1. Ø.Îþóíöýöýã, Ã.Áÿìáàöýðýí, ×.Æà÷èí, Õ.̺íõæàðãàë,
Æ.Ìýíäýý, Ö.Îþóí, Ä.Ò¿ìýíäýìáýðýë, Â.Õàæèäìàà,
ª.Õàäàà, Ò.Ýíõòóÿà
ÌÎÍÃÎË ÕÝË 1
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí
ñóðãóóëèéí íýãä¿ãýýð àíãèéí ñóðàõ áè÷èã
Ñóðãóóëèéí íîìûí ñàíä
Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû çºâøººð뺺ð õýâëýâ.
Óëààíáààòàð. 2008 îí

2. DDC
494.23’077
M-692
Çîõèîã÷èä:
Ø.Îþóíöýöýã ìàãèñòð
Ã.Áÿìáàöýðýí ìàãèñòð
×.Æà÷èí äîê.(Ph.D)
Õ.̺íõæàðãàë ìàãèñòð
Æ.Ìýíäýý ìàãèñòð
Ö.Îþóí äîê.(Sc.D)
Ä.Ò¿ìýíäýìáýðýë äîê.(Ph.D)
Â.Õàæèäìàà ìàãèñòð
ª.Õàäàà ìàãèñòð
Ò.Ýíõòóÿà ìàãèñòð
Ìîíãîë õýë 1
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí íýãä¿ãýýð àíãèéí ñóðàõ áè÷èã
ÓÁ.; “Ìîíñóäàð” õýâëýëèéí ãàçàð, 2008.172í.; ISBN 978-99929-0-617-0
Ðåäàêòîð: Ñóðàõ áè÷ãèéí øèíæýý÷èä:
×.Öýäýíáàë äîê.(Ph.D) Æ.Òºìºð÷ºäºð ìàãèñòð
Ø.Îþóíöýöýã ìàãèñòð Í.Áàòáàÿð ìàãèñòð
Á.Îþóíàà ìàãèñòð
Äèçàéíåð:
Ä.ßíæìàà ìàãèñòð
Ø.Ãàíòóóë
ß.Äîëãîð
Çóðàà÷: Õýâëýëèéí øèíæýý÷èä:
Á.Íàðàíòóëãà Ö.Îþóí÷èìýã ìàãèñòð
Ö.Öýíãýë Ä.Äàìäèíñ¿ðýí ìàãèñòð
Á.Æàâõëàíòºãñ Á.Áîðõîíäîé ìàãèñòð
Ë.Áóì-Ýðäýíý ¯.Áàòæàðãàë ìàãèñòð
Á.̺íõ-Îðøèõ Ö.Öîëìîí ìàãèñòð
Öààñíû ôîðìàò: 84õ108/16
Áîäèò õýâëýëèéí õóóäàñ (xx): 18
Òîîöîîíû õýâëýëèéí õóóäàñ (xx): 10.75
¯ñãèéí òºðºë: Arial Mon
Öààñ: Îôñåò õýâëýëèéí 70 ãð/ì2
Õýâëýñýí òîî: 8047ø
Admon õýâëýëèéí ¿éëäâýðò
îôñåò õýâëýëèéí àðãààð õýâëýâ. 2008 îí
Õóóëáàðëàí îëøðóóëàõûã õîðèãëîíî.
© ÌÎÍÑÓÄÀÐ ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
ISBN 978-99929-0-617-0

3. Õàéðò õ¿¿õä¿¿ä ýý!
Òà íàð ¿ëãýð ñîíñîõ äóðòàé þó? ªºðºº
óíøèæ, áè÷èæ ñóðìààð áàéíà óó? ׺뺺òýé
ñàéõàí ÿðüæ ñóðàõûã õ¿ñýæ áàéíà óó?
Ýíý õ¿ñëýý áèåë¿¿ëýõýä ÷èíü ìàíàé íîì
òóñëàõ áîëíî.
Òà íàðò àìæèëò õ¿ñüå!
Õ¿íäýòãýñýí:
Çîõèîã÷èä
Òàíèõ òýìäýã
àæèãëàõ áîãèíî ýãøèã
ÿðèëöàõ óðò, õîñ ýãøèã
óíøèõ ãèéã¿¿ëýã÷
áè÷èõ òýìäýã ¿ñýã
á¿òýýõ, õàìòðàõ ¿å
ñîðèë ¿ã
ºã¿¿ëáýð
ýõ

4. Õè÷ýýë
4

5. 5

6. Ìàíàé ãóäàìæ
6

7. 7

8. Õºãæèëòýé àÿëàë
8

9. 9

10. Ìàíæèí
?
10

11. 11

12. Ýâòýé äºðâºí àìüòàí
12

13. Óõààíò òóóëàé
13

14. Àëòàí ºíäºãò òàõèà
14

15. Ìîäíû òóñ
15

16. Ìèíèé ãàð
16

17. 17

18. Àìüäðàë
18

19. Ñîíèðõîëòîé çóðàã
19

20. Àâèà
20

21. Ý
È
à
Î Ó
é ª
û ¯

22. Àà
à à
à à
à à à
à
A à À à
?
Àà
22

23. àà à - aa
à àà àà àà à àà
Aa Aa aa Àà àà
àà ?
23

24. Ýý
ý ý ý ý
ý
ý ý
Ý ý Ý ý
Ý ý
À à À à
?
Ýý Àà
24

25. ýý ý - ýý
ý ýý
ýý ý ýý
ý ýý
Àà Ýý
À Ý
àà Àà
ýý ?
25

26. Èè
è è è è
è
? à à è à à à
àà àà àà ý ý ý ý ý ý
à àà ýý ? ýý è è ?
ý ýý
Èè Ýý Àà
26

27. èé û è - èé
è è è é è ýý à è û
èé èé èé à è é è û è
àà è
ý
û û û è è
ý
èé è û à è
27

28. àé ýé
à – àà – àé
ý – ýý – ýé
àé àé
À à àà àé ý Àé è
àé
Àà ýý ýé Ý èé
28

29. à àà èé ýý
àé è ý ýé
û
Àà... àà... Ýý... Ýý...
29

30. Îî
î - îî
î
î î
î èé
îî ýý àà
à - àà à
ý - ýý
ý î îî û
è - èé è
Îî Èè Ýý Àà
30

31. îé
îé î - îî - îé
î îé îé à î
ý
îî îî
àà ýý
î îî îé
àé îé
àé ýé îé îé
31

32. Óó
ó - óó
óó
ó
ó óó
à - àà î - îî
ý - ýý ó - óó
óó.
Óó Îî Èè Ýý Àà
32

33. óé ó - óó - óé
óó óé àé îé
óé óé
óé ýé óé
óé ó-
óé óó
óé
óó -óé
33

34. ªº
º
º º
º º
à ý
ªº ªº Àݪ ÎÓª¯ î ?
ªº Óó Îî Èè Ýý Àà
34

35. ºº
º-ºº
ºº
ºº º - ºº
à îî
ý óó º ºº
è ºº ºº
î èé
ó àà
º ýý ºº º
º ºº
35

36. ¯¿
¿ - ¿¿
¿
¿
¿
¿
à-à î-î ¿ ¿¿
¿ - ¿¿ î
à ¿¿ ?
- ýý ó óó
ó - óó è - èé ý
? ó
¯¿ ªº Óó Îî Èè Ýý Àà
36

37. ¿é ¿ - ¿¿ - ¿é
¿é
¿ - ¿¿ - ¿
¿
¿ - ¿é -
óé
ó - óó - ¿¿
¿¿
¿¿
¿é ¿ ¿¿
37

38. ý î è
à èé
ýý îî
àà û
ýé îé
àé
¿ º
ó
¿¿ ºº
óó
¿é
óé
à ý è î àà ýý èé
ýé óé îî óó ºº
ó ¿
º àé îé ¿é ¿¿
àé
ýé óé
¿é îé
38

39. È Î Ó
Ý ª
À ¯
îî
î îé
àé ó
àà aà óó
à
à óé
è èé
àé
ý ¿é
ýý ¿¿
ýé ¿
º ºº
O
39

40. àà
à îî
?
ý ? èé
?
àé îé ºº
î ? º ? óé ? ¿é ¿¿
îî àé óé
óó èé
¿é
î îé ýý ¿
î ó
ý º
à
àà
è ¿¿ ýé
40

41. Ì Ð
Ñ Â
Õ
Ø
Ë Í

42. ì¿
ìº
ìó
à ìî
ìè
ìà
Ìì ìý
ì ì
ì
ýì
À È Î Ó
àì èì Ý Ì ª ¯
Ìì
42

43. àì àìàà
ýì ýìýý
èì èéì ?
43

44. ìà - ìàà - ìàé
Ìààì óó.
èéì
àé
ý ýý Ì
ìàà óó
44

45. ñà ñý
ñî ñè
ñó
ñº
ó
ñ¿
Ññ
ñý
ñó ñ¿
ñî ñà
ó óñ
ì àì ñ ¿ñ
¿
à
ñ àñ
Ññ Ìì
45

46. ó - óó ñó - ñóó
ñà - ñàà ñ¿ - ñ¿¿
ñà
ñàà
ñó
ñóó
ñ¿ ñ¿¿
àì àìàà
Ýìýý ñóó ñóó. Ýìýý ñ¿¿ óó. ýì ?
46

47. ñàì ñà-ì
ñóì ñó-ì
ñýì ñý-ì
ñººì àì
ñ óó ñ
ñ¿ì
ñ
ìº
ñýì
ýì ñóì
ìºñ
ì
àì
ñà
à àà
ñàà.
ñàì ?
47

48. º ¿
ó
î
ñ à è
à ý
Ðð
Ñ Î Ð
àð îð ýð óð ¿ð
ñàð ñîð ñýð ñóð ñ¿ð
Ð
Ð
Ð
Ð =?
Ð
Ðð Ññ Ìì
48

49. Ñî ñîð ìóó ðàà ñý ðýý
?
Ìóóð
Ñîñîð îî, -àà ñýðýý.
Ìóóð àà, ñ¿¿ óó.
49

50. óð - óóð ñýð - ñýýð ñàð - ñààð - ñàéð
¿ð - ¿¿ð ìºð - 캺ð ¿ð - ¿¿ð - ¿éð
̺ðººð ýð.
ªºð ìºð àñóó.
?
?
50

51. õý õà
õè
õî
õó
à õº
õ¿
Õõ
õî
õý õº
õà õó
õý õè
õî
¯õýð
õà - Àõ àà, ¿õðýý õóðààõ óó?
-ð õº
- Õóðàà, õóðàà.
õ¿ õó
Õõ Ðð Ññ Ìì
51

52. º
õº ðºº
õà
ñà ðàà
ñà âàð
ìóóð
õý ðýì
õóóð
àì õàìàð
õºðºº ñ¿õ
Õóóð
Õà ñàð àõ õóóð ñóð.
Îñîð Ñî ñîð 2
õóó ðàà õó ðàà.
52

53. õà - õàà - õàé
à
õý ðýì
õà ìàð
ñà ìàð
ñà
àé àéõ õàé - õàéõ
îé îéõ õóé - õóéõ
- Àìàð àà, ñàìàð õàéõ óó?
- Ñàìàð õàé, õàé.
53

54. âà
âý
âî âó âè
â¿
âº
õ à
Ââ â?
10 4 3
5
àâ - ààâ õàâ - õààâ
Õàâ
Àõ õàâ àâàâ. õà ì
ìà
õà
â
ñà ? ñ
õó ðàà Ààâ õèéâ. õý â
Ââ Õõ Ðð Ññ Ìì
54

55. àâ ààâ àéâ
õàâ õààâ õàéâ
àâàâ. õààâ. õàéâ.
ªâñ
Àõ ºâñ àâàâ. õà âàð â à ð
õî âîð õ î
ªâñºº õà ìàâ.
õº âºð
Àõ -ºº õó ðààâ. â º ð
ì ñ ð
ìàé ? â õ
55

56. ?
ý - âýð õà - âàð ðº
º â
º - âºð õà - ðàâ ñº
ñà - âàð õà - âàõ
Ààâ ñ ì ñ¿
ìà
â â¿
Ààâ õàðàâ. âà âý
ñº âî âó
Ààâ àâàâ. ñý
âè âº
Àõ ààâûí ñóóâ. ìó ñó
ìý
56

57. Ñ Ð Õ
Ì Â
ì ñ ð õ â
à ìà ñà ðà õà âà
ý ìý ñý ðý õý âý
è ìè ñè ðè õè âî
î ìî ñî ðî õî âî
ó ìó ñó ðó õó âó
º ìº ñº ðº õº âº
¿ ì¿ ñ¿ ð¿ õ¿ â¿
ñàð ñà - âàð ñàì - ñààì
ñàì ñà - ìàð ñàâ - ñààâ
....... .......
....... ....... õà àð
....... ....... õà àð ì,â
....... .......
Ñ î ñî ð 2 ñ
Ñ àðàà ¿¿ óóâ.
Ñ îéìñ
Ýì ý ý ºìñ
º â.
Ì
Àìàð ñàð õà
Ð ðàâ.
?
57

58. ªâºº õàðâàâ. õèéâ.
ªâºº àâàâ.
Ààâ ñóð
ªâºº ñóì õèéâ.
ªâºº ñóð õàðâàâ. ªâºº
î
ó â
â â
õà ýõ
â ý
ð õý àõ
ñ
ý
è õ¿ ýõ
ð õó àõ
ì ì ð
ì
º ì
õ ñó ýõ
ó
à î ì ñý ºõ
ñº àõ
ì ì
ì
â à àð ñà â àâàâ.
À àâ
 Àõ
õà ð õ àâ à
à
Õ õàéâ.
58

59. ëý ë¿
ëî
ëè ëó
ëà ëº
îë õîë ñàë óëñ
õ è é óë õóë ñýë õóëñ
ºë õºë ñóë õºëñ
¿ë õ¿ë ñ¿ë
Ëë õýëýâ
ýíý õýë
õèéë ñóðëàà.
Ìàðàë
ëàà ñóðëàà
ëýý õ¿ñëýý
ëîî îðëîî
뺺 ºñ뺺
Ëë Ââ Õõ Ðð Ññ Ìì
59

60. à ë ì
ë ð
Õèéë
Ìàðàë àâàâ.
Ìàðàë õèéë ñóðàâ.
?
Ìàðàë õèéëýý õó ðàà ëàà.
60

61. 1
5 ìàë 2
4 3
ìàéë ëàà. 캺ð 뺺.
Ñ¿¿
à
Àìàà ¿õðýý ñààâ. Ñ¿¿ õººðºâ. ?
Ìàðàë ñ¿¿ óóëàà.
61

62. íà
í¿
íý
íº
íè
íó
íî
õ à à
Íí íýðñ
íóì
íîì
ì ì ì
íà íî íó
ð ð ð
º âºë àâíà.
õà âàð Õàíà õèéíý.
íà ìàð õàðíà.
Íí Ëë Ââ Õõ Ðð Ññ Ìì
62

63. íàà íýý íèé íóó íºº í¿¿
íàà íàà
íýý íýý
íèé íèé
íóó â íóó õ
íºº íºº
í¿¿ í¿¿
íàà íýý
íà íèé íý
íóó
í¿¿
íºº íº
Íîì
Íîðîâ íîì àâëàà. Íîðîâûí íîì
õîâîð íîì. Ýíý íîì èõ ñîíèí. Íîìûí
Õýðýìõýí íýð “Õý ðýì õýí”.
63

64. àí èí óí ¿í
ýí îí ºí
õóí
Íîìûí ñàí
Ýíý íîìûí ñàí. Ýíõýý ̺íõºº íàð
íîì àâëàà. Ñàðàí ñîíèí íîì õàéâ.
64

65. îí - îíî ýí - ýíý
ñàí - ñàíà õàí - õàíà
ñàí õàðñàí ñîí îðñîí
ñýí èðñýí ñºí ºðñºí
Íàðàí: Îíîí:
-Ýíý þó âý? - Ýíý íîìûí ñàí.
- Õýí õýí íîì àâàâ? - Ýíõýý ̺íõºº íàð
íîì àâñàí.
- Õýí ñîíèí íîì õàéâ? - Ñàðàí ñîíèí íîì
õàéñàí.
65

66. ø
ø
øà
øè
øî
øó
øº
õ ó ø¿
Øø
øàð øèð øàí õóø
øàë øèë øîí õóñ
õóøíû ñàìàð
õóñíû ø¿¿ñ
Øàð øóâóó ?
øºíº íèñíý.
Øø Íí Ëë Ââ Õõ Ðð Ññ Ìì
66

67. øîî
øîî øî
ð
ø¿¿ øóâóó
-õ
î
é
¿
ø¿
øóó
øèé
ø
ø
ø
ìàøèí à
øóìóóë ø à
õ à
øºíº íõ ð¿¿ø à íà ãà íààø
67

68. Øàðàà õóøíààñ Øàð øóâóó íèñýâ.
ñàìàð îëëîî. ØÀÐ
Øàðàâ ¿õðýý óñëàâ. Ø¿ðýý øàð
øèðýý àâàâ.
Õóø
Õàø õóø õàðàâ. Õóøíààñ îëîí ñàìàð óíàëàà.
Õàø, Ø¿ðýý íàð ñàìàð àâëàà.
Õîøóó íý ìý õýýð
Õóðóó íýì.
68

69. Ð Õ Â Ë
Ñ Í
Ø
Ì Õàâ ìóóð 3
Ýíý Àìàðûí . Õàð õàâ õàðàâ. Ìóóð
õàâààñ èõ àéâ. Õàðèí ìóóðààñ àéâ. Ìóóð õººâ.
Ìóóðûí àðààñ õàâ õººâ. í¿õ óðóó îðîâ. Àìàð
õàâàà õàéâ.
1. Õàð õàâ ........................ õººâ?
ìóóð
2. ...........-ààñ àéâ?
õàâ ìóóð
à í àà õ
• í õ
Õ • Â í õ
• • í õ
Ø¿õýð
Ýíý õý èé ¿õýð âý? ð ñ õ í ø
Ý ý Ìàðà ûí ø¿ ýð. ì ë â
69

70. Ìàðàë
Ìàðàë
Ìàðàë 6 íàñ
õ¿ðëýý. Ýìýý ëàà
àâàâ. Ààâ 6 ëàà
îî Àìàð
àñààâ. Ìàðàë ëàà Õîñ
Íàðàí ðàí
¿ëýýâ. Ñà
À
Í Ð
Ý Í
ñà - ñà à
õî õ - õî îõ
Í Ð
70

71. Íîì óí- ñàé
-
øèõ
õàí.
Íîì ñóðàâ
Àíààø ìýë õèé 2 íîì ñóðàâ. Ìýëõèé îëîí øèíý íîì
óíøñàí. Àíààø ìýëõèéíýýñ îëîí íîì óíøèâ.
2 øèíý íîì àâñàí.
õ à õ à õ
-Ìýëõèé îëîí íîì
ý à ý ó
óíøñàí óó?
ë ñ ñ
-Àíààø îëîí íîì
óíøñàí óó? ý ¿ à à
õ º õ º õ
71

72. Øèíý îí
Øèíý îí
èðëýý
Ìèíèé
ºâºº
72

73. 1 íàñ
íýìëýý
ªâºë, ºâºë
ñàéõàí àà 7 íàñ
õ¿ðëýý
ªâëèéí ºâºº
èðëýý
73

74. Ñóðñíàà ñîðèîðîé
Õàâàð
Õàâðûí óëèðàë ñàéõàí. Íàð ýýíý. Íóóðûí ìºñ
õàéëíà. Õàëóóí îðíîîñ óñíû øóâóó èðíý.
1. Íóóðûí ìºñ õàéëàõ óëèðëàà îëîîðîé.
ºâºë
õàâàð
íàìàð
2. Óñíû øóâóó õààíààñ èðýõ âý?
íóóðààñ
õàëóóí îðíîîñ
? Ì Â Ø Ð Õ Í
Ë
- Ýíý õý èé ¿õýð âý?
- Ý ý Ìàðà ûí ø¿ ýð. Ñ
¿ õ ý ð ¿íýí . . . . . . . .
....
............
í í î ì ............
ý ì ý ý ............
ý í ý í ............
74

75. Ò
Ä Á
Ã
ü
Ö ×
Ç
Æ

76. Ãã
ì º º
ãà ãî ãó
ãý 㺠ã¿
ãè
ãàë îëîí 캺ã
ãîë ãàðàõ ìàë ñ¿ðýã
ãýðýë øàð ¿íýã
̺ºã ?
Ãàðìàà Ãýðëýý íàð
캺ã îëîâ. Ãàðìàà 캺㺺
óãààâ. Ãýðëýý 캺㺺ð õîîë
¯+ 1=
õèéëýý.
Ãã
76

77. Óñíû øóâóó
Õàâàð áîëîâ. Óñíû øóâóó èðëýý. Îëîí øóâóó íèñýí
èðýâ. Ãàëóó, àíãèð, õóí õóðëàà. Íàìàð õàëóóí îðîí
óðóó ãàà íèñýâ.
àðàã ñàâàð
àðãàë õîðãîë
77

78. ã¿¿íèé ñààì ýðýýí ìîãîé
¿¿ðèéí ãýãýý îé øóãóé
Ýõ îðîí
Ìèíèé ýõ îðîí Ìîíãîë.
ìàë ñ¿ðýã îëîí.
Ìàíàé îðíû óóë íóðóó ñ¿ðëýã.
ãîë ìºðíèé óñ àðâèí.
ªºð ¿ãèéã îëîîðîé.
ãà õóðãà
óíà ì î ãî é èøè
ã
Ñóðãààë ¿ã
Õ¿í íýðýý õàéð ëà íà
Øóâóó ñ¿¿ëýý õàéð ëà íà
78

79. Ìàóãëè
-“Ìàóãëè õ¿¿“ íîìûã óíøñàí óó?
Õ¿ì¿¿ñ Ìàóãëè õ¿¿ã øèIðýíIãýí
îéãîîñ îëñîí. Øèðýíãýí îé èõ
õàëóóí. Øèðýíãýí îéã øóãóé ãýíý.
Õ¿¿ã îéãîîñ îëîîðîé.
79

80. Ää
ì î
äà äý
äý
äî
äî
äè äº
ä¿
äó
Õóñ
Õóø
Íàðñ ìîä óðãàâ.
ºä
Óëèàñ
îä ìîä
Îé ìîä
Îéä îëîí ìîä óðãàäàã.
Ìîäîä ñàëõèíä íàéãàíà.
äàë ºäºð ñàéí ºäºð Îé ìîäîî õàéð ëàà ðàé.
äýë ñóäàð íîì ñóäàð
Ää Ãã
80

81. Äýëã¿¿ð
Ýíý õ¿íñíèé äýëã¿¿ð. Äýëã¿¿ð ä¿¿ðýí àëèì,
ëèéð áàéíà. Äýë ã¿¿ ðýýñ õ¿íñíèé íîãîî àâëàà.
íîãîî
õ¿íñíèé
äýëã¿¿ð
?
äàã ñóðäàã àëèì
äýã ìýääýã óëààí
äîã îëäîã ëèéð
äºã ºãäºã
81

82. Äààì
Ìèíèé ä¿¿ ĺë㺺í íýã ä¿ ãýýð àíãèä ñóðäàã.
ĺë㺺í äààì í¿¿õäýý ñàéí. Ä¿¿ îëîí í¿¿äýë
ìýääýã. ĺë㺺í íàäàä äààì ºãºâ.
Ä óó
â.
Îäìàà äóó äóóëà
Ä¿¿
ä óó ä¿¿...
Ä ¿¿ ñîíñ äàà...
îâ .
äàãà
àä äóóëëàà.
Àõàà àëä õ¿íäýë
Ä¿¿ãýý äýëýì õ¿íäýë
82

83. Òò
òè
òà òý òî òº
õî
òó ò¿
õîò òàë òàâ øàòàð øàð øàòàð
øàò òóã òèâ íóòàã òàë íóòàã
Õîò íîìõîí
Ìèíèé õîò ñàéõàí. õººðõºí
Õºøºº äóðñ ãàë îëîíòîé. òàéâàí
Ìàíàé õîò ãý ðýë òýé.
ò ò
Òò Ää Ãã
83

84. òýý òýé
òý òî
òà òîî
òàé òîé
òàà
Òóñ
1 2 3
Òóóëàé ëóóâàí Äàðàà íü Äàõèàä òàðâàñ
îëîâ. îëëîî. îëñîí.
4 5
òóñëàâ. Îëóóëàà àì òàð õàí
èäëýý.
óõààíòàé àëèì
....... Òóóëàé .......... îëîâ. íýðñ
....... òàðâàñ
ò
84

85. òàà
òóó
ò¿¿
ä¿¿
äóó
äààì
àà à
âýð Ò ¿¿ Â ý Ð
òàà óó à
òóó âàð ¯ãèéí òàà òààëàà.
Ø¿ëãèéí âýð óíøèâ.
ò¿¿ âàð
Òîãëîîì Һ𺺠àâàâ.
Àõ îëîí òîãëîîì àâëàà.
Òóóëä õ¿¿IõýëIäýé ºã뺺.
òàðèâ.
Òºðººä ìàøèí ºãºâ.
Õ¿¿õä¿¿ä óäààí òîãëîâ.
õó ðàà ëàà.
85

86. Áá
º õ
áý áî Ạá¿
áà áè áó
áàðèõ
áóäàõ á¿ñëýõ
áîäîõ
òîî áîäîâ. Áºõ
íàð áóäàâ. Íààäìààð îëîí áºõ
Áè áà ðèë äàâ. Áºõ õ¿í îëîí
á¿ñ á¿ñëýâ.
áºìáºã áàðèâ. ìýõ ìýäíý. Áºõèéí ìýõ
óðàí.
Áá Òò Ää Ãã
86

87. áèé áèéð Ẻ Ẻð
áóó áóóð á¿¿ á¿¿âýé
äàëáàà äýëáýý õîëáîî
Áàéøèí áàðèâ
Áèä ýëñýýð áàéøèí
áàðèâ. Áè ýëñýý óñààð
íîð ãî ëîî. Áàò, Áîëä íàð
ýëñýý îâîîëîâ. Áèä ñàéõàí
áàéøèí áàðèëàà.
... òîãëî
ìîäîíä ... àâèð
á¿¿
ãàëààð ... òîãëî
87

88. Ìºí ¿¿?
Áèë ã¿¿í
Áèë ã¿¿ íèé áºìáºã
Áèëã¿¿í áºìáºã àâàâ.
Áèëã¿¿íèé áºìáºã ýíý ìºí ¿¿?
Áàéíà óó?
- Áàéíà óó, áàãø àà?
- Áàéíà. Õýí áý?
- Áè Áèëã¿¿í áàéíà.
- Ñàéí áàéíà óó? Áèëã¿¿í ýý.
- Ñàéí. Òà ñàéí áàéíà óó?
Áè òîîãîî áîäñîí.
- Ñàéí áàéíà.
- Ñàéõàí àìðààðàé.
88

89. ü
õîíü
àì àìü õîíü óñëàõ
àõ àõü ìîðü óíàõ
òàâ òàâü õàðü õîë
áàð áàðü õóëàí òàõü
Õîíü
Ñîëü îëîí õîíü óñëàâ.
?
Õî íè íû ñ¿¿ ºòãºí. Íîî-
ñîîð íü ýñãèé õèéäýã.
ì
õ í ü
Ñàâ íü òîì ð
Ñààëü íü àðâèí áàéã. ò õ ü
ü Áá Òò Ää Ãã
89

90. Õóðäàí ìîðü
Ñóìûí íààäàì áîëëîî. Íààäìààð
ìîðü ó ðàë äàâ. Áè ìîðü óíàâ. Õóðäàí
ìîðü óíàõ ñàéõàí. Õ¿¿õýä á¿ð õóðäàí
ìîðü óíàõûã õ¿ñäýã.
-Õýí ìîðü óíàâ?
50 20
òîòü òàâü òîëü
õîðü
90

91. Ä Ò Á
Ü
Ã
Àðàã àðàã òîì Äàë äàëààð òîîë
Àðãà àðãà èõ Òàë òàëààð òóóë
Ẻ- õèé Áºìáºã
ðºí-
Õèéòýé àëàã áºì- ëºã
Õººðõºí áºìáºã áº-
Õ¿ðýë àõûí
áºì-áºã Õ¿¿ãèéí áºìáºã
Áºìáºã áºìáºã áºìáºã
Áºâ Ẻðºíõèé áºìáºã ...
òàã áºõ ìîðü äàë
91

92. Öö
î í ã î
öà öý öè öî öó öº ö¿
öýã îíãîö
öàã öý öàãààí
öýã ðýã öàìö
öîã
öóã Îíãîö
öºë Öàãààí îíãîö 9 öàãò èðëýý. Îíãîöíîîñ
ö¿íõ îëîí õ¿í áóóëàà. Èðñýí îíãîöîíä õ¿ì¿¿ñ
ñóóâ. Öîëìîí Öýðìàà 2 àõûãàà ¿äýâ.
Îíãîö àãààðò õººð뺺.
-Îíãîö õýäýí öàãò èðñýí áý?
Öö ü Áá Òò Ää Ãã
92

93. öàã
ààí
öàñ Öààñàí øóâóó
Áàãø öààñàí øóâóó õèéõ àðãûã
öààñ
õýëýâ. Õ¿¿õä¿¿ä öààñààð øóâóó
õèéëýý. Òýä öààñàí øóâóóãàà íèñãýâ.
Öîãòûí öààñàí øóâóó ºíäºðò íèñëýý.
öàà
öýý
öèé
öîî
öóó
öºº
ö¿¿
93

94. àðö öàíà - öààíà - öàéíà
îðö öîë - öîîë - öîéë
óðö öóë - öóóë - öóéâàí
Öààòàí
Öààòàí àðä òàéãàä àìü äàð äàã. Òýä óðöàíä
àìüäàðíà. Öààòàí õ¿í öàà áóãà óíàäàã. Öàà áóãûí àðüñ,
ýâýð, ñ¿¿ã à øèã ëà äàã.
óðö ãýð
94

95. ×÷
í à â
ֈ ֔ ּ
÷è ÷ó ÷¿
÷è, áè öàâóó õàé÷
ýöýã ýõ öàã õóãàöàà
÷èõýð ýã÷ ä¿¿ öàíà ÷àðãà
à÷ ãó÷ öàà áóãà
íàâ÷ ÷ºäºð
Íàâ÷
Íàìàð áîëîâ. Íàâ÷ óíàâ. Áèä îëîí òºðëèéí íàâ÷
ò¿¿â. Íàâ÷ààð íààìàë õèéâ. ×èìãýý, ×óëóóí íàðûí
íààìàë ñàéõàí áîëñîí.
×÷ Öö ü Áá Òò Ää Ãã
95

96. õîíü ÷èí
ìàë ÷èí
×èì ãýý
÷èé ðýã
ìàë ÷èä
Õóðãà÷èí
×óëóóí õóðãà, èøãýý òóóñààð èðëýý. Òýð ìàëàà “÷àà
÷àà” ãýâ. Ä¿¿ ×èíáàò äàâõèí î÷èâ. ×èíáàò ìîðèî “÷¿¿
÷¿¿” ãýâ. Ìàë÷èä ìàëàà õàøèâ.
Ñ¿¿äýð
........ ........ ........
ªã뺺 àâ ÷ýý.
ªäºð ×èìãýý íîì ñóð ÷ýý.
Îðîé ºã ÷ýý.
96

97. Òºë ìàë
Òóãàë òóãàë òîãëîíî
Òóóë ãîëäîî î÷íî
Óíàãà óíàãà òîãëîíî ó
Îíîí ãîëäîî î÷íî
Áîòãî áîòãî òîãëîíî
Áîãä óóëàíäàà î÷íî á
Ýðòý÷ õ¿¿ ýöýãòýý òóñòàé
Ýðò áîñîõ ºäºðòºº òóñòàé
97

98. Öàãààí ñàð
Òýã ýý,
ìèíèé õ¿¿
Áè ºâººä
õàäàã áàðèõ
óó?
98

99. Àìàð áàéíà Îíä ìýíä,
óó? òàðãàí òàâòàé
îðîâ óó?
99

100. Çç
õ ¿ ð
çà çè çó
çî ç¿
çý çº
çà çý òîì
ð ñ õ¿ðç
çó ç¿ òºìºð
õóëãàíà çàðààíû çºãèéí àëòàí
çóðàì ¿ñ áàë çàãàñ
Çàãàñ
Ìàíàé îðîíä çàãàñ ýëáýã. Òîì ãîë ìºðºíä òóë, çýâýã,
ìºðºã çýðýã çàãàñ áàéäàã. Òóë áîë òîì çàãàñ. Õºâñãºë
íóóð öàãààí çàãàñ èõòýé.
-Ìýääýã çàãàñàà íýðëýýðýé?
Çç ×÷ Öö ü Áá Òò Ää Ãã
100

101. çà - çàà çî - çîî
çý - çýý çó - çóó
çº - 纺 çàé
ç¿ - ç¿¿ ç¿é
Çààí
Çààí õàëóóí îðîíä àìü äàð íà.
Çààíû ÷èõ òîì, õîøóó óðò, õºë
á¿ä¿¿í. Çààí íîìõîí äºë㺺í
çàíòàé.
çàí çààí
øààç ãàé çýýð ààëç çºâ ?
101

102. à÷ çýý ç¿¿ óòàñ ç¿éð ¿ã çàé áàðèõ
íýã çóó çîî íóðóó óñ 纺õ íîì çààõ
Çàéðìàã
Çîëáîî, Çóëõ¿¿, Îëçâîé íàð çàéðìàã àâëàà. Õ¿¿õä¿¿ä
çàéðìàã èäýõ äóðòàé. Çàéðìàã àìòòàé áàéâ.
ñ¿¿òýé
öºö ãèé òýé
çàéðìàã
ààðöòàé Ç¿éð öýöýí ¿ã
? Ǻâä çºí人 ýçýíòýé
Áóðóóä áóöàõ ýöýíã¿é
102

103. Ææ
ó ã
æà æè æî æº æ¿ æó
æèìñ óãæ òóóëàéí áºæèí
æ¿ðæ öîîæ æèæèã áîëæìîð
Çàðàà íàéç àà!
Áè æèìñòýé áîîâ õèéñýí. Èäýýðýé.
Áºæèí áèä 2 æèðõòýé óóëçàõ áîëëîî.
Ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëýýí äîîð áèé.
Òóóëàé ÷èíü
- ßìàð àìüòàí çàõèà áè÷ñýí áý?
Ææ Çç ×÷ Öö ü Áá Òò Ää Ãã
103

104. Òàãòàà áà øîðãîîëæ
1. Øîðãîîëæ óñ 2. Øîðãîîëæ óñàíä 3. Òýð ìº÷èð øèäýæ
óóõààð ãîðõè óðóó óíàæ óðñàõ øàõàâ. øîðãîîëæèéã àâðàâ.
î÷èâ. Òàãòàà íèñýæ èðýâ. (Ë. Òîëñòîé)
Çóðãèéã àæèãëààä, ¿ëãýðèéã ã¿éöýý.
4. 5. 6.
Ç¿éð öýöýí ¿ã
ªºðèéí òóñûã óðä íü ºã
ͺõðèéí òóñûã ñ¿¿ëä íü àâ
104

105. Àõ, ýã÷, ä¿¿ áèä
Òîì àõ ò¿ëýý õà ãàë íà ªíäºð ýã÷ öàé ÷àíàíà
Áàãà àõ ò¿¿íèéã õó ðàà íà. ªºðºº áè ãýðýý öý âýð ëý íý.
Ààâ ýýæ àæëààñ èðýýä
Àëæààë òàéëæ àìàðíà.
Õ¿¿õäèéí òóñ èõ ãýæ
Õºðø àé ëûí õàí áèäíèéã ìàãòàíà.
(Ö. Ýðäýíýáàò)
Àæèë õèéæ õ¿í áîëäîã.
Àð äàâæ õ¿ëýã áîëäîã
105

106. 1 ãºðººñ
Ñèìáà çóãààëàâ
7 æàðààõàé
Ñèìáà
Ñèì áà ãèéí ààâ áîë à ðààò íû õààí àðñëàí. Ààâ
íü õ¿¿äýý ãàçàð íóòãàà çààæ ºãñºí. Ñèìáà íýã óäàà
ººðèéí íóòãààñ ãàðòàë îëîí ÷îíî äàéð÷ýý. Ààâ íü
ò¿¿íèéã àâðàâ.
106

107. 2 áàð
3 òàõü
5 öººâºð ÷îíî
4 àíààø
6 çààí
107

108. Ñóðñíàà øàëãààðàé.
Æààõàí Òóëãàà
Æààõàí Òóëãàà õàøààíäàà íîãîî òàðüæýý. Òýð
ýõëýýä “Íîãîîí çàëààòàé, óëààí òàõèà”-ã òàðèâ. Äàðàà
íü “Ãýçýã íü íîãîîí, ãýäýñ íü öàãààí”-ûã òàðüæýý.
1. Òóëãààãèéí òàðüñàí íîãîîã îë.
2. Õýí íîãîî òàðüñàí áý?
à) æààõàí Òóëãàà
á) óëààí òàõèà
â) öàãààí ãýäýñò
3. Öýãèéí îðîíä ¿ãèéã íºõºæ áè÷.
íºõºõ ¿ã: öàãäàà, ýì÷, æîëîî÷, ñóðàã÷
óíøèíà.
Õè÷ýýë äýýð ......... áè÷íý.
àñóóíà.
õàðèóëíà.
4. Àëü ¿ã íü áóñäààñàà ººð âý?
íîãîîí öàãààí òºìñ óëààí
à) íîãîîí â) òºìñ
á) öàãààí ã) óëààí
108

109. ú
Ê
ÿ Å Ï
Ù
¨
Þ Ô

110. ßÿ
ÿ í ç à ã à
ÿíãèð óÿ óÿà
ÿìàà õàÿ õàÿà
ÿòóó áàÿð òàÿã áÿëóó íàÿ
ÿëàà áàÿí õàÿã áÿñëàã ñàÿ
Àÿëàë
Òóÿà, Àìàð íàð àÿëàëä ÿâëàà. Òýä áàÿð õººðòýé áàéâ.
Ýõëýýä àìüòíû õ¿ ðýý ëýíä î÷ëîî. Õ¿¿õä¿¿ä ÿíãèð,
ÿíçàãà õàðëàà. Öààø ÿâàâ... Àÿëàë ñàéõàí áîëëîî.
-Õýí õýí àÿëàëä ÿâñàí áý?
-Õààíà õààíà î÷ñîí áý?
ßÿ
110

111. ÿëààíû áÿöõàí ÿí ãè ðûí öýíõýð
äàëàâ÷ ÿíçàãà ýâýð ÿðãóé
à ñ
ó
õàÿà õ àé
ÿ ñ ÿ
óÿà ÿ ó ó ÿ
ÿ ÿ
Îíüñîãî
ßñã¿é áèå
ßðã¿é ìîä ( . . ãîé)
ìýëõèé
ßíçàãà ÿñ ò ëàà
ð
ßíçàãà ãýäýã íýðòýé áà óó
ßìàà ìàíàéä áàéäàã þì ñ óó
ßì áà òàé ãýäýã íü æèãòýé í ìàà
áà
ßíçûí ýðõ àìüòàí ø¿¿
111

112. Åå
Öýöýðëýãò õ¿ðýýëýíä
Áèëåò
àâàõ óó?
Áè ÷àìä
ìºí㺠ºãüå!
å ý â ý í
åð åðººë áèå ¿åí
åñ åðººë÷ áèåý ¿åð
Ee ßÿ
112

113. Ýýæ Áè Çà çà!
ýý! äàðàà
õýëüå!
Áè òàíä
òóñëàõ óó?
Áè 纺å!
Áè
çàéðìàã
èäüå!
Õ¿¿õä¿¿ä ýý,
äàñãàëàà
õèéå!
äýëõèé åðòºíö áîð åýâýí åðòºíöèéí ãóðàâ
åðõºã ºâñ ìºíãºí åìá¿¿ åñèéí òîî
113

114. ¨¸
¸ ð î î ë
¸ë õî¸ð ¸ðîîë
¸ñ ãî¸ë î¸äîë
ãî¸ ñî¸ë ¸ñëîë
Àìòàò áàë
Ǻãèéí¿¿ä áàë õóðààæ ãýíý.
Áàëàà õî¸ð òîðõîíä õèéæýý.
ñàâíû ðîîë
áàÿð ¸ñëîë
çààíû ñî¸î
¸ñ çàíøèë
Íýã áàì áà ðóóø òîðõòîé áàëûã
õàðàâ. Òýãýýä áàëûã äîëîîæ ýõëýâ.
¸
Òîðõíû ¸ðîîëûã ãàðòàë äîëîîâ.
Ǻ ãèé í¿¿ä íèñýýä èðëýý. ¨î, ¸î, ¸î.
Áàìáàðóóø îäîî ÿàíà äàà.
¨¸ Ee ßÿ
114

115. ¸ ãî¸ î¸ õî¸ð
¸î ãî¸î î¸î ñî¸î ñî¸î
Ãàðàà
¸ ãî î ðãóé ðîîë ëàà
ÿ ñ õî ð íãèð íçàãà
å ð ýâýí îòîí á ëóó
Ãî¸î
Ãîâèéí ãî¸î ãî¸õîí óðãàìàë Áàðèà
Ãîéä àìòòàé ýìèéí óðãàìàë
115

116. ú
õàðúÿ
õàðüÿ - õàðúÿ áîäú¸
òàðüÿ - òàðúÿ óíøúÿ
ñîðü¸ - ñîðú¸ çóðúÿ
óðüÿ - óðúÿ ñóðúÿ
Ñóðàõ àðãà
Àæèæ ñàéí õàðúÿ
Àíõààð÷ ñàéí ñîíñú¸
Òóíãààæ ñàéí áîäú¸ õàð
Òîä ñàéõàí ÿðüÿ çóð
áîä
Äàõèí äàõèí óíøúÿ
ñîíñ
Äààìàé ñàéí ñóðúÿ
Õè÷ýýæ ñàéí áè÷üå
Õ¿íýýñ äóòàõã¿é ñóðúÿ
ú ¨¸ Ee ßÿ
116

117. Ñî¸ëìàà: -Õî¸óëàà ãóë ãóó ðûí òàëáàé äýýð
î÷ú¸. Ãóëãàæ ñóðúÿ.
Áÿìáàà: -Çà òýãüå, õè÷ýýëèéí äàðàà ÿâúÿ.
Ñî¸ëìàà: -Áè òýø¿¿ð àâúÿ. Õî¸óëàà öóã ÿâúÿ.
Áÿìáàà: -Öàãèéí äàðàà óóëçúÿ.
Îíüñîãî
Áè ¿¿ãýýð ÿâ ÿ
×è ò¿¿ãýýð ÿâ
Áèë¿¿òèéí ãîëä óóëç ÿ
(ãýðèéí á . ñë .. ð)
ªã¿¿ëáýðèéã çºâ õîëáîæ óíøààðàé.
ñàéõàí. Òýø¿¿ðýýð
ãóëãàõ
117

118. Þþ
þ ¿ ë ¿ ¿ ð
Þíäýí Þìæèð
Þì÷èí Àþóø
ñ¿¿ þ¿ëýõ þ¿äýí ºìñºõ îþó ýðäýíý
Þ¿ë¿¿ð
Þíäýí, Þì÷èí õî¸ð óñ þ¿ëýõ áîëîâ. Òýä ÿàæ þ¿ëýõýý
ìýäýõã¿é áàéëàà.
Þìæèð ýìýý þ¿ë¿¿ð ºãñºí. Òýä óñàà àñãàëã¿é þ¿ëýâ.
Òýä ýìýýä òà ëàðõ æýý.
-Õ¿¿õä¿¿ä þóãààð óñàà þ¿ëñýí áý?
Þþ ú ¨¸ Ee ßÿ
118

119. Õýí áý? Þó âý?
Þíäýí Þì÷èí þ¿äýí
Îþóí Àþóø þ¿ë¿¿ð îþó
- Ýíý þó âý? - Þíäýí!
- Ýíý þ¿äýí. - Þó ãýíýý?
- Ýíý õýí áý? - Þ¿äýíãýý ºìñººä èðýýðýé!
- Ýíý Àþóø, - Òýãüå, òýãüå.
Îþóí õî¸ð.
Îíüñîãî
¯ã á¿òýýãýýðýé.
Áèåã¿é áàéæ èíýýäýã þó âý?
öóóðàé í
Óóëûí öýöãèéã èâýýäýã þó âý? à é
íàðàí ð
Õàìãèéí õóðäàí íü õîðâîîä þó âý? à
ñàëõè í
(Ìîðèñ)
119

120. Ïï
ï ó ó æ è í
ïý ïî ïº
ïà ï¿
ïè ïó
îëèìï çóíû îëèìï Åâðîï òèâ
ïóóæèí ïóóæèí õººðºõ ßïîí óëñ
ï¿ðýâ ï¿ðýâ ãàðàã Ïàðèñ õîò
Äýëõèéí òàòàõ õ¿÷èéã
Äèéëæ öîéëñîí õºëºã óóâàí
Îã òîð ãóéí óóäàìä àÿëàõ Ï, Ë óóæèí
Îíöãîé õóðäàí óíàà ( ...æèí )
(Î.Ñóíäóé)
Ïï
120

121. Ïààíäàé
Ïààíäàé ãýäýã õººðõºí ãºëºã ìèíü
Ïààöãà ïààöãà ã¿éæ ÿâààä
Ïàãìà ýã÷èéí ò¿ì ïýí òýé óñûã
Ïàë õèéòýë àñãàæ îðõèâ.
Ïààíäàé ìèíü îäîî ÿàíà
Ïàãìà ýã÷ óóð ëà âàë ÿàíà
Ïààö ãàð õàí ÷àìàéã õàì ãààëæ
Ïàà ëàí òàé ò¿ìïýíä óñ ä¿¿ðãýå.
(Á. Âààí÷èã)
ÿéöýýæ óíøààðàé. Ǻâ õîëáîîðîé.
Åðòºíöèéí ãóðâàí 1 áààñàí
2 äàâàà
õóðäàí 3 ìÿãìàð
Çýý ãýõýä ìîðü õóðäàí 4 ï¿ðýâ
Òóó ãýõýä íîõîé ...... 5 íÿì
Òóóãààä î÷èõîä òóóëàé ...... 6 ëõàãâà
7 áÿìáà
121

122. Êê
ì à ð ê
êèíî êóðñ êîìïüþòåð ïàðê
êàññ êëóá øîêîëàä ìàðê
Ìàðê
Áè ìàðê öóãëóóëäàã. Ìàðêèéã çàõèäëûí äóãòóé äýýð
íààäàã. Ìàðê öóã ëóó ëàõ äàà:
1. Ìàðêèéã öý âýð õýí õóóëæ àâíà.
2. Ìàðêàà òóñãàé õàâòàñíû çàâñàð õàäãàëíà.
3. Ìàðêàà òºðºë, òºð뺺ð íü õèéíý.
êó êà
ðå êó
Êê Ïï
122

123. Êèíî
Õîòîä îëîí êèíî òåàòð áàéäàã. Áèä õ¿¿ õýë äýéí
êèíî ¿çýõ äóðòàé. ¯çñýí êèíîãîî ààâ, ýýæ, ä¿¿
íàðòàà ÿðüæ ºãäºã. Òýä èõ äóðòàé ñîíñäîã.
-Òà íàð ÿìàð êèíî ¿çñýí áý?
Õ¿¿õäèéí ïàðêàä òîãëîæ áàéãàà ¿ëãýðèéí
áààòðóóäûã íýðëý.
123

124. Ôô
ô î ò î ôîíä ôåðì ôîðì ôèçèê ãîëüô
Ìàðàôîí ã¿éëò
òåëå Ìà ðà ôîí áîë õîëûí çàéí ã¿éëò þì.
ìàðà ôîí Ìàðàôîí ã¿éëò íü î ëèì ïèéí ñïîð òûí
ìèêðî àíõíû òºðëèéí íýã. Îëèìïèéí òîãëîëòûã
ìàðàôîí ã¿éëòýýð õààäàã.
Ôô Êê Ïï
124

125. Ùù
Ï.Å. Ùåòèíêèí
Ï.Å. Ùå òèí êèí áîë Îðîñûí öýðãèéí äàðãà. Ùåòèíêèí
ìàíàé àðä ò¿ìýíä òóñàëæ áàéñàí. Ìîíãîë÷óóä ò¿¿íèéã
Òºìºðáààòàð æàíæèí ãýäýã.
Ùåòèíêèí áîë çîðèãòîé, ñàéõàí ñýòãýëòýé õ¿í.
Öººí ¿ãýíä îðäîã ÷
Öàãààí òîëãîéí ¿ñãèéí íýã Ïï Ôô
Ø, × õî¸ðûã íèéë¿¿ëæ õýëäýã
Èõ ñîíèí ¿ñýã Êê ?
Ùù Ôô Êê Ïï
125

126. þ - þó þó âý?
åý
ÿà å þ - þ¿ þ¿ âý?
ß ÿ åº
áèå - áèåý ¿å - ¿åý
ÿó
î¸ - î¸î ãî¸- ãî¸î
þó óÿ - óÿà õàÿ - õàÿà
Å ¸î þ
¸ þ¿
¸ó
ìîðèíû óÿà ãîâèéí ãî¸î
¨ íàðíû òóÿà çààíû ñî¸î
ú
Þ
Áèå áèåý õàéðëàÿ.
Ãî¸ëûí äýýëýý .
Îíüñîãî
Õàð áÿðóó Õàð õóðãà
ßñàí õîäîîäòîé ßñàí Ẻðòýé
Òýð þó âý? Òýð þó âý?
(÷.âã.) (ì..ë)
ßàãààä? Òýð þó
âý?
126

127. Ê Ô
Ï Ù
Ǻâ äàðààë ëààð óíø.
Ïàíäà
Ïàíäà áààâãàé Ïàíäàã àìüòíû
Õÿòàäûí óóëàðõàã õ¿ðýýëýíä õàðæ
ãàçàðò àìüäàðäàã. áîëíî.
Ïàíäà íü õóëñàí Èéìýýñ Ïàíäàã
îéä àìüäàð÷, õóëñíû áààâãàé
õóëñààð õîîëëîíî. ãýæ íýðëýäýã.
-Õóëñíû áààâãàéã þó ãýæ íýðëýäýã âý?
-Ïàíäà õààíà àìüäàðäàã âý?
Ǻâ õîëáîæ, ¿ã á¿òýýãýýðýé.
-äà
...
êè
í
...
òð
-
-øè
-òî ...
àê
-
-öåðò
êîí- ôî
- -í
î ... ...
ïàí-
-òî
...
-
ïèé
ð
127

128. 128

129. 129

130. Ñóðñíàà øàëãààðàé.
1.Ýâë¿¿ëæ áè÷ýýðýé. 2. Õýäýí ¿ñýã áàéíà âý?
íîìîî óíø... å
ü
¿ãýý áè÷... ¸
ú
òîîãîî áîä... ÿ
3. ÿéöýýæ áè÷ýýðýé. 4. Òîõèðîõã¿é ¿ãèéã îëîîðîé.
Ãî¸î áîë ................... ã¿éå, õàðàéÿ, ãî¸î
5. ¯ñýã íºõºæ áè÷ýýðýé.
È Ï
Î Ê
ñ ê ÿ îí
ê í î ñ îðò
î ë ì ï îìïîò
6. Ä¿ðñèéã àøèãëàí ¿ã á¿òýýæ áè÷ýýðýé.
À È
Ë Î
Ï Í
Ì Ä
130

131. Óí ø èí à
äà
à,
÷ íý äýý
á è

132. Ìàíàé ãýðèéíõýí
Áè ààâ, ýýæ, àõ, ýã÷òýéãýý îéä î÷èâ.
Ààâ, ýýæ õî¸ð
òîì ñàâààð æèìñ Àõ, ýã÷ õî¸ð àðàé
ò¿¿ëýý. áàãà ñàâààð æèìñ
ò¿¿ëýý. Áè õàìãèéí æèæèã
ñàâààð æèìñ
ò¿¿ëýý.
Ò¿¿ñýí æèìñýýðýý àìòàò ÷àíà ìàë õèéâ... (Ò. Æàìüÿíñ¿ðýí)
-Õýí õýí æèìñ ò¿¿â?
¯ãèéí ñ¿ëæýýã íºõºæ áè÷ýýðýé.
â æ á
õ ã Àæèë õèéâýë
÷ Àì òîñîäíî
132

133. Ìèíèé ààâ
Ààâ ìèíü
Àæëààñàà èðýýä
Àñóóñàí áîëãîíä õàðèóëíà
Àëèâàà øèíèéã ìýäýõ ãýæ
Ààâûãàà áè õ¿ëýýíý
Ààâ ìèíü
Àæëààñàà èðýýä
Äóõàí äýýð ¿íñýíý
Ààâûíõàà ýíý øàãíàëûã
Ààâ
Àâàõ ãýæ äàíäàà áîäíî...
• äóõàí äýýð ¿íñýíý
• àñóóñàí áîëãîíä
(ª. Ãèâààáàëæèð)
õàðèóëíà
Ààâûãàà
Ø¿ëãýý ÿàæ • áîäíî
öýýæëýõ âý? • õ¿ëýýíý
Õàðèí ýý!
ªã¿¿ëáýðèéã ã¿éöýýí, õóóëæ áè÷ýýðýé.
Ìèíèé ààâûí íýðèéã ...................... ãýäýã.
Íàìàéã .......................... -èéí ............................. ãýäýã.
133

134. Ìèíèé ýýæ
Ýýæ ìèíü
Ýðýýí àë÷óóðòàé
Íîãîîí äýýëòýé
Ýýæèéãýý
Ýðýýí àë÷óóðòàé íü
Íîãîîí äýýëòýé íü
Çóð÷èõëàà áè
Áóä÷èõëàà áè
Ýýæ ìèíü
Íàéðñàã çàíòàé
Íàääàà õàéðòàé
Íàéðñàã çàí
Íàíäèí õàéðûã
Õýðõýí çóðàõ âý?
Õýëæ ºãíº ¿¿, òà (Æ. Äàøäîíäîã)
Òà íàð ýýæèéãýý ä¿ðñ ëýí áîäîîðîé.
Öýãèéí îðîíä òîõèðîõ ¿ãèéã íºõºí áè÷ýýðýé.
Ìèíèé ýýæèéí íýð ........................
óðàí
.............. Ààâûí ñóðãààë àëò
Ìèíèé ýýæ Ýýæèéí ñóðãààë ýðäýíý
..............
134

135. “Ìèíèé ààâ”, “Ìèíèé ýýæ” ø¿ëãèéã óíøààä õ¿¿õä¿¿ä ààâ,
ýýæèéíõýý òóõàé ÿðèëöæýý.
1. Ààâ, ýýæèéíõýý òóõàé õ¿í á¿ð áîäíî.
Ààâ, ýýæ Ààâ, ýýæ
íàäàä .........
íàäàä Ààâ, ýýæ
õàéðòàé. òóñàëäàã.
íàìàéã
¿íñäýã.
2. Íàéç íàðààñàà ààâ, ýýæèéíõ íü òóõàé àñóóæ ÿðèëöàíà.
Òàíàé ààâ, Ààâ, ýýæ ÷èíü
ýýæ ÷àìä Òýä ÷àìàéã ÷èíèé àñóóëòàä
õàéðòàé þó? ¿íñäýã ¿¿? õàðèóëäàã óó?
...?
3. Íàéçûíõàà àñóóëòàä õàðèóëíà.
.... ....
135

136. Õ¿¿ ãºëºã õî¸ð
ßàãààä
¿ãýíä îðîõã¿é Áè ÷àìàéã
áàéíà? øèéòãýíý ýý.
Áè ÷èíü
õààíà áàéíà
àà?
Ãýðýý
îëîõã¿é íü,
ÿàíà àà!
Èé! Èé!
Õ¿¿å!, Ýíý
÷èíü ìèíèé Ãýðýý îëîõ
ãºëºã ìºí óó, ãºëºã
¿¿? ìèíü?
136

137. Ãýðòýý õ¿ðýýä Íààø èð!
èðëýý ø¿¿. Õî¸óëàà
Áàÿðëàëàà òîãëî¸.
ãºëºã ìèíü.
- Õ¿¿ ãºë㺺 ÿàæ øèéòãýñýí áý?
- Õ¿¿ þóíû à÷ààð ãýðòýý èðýâ?
Óíøñàíàà íàéç íàðòàà ÿðüæ ºãººðýé.
ßðèõäàà:
ßàæ ÿðèõ
Ýõëýýä áèëýý?
Äàðàà íü
Òýãýýä ÿàñàí áý?
Ãýòýë
Ýöýñò íü
Ç¿éð öýöýí ¿ãèéã õóóëæ
áè÷ýýðýé.
Äýì äýìýíäýý
Äýýñ ýð÷èíäýý
137

138. Òîî áîäëîãî
¯åèéí æààõàí îõèíòîé öóã
ªäºðæèí ãàäàà äýýñ òîãëîâ
¯äøèéí á¿ðèéä ãýðòýý îðîíãóóò
Ãýðèéí äààëãàâðàà ãýíýò ñàíàâ
Òàâ äýýð íýìýõ íü çóðãàà, òýíö¿¿?
Òà ìèíü ýý, ÿìàð õà÷èí þì áý?
Àõèí àõèí õóðóóãàà òîîëîâ÷
Àðãàã¿é íýã äóòààä áàéõ þì àà
Åñ äýýð íýìýõ íü äºðºâ, òýíö¿¿?
Åðººñºº ÿìàð õà÷èí þì áý?
Ãóðâàí õóðóó áàñ ë äóòëàà Ç¿éð ¿ã
Ãóòëàà òàéëæ áîääîã þì áèë¿¿? Óñàí äàëàé áóëãààñ ýõòýé
(Ã. Íÿìàà) Óõààí äàëàé íîìîîñ ýõòýé
8+3= Öýãèéí îðîíä òîõèðîõ ¿ñãèéã
íºõºí áè÷ýýðýé.
5+6=
àðâ í
í ã
9+4=
7+6=
àðâ í
ã ð â
138

139. Õàðàíäàà
Õàðàíäàà
Õàðàíäàà Ǻâ õîëáîîðîé
Õîðîãäñîîð
Õîðîãäñîîð
Õàð
Õàìàã áèå íü
Áàðàãäñààð Íîãîîí
Áàðàãäñààð
¯ñýã òîîã ìèíü Õºõ
Áè÷¿¿ëñýýð Øàð
Áè÷¿¿ëñýýð
¯çñýí õàðñíûã ìèíü Óëààí
Çóðóóëñààð Áîð
Çóðóóëñààð
Ýý õººðõèé
Íàðèéí áèåý äóóñãàëàà
Íàäàä á¿õíýý çîðèóëëàà
Ýðäýì ñóðàõàä òóñàëëàà - Ýðäýì ñóðàõàä þó þó òóñ áîëäîã âý?
Ýðýëõýã ÷àìäàà áàÿðëàëàà
(Æ. Äàøäîíäîã)
Ò¿ðãýí Çà,
õýëüå! Ò¿ðãýí õýëëýã òýãüå.
Øàâðûã óñààð çóóðíà
Ñàâðûã õóñààð çîðíî
ªã¿¿ëáýðèéã çºâ äàðààëëààð áè÷ýýðýé.
éí Áè äýëã¿¿ðýýñ
Ø àð ºíãè îíãîâ. 1 õàðàíäàà àâëàà.
ãñ
õà ðàíäàà
Á¿õ õà Øàð õàðàíäààãààð
ðà
¿ç¿¿ðë íäààãàà íàð çóðàâ.
ýâ.
139

140. Çàõèäàë
Áîðîî îðñîîð. Ãàâàð ãýðòýý óéäàæ
ñóóëàà. Õýíä çàõèà áè÷äýã þì áèëýý? ãýæ
áîäëîî.
Îëëîî, îëëîî! Õºë íü ãýìòñýí ãºë÷ãèé
íàéçäàà çàõèà áè÷üå.
ª÷èãäºð áàìáàðóóø, áºæèí,
õýðýìõýí ãóðàâòàé õºãæèëòýé òîãëîñîí.
Öººðºì óðóó ÿâæ çóãààëñàí. Àìòòàé
ñàéõàí õîîë èäñýíýý áè÷ìýýð áàéëàà.
Ãýâ÷ ãàâàð îëîí ¿ã çºâ áè÷èæ ñóðààã¿é
áàéâ. Òýãýýä “Ýäãýðñýí áîë õàìò òîãë
ãýæ áè÷èâ.
Ãàâàð çàõèà áè÷ñýíäýý áàÿðòàé
áàéâ. Òýãýýä øóóäàí÷ áîëîí ã¿éëýý.
-Ãàâàð ãºë÷ãèéä çàõèàãàà õýðõýí
õ¿ðãýñýí áý?
-úë÷ãèéí áè÷èõ çàõèàã ã¿éöýýæ áè÷.
140

141. ªâººãèéí ñóðãààë
Õàðààë ¿ãèéã öýýðëýæ ÿâ
Åðººë ¿ãèéã öýýæèëæ ÿâ
Õ¿í á¿ðèéã õ¿íäýëæ áàé
åðººë
Õýí á¿õýíòýé ìýíäýëæ áàé
Àæèë ¿éëä àìæèëò õ¿ññýí
Àÿòàé åðººë àéëòãàæ ñóð ãýæ
ªâºº íàäàä çàõèæ ñóðãàíà õàðà
ðà
ðààë
õàðààë
ªºðºº ò¿¿íèéãýý ¿ðãýëæ ñàõèíà.
(Ä. Ñàíææàâ)
-ªâºº þó ãýæ ñóðãàñàí áý?
1. Óðò ýãøãèéã íºõºæ áè÷ýýðýé.
åðººë
Åðººë ºâºº ýìýý
Óðò íàñàëæ ààâ ?
Óä í æàðã ðàé ? ýã÷
141

142. Ýýæ
Îéí öýöýðëýã òàðæ áàéíà
Õàà ñàéã¿é îðîí ãýðýý çîðüæ ÿâíà
ªºäºñõºí çàðàà
Æààõàí òýðýã ò¿ðæ ÿâíà
ªðãºñòýé õî¸ð Ẻäèé
Çàäãàé á¿õýýãýýñ öóõóéæ ÿâíà
Õºõ ÷îíî àâ àäèëõàí
Çóðãààí áýëòðýãýý
ÿçýýíä õèéãýýä
Àìàíäàà çóóæ ÿâíà
Áàéðíûõàà
ĺðâºí èë öºìèéã íü
Áÿðòàé ñîãîî
¯¿ð÷ ÿâíà
Àìüñ ãààä ñààð, òóóëàé
Ñ¿éõ òýðýã ÷èð÷ ÿâíà
Òàâàí äýëäýí áºæèí
Ñ¿éõýí äîòðîîñ äýëäèéæ áàéíà
¯ð à÷àà
Ǻºæ ÿâàà àìüòàí á¿õýíä áè
ªºðèéíõºº
Ýýæ øèã, ýìýý øèã õàéðòàé
(Ò. Ãàëñàí)
Ýõèéã àøèãëàæ, ºã¿¿ëáýðèéã ã¿éöýýí áè÷ýýðýé.
Ñîãîîíû èë ãýäýã.
Òóóëàéíû ..... ãýäýã.
çóëçàãûã
Çàðààíû ..... ãýäýã.
×îíûí ..... ãýäýã.
Ç¿éð öýöýí ¿ã
Ýýæ íü á¿¿âýéëæ õàéðëàíà
Ààâ íü ýâèéëæ õàéðëàíà
142

143. Ýìãýí
Õ¿¿ îõèí õî¸ð ÿâæ áàéâ. Çàì õàë òèð ãàà èõòýé áàéëàà. Òýäíèé
ºìíº ÿâæ áàéñàí ýìãýí õàëòèð÷ óíàâ. Õ¿¿ “Ìèíèé ö¿íõèéã áàðüæ áàé”
ãýæ õýëýýä ýìãýíä òóñëàõààð ã¿éâ. Õ¿¿ã ýðãýí èðýõýä:
-Ýíý õ¿í ÷èíèé ýìýý þ¿? ãýæ îõèí àñóóëàà.
-¯ã¿é ýý, ãýæ õ¿¿ õàðèóëàâ.
-Ýýæ ÷èíü þì óó? ãýæ àñóóõàä õ¿¿:
- ¯ã¿é ýý, ãýëýý.
-Òýãâýë òàíüäàã õ¿í ÷èíü ¿¿? ãýñýíä
-¯ã¿é, ¿ã¿é. Ç¿ãýýð ë íýã ýìãýí ãýæ õ¿¿ è íýýì ñýã ëýí ºã¿¿ëæýý.
(Â. Îñååâà)
Ýíý ýõèéã óíøààä õ¿¿õä¿¿ä ººð ººð áîäîëòîé áàéâ.
-Òà íàð õýíèéã íü äýìæèæ áàéíà âý? ßðèëöààðàé.
Áè çºâõºí
ººðèéíõºº ýìýý,
Õ¿í á¿ðèé㠺⺺ä ë òóñàëíà. Òóñëàìæ õýðýãòýé
õ¿íäýëæ, òóñëàõûã á¿õýíä òóñëàõ
õ¿ñäýã. õýðýãòýé.
Öýãèéí îðîíä òîõèðîõ ¿ãèéã íºõºæ õóóëæ áè÷ýýðýé.
Ç¿éð öýöýí ¿ã à ý
... õ¿íä ñóðãàìæ õýðýãòýé î ?
... õ¿íä ºðãºìæ õýðýãòýé ó ¿
(Õºãøèí, Çàëóó)
è
143

144. Ãóðâàí òîîðîé
1. Àõ ä¿¿ ãóðâàí òîîðîé
áàéæýý. Òýäíèé îéðîëöîî íýã
÷îíî àìüäàðäàã áàéâ.
Ãóðâàí òîîðîé çóíû òóðø
òîãëîæ, èõ õºãæèëòýé áàéâ. Ãýòýë
íàìàð áîëæ, äààð÷ ýõýëæýý.
2. Òýãýýä äóëààõàí, áàò áýõ
áàéøèí áàðèõààð øèéäýâ.
3. Áàãà òîîðîé ºâñºí
áàéøèí áàðèâ.
4. Äóíä òîîðîé
ìîäîí áàéøèí
áàðèâ.
5. Àõ òîîðîé òîîñãîí
áàéøèí áàðèâ.
144

145. 6. Íýã ºäºð ÷îíî ãóðâàí òîîðîéã
èäýõýýð èðýâ. Ýõëýýä ºâñºí
áàéøèíã ¿ëýýæ íóðààâ.
7. Äàðàà íü ìîäîí áàéøèíã
¿ëýýæ íóðààâ. Õî¸ð ä¿¿ íü àõûíõàà
áàéøèíä ã¿éæ èðýâ.
8. ×îíî òîîñãîí áàéøèíã íóðààæ äèéëñýíã¿é. Õî¸ð ä¿¿ íü àõ
òîîðîéí à÷ààð àâðàãäæýý.
-¯ëãýðýýñ þó íü òààëàãäàâ?
Äýýðõ ýõýýñ þó âý? àñóóëòàä õàðèó ëàãäàõ ¿ãñèéã ò¿¿æ
áè÷ýýðýé.
Þó âý? òîîñãî
....
ºâñ ....
.... ÷îíî öýöýã
“Ãóðâàí òîîðîé” ¿ëãýðýýñ õîñ ýãøèãòýé ¿ãèéã ñîíãîæ, ¿åýð
òàñëàí áè÷ýýðýé.
òîî ðîé, .......
Ç¿éð öýöýí ¿ã
Ýðõèéã ñóðàõààð
àé ýé ¿é
óé Áýðõèéã ñóð
îé
145

146. Ýõ íóòãàà ñàíàëàà
Ãýðýýñýý ãàð÷ ñóì îðîîä Àéìãààñàà õîò îðîîä
Ãýðýý áè ñàíàëàà Àéìãàà áè ñàíàëàà
Ñóìààñàà àéìàã îðîîä Ýíäýýñ õèëýý àëõààä
Ñóìàà áè ñàíàëàà Ýõ îðíîî á¿òíýýð íü ñàíàëàà
(Ä. Ï¿ðýâäîðæ)
Îðõîí
Äàðõàí
Óâñ Õºâñãºë
Áàÿí-ªëãèé
Áóëãàí Ñýëýíãý Äîðíîä
Çàâõàí
Àðõàíãàé Òºâ Õýíòèé
Õîâä Óëààíáààòàð
Ñ¿õáààòàð
Ãîâü-Àëòàé ªâºðõàíãàé
Äóíäãîâü
Áàÿíõîíãîð
Äîðíîãîâü
ªìíºãîâü
Ãýð, ñóì, àéìãàà õýí ñàíàñàí áý?
ãýðýý
..... ñóìàà ñàíàëàà.
àéìãàà
Çóðàã á¿ðèéí ýõíèé
¿ñãýýð ¿ã á¿òýýãýýðýé.
2. Öýãèéí îðîíä òîõèðîõ ¿ãèéã íºõºæ áè÷ýýðýé.
Ìèíèé ýõ îðîí ...............................................
Áè ................................ àéìàã (õîòîä) òºðñºí.
Ìàíàé ñóìûí (ä¿¿ðãèéí) íýð ...............................
146

147. Òýì¿¿æèí Áîîð÷è õî¸ð
Òý ì¿¿ æèí íàéìàí øàðãà ìîðèî àëäæýý. Ìîðüäîî ãóðâàí ºäºð
ýðýýä îëñîíã¿é. Õîò àéëûí ãàäàà î÷âîë íýã õ¿¿ ã¿¿ ñààæ ñóóâ. Ò¿¿íèéã
Áîîð÷è ãýäýã. Òýì¿¿æèí õ¿¿ãýýñ ìîðüäîî àñóóâ. Òýãýýä öààø õàìò
ÿâæýý. Òýä ìîðüäûí ìºðººð ýðñýýð îëîâ.
Òýì¿¿æèí Áîîð÷èä òàëàðõàæ, ìîðü ºãüå ãýâ. Ãýòýë Áîîð÷è “×àìààñ
þó ÷ àâàõã¿é ýý” ãýëýý. Èíãýæ Òýì¿¿æèí Áîîð÷è õî¸ð àíä áîëîâ.
(“Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî” çîõèîëîîñ)
- Õýí Òýì¿¿æèíä òóñëàâ?
- Áîîð÷è ÿìàð õ¿¿ âý?
×èíãèñ õààíû áàãûí íýð Òýì¿¿æèí.
Ýõýýñ õ¿íèé íýðèéã îëæ áè÷ýýðýé.
.......... ..........
Ç¿éð öýöýí ¿ã
Õ¿íèé ñàéíûã íºõºðëºæ ìýäíý
Ìîðèíû ñàéíûã óíàæ ìýäíý
147

148. Øóóðãà
Òîëÿ íýãä¿ãýýð àíãèä ñóðäàã. Ò¿¿íèéã ãýðýýñýý ãàðàõàä öàñàí
øóóðãà øóóð÷ áàéâ. Òîëÿ àéæ, óëèàñàí äîð çîãñîâ.
Òýãýýä õàðòàë äàëäóó ìîäíû äîð Ñàøà çîãñîæ áàéâ.
Òýð áàñ ë àéãààä ñóðãóóëü óðóóãàà ÿâæ ÷àäàõã¿é áàéæýý.
Õºâã¿¿ä áèå áèåý õàðààä áàÿð õººð áîëîâ. Òýä ñóðãóóëü
óðóóãàà õàìò ã¿éëýý. Øóóðãà èñãýðýí øóóãèâ÷, àéìààð áèø
áàéëàà.
(Â.À.Ñóõîìëèíñêèé)
¯ãñèéã áàéðëóóëæ Çóðãèéí ¿éë ÿâäëûã ÿðèëö.
ç¿éð öýöýí ¿ã áîëãîí
áè÷ýýðýé.
øààçãàé
Öóâæ ýð
äý ëàæ
Öóã
ñóóñ
áàðñààñ àí
ÿâñ
àí
Ǻâ õîëáîîðîé.
öººí õ¿÷ã¿é
îëîí õ¿÷òýé
148

149. Á¿òýëã¿é àæèë
Ýíý ñàíäëûí Îäîî ýíý õºë …
íýã õºë óðò áàéíà.
Òàéðúÿ áàéç.
Îäîî ýíý õºë Ýíý òóí á¿òýëã¿é
íü óðò áàéíà. Áàñ àæèë áîëëîî äîî.
ë òàéðúÿ äàà.
-Ýíý õ¿¿ãèéí îðîíä ÷è áàéñàí áîë ÿàõ âý?
Òà íàð àëèéã íü ñîíãîõ âý? ßðèëöààðàé.
1. Ýõëýýä ñàíäëàà 1. Ýõëýýä ñàíäëûí õºëèéã
äàðæ ¿çíý. ? õýìæèíý.
2. Àðàé óðò õºëèéã íü 2. Áóñäààñ óðò õºëèéã îëíî.
õºðººäíº. 3. Òàéðàõ õýñýãò òýìäýã
3. Áîëîõã¿é áîë äàõèàä òàâèíà.
õºðººäíº. 4. Òýìäýã òàâüñàí ìºðººð
òàéðíà.
ò
Ç¿éð öýöýí ¿ãèéí ãèéã¿¿ëýã÷ Ç¿éð öýöýí ¿ã æ
¿ñãèéã íºõºæ áè÷ýýðýé. Äî îî õýì èæ ë
Íýã îã îë
149