکس‬‫ںیہن‬‫وہ‬‫ارث‬‫وکیئ‬‫وت‬‫رپ‬‫اسیعویئں‬:‫اقحل‬‫دبع‬‫ہن‬‫وہ۔‬
‫یھب‬‫ںیم‬‫ےہ۔ادتبا‬‫زامہن‬‫اب‬‫اک‬‫ولتار‬‫ہن‬‫اور‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رضورت‬‫اب‬‫یک‬‫ولتار‬‫ےہ۔‬‫طلغ‬‫ابت‬‫ہی‬: ‫ادق‬‫رضحت‬
‫ںیہن‬‫ربج‬‫ںیم‬‫ذمبہ‬‫ےک‬‫االسم‬‫ورہن‬‫یھت‬‫یئگ‬‫ااھٹیئ‬‫واےطس‬‫ےک‬‫روےن‬‫ےک‬‫ہلمح‬‫ےک‬‫اظوملں‬‫ولتار‬‫لم‬‫وت‬‫زمخ‬‫اک‬‫ولتار‬‫۔‬

4. ‫ربانیہ‬‫اور‬‫داللئ‬‫اتلم۔‬‫ںیہن‬‫زمخ‬‫اک‬‫تجح‬‫رپ‬‫ےہ‬‫اج ا‬‫اق‬‫وک‬‫فلاک نی‬‫وتق‬ ‫ا‬‫اسھت‬‫ےک‬‫آپ‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫اچ۔ےی۔‬‫رکان‬‫لئ‬
‫اسیعویئ‬‫ارگ‬‫رکو۔‬‫وتہج‬‫رپ‬‫ں‬‫ولہپئ‬‫دو‬‫رہ‬‫ونس۔‬‫ےس‬‫وغر‬‫ذرا‬‫وہں۔‬‫اتہک‬‫ابت‬‫اکی‬‫یک‬‫وخایہ‬‫ریخ‬‫یک‬‫ولوگں‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ں‬
‫امہرے‬‫ےہ۔‬‫وموجد‬‫رپ‬‫آامسن‬‫کت‬‫اب‬‫وہ‬‫کشیب‬‫وہ‬‫امےتن‬‫وبعمد‬‫اور‬‫دخا‬‫مت‬‫وک‬‫سج‬‫صخش‬‫وہ‬‫ہک‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫ارقار‬‫یبن‬‫وت‬
‫ارگ‬‫اتحمن ج۔‬‫اک‬‫ےن‬‫ہن‬‫اتحمن ج‬‫اک‬‫اھکےن‬‫ہن‬‫اگ۔‬‫رےہ‬‫کت‬‫ایقتم‬‫اور‬‫ےہ‬‫زدنہ‬‫کت‬‫اب‬‫وہ‬‫رپ‬‫ےئگ‬‫وہ‬‫وفت‬‫وت‬‫ ںیہ‬‫ا اس‬‫ م‬
‫وبعم‬‫اانپ‬‫مت‬‫وک‬‫صخش‬‫سج‬‫ہک‬‫دںی‬‫رک‬‫اثتب‬‫ہی‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اسیعویئں‬‫ م‬‫ارگ‬‫اور‬‫وہاگ؟‬‫ ہجیت‬‫ایک‬‫اک‬ ‫ا‬‫وہ‬‫امےتن‬‫دخا‬‫اور‬‫د‬
‫وف‬‫ےک‬‫اایبنء‬‫دورسے‬‫لثم‬‫ایگ۔‬‫رم‬‫وہ‬‫اک‬ ‫ا‬،‫ےہ‬‫وموجد‬‫ربق‬‫یک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےہ‬‫دنف‬‫ںیم‬‫زنیم‬‫رک‬‫وہ‬‫ت‬‫وہاگ۔‬‫ ہجیت‬‫ایک‬
‫ےہک‬‫اکرف‬‫وکیئ‬‫ےھجم‬‫ہک‬‫رک ا‬‫ںیہن‬‫رپوا‬‫ںیم‬‫و۔‬ ‫وھچ‬‫وک‬‫ایخل‬‫ےک‬‫فلاتفل‬‫اورریمی‬‫دو‬‫اجےن‬‫وک‬‫وثحبں‬‫ھچک‬‫ای‬‫ےہک‬‫ل‬ ّ‫دا‬،
‫خیب‬‫ذمبہ‬‫اسیعیئ‬‫ےس‬‫سج‬‫ےہ‬‫ابت‬‫وکیسن‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ابوتں‬‫دو‬‫رہ‬‫ان‬‫ہک‬‫وہک‬‫ہی‬‫مت‬‫ےہک۔‬‫اور‬‫ےہ۔‬‫اج ا‬‫ک ڑھ‬‫ا‬‫ےس‬‫اینبد‬‫و‬
‫االسلم‬‫ہیلع‬ ‫ادق‬‫رضحت‬‫رک‬‫وہ‬‫ ڑھا‬ً‫ا‬‫وفر‬‫انچہچن‬‫وہا؛‬‫ارث‬‫تہب‬‫رپ‬‫اصبح‬‫اقحل‬‫دبع‬‫ایمں‬‫اک‬‫رقتری‬ ‫ا‬‫اہھت‬‫ےک‬
‫رتیق‬‫وک‬‫آپ‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ہک‬‫وہں‬‫رک ا‬‫داع‬‫ںیم‬‫اجںیئ۔‬‫رکےت‬‫اکم‬‫اانپ‬‫آپ‬‫ایگ۔‬‫ھجمس‬‫ںیم‬:‫اہک‬‫اور‬‫وچےم‬‫اہلل‬‫ااشنء‬‫دے۔‬
‫رتیق‬‫یک‬‫آپ‬‫رضور‬‫ےہ‬‫حیحص‬‫ابت‬‫ہی‬‫یگ۔‬‫وہ‬‘‘‫۔‬
‫ہحفص‬‫اہچرم‬‫دلج‬‫(وفلماظت‬492-494‫اڈینشی‬‫۔‬2003)‫روبہ‬‫وبطمہع‬‫ء‬
‫تبحم‬‫ل‬‫ا‬‫ث‬‫م‬‫ں‬‫ی‬‫ب‬‫ےس‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬
‫ںیم‬‫روینش‬‫یک‬‫رحتریات‬‫اور‬‫وااعقت‬

5. ‫َا‬‫ف‬ َ‫ہ‬ّٰ‫ل‬‫ال‬ َ‫ن‬‫ْو‬‫ب‬ِ‫ح‬ُ‫ت‬ ْ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ن‬ُ‫ک‬ ْ‫ن‬ِ‫ا‬ ْ‫ل‬ُ‫ق‬: ‫عمران‬ ‫ٰل‬‫ا‬( ُ‫ہ‬ّٰ‫ل‬‫ال‬ ُ‫م‬ُ‫ک‬ْ‫ب‬ِ‫ب‬ْ‫ح‬ُ‫ی‬ ْ‫ی‬ِ‫ن‬ْ‫و‬ُ‫ع‬ِ‫ب‬َّ‫ت‬۳۲)
‫اطمع‬‫و‬‫آاق‬‫اےنپ‬
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬‫ﷺ‬
‫ےس‬
‫تبحم‬‫ل‬‫ا‬‫ث‬‫م‬‫ں‬‫ی‬‫ب‬‫یک‬‫اقدایین‬‫ادمح‬‫الغم‬‫رمزا‬‫رضحت‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬
‫ںیم‬‫روینش‬‫یک‬‫رحتریات‬‫یک‬‫آپ‬
‫ونر‬‫اک‬‫درہج‬‫اٰیلع‬
’‫وجن‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫المکئ‬‫وہ‬‫۔‬‫وک‬‫اکلم‬‫ااسنن‬‫ینعی‬‫اھت۔‬‫ایگ‬‫دای‬‫وک‬‫ااسنن‬‫وج‬‫ونر‬‫اک‬‫درہج‬‫اٰیلع‬‫وہ‬‫رمق‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫م‬
‫لعل‬‫وہ‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫ںیم‬‫درایٔوں‬‫اور‬‫دنمسروں‬‫ےک‬‫زنیم‬‫وہ‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫ںیم‬‫آاتفب‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫ای لت‬‫اور‬
‫ںیم‬ ‫ومہ‬‫اور‬ ‫اامل‬‫اور‬‫زرمد‬‫اور‬‫رص‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫امسوی‬‫اور‬‫اریض‬‫زیچ‬‫یسک‬‫وہ‬‫رغض‬‫۔‬‫اھت‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ااسنن‬‫ف‬
‫دّیس‬‫االایبنء‬‫دیس‬‫ومٰیل‬‫و‬‫دّیس‬‫امہرے‬‫رفد‬‫ارعف‬‫اور‬‫اٰیلع‬‫اور‬‫المک‬‫اور‬‫امت‬‫اک‬‫سج‬‫۔‬‫ںیم‬‫اکلم‬‫ااسنن‬‫ینعی‬‫۔‬‫اھت‬‫دمحم‬‫االم ءء‬
‫۔‬‫ںیہ‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫ٰےفطصم‬‘‫ہحفص‬‫االسم‬‫امکالت‬‫(آہنیئ‬۱۶۰)
‫وہاتکس‬‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫ااہتن‬‫اک‬‫اقمم‬‫اعیل‬‫ےک‬‫سج‬
’‫الس‬‫اور‬‫درود‬‫زہار‬‫(زہار‬‫ےہ‬ؐ‫دمحم‬‫انم‬‫اک‬‫سج‬‫یبن‬‫رعیب‬‫ہی‬‫ہک‬‫وہں‬‫داتھکی‬‫ےس‬‫اگنہ‬‫یک‬‫بجعت‬‫ہشیمہ‬‫ںیم‬‫ہی‬)‫رپ‬ ‫ک‬‫ا‬‫م‬
‫اک‬‫دقیس‬‫ اریث‬‫یک‬ ‫ک‬‫ا‬‫اور‬‫وہاتکس‬‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫ااہتن‬‫اک‬‫اقمم‬‫اعیل‬‫ےک‬ ‫ا‬‫ےہ‬‫یبن‬‫اک‬‫رمہبت‬‫اعیل‬‫سک‬‫اکم‬‫اک‬‫ااسنن‬‫رکان‬‫ادنازہ‬

6. ‫انشتخ‬‫قح‬‫اسیج‬‫ہک‬ ‫اوسف‬‫۔‬‫ںیہن‬‫وتدیح‬‫وہ‬‫۔‬‫ایگ‬‫ایک‬‫ںیہن‬‫انشتخ‬‫وک‬‫رمہبت‬‫ےک‬ ‫ا‬‫ےہ‬‫اک‬‫یھت‬‫وہت ی‬ ‫ہ‬‫ےس‬‫دس ا‬‫وج‬
‫ااہتنیئ‬‫اور‬‫۔‬‫یک‬‫تبحم‬‫رپ‬‫درہج‬‫ااہتنیئ‬‫ےس‬‫دخا‬‫ےن‬ ‫ا‬‫۔‬‫الای‬‫ںیم‬‫دس ا‬‫وک‬ ‫ا‬‫دوابرہ‬‫وج‬‫ےہ‬‫ولہپان‬‫اکی‬‫ویہ‬‫ین‬‫رپ‬‫درہج‬
‫ےک‬‫دل‬‫ےک‬ ‫ا‬‫وج‬‫ےن‬‫دخا‬‫ےیل‬ ‫ا‬‫۔‬‫وہیئ‬‫دگاز‬‫اجن‬‫یک‬ ‫ک‬‫ا‬‫ںیم‬‫دردی‬‫ہ‬‫یک‬‫ونع‬‫اک‬‫راز‬‫اایبنء‬‫مامم‬‫وک‬ ‫ا‬‫اھت‬‫وا ف‬
‫۔‬‫دںی‬‫وک‬ ‫ک‬‫ا‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫یک‬ ‫ا‬‫رمادںی‬‫یک‬ ‫ک‬‫ا‬‫اور‬‫یشخب‬‫تلیضف‬‫رپ‬‫آرخنی‬‫و‬‫اونیل‬‫مامم‬‫اور‬‘‫ہحفص‬‫اولیح‬‫(ۃقیقح‬
۱۱۵)
‫یبن‬‫وجارمند‬‫اک‬‫درہج‬‫اٰیلع‬
’‫یبن‬‫وجارمند‬‫اک‬‫درہج‬‫ایلع‬‫ےس‬‫ںیم‬‫وبنت‬‫ہلسلس‬‫مامم‬‫وت‬‫ںیہ‬‫دےتھکی‬‫ےس‬‫رظن‬‫یک‬‫ااصنف‬‫بج‬‫ م‬‫اور‬‫یبن‬‫زدنہ‬‫اور‬
‫رخف‬‫اک‬‫روسولں‬‫۔‬‫رسدار‬‫اک‬‫ویبنں‬‫ویہ‬‫ینعی‬‫۔‬‫ںیہ‬‫اجےتن‬‫وک‬‫رمد‬‫اکی‬‫رصف‬‫یبن‬‫ایپرا‬‫اک‬‫درہج‬‫اٰیلع‬‫اک‬‫دخا‬‫اک‬‫رم ںوں‬‫مامم‬
‫ٰیبتجم‬‫ادمح‬‫و‬‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫انم‬‫اک‬‫سج‬‫رس ان ج‬‫ﷺ‬‫ےنلچ‬‫دن‬ ‫د‬‫اسہی‬‫زری‬‫ےک‬‫سج‬‫۔‬‫ےہ‬‫ےلہپ‬‫وج‬‫ےہ‬‫یتلم‬‫روینش‬‫وہ‬‫ےس‬
‫ںیہن‬‫کت‬ ‫رب‬‫زہاروں‬‫ےس‬ ‫ا‬‫۔‬‫یھت‬‫یتکس‬‫لم‬‘‫ہحفص‬‫رینم‬‫(رسان ج‬۷۲)
‫ایپرا‬‫یھب‬‫ےس‬‫ابپ‬‫امں‬‫اور‬‫اجن‬‫اینپ‬
’‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬‫یبن‬‫زبرگ‬‫امہرے‬‫وہرک‬‫وخف‬‫ےب‬‫ےس‬‫دخا‬‫انقح‬‫ولگ‬‫وج‬‫ﷺ‬‫اید‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ربے‬‫وک‬
‫حلص‬‫ویکرکن‬‫ م‬‫ےس‬‫ان‬‫آےت‬‫ںیہن‬‫ابز‬‫ےس‬‫دبزابین‬‫اور‬‫اگلےت‬‫ںیتمہت‬‫اناپک‬‫رپ‬‫آانجنب‬‫اور‬‫رکےت‬‫ںیم‬‫۔‬‫رکںی‬‫ چ‬‫ چ‬
‫نکیل‬،‫ںیہ‬‫رکےتکس‬‫حلص‬‫ےس‬‫ڑیھبویں‬‫ےک‬‫ایبابونں‬‫اور‬‫اسوپنں‬‫ےک‬‫زنیم‬‫وشرہ‬‫ م‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬‫حلص‬‫ م‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫ان‬
‫ےلمح‬‫اناپک‬‫ےہ‬‫ایپرا‬‫یھب‬‫ےس‬‫ابپ‬‫امں‬‫اور‬‫اجن‬‫اینپ‬‫ںیمہ‬‫وج‬‫رپ‬‫یبن‬‫ایپرے‬‫امہرے‬‫وج‬‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫دخا‬‫۔‬‫ںیہ‬‫رکےت‬
‫ںیہن‬‫رکان‬‫ا اساکم‬‫ م‬‫دے‬‫ومت‬‫رپ‬‫االسم‬‫ںیمہ‬‫۔‬‫رےہ‬‫اج ا‬‫انامن‬‫ںیم‬‫سج‬‫اچےتہ‬‘(‫ہحفص‬‫حلص‬‫اغیپم‬۳۰)
‫الکم‬‫وظنمم‬‫رعیب‬

7. ‫ںیہ۔‬‫رفامےت‬‫ویں‬‫ذرک‬‫اک‬‫آاق‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫رعیب‬‫اےنپ‬
ً‫ة‬َّ‫ب‬َ‫ح‬َ‫م‬ َ‫ت‬ْ‫ل‬َ‫خ‬َ‫د‬ ْ‫د‬َ‫ق‬ َ‫ک‬َّ‫ن‬ِ‫ا‬ ِِِّ‫ب‬ِ‫ح‬ ‫َا‬‫ی‬
ْ‫ی‬ِ‫ن‬‫َا‬‫ن‬َ‫ج‬ َ‫و‬ ِِْ‫ی‬ِ‫ک‬ِ‫ر‬‫َا‬‫د‬َ‫م‬ َ‫و‬ ْ‫ی‬ِ‫ت‬َ‫ج‬ْ‫ھ‬ُ‫م‬ ْ‫ی‬ِ‫ف‬
‫(ا‬ٓ‫ئینہ‬‫کماالت‬‫اسالم‬،‫صفحہ‬۵۹۴)
‫۔‬‫ےہ‬‫رکت ی‬‫رساتی‬‫ںیم‬‫دل‬‫ریمے‬‫اور‬ ‫وحا‬‫ریمے‬‫اور‬‫اجن‬‫ریمی‬‫تبحم‬‫ریتی‬‫وبحمب‬‫ریمے‬‫اے‬
َ‫َال‬‫ع‬ٍ ‫ْق‬‫و‬َ‫ش‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫ک‬‫َی‬‫ل‬ِ‫ا‬ ُ‫ر‬ْ‫ی‬ِ‫ط‬َ‫ی‬ ْ‫ی‬ِ‫م‬ْ‫س‬ِ‫ج‬
‫َان‬‫ر‬َ‫ی‬َّ‫ط‬‫ال‬ ُ‫ة‬َّ‫و‬ُ‫ق‬ ْ‫ت‬َ‫ن‬‫َا‬‫ک‬ َ‫ت‬‫یالی‬ٓ
‫(ا‬ٓ‫ئینہ‬‫کماالت‬‫اسالم‬،‫صفحہ‬۵۹۴)
‫اکچ‬‫اپ‬‫ہبلغ‬‫رطح‬ ‫ا‬)‫(ھچک‬‫رپ‬‫مسج‬‫ریمے‬‫قشع‬‫ریتا‬)‫وشعمق‬‫ریمے‬‫(اے‬‫ےہ‬)‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫(ووفرذجابت‬‫ہک‬
‫اج ا)۔‬‫چنہپ‬ ‫اپ‬‫ریتے‬‫رک‬ ‫ک‬‫ا‬‫ںیم‬‫(اور‬ ‫وہہ‬‫اطتق‬‫یک‬‫ےن‬ ‫ک‬‫ا‬‫ںیم‬‫ھجم‬‫۔اکش‬‫اج اےہ‬‫ا‬ ‫ک‬‫ا‬‫رطف‬‫ریتی‬‫وہ‬
ْ‫ی‬ِ‫ت‬َّ‫ب‬َ‫ح‬َ‫م‬ ُ‫ت‬ْ‫و‬ُ‫م‬َ‫ت‬ َ‫َال‬‫و‬ ُ‫ت‬ْ‫و‬ُ‫م‬َ‫ا‬ ْ‫ی‬ِّ‫ن‬ِ‫ا‬
ْ‫ی‬ِ‫ئ‬‫َا‬‫د‬ِ‫ن‬ ‫التراب‬ ‫ِی‬‫ف‬ َ‫ک‬ِ‫ر‬ْ‫ک‬ِ‫ذ‬ِ‫ب‬ ‫ٰی‬‫ر‬ْ‫د‬ُ‫ی‬
‫صفحہ‬ ، ‫الرحمان‬ ‫(منن‬۲۵)
‫(اکی‬‫وت‬‫ںیم‬)‫ایپرے‬‫ریمے‬‫(اے‬‫تبحم‬)‫(وہ‬‫ریمی‬‫نکیل‬،‫رکاجٔواگن‬‫وکچ‬‫ےس‬‫دس ا‬ ‫ا‬)‫دن‬‫ےس‬‫ھجت‬‫ںیم‬‫(وج‬
‫آواز‬)‫(وج‬‫ںیم‬‫اید‬‫ریتی‬‫ےس‬‫یٹم‬)‫یک‬‫(ربق‬‫ریمی‬)‫(ویکہکن‬‫یگ‬‫آےئ‬‫ںیہن‬‫ومت‬‫یھبک‬‫رپ‬) ‫ا‬‫وہں‬‫رک ا‬‫دنلب‬‫ںی‬
)ؐ‫دمحم‬‫ایپرے‬‫ریمے‬‫اے‬‫۔‬ؐ‫دمحم‬‫وشعمق‬‫ریمے‬‫اے‬‫۔‬ؐ‫دمحم‬‫وبحمب‬‫ریمے‬‫اے‬‫وہیگن‬‫یہی‬‫(وہ‬‫وہیگن‬
‫َا‬‫ی‬‫ًا‬‫م‬‫َائ‬‫د‬ َ‫ک‬ِّ‫ی‬ِ‫ب‬َ‫ن‬ ‫ٰی‬‫ل‬َ‫ع‬ ِّ‫ل‬َ‫ص‬ ِّ‫ب‬َ‫ر‬

8. ‫ِہ‬‫ذ‬ٰ‫ھ‬ ْ‫ی‬ِ‫ف‬ٓ‫َا‬‫ی‬ْ‫ن‬ُّ‫د‬‫ال‬َ‫و‬ِ‫ث‬ْ‫ع‬َ‫ب‬‫َان‬‫ث‬ٓ
‫(ا‬ٓ‫ئینہ‬‫کماالت‬‫اسالم‬،‫صفحہ‬۵۹۳)
‫یبن‬‫اےنپ‬‫وت‬‫رب‬‫ریمے‬‫اے‬‫ﷺ‬‫یھب‬‫ںیم‬‫اہجن‬‫دورسے‬‫اور‬‫رفام‬‫انزل‬‫درود‬‫یھب‬‫ںیم‬‫اہجن‬ ‫ا‬‫رپ‬‫درود‬
‫رفامان۔‬‫انزل‬
‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬
‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬‫اےنپ‬‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫ااہظر‬‫اک‬‫قشع‬‫ےس‬‫وشعمق‬:
‫رمخمم‬ؐ‫دمحم‬‫ق‬‫ش‬‫ع‬‫ت‬
‫دخا‬‫از‬‫دعب‬
‫اکرفم‬‫تخس‬‫دخبا‬‫وبد‬‫اںی‬‫رفک‬‫رگ‬
‫ہحفص‬‫اواہم‬‫(ازاہل‬۱۷۶)
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫اعتٰیل‬‫دخا‬‫ﷺ‬‫قشع‬ ‫ا‬‫ارگ‬‫وہں‬‫وہاکچ‬‫دویاہن‬‫ںیم‬‫قشع‬‫ےک‬‫رفک‬‫وکیئ‬‫انم‬‫اک‬‫دویایگن‬‫یک‬
‫تخس‬‫ںیم‬‫مسق‬‫یک‬‫دخا‬‫وت‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫آپ‬‫(ویکہکن‬‫وہں‬‫اکرف‬‫ﷺ‬‫تبحم‬‫دشدی‬‫ںیم‬‫ےس‬)‫وہں‬‫راتھک‬
‫او‬ ‫بعشق‬ ‫بسراید‬ ‫من‬ ‫ہرتاروپود‬
‫رپم‬‫داتسلں‬‫آں‬‫مغ‬‫از‬‫و‬‫یہت‬‫وخد‬‫از‬
‫ہحفص‬‫اواہم‬‫(ازاہل‬۱۷۶)

9. ‫آپ‬‫ﷺ‬‫اور‬‫اخیل‬‫ےس‬‫آپ‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫اور‬‫ےہ‬‫رکاکچ‬‫رساتی‬‫ںیم‬‫رہشی‬‫و‬‫رگ‬‫رہ‬‫ےک‬‫ووجد‬‫ریمے‬‫قشع‬‫اک‬
‫۔‬‫وہں‬‫رپ‬‫ےس‬‫مغ‬‫ےک‬‫وبحمب‬ ‫ا‬
‫اتس‬ؐ‫دمحم‬‫امجل‬‫دفاےئ‬‫دمل‬‫و‬‫اجن‬
‫اتس‬ؐ‫دمحم‬‫آل‬‫وکہچ‬‫اثنر‬‫اخمک‬
‫امرچ‬‫مکی‬‫ارمرست‬‫دنہ‬‫رایض‬‫(اابخر‬۱۸۸۴)‫ء؁‬
‫دمحم‬‫دل‬‫اور‬‫اجن‬‫ریمی‬‫ﷺ‬‫ارکم‬‫یبن‬‫اخک‬‫ریمی‬‫اور‬‫ےہ‬‫دفا‬‫رپ‬‫امجل‬‫ےک‬‫ﷺ‬‫یک‬‫رقابن‬‫رپ‬‫وکہچ‬‫ےک‬‫آل‬
‫۔‬‫ےہ‬
‫رود‬‫رسواجمن‬‫اںی‬ؐ‫دمحم‬‫قشع‬‫رہ‬‫در‬
‫زع‬‫دمل‬‫در‬‫اںی‬‫داع‬‫اںی‬‫انمت‬‫اںی‬‫میم‬‫م‬
‫ہحفص‬،‫رمام‬‫(وتحیض‬۱۱)
‫یفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬‫ﷺ‬‫انمت‬‫ریمی‬‫یہی‬‫۔‬‫وہاجںیئ‬‫رقابن‬‫اجن‬‫اور‬‫رس‬‫ریما‬‫ںیم‬‫راہ‬‫یک‬‫قشع‬‫ےک‬‫یہی‬‫اور‬‫ےہ‬
‫۔‬‫ےہ‬‫ارادہ‬‫دیل‬‫ریما‬‫یہی‬‫اور‬‫ےہ‬‫داع‬‫ریمی‬
‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ذرک‬‫رطح‬ ‫ا‬‫ھچک‬‫اک‬‫وشیپا‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬‫اےنپ‬
‫وشیپا‬‫وہ‬‫اسرا‬‫ونر‬‫ےہ‬‫ےس‬‫سج‬‫ا‬‫امہر‬

10. ‫ےہ‬‫یہی‬‫ریما‬‫دربل‬ؐ‫دمحم‬‫ےہ‬‫اک‬ ‫ا‬‫انم‬
‫رتہب‬‫ےس‬‫دورسے‬‫اک‬‫ربمیپ‬‫ںیہ‬‫اپک‬‫ب‬
‫ےہ‬‫یہی‬ٰ‫ریخاولری‬‫ربرت‬‫دخاےئ‬‫از‬‫کیل‬
‫ہحفص‬،‫ م‬‫اور‬‫آرہی‬‫ےک‬‫(اقداین‬۶۵)
‫دمام‬‫وک‬‫اجں‬‫ریمی‬‫ےس‬ؐ‫دمحم‬‫اجن‬‫ےہ‬‫رطب‬
‫ےن‬‫ م‬‫الپای‬‫ےہ‬‫ابل بل‬‫اجم‬‫وہ‬‫وک‬‫دل‬
‫دح‬‫ےب‬‫ریتا‬‫رپ‬‫یفطصم‬‫رتمح‬‫اور‬‫السم‬‫وہ‬
‫ےن‬‫ م‬‫دخاای‬‫ابر‬‫ایل‬‫ونر‬‫ہی‬‫ےس‬ ‫ا‬
‫ہحفص‬‫(درنیمث‬۱۳)
‫شخب‬‫اجنت‬‫ےس‬‫میظع‬‫االتبےئ‬ ‫ا‬!‫آاق‬‫آامسین‬‫ریمے‬‫اے‬
’‫روسل‬‫امہرے‬‫ےن‬‫فلاک نی‬‫ﷺ‬‫ےک‬‫دلج‬ ‫ا‬‫اےنپ‬‫اور‬‫ںیہ‬‫ڑھگے‬‫اتہبن‬‫امشیبر‬‫الخف‬‫ےک‬‫اکی‬‫ذرہعی‬
‫زیچ‬‫یسک‬‫وک‬‫دل‬‫ریمے‬‫۔‬‫ےہ‬‫دای‬‫رھک‬‫رکےک‬‫رمگاہ‬‫اک‬‫ریثک‬‫قلخ‬‫اانت‬‫یھبک‬‫ےن‬‫ا‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ان‬‫ہک‬‫انتج‬‫اچنہپای‬‫ںیہن‬‫دھک‬
‫اپک‬‫روسل‬‫امہرے‬‫وہ‬‫وج‬‫ےہ‬‫اچنہپای‬‫ےن‬‫اھٹھٹ‬‫یسنہ‬‫ﷺ‬‫ںیہ‬‫رےتہ‬‫رکےت‬‫ںیم‬‫اشن‬‫یک‬‫و‬‫و ن‬‫آزار‬‫دل‬‫ےک‬‫ان‬‫۔‬
‫ارشبل‬‫ریخ‬‫رضحت‬‫وہ‬‫وج‬‫ےن‬‫عینشت‬‫ﷺ‬‫د‬‫ریمے‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫الخف‬‫ےک‬‫افصت‬‫واال‬ ِ‫ذات‬‫یک‬‫رکراھک‬‫زیمخ‬‫تخس‬‫وک‬‫ل‬
‫مسق‬‫یک‬‫دخا‬‫ےہ‬‫و‬‫اعمون‬‫اسرے‬‫ریمے‬‫اور‬‫دوتس‬‫اسرے‬‫ریمے‬‫اور‬‫اوالد‬‫یک‬‫اوالد‬‫اور‬‫اوالد‬‫اسری‬‫ریمی‬‫ارگ‬

11. ‫ریم‬‫اور‬‫اجںیئ‬‫دےی‬‫اکٹ‬‫اپٔوں‬‫اور‬‫اہھت‬‫ریمے‬‫وخد‬‫اور‬‫اجںیئ‬‫رکدےیئ‬‫لتق‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫آوھکنں‬‫ریمی‬‫دمداگر‬‫ی‬
‫اور‬‫اجٔوں‬‫رکدای‬‫رحموم‬‫ےس‬‫رمادوں‬‫مامم‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫اور‬‫اجےئ‬‫یکنیھپ‬‫اکنل‬‫یلتپ‬‫یک‬‫آھکن‬‫ا‬‫مامم‬‫اور‬‫وخویشں‬‫مامم‬‫ینپ‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫اھبری‬‫زایدہ‬‫دصہم‬‫ہی‬‫ےیل‬‫ریمے‬‫یھب‬‫رپ‬‫اقملب‬‫ےک‬‫ابوتں‬‫اسری‬‫ان‬‫وت‬‫وھٹیبں‬‫وھک‬‫وک‬‫آاسوشئں‬‫ارکم‬‫روسل‬
‫ﷺ‬‫یک‬‫رصنت‬‫اور‬‫رتمح‬‫اینپ‬‫رپ‬‫ م‬‫وت‬‫آاق‬‫آامسین‬‫ریمے‬‫اے‬‫سپ‬‫۔‬‫اجںیئ‬‫ےئک‬‫ےلمح‬‫اناپک‬‫اےسی‬‫رپ‬‫اور‬‫رفام‬‫رظن‬
‫اجنت‬‫ےس‬‫میظع‬‫االتبء‬ ‫ا‬‫ںیمہ‬‫۔‬‫شخب‬‘‫ہحفص‬،‫االسم‬‫امکالت‬‫آہنیئ‬،‫ابعرت‬‫رعیب‬‫(رتہمج‬۱۵)
‫عیفش‬‫یہ‬‫اکی‬‫اور‬‫روسل‬‫یہ‬‫اکی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫زادوں‬‫آدم‬‫مامم‬
’‫وک‬‫اب‬‫ےئلیک‬‫زادوں‬‫آدم‬‫مامم‬‫اور‬،‫رقآن‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫اتکب‬‫وکیئ‬‫اب‬‫رپ‬‫زنیم‬‫روےئ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ااسنن‬‫ونع‬‫روسل‬‫یئ‬
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫عیفش‬‫اور‬‫ﷺ‬‫اجہ‬ ‫ا‬‫تبحم‬‫یچس‬‫ہک‬‫رکو‬‫وکشش‬‫مت‬‫وس‬‫۔‬‫روھک‬‫اسھت‬‫ےک‬ؐ‫یبن‬‫ےک‬‫الجل‬‫و‬
‫آامسن‬‫ ا‬‫دو‬‫تم‬‫ھڑایئ‬‫یک‬‫ونع‬‫یسک‬‫رپ‬ ‫ا‬‫وک‬‫ریغ‬‫ےک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےھکل‬‫ایہتف‬‫اجنت‬‫مت‬‫رپ‬‫زیچ‬‫وہ‬‫اجنت‬‫ہک‬‫روھک‬‫اید‬‫اور‬‫اجٔو‬
‫ےہ‬ ‫دالھکہ‬‫روینش‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫دس ا‬‫ایس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہ‬‫اجنت‬‫یقیقح‬‫ہکلب‬‫وہیگ‬‫اظرہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫رمےن‬‫وج‬‫ںیہن‬‫وکن‬‫ایہتف‬‫اجنت‬‫۔‬
‫دمحم‬‫اور‬‫ےہ‬‫ چ‬‫دخا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫نیقی‬‫وج‬‫؟وہ‬‫ےہ‬‫ﷺ‬‫درایمین‬‫ںیم‬‫ولخمق‬‫مامم‬‫اور‬‫ںیم‬ ‫ا‬‫آ‬‫اور‬‫ےہ‬‫عیفش‬‫ےک‬‫امسن‬
‫ےک‬‫یسک‬‫اور‬‫۔‬‫ےہ‬‫اتکب‬‫اور‬‫وکیئ‬‫رمہبت‬‫ م‬‫ےک‬‫رقآن‬‫ہن‬‫اور‬‫ےہ‬‫روسل‬‫اور‬‫وکیئ‬‫رمہبت‬‫ م‬‫ےک‬ ‫ا‬‫ہن‬‫ےچین‬‫دخا‬‫ےیل‬
‫۔‬‫ےہ‬‫زدنہ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ہشیمہ‬‫یبن‬‫ربزگدیہ‬‫ہی‬‫رگم‬‫۔‬‫رےہ‬‫زدنہ‬‫ہشیمہ‬‫وہ‬‫ہک‬‫اچاہ‬‫ہن‬‫ےن‬‘‫ہحفص‬،‫ونح‬‫(یتشک‬۱۳)
‫وا‬‫ےنھٹیب‬‫رپ‬‫تخت‬‫ےک‬ ‫دقت‬‫اور‬‫الجل‬‫ےئلیک‬‫ہشیمہ‬‫یبن‬‫ال‬
’‫ںیم‬!‫وہ‬‫آابد‬‫ںیم‬‫رغمب‬‫اور‬‫رشمق‬‫وج‬!‫رووح‬‫ااسنین‬‫وہ‬‫مامم‬‫اے‬‫اور‬‫وہ‬‫رےتہ‬‫رپ‬‫زنیم‬‫وج‬‫ولوگ‬‫وہ‬‫مامم‬‫اے‬
‫دخا‬‫اچس‬‫اور‬‫ےہ‬‫االسم‬‫رصف‬‫ذمبہ‬‫رپاچس‬‫زنیم‬‫اب‬‫ہک‬‫وہں‬‫رک ا‬‫دوعت‬‫رطف‬ ‫ا‬‫وک‬‫آپ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫زور‬‫وپرے‬

12. ‫رواح‬‫یک‬‫ہشیمہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ےن‬‫رقآن‬‫وج‬‫ےہ‬‫دخا‬‫ویہ‬‫یھب‬‫الج‬‫اور‬‫یبن‬‫واال‬‫زدنیگ‬‫ین‬‫ےنھٹیب‬‫رپ‬‫تخت‬‫ےک‬ ‫دقت‬‫اور‬‫ل‬
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫رضحت‬‫واال‬‫ﷺ‬‫۔‬‫ےہ‬‘‫ہحفص‬‫اولقلب‬‫(رتایق‬۷)
‫درد‬‫ہ‬‫ریظن‬‫ےب‬‫اک‬‫ااسنن‬‫ونع‬‫ین‬
’‫یچس‬‫یک‬‫ونع‬‫ین‬‫ےس‬‫نج‬‫ےہ‬‫وہیتکس‬‫اثتب‬‫ےس‬‫اکومں‬‫کن‬‫ا‬‫ےک‬ ‫ا‬‫تلیضف‬‫یک‬‫یبن‬‫یسک‬‫ارگ‬‫ویبنں‬‫ب‬‫دردی‬‫ہ‬
‫ب‬‫اے‬‫وت‬‫وہ‬‫اظرہ‬‫رک‬ ‫ھڑ‬‫ےس‬‫دمحم‬‫ںیم‬‫تفص‬ ‫ا‬‫ہک‬‫دو‬‫وگایہ‬‫اور‬‫کوھٹ‬‫ا‬!‫ولوگ‬‫ﷺ‬‫یک‬‫ںیہن‬‫ریظن‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫دس ا‬
‫درد‬‫ہ‬‫یچس‬‫ومنےن‬‫زہاروں‬‫ےن‬‫سج‬‫ایک‬‫ںیہن‬‫انشتخ‬‫وک‬ؐ‫روسل‬‫زبرگ‬ ‫ا‬‫ےن‬‫رپوتسں‬‫ولخمق‬‫ادنےھ‬‫۔۔۔۔۔‬‫ی‬
‫اجےئ‬‫ایک‬‫انشتخ‬ ؐ‫روسل‬‫اپک‬‫ہی‬‫ہک‬‫۔‬‫ےہ‬‫ایگ‬‫چنہپ‬‫وتق‬‫وہ‬‫ہک‬‫وہں‬‫داتھکی‬‫ںیم‬‫اب‬‫نکیل‬‫دالھکےئ۔‬‫ےک‬‫اچ‬‫ریمی‬‫وت‬‫وہ‬
‫ونر‬‫اچس‬‫وج‬‫وہ‬‫اور‬‫وہاگ‬‫اظرہ‬‫قح‬‫ہک‬‫روھک‬‫اید‬‫اور‬‫وسوچ‬!‫واول‬‫وسےنچ‬‫اور‬!‫ونس‬!‫واول‬‫ےننس‬‫اے‬‫۔۔۔‬‫روھک‬‫ھکل‬‫ابت‬‫اگ‬‫ےکمچ‬‫ےہ‬
‫۔‬‘‫ہحفص‬‫مشش‬‫دلج‬‫راستل‬‫(غیلبت‬۱۰،۱۱)
‫امظع‬‫زجو‬‫اک‬‫انامن‬‫ریمے‬‫رپ‬‫اایبنء‬‫لک‬‫تلیضف‬‫یک‬‫رکمی‬‫یبن‬
’‫اہلل‬‫روسل‬‫ارگ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ذمبہ‬‫ریما‬‫ﷺ‬‫وک‬‫ذگ‬‫کت‬‫وتق‬ ‫ا‬‫وج‬‫یبن‬‫لک‬‫اور‬‫اج ا‬‫ایک‬‫اگل‬‫ب‬‫۔‬‫ےھت‬‫ ےک‬‫ر‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫وج‬‫اچےتہ‬‫رکان‬‫االصح‬‫وہ‬‫اور‬‫اکم‬‫وہ‬‫رک‬‫وہ‬‫اےھٹک‬‫ب‬‫ےک‬‫ﷺ‬‫۔‬‫یک‬‫ےن‬‫وہ‬‫دل‬‫وہ‬‫ںیم‬‫ان‬‫۔‬‫رکےتکس‬‫ہن‬‫زگ‬‫رہ‬
‫ان‬‫وہ‬‫وت‬‫ےہ‬‫ادیب‬‫وسء‬‫اعمذاہلل‬‫یک‬‫ویبنں‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہک‬‫وکیئ‬‫ارگ‬‫۔‬‫یھت‬‫یلم‬‫وک‬ؐ‫یبن‬‫امہرے‬‫وج‬‫یھت‬‫ہن‬‫ لت‬‫رکاگی‬‫ارتفاء‬‫رپ‬‫ھجم‬‫دان‬
‫لک‬‫تلیضف‬‫یک‬ؐ‫رکمی‬‫یبن‬‫نکیل‬،‫وہں‬‫اتھجمس‬‫زجو‬‫اک‬‫انامن‬‫اےنپ‬‫رکان‬‫رحتم‬‫و‬‫زعت‬‫یک‬‫ویبنں‬‫ںیم‬‫۔‬‫ریمے‬‫رپ‬‫اایبنء‬
‫وک‬ ‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اایتخر‬‫ریمے‬‫ہی‬‫ےہ۔‬‫ابت‬‫وہیئ‬‫یلم‬‫ںیم‬‫رہشی‬‫و‬‫رگ‬‫ریمے‬‫اور‬‫ےہ‬‫امظع‬‫زجو‬‫اک‬‫انامن‬‫اکنل‬
‫ہن‬‫آھکن‬‫اور‬‫دببیصن‬‫دوں۔‬‫اک‬‫وہ‬‫ےن‬‫معلص‬‫رکمی‬‫یبن‬‫امہرے‬‫ےہک‬‫وس‬‫اچےہ‬‫وج‬‫فلافل‬‫واال‬‫رےنھک‬‫اگل‬‫اگل‬‫ہن‬‫وج‬‫ےہ‬‫ایک‬‫م‬

13. ‫۔‬‫ےہ‬‫لضف‬‫اک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ہی‬‫اور‬‫اھت‬‫وہاتکس‬‫ےس‬‫یسک‬‫رک‬‫لم‬‫لم‬‫ہن‬‫اور‬‫فض‬ ‫ذلک‬‫یشا‬ ‫من‬ ‫یوتیہ‬ ‫اللہ‬ ‫ل‬ٓ‫ء۔‬‘
‫دلج‬‫(وفلماضت‬۲‫ہحفص‬،۱۷۴)
‫الکم‬‫وظنمم‬‫رعیب‬
‫وظنم‬‫رعیب‬‫اےنپ‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫رضحت‬‫رفامےت‬‫ویں‬‫ذرک‬‫اک‬‫آاق‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫م‬‫۔‬‫ںیہ‬
‫َان‬‫ف‬ْ‫ر‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫َا‬‫و‬ ِ‫ہ‬ّٰ‫ل‬‫ال‬ ِِِ‫ض‬ْ‫ی‬َ‫ف‬ َ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ع‬‫َا‬‫ی‬
‫ْا‬‫م‬َّ‫ظ‬‫َال‬‫ک‬ ُ‫ق‬ْ‫ل‬َ‫خ‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ک‬‫ِلی‬‫ا‬ ‫َی‬‫ع‬ْ‫س‬َ‫ی‬ٓ‫ن‬
‫ےلچ‬‫ےت‬ ‫دو‬‫رطح‬‫یک‬‫ایپےس‬‫تخس‬‫رطف‬‫ریتی‬‫ولگ‬!‫ےمشچ‬‫ےک‬‫رعافن‬‫اور‬‫ضیف‬‫ےک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫اے‬‫ںیہ‬‫آرےہ‬
‫۔‬
‫ن‬‫ی‬ّ
َ
‫ی‬‫امل‬ ِ‫م‬ِ‫ع‬ْ
َ
‫ن‬‫ک‬‫م‬‫ل‬
‫ا‬ِ ْ
َ
‫ی‬
َ
‫ف‬‫ی‬‫ر‬ ْ ‫ی‬‫ب‬‫ی‬‫ں‬‫ی‬
‫ان‬‫ی‬‫ر‬
َ
‫ز‬ْ‫ں‬‫ی‬‫ک‬ْ‫ل‬
ِ‫ی‬‫ک‬‫رَم‬‫ک‬‫زل‬‫ا‬ ‫ی‬ ْ‫ں‬‫یل‬ِ‫ا‬ْ‫ی‬ِ ْ ‫ی‬‫ت‬
‫ےیل‬‫وکزے‬‫رگوہ‬‫در‬‫رگوہ‬‫ولگ‬!‫دنمسر‬‫ےک‬‫ولضفں‬‫ےک‬‫دخا‬‫نسحم‬‫یہ‬‫اہنتی‬‫اور‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااعنم‬‫اے‬
‫۔‬‫ںیہ‬‫آرےہ‬‫ےلچ‬‫اھبےتگ‬‫رطف‬‫ریتی‬‫وہےئ‬
‫ُّن‬‫ن‬َ‫ح‬َ‫ت‬ َ‫و‬ ٍ‫ة‬َ‫م‬ْ‫ح‬َ‫ر‬ِ‫ب‬ َّ‫ی‬‫ِل‬‫ا‬ ْ‫ر‬ُ‫ظ‬ْ‫ن‬ُ‫ا‬
‫َان‬‫م‬ْ‫ل‬ِ‫غ‬‫ال‬ ُ‫ر‬َ‫ق‬ْ‫ح‬َ‫ا‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ا‬ ْ‫ی‬ِ‫د‬َّ‫ی‬َ‫س‬‫َا‬‫ی‬
‫وبحمب‬‫ریمے‬‫(اے‬‫الغ‬‫انزیچ‬‫اک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫آاق‬‫ریمے‬‫اے‬‫ےئجیک‬‫رظن‬‫یک‬‫تقفش‬‫اور‬‫رتمح‬‫رپ‬‫ھجم‬)‫وہں۔‬‫م‬
‫ِی‬‫ت‬َ‫ج‬ْ‫ھ‬َ‫ب‬ َ‫ة‬َ‫ق‬ْ‫ی‬ِ‫د‬َ‫ح‬ ‫َا‬‫ی‬ َ‫ک‬ِ‫ھ‬ْ‫ج‬َ‫و‬ِِِ‫ر‬ْ‫ک‬ِ‫ذ‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬

14. ‫ا‬ ْ‫ی‬ِ‫ف‬ َ‫َّال‬‫و‬ ٍ‫ظ‬ْ‫ح‬َ‫ل‬ ْ‫ی‬ِ‫ف‬ ُ‫ل‬ْ‫خ‬َ‫ا‬ ْ‫م‬َ‫ل‬ ِْٓ‫ن‬
‫وہ ا‬‫ںیہن‬‫اخیل‬‫ےس‬‫ذرک‬‫ےک‬‫آپ‬‫وتق‬‫یسک‬‫اور‬‫ہظحل‬‫یسک‬‫ںیم‬!‫ےمشچ‬‫ےک‬‫رسمت‬‫اور‬‫وخیش‬‫ریمے‬‫اے‬‫۔‬
‫ہحفص‬،‫االسم‬‫امکالت‬‫(آہنیئ‬۵۹۰،۵۹۴)
‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬
‫ےتھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫ذرک‬‫اک‬‫آاق‬‫وبحمب‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬‫اےنپ‬ؑ‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫۔‬‫ںیہ‬
ؐ‫دمحم‬‫دراجن‬‫ونرتسی‬‫بجع‬
ؐ‫دمحم‬‫دراکن‬‫ت‬‫ش‬‫ں‬‫ی‬‫عل‬‫ل‬‫بجع‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫دمحم‬‫ﷺ‬‫ںیم‬‫اکن‬‫یک‬‫آپ‬‫اور‬‫ےہ‬‫ونر‬‫اک‬‫مسق‬‫بیجع‬‫ںیم‬‫اجن‬‫یک‬‫ریح‬‫۔‬‫ںیہ‬‫لعل‬‫ال زی‬‫ت‬
‫اعمل‬‫دو‬‫در‬‫ے‬‫ش‬‫ف‬
َ
‫ت‬‫چیہ‬‫دنامن‬
ؐ‫دمحم‬‫اشن‬‫و‬‫وشتک‬‫دارد‬‫ہک‬
‫دمحم‬‫وج‬‫اپ ا‬‫ںیہن‬‫رفد‬‫ا اس‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫اہجونں‬‫دوونں‬‫ںیم‬‫ﷺ‬‫وشتک‬‫و‬‫اشن‬‫یسیج‬‫۔‬‫وہ‬‫راتھک‬
ؐ‫ادمح‬ ِ‫اخک‬‫دفاےئ‬‫دارم‬‫رسے‬
ؐ‫دمحم‬ ِ‫رقابن‬‫وتق‬‫رہ‬‫دمل‬
‫ادمح‬‫رس‬‫ریما‬‫ﷺ‬‫وتق‬‫رہ‬‫دل‬‫ریما‬‫اور‬‫ےہ‬‫دفا‬‫رپ‬‫اخک‬‫یک‬‫۔‬‫رقابن‬‫رپ‬ ؐ‫آپ‬

15. ‫(ااہتشر‬۲۰‫رفوری‬‫؍‬۱۸۹۳‫ہحفص‬‫ء؁‬۱)
‫رَبد‬‫وخد‬‫از‬‫رما‬‫وصرت‬‫آن‬ِ‫د‬‫ای‬
‫اسرغے‬‫از‬‫دنک‬‫م‬
‫شی‬‫م‬
‫رہزامن‬
‫تسم‬‫اسرغےس‬)‫ےک‬‫قشع‬‫(اےنپ‬‫ےھجم‬‫رہوتق‬‫وہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫انبدیتی‬‫وخد‬‫ےب‬‫ےھجم‬‫اید‬‫یک‬)‫(وبحمب‬ ‫ا‬‫ےہ۔‬‫راتھک‬
‫ہحفص‬‫ادمحہی‬‫ربانیہ‬‫(دابیہچ‬۱۹)
‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬
‫حیسم‬‫رضحت‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رطح‬ ‫ا‬‫ھچک‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬‫اےنپ‬‫ذرک‬‫اک‬‫آاق‬‫ایپرے‬‫اےنپ‬ؑ‫وموعد‬‫رفامےت‬‫آپ‬‫۔‬
‫۔‬‫ںیہ‬
‫ےہ‬‫رمق‬‫اک‬‫ںیم‬‫وخیب‬‫ےہ‬‫رت‬‫وخب‬‫ےس‬‫ولہپں‬
‫ےہ‬‫یہی‬ٰ‫یج‬‫دبرادل‬‫ےہ‬‫رظن‬‫اک‬‫رہ‬‫رپ‬ ‫ا‬
‫ےہ‬‫رمںیلس‬‫ ان ج‬‫وہ‬‫ےہ‬‫دںی‬‫اشہ‬‫آن ج‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫یہی‬‫انث‬‫ایکس‬‫ےہ‬‫اںیم‬‫و‬‫بیط‬‫وہ‬
‫وہں‬‫وہا‬‫ںیم‬‫یہ‬‫ااکس‬‫وہں‬‫دفا‬‫رپ‬‫ونر‬ ‫ا‬
‫ےہ‬‫یہی‬‫ہلصیف‬‫سب‬‫وہں‬‫زیچایک‬‫ںیم‬‫ےہ‬‫وہ‬

16. ‫ہحفص‬،‫ م‬‫اور‬‫آرہی‬‫ےک‬‫(اقداین‬۶۵)
‫یک‬‫اتکییئ‬‫رتی‬‫ےہ‬‫مسق‬‫وک‬‫ھجم‬‫دربلا‬
‫ےن‬‫ م‬‫الھبای‬‫ںیم‬‫تبحم‬‫ریتی‬‫وک‬‫آپ‬
‫ہحفص‬،‫السم‬ ِ‫امکالت‬‫(آہنیئ‬۲۲۵)
‫امن‬‫دخا‬
’‫وج‬‫ےہ‬‫ڑکپا‬‫دانم‬‫اک‬‫یبن‬‫اےسی‬‫اکی‬‫ےن‬‫ م‬‫ااھچ‬‫یہ‬‫تہب‬‫رعش‬‫ہی‬‫ےن‬‫یسک‬‫۔‬‫ےہ‬‫امن‬‫دخا‬‫۔‬‫ےہ‬‫اہک‬
‫دورسا‬‫رہ‬‫ابداشہ‬‫رعیب‬ؐ‫دمحم‬
‫درابین‬‫یک‬‫در‬‫ےک‬‫سج‬ ‫دق‬‫روح‬‫ےہ‬‫رکے‬
‫وہں‬‫اتہک‬‫رپ‬‫وکسں‬‫ہہک‬‫ںیہن‬‫وت‬‫دخا‬‫اےس‬
‫دخاداین‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫داین‬‫رمہبت‬‫یک‬ ‫ک‬‫ا‬‫ہک‬
‫دیعس‬‫وج‬‫یک‬‫بیصن‬‫ںیمہ‬‫ریپوی‬‫یک‬‫یبن‬‫اےسی‬‫ےن‬‫سج‬‫رکںی‬‫رکش‬‫اک‬‫دخا‬‫ےس‬‫زابن‬‫سک‬‫ م‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ارواح‬‫یک‬‫وں‬
‫رونش‬‫ےس‬‫روینش‬‫اینپ‬‫وک‬‫دس ا‬‫اور‬‫وہا‬‫اظرہ‬‫وتق‬‫ےک‬‫ادنریھے‬‫وہ‬‫وسرن ج‬‫ےئلیک‬‫ااسجم‬‫ےسیج‬‫۔‬‫ےہ‬‫آاتفب‬‫ہن‬‫وہ‬‫۔‬‫دای‬‫رک‬
‫دلیل‬‫آپ‬‫یک‬‫اچسیئ‬‫اینپ‬‫وہ‬‫۔‬‫رکدای‬‫ہن‬‫اپک‬‫ےس‬‫رشک‬‫وک‬‫ہصح‬‫مامم‬‫ےک‬‫رعب‬‫ہک‬‫کت‬‫بج‬‫وہا‬‫امدنہ‬‫اکھتہن‬‫ویکہکن‬‫ےہ‬
‫ںیم‬‫زامہن‬‫اکی‬‫رہ‬‫ونر‬‫اک‬ ‫ک‬‫ا‬‫اسیج‬‫ہک‬‫ےہ‬ ‫رکہ‬‫اپک‬‫ویں‬‫وک‬‫ااسنن‬‫ریپوی‬‫یچس‬‫یک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےہ‬‫وموجد‬‫اور‬‫اصف‬‫اکی‬
‫۔‬‫وک‬‫ڑپکوں‬‫ےلیم‬‫اپین‬‫اک‬‫درای‬‫افشف‬‘‫ہحفص‬‫دوم‬‫ہصح‬‫رعمتف‬‫(ہمشچ‬۲۸۹)

17. ‫یبن‬ٰ‫یفص‬‫ی‬‫ا‬‫و‬‫یٰیلج‬‫ا‬‫و‬‫ارعف‬‫و‬‫المک‬‫و‬‫اٰیلع‬‫و‬‫الضف‬‫ےس‬‫ب‬
’‫آرضت‬‫وچہکن‬‫ﷺ‬‫واف‬‫و‬‫وتلک‬‫و‬‫افص‬‫و‬‫دصق‬‫و‬‫م ء‬‫و‬‫تمصع‬‫و‬‫دصری‬‫ارشناح‬‫و‬‫ابینط‬‫اپک‬‫اینپ‬‫قشع‬‫اور‬
‫ایفص‬‫و‬‫ایلج‬‫و‬‫ارعف‬‫و‬‫المک‬‫و‬‫اٰیلع‬‫و‬‫الضف‬‫ےس‬‫ب‬‫اور‬‫رک‬ ‫ھڑ‬‫ےس‬‫اایبنء‬‫ب‬‫ںیم‬‫ولازم‬‫مامم‬‫ےک‬‫ایہٰل‬‫ےیل‬ ‫ا‬‫ےھت‬
‫رطعم‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ب‬‫ےس‬ ّ‫ِاخّص‬‫امکالت‬‫رطع‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬ٗ‫ہن‬‫اش‬‫لج‬‫دخاےئ‬‫ہ‬‫وہ‬‫اور‬‫ایک‬‫آرخنی‬‫و‬‫اونیل‬‫مامم‬‫وج‬‫دل‬‫و‬
‫ا‬‫رپ‬ ‫ا‬‫ہک‬‫رہھٹا‬‫القئ‬‫ایس‬‫وہ‬‫اھت‬‫رت‬‫اعقش‬‫و‬‫رت‬‫رونش‬‫و‬‫رت‬‫وصعمم‬‫و‬‫رت‬‫اپک‬‫و‬‫رت‬‫رفاخ‬‫ےس‬‫دل‬‫و‬‫ہ‬‫ےک‬‫وہ‬‫انزل‬‫ویح‬‫یسی‬
‫ےک‬‫دالھکےن‬‫ےک‬‫اہیہٰل‬ ِ‫افصت‬‫وہرک‬‫امت‬‫و‬‫ارعف‬‫و‬‫المک‬‫و‬ٰ‫ا لی‬‫ےس‬‫وویحں‬‫یک‬‫آرخنی‬‫و‬‫اونیل‬‫مامم‬‫وج‬‫ہک‬‫ےیل‬‫اکی‬
‫۔‬‫وہ‬‫آہنیئ‬‫وعیس‬‫اور‬‫اشکدہ‬‫اور‬‫اصف‬‫اہنتی‬‘‫ہحفص‬‫آرہی‬‫مشچ‬‫(رسہم‬۲۳‫دلج‬‫زخانئ‬‫رواحین‬،‫احہیش‬۲)
‫امظع‬ِ‫د‬ّ‫دجم‬
’‫یبن‬‫امہرے‬‫ﷺ‬‫دس ا‬‫دوابرہ‬‫وک‬‫اچسیئ‬‫ہتشگ‬ ‫ہ‬‫وج‬‫ےھت‬‫امظع‬‫دجمد‬‫اکی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫اچسیئ‬‫ااہظر‬‫رخف‬ ‫ا‬‫۔‬‫الےئ‬‫ںیم‬
‫یبن‬‫امہرے‬‫ںیم‬‫ﷺ‬‫رشکی‬‫یبن‬‫یھب‬‫وکیئ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫وک‬‫دس ا‬‫مامم‬‫ےن‬ ؐ‫آپ‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫آپ‬‫رھپ‬‫اور‬‫اپای‬‫ںیم‬‫ ار یک‬‫اکی‬
‫مام‬ ‫ا‬‫ہک‬‫کت‬‫بج‬‫وہےئ‬‫ہن‬‫وفت‬‫آپ‬‫وہےئ‬‫اظرہ‬‫آپ‬‫ںیم‬‫ لم‬‫سج‬‫۔‬‫یئگ‬‫دبل‬‫ےس‬‫ونر‬‫ ار یک‬‫وہ‬‫ےس‬‫وہظر‬‫ےک‬‫م‬
‫انام‬‫رمابت‬‫اٰیلع‬‫ولگ‬‫وہ‬‫ہکلب‬‫ادقسر‬‫رصف‬‫ہن‬‫اور‬‫ایل‬‫نہپ‬‫ہن‬‫اجہم‬‫اک‬‫وتدیح‬‫رک‬‫ک ار‬‫ا‬‫وچہل‬‫اک‬‫رشک‬‫ےن‬‫ لم‬‫ن‬‫ےئگ‬‫چنہپ‬‫وک‬
‫ںیہن‬‫اپیئ‬‫ںیم‬‫ہصح‬‫یسک‬‫ےک‬‫دس ا‬‫ریظن‬‫یک‬‫سج‬‫ہک‬‫وہےئ‬‫اظرہ‬‫ےس‬‫ان‬‫ےک‬‫نیقی‬‫اور‬‫واف‬‫اور‬‫دصق‬‫اکم‬‫وہ‬‫اور‬‫ہی‬ ‫اجہ‬
‫آرضت‬‫زجب‬‫وک‬‫یبن‬‫یسک‬‫اکایمیب‬‫ادقسر‬‫اور‬‫اکایمیب‬‫ﷺ‬‫وہیئ‬‫ںیہن‬‫بیصن‬‫ےک‬‫۔‬‘‫ہحفص‬‫ایسوکلٹ‬‫(رچکیل‬۴)
‫داعںیئ‬‫یک‬‫راوتں‬‫ادنریھی‬‫یک‬‫اہلل‬‫یف‬‫افین‬‫اکی‬
’‫وہےئگ‬‫زدنہ‬‫ںیم‬‫دونں‬‫ے‬ ‫وھت‬‫رمدے‬‫الوھکں‬‫ہک‬‫زگرا‬‫امرجا‬‫بیجع‬‫اکی‬‫ںیم‬‫کلم‬‫ایبابین‬‫ےک‬‫رعب‬‫وج‬‫وہ‬‫اور‬
‫زاب‬‫یک‬‫وگوگنں‬‫اور‬‫وہےئ‬‫انیب‬‫ادنےھ‬‫ےک‬‫آوھکنں‬‫اور‬‫ےئگ‬‫ڑکپ‬‫رگن‬‫ایہٰل‬‫وہےئ‬‫ڑگبے‬‫ےک‬‫وتشپں‬‫اعمرف‬‫ایہٰل‬‫رپ‬‫ن‬

18. ‫ہک‬‫وہا‬‫دیپا‬‫االقنب‬‫ا اس‬‫اکی‬‫دہعف‬‫کی‬‫ںیم‬‫دس ا‬‫اور‬‫وہےئ‬‫اجری‬‫یسک‬‫ےس‬ ‫ا‬‫ےلہپ‬‫ہن‬‫ےن‬‫اکن‬‫یسک‬‫ہن‬‫اور‬‫داھکی‬‫ےن‬‫آھکن‬
‫وہنج‬‫ںیھت‬‫یہ‬‫داعںیئ‬‫یک‬‫راوتں‬‫ادنریھی‬‫یک‬‫اہلل‬‫یف‬‫افین‬‫اکی‬‫وہ‬‫اھت؟‬‫ایک‬‫وہ‬‫ہک‬‫وہ‬‫اجےتن‬‫ھچک‬‫۔‬‫انس‬‫وشر‬‫ںیم‬‫دس ا‬‫ےن‬‫ں‬
‫۔‬‫ںیھت‬ ‫آہ‬‫رظن‬‫رطح‬‫یک‬‫احمالت‬‫ےس‬‫سک‬‫ےب‬‫کیّم‬‫ا‬ ‫ا‬‫وج‬‫ہک‬‫دالھکںیئ‬‫ابںیت‬‫اجعبئ‬‫وہ‬‫اور‬‫اچمدای‬ّٰ‫ل‬‫ال‬‫صل‬ ‫ھم‬
‫ٰلہ‬‫ا‬ ‫و‬ ‫علیہ‬ ‫بارک‬ ‫و‬ ‫وسلم‬ٓ‫بعد‬‫ّہ‬‫م‬‫دھ‬‫و‬‫ّہ‬‫م‬‫غ‬‫و‬‫حزنہ‬ٓ‫ٰھذہ‬‫ل‬‫ّة‬‫م‬‫اال‬‫و‬‫انزل‬‫علیہ‬
‫انوار‬‫رحمتک‬‫الی‬‫االبد‬‫۔‬(‘‫ہحفص‬،‫ادلاع‬‫رباکت‬۱۰،۱۱)
‫یبن‬‫اکلم‬‫اور‬‫اکلم‬ ِ‫ااسنن‬
’‫رواح‬‫اےنپ‬‫اور‬‫ےس‬‫اامعل‬‫اےنپ‬‫ےس‬‫ااعفل‬‫اےنپ‬‫ےس‬‫افصت‬‫اینپ‬‫ےس‬‫ذات‬‫اینپ‬‫ےن‬‫سج‬‫ااسنن‬‫وہ‬‫اپک‬‫اور‬‫ین‬
‫ےک‬ٰ‫ لی‬‫یالہای‬ؐ‫اکلم‬ ِ‫ااسنن‬‫اور‬‫تابدًادالھکای‬‫و‬‫دص ًا‬‫و‬ً‫دلم‬‫و‬ً‫امل‬‫ومنہن‬‫اک‬‫ ام‬ ِ‫امکل‬‫ےس‬‫درای‬‫رپزور‬‫وج‬‫ااسنن‬‫وہ‬‫۔۔۔۔‬
‫رواح‬‫ےس‬‫سج‬‫آای‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ربوتکں‬‫اکلم‬‫اور‬‫اھت‬‫یبن‬‫اکلم‬‫اور‬‫اھت‬‫اکلم‬‫ااسنن‬‫اور‬‫اکلم‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ب‬‫رشح‬‫اور‬‫ثعب‬‫ین‬
‫اظرہ‬‫ایقتم‬‫یلہپ‬‫یک‬‫دس ا‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫زدنہ‬‫ےس‬‫آےن‬‫ےک‬ ‫ک‬‫ا‬‫وہا‬‫رما‬‫اعمل‬‫اک‬‫اعمل‬‫اکی‬‫اور‬‫وہیئ‬‫یبن‬‫ابمرک‬‫وہ‬‫وہایگ‬
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫انجب‬‫رخفانییبنل‬‫ارملنیلس‬‫متخ‬‫االایفصء‬‫اامم‬‫االایبنء‬‫اخمت‬‫رضحت‬‫ﷺ‬‫ا‬‫دخا‬‫ایپرے‬‫اے‬‫۔‬‫ںیہ‬
‫۔‬‫وہ‬‫اجیھب‬‫ہن‬‫رپ‬‫یسک‬‫ےن‬‫وت‬‫ےس‬‫دس ا‬‫ادتباء‬‫وج‬‫جیھب‬‫درود‬‫اور‬‫رتمح‬‫وہ‬‫رپ‬‫یبن‬‫ایپرے‬‘‫(امام‬‫ہحفص‬‫ا ۃجح‬‫م‬۲۸)
‫ےگ‬‫رکںی‬‫وکچ‬‫ےس‬‫زگران‬‫اعمل‬ ‫ا‬‫۔۔۔‬‫ م‬‫اسھت‬‫ےک‬‫سج‬
’‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ابلب‬ ّ
‫ک‬‫ل‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫ذمبہ‬‫امہرے‬‫َّد‬‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ‫اللہ‬َّ‫ِال‬‫ا‬ َ‫ہ‬َ‫ل‬ِ‫ا‬َ‫ال‬ُٓ‫ل‬ْ‫و‬ُ‫س‬َّ‫ر‬‫اللہ‬‫وج‬‫ااقتعد‬‫امہرا‬
ِ‫مل‬‫اع‬ ‫ا‬‫اعتٰیل‬‫ابری‬‫وتقیف‬‫و‬ِ‫لضفب‬‫ م‬‫یہ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫سج‬‫ںیہ‬‫رےتھک‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫دوینی‬ ‫ا‬‫ م‬‫زگ‬‫رکںی‬‫چوُچ‬‫ےس‬‫ران‬
‫ٰےفطصم‬‫دمحم‬‫ومالان‬‫و‬‫دیسان‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ےگ‬‫ﷺ‬‫ارملنیلس‬‫ریخ‬‫و‬‫انییبنل‬‫اخمت‬‫وہاکچ‬‫دنی‬ ِ‫اامکل‬‫ےس‬‫اہھت‬‫ ےکن‬‫ںیہ‬
‫کت‬‫دخااعتٰیل‬‫رکےک‬‫اایتخر‬‫وک‬‫راتس‬‫راہ‬‫ااسنن‬‫ےس‬‫ذرہعی‬‫ےک‬‫سج‬‫ت ی‬‫چنہپ‬‫امامم‬‫رمبہبت‬‫تمعن‬‫وہ‬‫اور‬‫۔‬‫ےہ‬‫اتکس‬‫چنہپ‬‘
‫اول‬‫ہصح‬‫اواہم‬‫(ازاہل‬‫ہحفص‬۱۳۷)

19. ‫الکم‬‫وظنمم‬‫رعیب‬
‫وبحمب‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫رعیب‬‫اےنپ‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫اقدایین‬‫ادمح‬‫الغم‬‫رمزا‬‫رضحت‬‫ﷺ‬‫رکےت‬‫ذرک‬‫اک‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وہےئ‬
‫ن‬ ‫ی‬ ْ‫ْح‬ ِْ‫ال‬‫ی‬‫و‬ ِ
َ‫ن‬ْ‫ش‬‫ک‬‫ح‬ْ‫ل‬
‫ا‬ ِ ْ‫ک‬‫لُم‬ ‫ی‬‫س‬ْ‫م‬‫ی‬‫ش‬
‫ی‬‫ں‬‫ی‬
‫ان‬‫ی‬‫ر‬‫ر‬ْ‫م‬‫ک‬‫ْع‬‫ل‬‫ا‬‫ی‬‫و‬ِّ‫ر‬ ‫ی‬ ْ‫ال‬‫ی‬ ْ‫ج‬‫ی‬‫و‬ ‫ی‬‫ت‬ْ‫ر‬‫ی‬ّ ‫ی‬
َ
‫ئ‬
‫ک‬‫ئ‬‫وسرن ج‬‫ےک‬‫کلم‬‫ےک‬‫ااسحن‬‫و‬‫نسح‬‫اے‬‫الانت‬‫(اےنپ‬‫ہرہہ‬‫اک‬‫وریاونں‬‫اور‬‫آابدویں‬‫ےن‬‫رکدای‬‫ونمر‬)‫ےس‬‫ونر‬‫یہ‬
‫۔‬‫ےہ‬
‫ِّل‬‫ل‬َ‫ھ‬َ‫ت‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ک‬ِ‫ھ‬ْ‫ج‬َ‫و‬ ‫ِی‬‫ف‬ ‫ٰی‬‫ر‬َ‫ا‬ ْ‫ی‬ِّ‫ن‬ِ‫ا‬ٓ
‫َان‬‫س‬ْ‫ن‬ِ ْ‫اال‬ َ‫ل‬ِ‫ئ‬‫َا‬‫م‬َ‫ش‬ ُ‫ق‬ْ‫و‬ُ‫ف‬َّ‫ی‬ ‫َانًا‬‫ش‬ٓ
‫وہں‬‫داتھکی‬‫اشن‬‫ایسی‬‫اکی‬‫ںیم‬‫ہرہہ‬‫وہےئ‬‫ےتکمچ‬‫اور‬‫دراشخں‬‫ریتے‬‫ًانیقیںیم‬)‫وشعمق‬‫ریمے‬‫(اے‬‫ااسنین‬‫وج‬
‫اصخلئ‬‫۔‬‫ےہ‬‫ابال‬‫ےس‬
‫ہحفص‬،‫االسم‬‫امکالت‬‫(آہنیئ‬۵۹۰)
‫ْح‬‫و‬َ‫ر‬ ٰ‫ے‬‫َف‬‫ط‬ْ‫ص‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ر‬ْ‫ک‬ِ‫ذ‬َ‫و‬ْٓ‫ی‬ِ‫ب‬ْ‫ل‬َ‫ق‬ِ‫ل‬
‫َام‬‫ع‬َّ‫ط‬‫ال‬ َ‫ل‬ْ‫ث‬ِ‫م‬ ‫َلمھجتی‬‫ر‬‫َا‬‫ص‬َ‫و‬ٓٓ
‫رکمی‬‫یبن‬‫ﷺ‬‫یک‬‫ذغا‬‫ےیل‬‫ےک‬‫اجن‬‫ریمی‬)‫ذرک‬‫اک‬ ؐ‫(آپ‬‫اور‬‫ےہ‬‫وکسن‬‫اک‬‫دل‬‫ریمے‬‫ںیم‬‫اید‬‫یک‬‫ےہ‬‫امدنن‬
‫ہحفص‬‫دوم‬‫ہصح‬‫(ونراقحل‬)‫اتکس‬‫رہ‬‫ںیہن‬‫زدنہ‬‫ںیم‬‫ریغب‬‫ےک‬‫(سج‬۷۲)

20. ‫َا‬‫و‬ُٓ‫ت‬ْ‫ر‬َ‫ث‬َ‫ک‬َّ‫ب‬ُ‫ح‬َ‫د‬ْ‫ع‬َ‫ب‬ِّ‫ب‬ُ‫ح‬ْ‫ی‬ِ‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ی‬َ‫ھ‬ُ‫م‬
‫ِب‬‫ل‬ْ‫ج‬َ‫ت‬ ‫و‬ َ‫ک‬‫َا‬‫ن‬َ‫س‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ْ‫ی‬ِ‫ن‬‫َا‬‫ن‬ِ‫ج‬ ‫تصبی‬ َ‫و‬
‫دخ‬)‫ایپرے‬‫ریمے‬‫(اے‬‫رت‬)‫رپ‬‫تبحم‬‫(رہ‬‫وک‬‫تبحم‬‫ریتی‬‫ےن‬‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫تبحم‬‫یک‬‫اعتٰیل‬‫ا‬‫آپ‬‫اور‬‫ےہ‬‫دی‬‫ حیج‬
‫ہحفص‬،‫ااصلدنیق‬‫(رکاامت‬‫۔‬‫ایل‬‫انب‬‫رگودیہ‬‫ےس‬‫ونر‬‫اےنپ‬‫وک‬‫دل‬‫ریمے‬‫ےن‬۶۲)
‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬
‫آاق‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫افریس‬‫اےنپ‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫رضحت‬‫ﷺ‬‫ےس‬‫رکےت‬‫ااہظر‬‫اک‬‫تبحم‬‫دیل‬‫اینپ‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وہےئ‬
‫آاتفب‬‫و‬‫امہ‬‫ز‬‫ہب‬‫روشیئ‬‫نسح‬
‫ربنعے‬‫و‬‫کشم‬‫ز‬‫ہب‬‫وکشئ‬‫اخک‬
‫آپ‬‫ﷺ‬‫ےس‬‫ربنع‬‫و‬‫کشم‬‫اخک‬‫یک‬‫وکہچ‬‫ےک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےہ‬‫زایدہ‬‫یھب‬‫ےس‬‫وسرن ج‬‫اور‬‫اچدن‬‫نسُح‬‫اک‬‫ہرہہ‬‫ےک‬‫رتہب‬
‫۔‬‫ےہ‬
‫ہص‬‫اول‬‫ہصح‬،‫ادمحہی‬‫ربانیہ‬‫(دابیہچ‬۱۸)
‫دربلے‬‫آں‬‫رخ‬‫م‬
َ
‫ی‬‫ں‬‫ی‬‫ب‬
‫ےم‬‫کہ‬
َ
‫ث‬‫م‬
‫د‬‫دل‬‫رگددہ‬‫اشفمن‬‫اجں‬‫رگیے‬
‫رپ‬ ‫ا‬‫ںیم‬‫وت‬‫ےہ‬‫داتی‬‫دل‬‫اانپ‬‫وک‬ ‫ا‬‫دورسا‬‫وکیئ‬‫ارگ‬‫وہں‬‫راہ‬‫دھکی‬‫ہرہہ‬‫اک‬)‫یقیقح‬‫(وبحمب‬ ‫ا‬‫وج‬‫ںیم‬‫اجن‬‫اینپ‬
‫وہں۔‬‫رک ا‬‫رقابن‬

21. ‫نم‬‫روےئ‬‫اںی‬‫تس‬‫اودش‬‫روےئ‬‫وحم‬
‫نم‬‫وکےئ‬‫و‬‫زابم‬‫آدی‬‫او‬‫وبے‬
‫آپ‬‫ہرہہ‬‫ریما‬‫ہی‬‫ﷺ‬‫وخ‬‫یک‬‫ایس‬‫ےس‬‫وکہچ‬‫اور‬‫اکمن‬‫ریمے‬‫اور‬‫وہایگ‬ ‫ہ‬‫ںیم‬‫ہرہہ‬‫ےک‬‫وبش‬‫(ہمی‬‫۔‬‫ےہ‬‫آریہ‬
)‫ط‬‫ہحفص‬‫رینم‬‫رسان ج‬
‫دنامن‬‫انےم‬‫را‬‫کاتسد‬‫ا‬‫درگ‬
ؐ‫دمحم‬‫داتسبن‬‫در‬‫وخادنم‬‫ہک‬
‫دمحم‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ویکہکن‬‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫انم‬‫اک‬‫ااتسد‬‫اور‬‫یسک‬‫ےھجم‬‫ﷺ‬‫دمرہس‬‫ےک‬‫۔‬‫ےہ‬‫یک‬‫اح ل‬‫ میلع‬‫ےس‬
‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬
‫ےس‬‫آاق‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫الکم‬‫وظنمم‬‫اردو‬‫اےنپ‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫رضحت‬‫کتفل‬‫ا‬‫دیل‬:‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫ااہظر‬‫اک‬
‫ےن‬‫ م‬‫اکھتای‬‫ےک‬‫ا‬ ‫و‬‫ی‬‫د‬‫وک‬‫رکف‬‫رطف‬‫رہ‬
‫ےن‬‫ م‬‫اپای‬‫ہن‬‫اس‬ؐ‫دمحم‬ِ‫دنی‬‫دںی‬‫وکیئ‬
‫دالھکےئ‬‫اشنں‬‫ہک‬‫ا اس‬‫ںیہن‬‫ذمبہ‬‫وکیئ‬
‫ےن‬‫ م‬‫اھکای‬‫یہ‬‫ےس‬ؐ‫دمحم‬ ِ‫ابغ‬‫رمث‬‫ہی‬
‫ذرہ‬‫رہ‬‫ریما‬‫ومعمر‬‫ےہ‬‫ےس‬‫کتفل‬‫ا‬‫ریتی‬

22. ‫ےن‬‫ م‬‫اسبای‬‫رہش‬‫اک‬‫ہی‬‫ںیم‬‫ہ‬‫اےنپ‬
‫ہحفص‬،‫االسم‬‫امکالت‬‫(آہنیئ‬۲۲۴،۲۲۵)
‫ےہ‬‫اشن‬‫یک‬ؐ‫ادمح‬‫ےس‬‫و م‬‫و‬‫امگن‬‫رت‬‫رب‬
‫ےہ‬‫ازلامن‬‫حیسم‬‫دوھکی‬‫الغم‬‫اک‬‫سج‬
‫ہحفص‬‫احہیش‬،‫اولیح‬‫(ۃقیقح‬۲۷۴)
‫ںیم‬‫روینش‬‫یک‬‫وااعقت‬
‫اتلکن‬‫ےس‬‫زابن‬‫ریمی‬‫رعش‬‫ہی‬‫اکش‬
‫حیسم‬‫رضحت‬‫ےہ‬‫واہعق‬‫اک‬‫دہعف‬‫اکی‬‫ا‬‫وج‬‫ںیم‬‫اتیبل‬‫واےل‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اکمن‬‫اےنپ‬‫وموعد‬‫ےہ‬‫یالہ ا‬‫اابملرک‬‫تیبل‬
‫آوھکن‬‫یک‬‫آپ‬‫یہ‬‫اسھت‬‫ےک‬ ‫ا‬‫اور‬‫ےھت‬‫اجےت‬‫انگنگےت‬‫ھچک‬‫آہتسہ‬‫آہتسہ‬‫اور‬‫ےھت‬‫رےہ‬‫لہٹ‬‫اےلیک‬‫۔‬‫ےس‬‫ں‬
‫آرضت‬‫آپ‬‫وت‬‫انُس‬‫آرک‬‫ےس‬‫ابرہ‬‫ےن‬‫دوتس‬‫صلخم‬‫اکی‬‫وتق‬ ‫ک‬‫ا‬‫۔‬‫یھت‬‫اجریہ‬‫یلچ‬‫یتہب‬‫ ار‬‫یک‬‫آوسنٔوں‬‫ﷺ‬
‫آرضت‬‫ےن‬‫اسحن‬‫رضحت‬‫وج‬‫ےھت‬‫رےہ‬ ‫ڑپ‬‫رعش‬‫اکی‬‫اک‬‫اثتب‬‫نب‬‫اّسحن‬‫رضحت‬‫احصیب‬‫ےک‬‫ﷺ‬‫رپ‬‫وافت‬‫یک‬
‫۔‬‫ےہ‬‫ہی‬‫رعش‬‫وہ‬‫اور‬‫اھت‬‫اہک‬
‫ِر‬‫ظ‬‫َّا‬‫ن‬‫ال‬ َ‫ک‬ْ‫ی‬َ‫ل‬َ‫ع‬ َ‫ی‬ِ‫م‬َ‫ع‬َ‫ف‬ ْ‫ی‬ِ‫ر‬ِ‫ظ‬‫َا‬‫ن‬ِ‫ل‬ َ‫د‬‫َا‬‫و‬َّ‫س‬‫ال‬ َ‫ت‬ْ‫ن‬ُ‫ک‬ٓ
ٗ‫ر‬ِ‫ذ‬ ‫ی‬‫کا‬‫ا‬ ‫ک‬ ْ
َ ‫ک‬‫ک‬ ‫ی‬‫ک‬ْ‫ں‬‫ث‬‫ی‬‫ل‬‫ی‬‫ع‬‫ی‬‫ف‬ ْ‫ت‬‫ک‬‫م‬‫ی‬‫ں‬‫ی‬ْ‫ل‬‫ی‬‫ف‬ ‫ی‬‫ک‬‫ی‬‫د‬ ْ ‫ی‬‫ب‬‫ی‬‫ٓء‬ ‫ی‬‫ش‬ْ‫نَم‬
)‫اثتب‬‫نب‬‫اّسحن‬‫(دویان‬’‫آ‬‫وج‬‫اھت‬ ‫ک‬‫ت‬‫ُپ‬‫یک‬‫آھکن‬‫ریمی‬ ‫ک‬‫ئ‬!‫روسل‬‫ایپرے‬‫ےک‬‫دخا‬‫اے‬‫ینعی‬‫یک‬‫وافت‬‫ریتی‬‫ن ج‬
‫وہیئگ‬‫واعق‬‫وج‬‫اھت‬‫ڈر‬‫اک‬‫ومت‬‫ریتی‬‫رصف‬‫وت‬‫ےھجم‬‫رمے‬‫اچےہ‬‫وج‬‫دعب‬‫ریتے‬‫اب‬‫۔‬‫ےہ‬‫وہیئگ‬‫ادنیھ‬‫ےس‬‫وہج‬‫۔‬‘

23. ‫اتیبل‬‫آپ‬‫وتق‬ ‫ک‬‫ا‬‫اور‬‫داھکی‬‫روےت‬‫رطح‬ ‫ا‬‫وک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایبن‬‫اک‬‫راوی‬‫ںیم‬
‫وک‬‫وضحر‬‫اور‬‫ےہ‬‫اعمہلم‬‫ایک‬‫ہی‬!‫رضحت‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫رک‬‫ربھگا‬‫ےن‬‫ںیم‬‫وت‬‫ےھت‬‫رےہ‬‫لہٹ‬‫اےلیک‬‫ابلکل‬‫اچنہپ‬‫دصہم‬‫وکاسن‬
‫ںیم‬‫دل‬‫ریمے‬‫اور‬‫اھت‬‫راہ‬ ‫ڑپ‬‫رعش‬‫ہی‬‫اک‬‫ؓاثتب‬‫نب‬‫اّسحن‬‫وتق‬ ِ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫۔‬‫رفامای‬‫ےن‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫؟‬‫ےہ‬‫آرزو‬‫ہی‬
‫ہک‬‫یھت‬‫وہریہ‬‫دیپا‬’‫ریم‬‫رعش‬‫ہی‬‫اکش‬‫۔‬‫اتلکن‬‫ےس‬‫زابن‬‫ی‬‘‫ہحفص‬‫ہبیط‬‫(ریست‬۲۷،۲۸)
‫داھکی‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫صخش‬‫یسک‬‫ےن‬‫ںیم‬‫قشع‬‫ا اس‬
‫آپ‬‫۔‬‫ےھت‬‫ےٹیب‬‫ھڑے‬‫ےس‬‫ب‬‫ےس‬‫ویبی‬‫یلہپ‬‫یک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫وج‬‫ادمح‬‫اطلسن‬‫رمزا‬‫رضحت‬‫یک‬‫وضحر‬
‫ااثلین‬‫احیسمل‬‫فہ‬‫ل‬‫ں‬‫ث‬
َ
‫خ‬‫رضحت‬‫ےن‬‫آپ‬‫ہکلب‬‫۔‬‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ںیہن‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫ر‬‫ہنع‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫یض‬
‫رضح‬‫دہعف‬‫اکی‬‫ےس‬‫کن‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ابت‬‫یک‬‫زامہن‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫ادمحتی‬‫وبقل‬‫ےک‬‫آپ‬‫۔‬‫یک‬‫تعیب‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫ےک‬‫ری‬‫رمزا‬‫ت‬
‫ہک‬‫رفامای‬‫رپ‬ ‫ا‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬‫وپاھچ‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫اعدات‬‫و‬‫االخق‬‫ےک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ےن‬ؓ‫بح‬‫اص‬‫ادمح‬
’‫وموع‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫(ینعی‬‫اصبح‬‫وادل‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ابت‬‫اکی‬‫ےہ‬‫د یھک‬‫رپ‬‫رور‬ ‫اخ‬‫ںیم‬)‫د‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫وہ‬
‫آرضت‬‫ﷺ‬‫صخش‬‫وکیئ‬‫ارگ‬‫ےھت‬‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ربداتش‬‫یھب‬‫ابت‬‫یس‬‫ذرا‬‫اصبح‬‫وادل‬‫الخف‬‫ےک‬‫یک‬ؐ‫آرضت‬
‫آںیھکن‬‫ےس‬‫ےصغ‬‫اور‬‫اھت‬‫وہاج ا‬‫رُسخ‬‫ہرہہ‬‫اک‬‫اصبح‬‫وادل‬‫وت‬‫اھت‬‫اتہک‬‫یھب‬‫ابت‬‫یس‬‫ذرا‬‫الخف‬‫ےک‬‫اشن‬‫یتگل‬‫وہےن‬‫ر‬‫ز‬‫ں‬ ‫ی‬ّ
َ
‫ع‬‫ن‬‫م‬
ً‫ا‬‫وفر‬‫اور‬‫ںیھت‬‫آرضت‬‫ےھت‬‫اجےت‬‫ےلچ‬‫رک‬‫کھٹ‬‫ا‬‫ےس‬‫سلجم‬‫ایسی‬‫ﷺ‬‫و‬‫وت‬‫ےس‬‫قشع‬‫ا اس‬‫۔‬‫اھت‬‫قشع‬‫وک‬‫اصبح‬‫ادل‬
‫۔‬‫رہاای‬‫ک‬‫د‬‫ابر‬‫ابر‬‫وک‬‫ابت‬ ‫ا‬‫ےن‬‫اصبح‬‫ادمح‬‫اطلسن‬‫رمزا‬‫اور‬‫داھکی‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫صخش‬‫یسک‬‫ےن‬‫ںیم‬‘‫ہبیط‬‫(ریسۃ‬۳۴)
‫آرضت‬ ‫ں‬ ‫ی‬‫َم‬‫ایک‬‫ﷺ‬!‫وکساگن‬‫یھب‬‫دھکی‬‫وک‬‫زمار‬‫ےک‬
‫ےک‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫رضحت‬‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫۔اے‬‫امی‬‫اصبح‬‫ادمح‬‫ری‬‫رمزا‬‫رضحت‬‫رفزدن‬:

24. ’‫رھگ‬‫آپ‬‫اور‬‫یھت‬‫اناسز‬‫تعیبط‬‫ھچک‬‫یک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ابت‬‫یک‬‫اموحل‬‫رھگولی‬‫دہعف‬‫اکی‬‫رپ‬‫اچراپیئ‬‫ںیم‬
‫اصبح‬‫وناب‬‫انرص‬‫ریم‬‫رضحت‬‫ینعی‬‫اجن‬‫انان‬‫امہرے‬‫اور‬‫رمدقاھ‬‫ونراہلل‬‫اجن‬‫اّمں‬‫ا‬‫رضحت‬‫اور‬‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ےٹیل‬
‫انان‬‫رضحت‬‫۔‬‫وہایگ‬‫رشوع‬‫ذرک‬‫اک‬‫جح‬‫ہک‬‫ےھت‬‫ےھٹیب‬ ‫اپ‬‫یھب‬‫رموحم‬‫وک‬‫ےن‬‫اجن‬‫ےیل‬‫ےک‬‫جح‬‫وت‬‫اب‬‫ہک‬‫ یہ‬‫ابت‬‫ایسی‬‫یئ‬
‫ےک‬‫رشنیفی‬‫رحنیم‬‫زایدہ‬‫وتق‬ ‫ا‬‫ے۔‬‫ن‬‫ی‬‫ہ‬ ‫اچ‬‫انلچ‬‫وک‬‫جح‬‫ےہ‬‫وہریہ‬‫دیپا‬‫وہستل‬‫یک‬‫وریغہ‬‫رےتس‬‫اور‬‫رفس‬‫ںیم‬‫وصتر‬
‫اےنپ‬‫ےس‬‫کیلگن‬‫ا‬‫یک‬‫اہھت‬‫اےنپ‬‫آپ‬‫اور‬‫ںیھت‬‫وہیئ‬‫رھبی‬‫ےس‬‫آوسنٔوں‬‫آںیھکن‬‫یک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫وپےتھچن‬‫آوسن‬
‫ےھت‬‫اجےت‬
:‫رفامای‬‫رک‬‫نُس‬‫ابت‬‫یک‬‫اناناجن‬‫رضحت‬
’‫آرضت‬‫ںیم‬‫ایک‬‫ہک‬‫وہں‬‫رک ا‬‫وساچ‬‫ںیم‬‫رگم‬‫ےہ‬‫وخاشہ‬‫دیل‬‫یھب‬‫امہری‬‫اور‬‫ےہ‬‫کیھٹ‬‫وت‬‫ہی‬‫ﷺ‬‫وک‬‫زمار‬‫ےک‬
‫اگ۔‬‫وکسں‬‫یھب‬‫دھکی‬‘
‫ک‬‫ا‬‫ںیم‬ ‫ا‬‫وت‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫وغر‬‫ارگ‬‫نکیل‬‫ےہ‬‫ابت‬‫ےس‬‫وھچیٹ‬‫اظبرہ‬‫یک‬‫اموحل‬‫رھگولی‬‫اخًاتصل‬‫اکی‬‫ہی‬‫یک‬‫دنمسر‬‫ااھتہ‬
‫اص‬‫بلق‬‫ےک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫قلعتم‬‫ےک‬ؐ‫روسل‬ِ‫قشع‬‫وج‬‫ںیہ‬ ‫آہ‬‫رظن‬‫وہیئ‬‫یتلیھک‬‫رہلںی‬‫ایغطین‬‫ومزجن‬‫ںیم‬‫یف‬
‫جح‬‫روح‬‫یک‬‫سج‬‫اگلٔو‬‫ادنازہ‬‫اک‬‫تبحم‬‫اپایں‬‫ےب‬‫یک‬‫صخش‬ ‫ک‬‫ا‬‫ذرا‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫وخاشہ‬‫ےسک‬‫یک‬‫جح‬‫ںیھت۔‬‫ںیم‬‫وصتر‬‫ےک‬
‫ےہ‬ ‫اجہ‬‫چنہپ‬‫رپ‬‫زمار‬‫ےک‬)‫یسفن‬‫(دفاہ‬ ؐ‫اپک‬‫روسل‬‫وار‬‫رپواہن‬‫ےس‬‫آوھکنں‬‫یک‬ ‫ا‬‫اور‬ ‫ڑپہ‬‫لچ‬‫ڑلی‬‫یک‬‫آوسنٔوں‬
‫۔‬‫ےہ‬‘‫ہحفص‬،‫ہبیط‬‫(ریسۃ‬۳۵،۳۶)
‫ےہ‬‫رک ا‬‫السم‬‫ںیمہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫داتی‬‫اگایلں‬‫وت‬‫وک‬‫آاق‬‫امہرے‬
‫رف‬‫ووض‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫اکی‬ ‫اپ‬‫ےک‬‫انشیٹس‬‫ےک‬‫الوہر‬‫اور‬‫ےھت‬‫ںیم‬‫رفس‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫دہعف‬‫اکی‬‫۔‬‫ےھت‬‫امرےہ‬
‫ےنلم‬‫ےس‬‫وضحر‬‫رام‬‫ر‬‫ھ‬‫ک‬‫ں‬‫ث‬‫ل‬
‫ڈنپت‬‫وتق‬ ‫ا‬‫اصبح‬‫رضحت‬‫رگم‬‫۔‬‫ایک‬‫السم‬‫آرک‬‫اور‬‫آای‬‫ےیل‬‫ےک‬‫دای‬‫ںیہن‬‫وجاب‬‫ھچک‬‫ےن‬
‫یھب‬‫رھپ‬‫ےن‬‫آپ‬‫رگم‬‫ایک۔‬‫السم‬‫رھپ‬‫وہرک‬‫ےس‬‫رطف‬‫دورسی‬‫ںیہن‬‫انُس‬‫ےن‬‫آپ‬‫اشدی‬‫ہک‬‫ےس‬‫ایخل‬ ‫ا‬‫ےن‬ ‫ا‬‫۔‬‫وتہج‬

25. ‫اھت۔‬‫ایک‬‫السم‬‫ےن‬‫رام‬‫ر‬‫ھ‬‫ک‬‫ں‬‫ث‬‫ل‬
‫ڈنپت‬!‫وضحر‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫یسک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫احرضنی‬‫دعب‬‫ےک‬ ‫ا‬‫۔‬‫یک‬‫ںیہن‬‫آ‬‫ےن‬‫پ‬
‫ہحفص‬،‫اول‬‫ہصح‬،‫ادہملی‬‫ےہ۔(ریست‬‫رک ا‬‫السم‬‫ںیمہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫داتی‬‫اگایلں‬‫وک‬‫آاق‬‫رفامای:امہرے‬۲۷۲)
‫ےھٹیب‬‫ویکں‬‫ںیم‬‫سلجم‬ ‫ا‬‫مت‬‫۔۔‬‫ایگ‬‫اہک‬‫رُباالھب‬‫وک‬‫اہلل‬‫روسل‬‫امہرے‬‫ںیم‬‫سلجم‬‫سج‬‫؟‬‫رےہ‬
‫ںیم‬ ‫ا‬‫اور‬‫ایک‬‫دقعنم‬‫ہسلج‬‫اکی‬‫ںیم‬‫الوہر‬‫وایل‬ ّ‫ت‬‫وچ‬‫ےن‬‫اصابحن‬‫آرہی‬‫دہعف‬‫اکی‬‫رش‬‫مامم‬‫ےیل‬‫ےک‬‫رکےن‬‫تک‬
‫یھب‬‫آپ‬‫ہک‬‫یک‬‫دروخاتس‬‫ابرصار‬‫یھب‬‫ےس‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫رطح‬‫ایس‬‫۔‬‫دی‬‫دوعت‬‫وک‬‫واولں‬‫امےنن‬‫ےک‬‫ذمابہ‬
‫الخ‬‫ابت‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫ہسلج‬‫ہک‬‫ایک‬‫ودعہ‬‫اور‬‫رفامںیئ‬‫رحتری‬‫ومضمن‬‫وکیئ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ہسلج‬‫االداین‬‫نیب‬ ‫ا‬‫اور‬‫یذہ ب‬ ِ‫ف‬
‫وایل‬‫رےنھک‬‫رگن‬‫اک‬‫ٓزاری‬‫ال‬‫د‬‫یک‬‫ذمبہ‬‫یسک‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫رپ‬ ‫ا‬‫۔‬‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫وحاری‬‫ زاتز‬‫اکی‬
‫ےک‬‫ادمحویں‬‫ےس‬‫تہب‬‫وہےئ‬‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫ہفیلخ‬‫ےک‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ںیم‬‫دعب‬‫وج‬‫وک‬‫اصبح‬‫ونرادلنی‬‫ومولی‬‫رضحت‬‫اسھت‬
‫ےک‬‫وخیب‬‫ھڑی‬‫احمنس‬‫ےک‬ؐ‫دمحم‬ِ‫نی‬‫د‬‫ںیم‬‫سج‬‫اجیھب‬‫رک‬‫ھکل‬‫ومضمن‬‫اکی‬‫اہھت‬‫ےک‬‫کن‬‫ا‬‫اور‬‫ایک‬‫رواہن‬‫الوہر‬‫ھڑ‬‫اور‬‫اسھت‬‫ے‬
‫یک‬‫واےل‬‫ڑپےنھ‬‫ومضمن‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫اصابحن‬‫آرہی‬‫بج‬‫رگم‬‫ےھت۔‬‫ےئگ‬‫ےئک‬‫ایبن‬‫ںیم‬‫رگن‬‫دشکل‬‫ک‬‫ا‬‫وت‬‫آیئ‬‫ابری‬
‫اپک‬‫روسل‬‫ںیم‬‫ومضمن‬‫اےنپ‬‫رک‬‫رھک‬‫اطق‬‫ابالےئ‬‫وک‬‫ودعوں‬‫ےک‬‫ لم‬‫اینپ‬‫ےن‬‫ﷺ‬‫ا اس‬‫اور‬‫کالگ‬‫ا‬‫زرہ‬‫اانت‬‫الخف‬‫ےک‬
‫حیسم‬‫رضحت‬‫االطع‬‫ہک‬‫ہسلج‬ ‫ا‬‫بج‬‫انپہ۔‬‫یک‬‫دخا‬‫ہک‬‫کاھچال‬‫ا‬‫دنگ‬‫ہسلج‬‫اور‬‫ا یچن‬‫وک‬‫وموعد‬‫واےل‬‫رکےن‬‫رشتک‬‫ںیم‬
‫وہےئ‬‫انراض‬‫تخس‬‫رپ‬‫ادمحویں‬‫دورسے‬‫اور‬‫اصبح‬‫ونرادلنی‬‫ومولی‬‫رضحت‬‫آپ‬‫وت‬‫آےئ‬‫واسپ‬‫اقداین‬‫اابحب‬
‫ںیئگ‬‫دی‬‫اگایلں‬‫اور‬‫ایگ‬‫اہک‬‫رُباالھب‬‫وک‬‫ؐاہلل‬‫روسل‬‫امہرے‬‫ںیم‬‫سلجم‬‫سج‬‫ہک‬‫رفامای‬‫اسھت‬‫ےک‬‫وجش‬‫ابر‬‫ابر‬‫اور‬‫ک‬‫ا‬‫مت‬
‫ویک‬‫ںیم‬‫سلجم‬‫رط‬‫سک‬‫ےن‬‫ریغت‬‫یراہری‬‫؟‬‫آےئ‬‫ےلچ‬‫ابرہ‬‫رک‬‫کھٹ‬‫ا‬ً‫ا‬‫وفر‬‫ہن‬‫ویکں‬‫اور‬‫؟‬‫رےہ‬‫ےھٹیب‬‫ں‬‫ہک‬‫ایک‬‫ربداتش‬‫ح‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫وجش‬‫ھڑے‬‫ےن‬‫آپ‬‫رھپ‬‫اور‬‫؟‬‫رےہ‬
َ
‫ک‬‫ُس‬‫ےھٹیب‬‫اخومش‬‫مت‬‫اور‬‫ںیئگ‬‫دی‬‫اگایلں‬‫وک‬‫آاق‬‫یراہرے‬‫رقآین‬‫ہی‬
‫۔آتی‬‫اسنء‬‫(وسرۃ‬‫ہک‬‫ڑپیھ‬‫آتی‬۱۴۰)‫ونس‬‫مت‬‫بج‬!‫ومونم‬‫اے‬‫ینعی‬‫ںیم‬‫رگن‬‫آزار‬‫دل‬‫اک‬‫آایت‬‫یک‬‫دخا‬‫ہک‬‫ایک‬‫رفک‬
‫ذہم‬‫یسک‬‫ولگ‬‫ہی‬‫وہکیتق‬‫ ا‬‫رکو‬‫اجای‬‫کھٹ‬‫ا‬ً‫ا‬‫وفر‬‫ےس‬‫سلجم‬‫ایسی‬‫مت‬‫وت‬‫ےہ‬ ‫اجہ‬‫ایئ‬ ‫ک‬‫ا‬‫یسنہ‬‫رپ‬‫کن‬‫ا‬‫اور‬‫اج ا‬‫وک‬‫ک وگت‬‫ادناز‬‫ابہن‬
‫رکںی۔‬‫اایتخر‬

26. ‫حیسم‬‫رضحت‬‫وہ‬‫اور‬‫ےھت‬‫وموجد‬‫یھب‬)‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫(ہفیلخ‬‫اصبح‬‫ونرادلنی‬‫ومولی‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫سلجم‬ ‫ا‬‫وم‬‫ےک‬‫وعد‬
‫الک‬‫ویغراہن‬ ‫ا‬‫ےک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ہکلب‬‫رےہ‬‫ےھٹیب‬‫ڈاےل‬‫ےچین‬‫رس‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دناتم‬‫رپ‬‫اافلظ‬‫ان‬‫اسری‬‫ےس‬‫م‬
‫۔‬‫یھت‬‫اجریہ‬‫یٹک‬‫ےس‬‫دناتم‬‫و‬‫رشم‬‫یہ‬‫سلجم‬(‘‫ہحفص‬‫ہبیط‬‫ریست‬۳۱‫ ا‬۳۳)
‫ںیکشم‬‫یک‬‫ر‬ ‫ک‬
َ
‫ئ‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬ؑ‫وموعد‬‫حیسم‬‫اقدایین‬‫ادمح‬‫الغم‬‫رمزا‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابینء‬‫رضحت‬:
’‫رات‬‫کیس‬‫ا‬‫وہایگ۔‬‫رطعم‬‫ےس‬ ‫ا‬‫اجن‬‫و‬‫دل‬‫ہک‬‫ڑپاھ‬‫رشفی‬‫درود‬‫ےس‬‫رثکت‬ ‫ا‬‫ےن‬‫اعزج‬ ‫ا‬‫رات‬‫اکی‬
‫آےت‬‫ےیل‬‫ںیم‬‫اکمن‬‫ےک‬‫اعزج‬ ‫ا‬‫ںیکشم‬‫یک‬‫ونر‬‫رپ‬‫لکش‬‫یک‬‫زالل‬‫آب‬‫رفےتش‬‫ہک‬‫داھکی‬‫ںیم‬‫وخاب‬‫ےن‬‫اکی‬‫اور‬‫ںیہ‬
‫ا‬‫یلص‬‫ںیھت‬‫یجیھب‬‫رطف‬‫یک‬‫دمحم‬‫ےن‬ ‫ک‬‫ئ‬‫وج‬‫ںیہ‬‫رباکت‬‫ویہ‬‫ہی‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬‫کن‬‫ا‬‫ہلل‬‫وملس۔‬ٖ ‫وآو‬‫ہیلع‬‘‫رواحین‬‫ادمحہی‬‫(ربانیہ‬
‫ہحفص‬‫اول‬‫دلج‬‫زخانئ‬۵۷۶)
‫زدنیگ‬‫اپزیکہ‬‫یک‬‫االسلم‬‫ہیلع‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬
‫وگایہ‬‫یک‬‫ لم‬
‫دخ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہ ا‬‫ولعمم‬‫ےس‬ ‫ا‬‫ےہ‬‫یک‬‫ش‬‫ ارخی‬‫یچس‬‫وج‬‫یک‬‫امومروں‬‫ےک‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ےن‬‫رکمی‬‫رقآن‬‫ےک‬‫ا‬
‫ا‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫۔‬‫ےہ‬ ‫وہہ‬‫زدنیگ‬‫اپک‬‫یک‬‫ان‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫دلیل‬‫ھڑی‬‫تہب‬‫اکی‬‫یک‬‫دصاتق‬‫یک‬‫امومروں‬‫رشک‬‫ںیہن‬
‫ا‬‫اہنتی‬‫اکی‬‫ادنر‬‫ےک‬‫ لم‬‫وہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫وفحمظ‬‫ےس‬‫دبویں‬‫دورسی‬‫اور‬‫ےس‬‫االخق‬‫ٰیلع‬‫ںیہ‬‫زگارےت‬‫زدنیگ‬‫وپر‬‫رھب‬
‫۔‬‫ےہ‬ ‫وہاجہ‬‫وبجمر‬‫رپ‬‫دےنی‬‫وگایہ‬‫یک‬‫رکدار‬‫اپک‬‫ےک‬‫ان‬‫اور لم‬‫۔‬

27. ‫زدن‬‫یک‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫رگم‬‫ےہ‬‫ااھچاتل‬‫دنگ‬‫اور‬‫اگل ا‬‫ازلام‬‫ےک‬‫رطح‬‫رہ‬‫رپ‬‫ان‬‫دنمش‬‫دعب‬‫ےک‬ٰ‫دوعی‬‫یسک‬‫رپ‬‫یگ‬
‫ارتعااضت‬‫ےک‬‫دعب‬‫ےک‬ٰ‫دوعی‬‫سپ‬‫۔‬‫ااھٹاتکس‬‫ںیہن‬‫ایلگن‬‫یھب‬‫رطح‬‫وت‬‫اقلب‬‫ےئک‬‫ےس‬‫رظن‬‫یک‬‫دینمش‬‫وہ‬‫ویکہکن‬‫ںیہن‬‫ہج‬
‫ےہ‬‫وہ ا‬‫راہ‬‫زگار‬‫زدنیگ‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬‫رفد‬‫اعم‬‫اکی‬‫وہ‬‫بج‬‫ےہ‬‫وتہج‬‫القئ‬‫رکدار‬‫اپک‬‫وہ‬‫ہکلب‬‫۔‬‫ںیہ‬‫اجےت‬‫۔‬
‫ےک‬‫دخا‬‫ںیم‬‫زامہن‬ ‫ا‬‫ےن‬‫ادمحاقدایین‬‫الغم‬‫رمزا‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫االسلم‬‫ہیلع‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫وہےن‬‫امومر‬
‫ایک‬ٰ‫دوعی‬‫اک‬‫دمحمہی‬‫اتم‬‫اک‬‫سج‬‫وہں‬‫وموعد‬‫ویہ‬‫ںیم‬‫ہک‬‫رفامای‬‫اور‬‫ﷺ‬‫ا‬‫ےس‬‫اسل‬‫وس‬‫وچدہ‬‫آپ‬‫۔‬‫ےہ‬‫ریہ‬‫رک‬‫اظتنر‬
‫آپ‬‫۔‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫ش‬‫یھب‬‫وک‬‫زدنیگ‬‫اپک‬‫یک‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫داللئ‬‫ےک‬‫دصاتق‬‫اینپ‬‫ےن‬‫فلاک نی‬‫اےنپ‬‫ےن‬
‫۔‬‫رفامای‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫جنلیچ‬‫وک‬
‫جنلیچ‬
’‫ای‬‫وھجٹ‬‫ای‬‫ارتفاء‬‫بیع‬‫وکیئ‬‫مت‬‫مت‬‫ ا‬‫۔‬‫ےتکس‬‫اگل‬‫ںیہن‬‫رپ‬‫زدنیگ‬‫یلہپ‬‫ریمی‬‫اک‬‫داغ‬‫ےس‬‫ےلہپ‬‫صخش‬‫وج‬‫ہک‬‫رکو‬‫ایخل‬
‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫وساحن‬‫ریمی‬‫وج‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫مت‬‫وکن‬‫۔‬‫وہاگ‬‫وبال‬‫وھجٹ‬‫ےن‬ ‫ا‬‫یھب‬‫ہی‬‫ےہ‬‫اعدی‬‫اک‬‫ارتفاء‬‫اور‬‫وھجٹ‬‫ہتکن‬‫وکیئ‬
‫اقمئ‬‫رپ‬ٰ‫وقتی‬‫ےھجم‬‫ےس‬‫ادتباء‬‫ےن‬ ‫ا‬‫وج‬‫ےہ‬‫لضف‬‫اک‬‫دخا‬‫ہی‬‫سپ‬‫۔‬‫ےہ‬‫رکاتکس‬‫ینیچ‬‫ر‬‫ہی‬‫ےئل‬‫ےک‬‫واولں‬‫وسےنچ‬‫اور‬‫اھک‬
‫۔‬‫ےہ‬‫دلیل‬‫اکی‬‘‫ہحفص‬،‫ااہشلدنیت‬‫(ذترکۃ‬۶۲)
‫۔‬‫رفامای‬‫رھپ‬
’‫ےہ‬‫الکن‬‫وھجٹ‬‫ےس‬‫ہنم‬‫ریمے‬‫یھبک‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رکاتکس‬‫اثتب‬‫وکن‬‫رگم‬‫ےہ‬‫یئگ‬‫زگر‬‫رمع‬‫اکی‬‫ریمی‬‫ںیم‬‫بج‬‫رھپ‬‫۔‬
‫رھپ‬‫وت‬‫ایک‬‫رقابن‬‫رپ‬‫دصق‬‫وک‬‫امل‬‫اور‬‫اجن‬‫اینپ‬‫ابراہ‬‫اور‬‫راھک‬‫رتموک‬‫وبانل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫ااسنونں‬‫ہلل‬‫ضحم‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫دخا‬‫ںیم‬
‫۔‬‫وباتل‬‫وھجٹ‬‫ویکں‬‫رپ‬‘‫ہحفص‬،‫اول‬‫دلج‬‫ادمح‬‫(م ءت‬۱۲۶)

28. ‫۔‬‫وہیئ‬‫ںیہن‬‫تمہ‬‫یک‬‫دےنی‬‫وجاب‬‫اک‬ ‫ا‬‫وک‬‫یسک‬‫رگم‬‫۔‬‫ںیہ‬‫آےئ‬‫وک‬‫وہےن‬‫اسل‬‫وس‬‫اکی‬‫رپ‬‫جنلیچ‬ ‫ا‬‫دعب‬‫ےک‬ٰ‫دوعی‬
‫وکیئ‬‫رصف‬‫ہن‬‫رپ‬‫زدنیگ‬‫یک‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫رگم‬‫۔‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫یہ‬‫اگلای‬‫ازلام‬‫ےک‬‫رطح‬‫رہ‬‫فلاک نی‬‫وت‬‫ااھٹاکس‬‫ںیہن‬‫ایلگن‬
‫وگا‬‫یک‬‫اپزیکیگ‬‫یک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫ویسیبں‬‫ہکلب‬‫او‬‫داھکی‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫وہنجں‬‫دی‬‫یہ‬‫۔‬‫ڑپا‬‫واہطس‬‫ےس‬‫آپ‬‫اک‬‫نج‬‫ر‬
‫اٹبولی‬‫اصبح‬‫دمحمنیسح‬‫ومولی‬
‫یک‬‫فلاتفل‬‫دشدی‬‫یک‬‫آپ‬‫دعب‬‫ےک‬ٰ‫دوعی‬‫ےن‬‫اٹبولی‬‫اصبح‬‫دمحمنیسح‬‫ومولی‬‫اعمل‬‫دحثی‬‫الہ‬‫وہشمر‬‫ا‬‫رگم‬‫۔‬
‫۔‬‫اھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫رصبتہ‬‫رپ‬‫ادمحہی‬‫ربانیہ‬‫اتکب‬‫یک‬‫آپ‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ےلہپ‬‫ےس‬
’‫رب‬‫فل‬‫ومء‬‫رشتع‬)‫ہ‬‫ث‬‫ں‬‫ی‬‫ی‬‫خ‬‫(واہلل‬‫ےس‬‫رو‬‫یک‬‫ہاشدہے‬‫اور‬‫برجےب‬‫ےک‬‫وما ق‬‫و‬‫فلافل‬‫ادمحہی‬‫انیہ‬‫اقمئ‬‫رپ‬‫دمحمہی‬
‫۔‬‫ںیہ‬‫اعشر‬‫دصاتق‬‫اور‬‫اگر‬‫رپزیہ‬‫و‬‘‫دلج‬‫اۃنسل‬‫(ااشۃع‬۷‫ہحفص‬،۹)
‫اصبح‬‫آزاد‬‫اوباالکلم‬‫ومالان‬
‫وگایہ‬‫آزاد‬‫اوباالکلم‬‫احصیف‬‫اور‬‫رقآن‬‫رسفم‬‫اور‬‫دنی‬‫اعمل‬‫وہشمر‬‫ےک‬‫دنہواتسن‬‫د‬‫۔‬‫ںیہ‬‫ےتی‬
’‫ںیہن‬‫رظن‬‫یھب‬‫دہبھ‬‫وھچاٹ‬‫ےس‬‫وھچےٹ‬‫اک‬‫ایسیہ‬‫رپ‬‫دانم‬‫ےک‬‫اصبح‬‫رمزا‬‫ےس‬‫احلظ‬‫ےک‬‫ریکرٹکی‬‫اکی‬‫وہ‬‫۔‬‫آ ا‬
‫زدنیگ‬‫ادتبایئ‬‫یک‬‫اصبح‬‫رمزا‬‫رغہکیض‬‫۔‬‫یک‬‫رسب‬‫زدنیگ‬‫یک‬‫یقتم‬‫اکی‬‫ےن‬ ‫ا‬‫اور‬‫ایج‬‫انیج‬‫اک‬‫اپابکز‬‫اسولں‬ ‫ساچ‬‫ےک‬
‫دخامت‬‫احلبظ‬‫ایک‬‫اور‬‫اعدات‬‫و‬‫االخق‬‫احلبظ‬‫ےن‬‫ زاتز‬‫وک‬‫ان‬‫ںیم‬‫دنہ‬‫املسمانن‬‫دنی‬‫تیاتی‬‫و‬‫رکش‬‫اقلب‬‫اور‬‫ربزگدیہ‬،
‫۔‬‫دای‬‫اچنہپ‬‫رپ‬‫رمہبت‬‘‫ارمرست‬‫ولیک‬‫(اابخر‬۳۰‫یئم‬۱۹۰۸)‫ء‬

29. ‫اصبح‬‫ادلنی‬‫رسان ج‬‫یشنم‬
‫وہشم‬‫اص‬‫ادلنی‬‫رسان ج‬‫یشنم‬‫زبروگار‬‫وادل‬‫ےک‬‫اصبح‬‫اخن‬‫یلع‬ ‫لع‬‫ومالان‬‫اشرع‬‫اور‬‫احصیف‬‫اور‬‫ا رر‬‫یل م‬‫ر‬‫بح‬
‫زدنیمار‬‫اابخر‬‫اڈیرٹی‬‫۔‬‫ںیہ‬‫دےتی‬‫وگایہ‬
’‫آ‬‫۔۔۔‬‫ےھت‬‫زبرگ‬‫یقتم‬‫اور‬‫اصحل‬‫اہنتی‬‫یھب‬‫ںیم‬‫وجاین‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتکس‬‫ہہک‬‫ےس‬‫اہشدت‬‫ددی‬‫مشچ‬‫ م‬‫انبوٹ‬‫پ‬
‫۔‬‫ےھت‬‫ربی‬‫ےس‬‫ارتفاء‬‫اور‬‘‫یئم‬‫زدنیمار‬‫(اابخر‬۱۹۰۸)‫ء‬
‫وعام‬‫ےک‬‫ایسوکلٹ‬
‫ںیم‬‫ایسوکلٹ‬‫رعہص‬‫ھچک‬‫اک‬‫وجاین‬‫نیع‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫ےن‬‫االسلم‬‫ہیلع‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ےک‬‫آپ‬‫اور‬‫۔‬‫زگارا‬
‫ےن‬‫آپ‬ ‫اپ‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫نج‬‫۔‬‫ےھت‬‫اقلئ‬‫ےس‬‫دل‬‫ےک‬‫یکین‬‫اور‬ٰ‫وقتی‬‫ےک‬‫آپ‬‫واےل‬‫ےنلج‬‫ےنلم‬‫مامم‬‫وہ‬‫رفامای‬‫ایقم‬
‫الضفل‬‫(وحباہل‬‫۔‬‫ےھت‬‫دےتی‬‫رقار‬‫اہلل‬‫ویل‬‫وک‬‫آپ‬۸،‫اوتکرب‬۱۹۲۵)‫ء‬
‫اصبح‬‫نسح‬‫ریم‬‫دیس‬
‫ا‬‫العہم‬‫اور‬‫اعمل‬‫اپہی‬‫دنلب‬‫ےک‬‫رشہیق‬‫ولعم‬‫ںیم‬‫دنہواتسن‬‫ومولی‬‫ااتسد‬‫ےک‬‫ابقل‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫اصبح‬‫نسح‬‫ریم‬‫دیس‬
‫ںیم‬‫دور‬‫ایس‬۲۸‫وغل‬‫و‬‫وضفل‬‫اور‬‫اپراس‬‫اور‬‫دنسپ‬‫زعتل‬‫آپ‬‫۔‬‫دی‬‫وگایہ‬‫ویں‬‫ںیم‬‫دعب‬‫اور‬‫داھکی‬‫رمعںیم‬‫یک‬‫اسل‬‫ےس‬
‫ ل‬‫رہ‬‫اےنپ‬‫رضحت‬‫ہک‬‫اھت‬‫وہاج ا‬‫واحض‬‫رپ‬‫واےل‬‫دےنھکی‬‫یھب‬‫ےس‬‫ الم‬‫ادٰین‬‫۔‬‫ےھت‬‫رتحمز‬‫اور‬‫بنتجم‬‫ںیم‬‫ ۔ل‬‫و‬‫ل‬
‫دورس‬‫ہحفص‬،‫اول‬‫دلج‬،‫ادہملی‬‫(ریسۃ‬‫۔‬‫ںیہ‬‫ زاتز‬‫ےس‬‫وں‬۱۵۴،۲۷۰)

30. ‫اصبح‬‫نیسح‬‫رہظم‬‫میکح‬
‫قلعتم‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ےنب‬‫فلافل‬‫دشدی‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫دعب‬‫وج‬‫اصبح‬‫نیسح‬‫رہظم‬‫میکح‬‫ےک‬‫ایسوکلٹ‬‫اھکل‬
‫۔‬
’‫ااسنن‬‫اک‬‫ایخالت‬‫دنلب‬‫اور‬‫وحہلص‬‫اعیل‬،‫وصرت‬‫ہقث‬‘،‫امکحل‬‫(اابخر‬۷‫ارپلی‬۱۹۳۴)‫ء‬
‫اقدای‬‫دنہو‬‫اک‬‫ن‬
‫نپچب‬‫ےن‬‫سج‬‫ےہ‬‫اشلم‬‫یھب‬‫دنہو‬‫وہ‬‫اک‬‫اقداین‬‫اگٔوں‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫واولں‬‫دےنی‬‫وگایہ‬‫ںیم‬‫قح‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےس‬
‫۔‬‫ےہ‬‫اتہک‬‫وہ‬‫۔‬‫داھکی‬‫وک‬‫آپ‬‫کت‬‫آرخ‬’‫او‬‫ںیم‬‫ےہ‬‫داھکی‬‫وک‬‫ادمح‬‫الغم‬‫رمزا‬‫ےس‬‫نپچب‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬‫۔‬‫ںیہ‬‫رصع‬‫ م‬‫وہ‬‫ر‬
‫یھب‬‫اب‬‫اور‬‫ےہ‬‫راتہ‬‫ہشیمہ‬‫اجان‬‫آان‬‫ریما‬‫اقداین‬‫یہ‬‫ایسی‬‫ںیہ‬‫اب‬‫اعدات‬‫دمعہ‬‫یسیج‬‫وہں‬‫داتھکی‬‫اور‬‫ںیتلصخ‬‫کین‬
‫اایتخ‬‫لکش‬‫یک‬‫اصبح‬‫رمزا‬‫رپوشیمر‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتھجمس‬‫ہی‬‫وت‬‫ںیم‬،‫کین‬‫اور‬‫دار‬‫اامتن‬‫اچس‬‫۔‬‫ںیھت‬‫ےلہپ‬‫اعدات‬‫رکےک‬‫ر‬
‫۔‬‫ےہ‬‫آای‬‫ارت‬‫رپ‬‫زنیم‬‘‫دلج‬،‫ادہملی‬‫(ذترکہ‬۲‫ہحفص‬۳۴)
‫اصبح‬‫روسل‬‫الغم‬‫ومولی‬
‫وم‬‫زبرگ‬‫اکی‬‫ےک‬‫دور‬ ‫ا‬‫دھکی‬‫وک‬‫رطفت‬‫اپزیکہ‬‫یک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫نپچب‬‫ےن‬‫اصبح‬‫روسل‬‫الغم‬‫ولی‬‫۔‬‫رفامای‬‫رک‬’
‫۔‬‫ےہ‬‫اقلب‬‫ےک‬‫وبنت‬‫ڑلاک‬‫ہی‬‫وت‬‫وہ ا‬‫یبن‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫زامےن‬ ‫ا‬‫ارگ‬‘‫روا‬‫(ررٹسج‬‫ربمن‬،‫ایت‬۱۲‫ہحفص‬،۱۰۴)
‫وگایہ‬‫یک‬‫ولیک‬
‫اخدن‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫دقمامت‬‫اخدناین‬‫یئک‬‫ےن‬‫آپ‬‫۔‬‫اھت‬‫رہشہ‬‫اک‬‫وگیئ‬‫ چ‬‫اور‬‫زی‬‫راس‬‫یک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫وجاین‬‫الخف‬‫ےک‬‫ان‬
‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫اسیعیئ‬‫اکی‬‫ےلہپ‬‫ےس‬ٰ‫دوعی‬‫۔‬‫ا‬ ‫وھچ‬‫ہن‬‫دانم‬‫اک‬‫ چ‬‫رگم‬‫یل‬‫ومل‬‫انرایگض‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬‫دی‬‫وگایہ‬‫الخف‬
‫اجن‬‫ریغب‬‫وبےل‬‫وھجٹ‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫ولیک‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫سج‬‫ایک‬‫دقمہم‬‫رگم‬‫۔‬‫یھت‬‫ہن‬‫ت‬‫ےس‬‫وبس ے‬‫وھجٹ‬‫ےن‬‫آپ‬

31. ‫وفق‬ ‫ا‬‫یک‬‫آپ‬‫اصبح‬‫ادلنی‬‫لضف‬‫ولیک‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫دقمہم‬ ‫ا‬‫۔‬‫دی‬‫حتف‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫دخا‬‫اور‬‫۔‬‫رکدای‬‫ااکنر‬
‫۔‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫وہ‬‫۔‬‫ےھت‬‫وگاہ‬‫ےک‬‫اتفگری‬‫راتس‬‫ااعلدت‬
’‫اںیہن‬‫ںیم‬‫۔۔۔۔‬‫وہں‬‫اقلئ‬‫ںیم‬‫اک‬‫امکل‬‫االخیق‬‫اور‬‫تیصخش‬‫ااشلن‬‫میظع‬‫یک‬‫اصبح‬‫رمزا‬‫نیقی‬‫ز‬‫راس‬‫اکلم‬
‫۔‬‫وہں‬‫رک ا‬‘‫(امکحل‬۱۴‫ونربم‬۱۹۳۴)‫ء‬
‫ولگنبری‬‫اصبح‬‫دمحمرشفی‬
‫اامعتس‬‫املکت‬‫ہی‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫دمحمی‬‫وشنمر‬‫اڈیرٹی‬‫ولگنبری‬‫رشفی‬‫ومالان‬‫انجب‬‫احصیف‬‫انومر‬‫۔‬‫رفامےئ‬‫ل‬
‫الغ‬‫رمزا‬‫ومولی‬‫انجب‬‫دمص‬‫ابرہگ‬‫وبقمل‬‫دنہ‬‫االسم‬‫الہ‬‫رخف‬‫رجلین‬‫لیلج‬‫افلض‬‫ااملعلء‬‫الضف‬‫۔‬‫اصبح‬‫ادمح‬‫م‬
،‫ولگنبر‬‫دمحمی‬‫(وشنمر‬۲۵‫ربج‬۱۳۰۰)
‫دلایھونی‬‫اصبح‬‫اجن‬‫ادمح‬‫وصیف‬‫رضحت‬
‫ذجوبں‬‫اپایں‬‫ےب‬‫ےک‬‫دنی‬‫دختم‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫دلایھونی‬‫اصبح‬‫اجن‬‫ادمح‬‫رضحت‬‫وصیف‬‫ابامکل‬‫وہشمر‬‫وک‬
‫۔‬‫رفامای‬‫رک‬‫دھکی‬
‫رظن‬‫ہپ‬‫یہمت‬‫ےہ‬‫یک‬‫رموضیں‬‫ م‬
‫مت‬‫احیسم‬‫ونب‬‫دخا‬‫ےک‬‫ےئل‬
‫وموعد‬‫حیسم‬‫رضحت‬‫ا‬‫اٰیلع‬‫اور‬‫رکدار‬‫اپزیکہ‬‫ےک‬‫االسلم‬‫ہیلع‬‫اقدایین‬‫ادمح‬‫الغم‬‫رمزا‬‫وموعد‬‫دہمی‬‫و‬‫ابرہ‬‫ےک‬‫الخق‬
‫رضح‬‫وت‬‫یئک‬‫ہکلب‬‫۔‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ادمحی‬‫یھب‬‫اکی‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫ان‬‫ںیہ‬‫یئگ‬‫یک‬‫اورپدرن ج‬‫وگاایہں‬‫ینتج‬‫ںیم‬‫ےک‬‫اصبح‬‫رمزا‬‫ت‬
‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫قح‬‫ےک‬‫ادمحہی‬‫امجتع‬‫ابین‬‫رضحت‬‫ےن‬‫دخا‬‫رگم‬‫۔‬‫ںیہ‬‫فلافل‬‫تخس‬‫ز‬‫اور‬‫رکواےئ‬‫اجری‬‫املکت‬‫ہی‬‫ےس‬‫ابن‬