Илтгэл боловсруулсан:II дунд сургуулийн зураг зүй, технологийн багш Б.Мөнгөнцэцэг

1. “ИРЭЭДҮЙ” ЦОГЦОЛБОР СУРГУУЛЬ
Илтгэл боловсруулсан:
II дунд сургуулийн зураг зүй, технологийн багш Б.Мөнгөнцэцэг
УЛААНБААТАР ХОТ
2012 он
“БАГШ УДИРДАХ АЖИЛТНЫ
МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ: НИЙГМИЙН
ШААРДЛАГА БА БОДИТ БАЙДАЛ”

2. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 1
НЭГ. АГУУЛГА
1.1.УДИРТГАЛ .............................................................................................................. 2
1.2.СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ТОЙМ ............................................................................ 2
1.3.СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛГО ..................................................................... 2
1.4.СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛТ ........................................................................ 2
ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
2.1.ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ ................................................................... 3
2.2.УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ӨНӨӨГИЙН ШААРДЛАГА ... 5
2.3.БАГШИЙН МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА ........................................... 9
2.4.БАГШ, УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙН ТАЛААР БАГШ, ЭЦЭГ
ЭХ, СУРАГЧДААС АВСАН СУДАЛГАА, ТҮҮНИЙ ҮР ДҮН ............................... 10
2.5.СУДАЛГААНЫ ДҮГНЭЛТ, ТҮҮНД ҮНДЭСЛЭСЭН САНАЛ .............................. 13
2.6.НОМ ЗҮЙ ............................................................................................................... 20

3. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 2
НЭГ. АГУУЛГА
1.1. УДИРТГАЛ
“Багш” гэдэг хүн зон олонд хамгийн ойр дотно хүндэтгэлтэйгээр дуудагдаж “Ардын багш”
хэмээн өргөмжлөгдөж, нийгэм доторх хамгийн гэгээлэг бүлэгт багтдаг. “Эхлээд багшид, дараа нь
номд мөргөмүй” гэж сургамжилдаг бус уу. Хүн бүхэн эцэг эхтэй байдгийн адил багшаар эрдэм ном
заалгаагүй сургамжийг нь сонсоогүй хүн байдаггүй. Аль ч нийгэм ямар ч улс гүрэнд багшид гүн
хүндэтгэлтэй ханддагийн учир энэ буй. “Монгол Улсын Боловсролын зорилго нь: иргэний оюун
ухаан, ѐс суртахуун бие бялдрын зохих чадавхтай, хүмүүнлэг ѐсыг дээдлэн сахидаг, бие даан
сурах, ажиллах, амьдрах чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд оршино” гэсэн боловсролын тухай
хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэхэд багш, удирдах ажилтны бүхий л үйл ажиллагаа чиглэгдэж байна.
Багш хүн оюун санааны хувьд хиргүй ѐс зүйн хувьд цэвэр ариун байж одоо ирээдүйн нийгмийг ѐс
зүйтэй сайхан нийгэм болгоход гүйцэтгэх үүрэг роль нь үнэлэхийн аргагүй асар их билээ. Ийм
учираас багшийн ѐс зүйтэй холбоотой асуудлыг сургууль хамт олноосоо эхлэн эцэг эх, асран
хамгаалагч суралцагч төр олон нийт хувийн хэвшлийн байгууллагын эрх баригчид хаа хаанаа илэн
далангүй хэлэлцэн ярилцан шүүмжилж байх нь улс орон нийгмийн эрх ашигт нийцтэй арга хэмжээ
байх болно. Багшийн гаргасан эрх зүйн зөрчил нь нийгмээс багшид итгэх итгэлийг алдагдуулах
сургалтын чанар боловсролын байгууллагын нэр хүндийг бууруулах сөрөг үр дагавартайг ухаарч
багш бүр багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн хэм хэмжээг сахин ажиллах нь чухал юм.
1.2. СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ТОЙМ
Үндэслэл
XXI зууны нэг өрх гэр, нэг улс үндэстэнд төдийгүй, дэлхий дахинд зөв ѐс суртахуунтай, зөв
ѐс зүйтэй, зөв хүмүүжилтэй, зөв үйл бүтээдэг бусдыг, байгаль дэлхийг энэрэн хайрладаг иргэн
төлөвшөөсэй гэж хүсэж байна. Монголчууд уламжлалт, хүнлэг ѐс суртахуунаа олон зууны турш
нандигнан өвлөж ирсэн. Түүний дотор эвсэг, эелдэг харилцдаг, эцэг эх, ах дүү, багш, ахас ихэсийг
ихэд хүндэтгэдэг, ямагт сайн үйлийг эрхэмлэн хийдэг зэрэг үнэт уламжлал чухал байр эзэлдэг.
Гэтэл зарим хүүхэд эцэг эх, багш, эрдэм номоо үл хүндлэх, худал хэлэх, хуурах, залхуурах, хэрэг
зөрчилд холбогдох зэрэг ѐс суртахууны доголдол гаргадаг. Энэхүү зөрчил доголдолыг арилгахад
багш бидний үүрэг нэн их билээ. Тэгвэл хүмүүнлэг ѐс суртахуунтай, зөв ѐс зүйтэй хүн, сайн иргэн
болгон төлөвшүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэх багшийн мэргэжлийн ѐс зүйг хөндөн энэхүү сэдвийг
сонгон авлаа. Та бүгдийн гэгээн оюун, буянт сэтгэл, зөв явдал мөр тань улам арвидах болтугай.
Түлхүүр үг
Сургуулийн удирдлага, багш, суралцагч, ѐс суртахуун, ѐс зүй.
1.3. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО
Багшид мэргэжил арга зүйн бодитой дэмжлэг үзүүлэх, сургалтын дэвшилтэд технологийн
үзэл санаа, тэргүүн туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх, багш, удирдах ажилтан харилцан суралцахад
дэмжлэг үзүүлэхэд оршино.
1.4. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ
 Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн дүрмийг нарийвчлан, дэлгэрэнгүй байдлаар судлан
эзэмших
 Боловсролын байгууллагын удирдах ажилтан, багш нараас боловсролын багц хуульд
заасан эрх үүргээ чанартай биелүүлэх, ѐс зүйн алдаа гаргахгүй ажиллах шаардлага
тавигдаж түүнийг хэрэгжүүлэхэд багш, удирдах ажилтан үйл ажиллагаагаа чиглүүлэх.

4. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 3
ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
2.1. ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
“Ганц мод гал болдоггүй
Ганц хүн айл болдоггүй” энэ үг ямар утгатай вэ?
Хүмүүс бидний хамтын амьдрал нь нийгмийг бүрдүүлдэг. Нийгэм нь тодорхой харилцаа холбоонд
оршиж, өөр хоорондоо харилцан үйлчилж байдаг хувь хүмүүс, бүлэг байгууллагуудын нэгдэл юм.
Нийгэм дэх хүмүүсийн харилцаа нь олон талтай. Нийгмийн харилцаа нь олон төрөлтэй байдаг.
Нийгмийн харилцаа нь хувь хүн, нийгмийн бүлгүүд байгууллага хоорондын гэх мэт түвшинд
өрнөдөг. Жишээ нь: та бусад багштайгаа ярилцаж байгаа бол хувь хүмүүсийн, та сурагчидтайгаа
хамтран ажиллаж байгаа бол бүлгүүд хоорондын, танай сургуулийнхан бусад сургуулийнхантай
уралдаан тэмцээн зохион байгуулж байгаа бол байгууллага хоорондын түвшний харилцаа юм.
Нийгмийн
харилцаа
Эдийн
засгийн
харилцаа
Эрх
зүйн
харилца
а
Ёс зүйн
харилцаа
Сургуульд
Сургуулийн
удирдлага -
Багш
Багш -
Сурагч
Сургуулийн
удирдлага -
Сурагч
Сургуулийн
удирдлага -
Эцэг, эх
Багш -
Эцэг, эх
Сурагч -
Сурагч

5. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 4
Дээрх олон бүлэг хүмүүс хоорондоо харилцаж байдаг. Эдгээр харилцааг зохицуулах ѐс заншил, ѐс
зүй, дүрэм журам үйлчилж байдгийг бид мэднэ. Бид өдөр бүр харилцаандаа ѐс зүйн хэм хэмжээг
сахихгүй бол нийгмийн амьдралыг зохицуулахад төвөгтэй болно. Ер нь хүмүүсийн зан харилцаанд
ѐс зүй хаанас бий болдог, хүмүүс биеэ авч явахдаа ямар дүрэм, хэм хэмжээг баримталдаг, ямар
шалгуураар тэдгээрийг бид үнэлж дүгнэдэг, ѐс журамд хүмүүс хэрхэн суралцдаг вэ? гэх мэт
асуудлыг мэргэд, сэтгэгчид эрт дээр үеэс сонирхон судалж ирсэн байдаг. Ийм эрэл хайгуулын үр
дүнд ѐс зүйн шинжлэх ухаан үүссэн байна. Ёс зүй буюу “этика” хэмээх нэр томьѐо нь эртний
Грекийн “хэв ѐс, журам” гэсэн утгыг илэрхийлдэг “ethog” гэсэн үгнээс гаралтай. Ёс зүй нь бүтцийн
хувьд дараах байдлаар ангилагдана.
Бид өдөр бүр харилцаандаа ѐс зүйн хэм хэмжээг сахихгүй бол нийгмийн амьдралыг зохицуулахад
төвөгтэй болно.
Ёс зүй
Ёс зүйн хэм
хэмжээ
Ёс зүйн үүрэг
Ёс зүйн хэм
хэмжээ
Нийтлэг хэм
хэмжээ
Энэ нь нийтээрээ дагаж
мөрдөх хэм хэмжээ юм.
Жишээ нь:
эелдэг, эвсэг,байх,
хянамгай, тэвчээртэй,
зоригтой байх
Тусгай хэм
хэмжээ
Энэ нь тухайн хүний
нас, хүйс, ажил мэргэжлийн
холбоотой. Жишээ нь: гэр
бүлийн ѐс зүйн хэм
хэмжээ, багш, удирдах
ажилтаны ѐс зүйн хэм
хэмжээ, суралцагчийн ѐс зүйн
хэм хэмжээ гэх мэт

6. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 5
Ёс зүйн хэм хэмжээ нь бусадтай харилцах урлаг юм.
Ёс зүйн үүрэг өргөн агуулгатай ойлголт бөгөөд ѐс зүйн үндсэн шаардлага буюу зарчим, хэм
хэмжээг ухаарах, амьдралд хэрэглэх, хэрэгжүүлэх үйл байдаг.
Бид тодорхой тухайлбал ажил, мэргэжлийн төрлүүдээс хамаарч цэргийн, эмчийн, багшийн үүрэг
хариуцлага гэх мэтээр ярих ѐстой. Нийгэм дэх багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн хэм хэмжээ, үүргийг
сахин баримтлах нь нийгмийн хөгжилд онцгой үүрэгтэй.
2.2. УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ӨНӨӨГИЙН ШААРДЛАГА
Нийгмийн ѐс суртахуун гэдэг нь угтаа нийгмийн харилцааг хүмүүс, бүлэг байгууллага бүхэн өөр
өөрийн эрх, үүрэг хариуцлага ѐс журмын дагуу гүйцэтгэж байхын нэр юм. Нийгмийн ѐс суртахууны
хөгжил, төлөвшилд ажил, мэргэжлийн хариуцлага ихээхэн үүрэгтэй. Аливаа мэргэжил хөгжлийнхөө
явцад өөр өөрийнхөө онцлогт тохирох ѐс суртахууны үнэт зүйлс, түүнийг хэрэгжүүлэх хэм хэмжээг
бий болгож ирсэн байдаг. Үүнийг мэргэжлийн ѐс зүй гэж нэрлэдэг. Мэргэжлийнхээ нэр төр, үүрэг
хариуцлагыг мэдэж, хүн бүхэн ажил үйлдээ чин сэтгэлээсээ хандах нь нийгмийн ѐс суртахууныг
хөгжил дэвшлийн чухал үзүүлэлт юм.
Ёс зүйн хэм хэмжээ бол:
Хүн, хүнтэйгээ харилцах
харилцааг зохицуулах хэрэгсэл
Хүний биеэ авч явах соѐл
Таны үнэт зүйл
Та бүхний зан байдлын хэм
хэмжээг тогтоож буй дүрэм юм.
Ёс зүйн үүрэг
Нийтлэг үүрэг
- Хүнлэг
- Хөдөлмөрч
- Хариуцлагатай
Тусгай үүрэг
- Ажил хэрэгч
- Бүтээлч
- Идэвх санаачлагатай
- Бусдад хүндэтгэлтэй

7. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 6
Мэргэжлийн ѐс зүй нь тухайн мэргэжлийн хүнлэг утгыг тодруулж өгдөг. Иймээс мэргэжлийн ѐс
зүйг мөрдөөгүйгээс болж нийгэмд тулгардаг янз бүрийн асуудал нь ямагт бусдын эрх ашигт
харшилж байдаг. Тухайлбал: Ажил, үүргээ ашиглаж ашгийн төлөө хэт хөөцөлдөж, ажилтныхаа эрх
ашгийг хохироох, албан тушаалаа буруугаар ашиглах, хүний эрхийг зөрчих, шан харамж авах,
бусдыг золиослох, бусдын хөдөлмөрийн үр шимийг мөлжих, байгалийн баялагт хайр гамгүй
харьцах, хүний эрүүл мэндэд хортой бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх гэх мэт олон арван асуудал
гардаг. Ийм үйлдлүүд газар авах аваас нийгэмд бухимдал үүснэ, нэг хэсэг нь хөрөнгөжиж нэг хэсэг
нь ядуурах явдлыг ихэсгэнэ, атаа жөтөө, харилцан дайсагнал, амин хувиа хичээх, өөрийн
үйлдэлдээ тавих хараа хяналт сулрах, улмаар нийгэмд ѐс суртахуунгүй алхмууд ихсэх муу үр
дагаврыг үлдээнэ. Хүн бүр өөр өөрийн зан төлөв, амьдралын туршлага, янз бүрийн чадвар,
онцлогтой байдаг. Аливаа байгууллагын ажлын үр өгөөж ажиллаж байгаа хүмүүсийнх нь зан үйлээс
ихээхэн шалтгаалдаг. Жишээлбэл: Хийх зүйлээ хугацаанд нь хийдэггүй, чанартай сайн гүйцэтгэх
чадваргүй хүн байгууллага, хамт олны ажлын ажилтанд муугаар нөлөөлөх нь гарцаагүй. Үүнээс
гадна ажилтны биеэ авч явах байдалд байгууллагын соѐл бас ихээхэн нөлөөлдөг. Аль ч
байгууллагад хамт олны бүтээлч, нөхөрсөг өрсөлдөөн, идэвх өрнөх орчин бүрдсэн байх ѐстой.
Үүнд байгууллагын ѐс зүйн дүрэм үйлчилж байдаг. Жишээлбэл: Сургуульд багшийн ѐс зүйн дүрэм,
бас сурагчийн дүрэм мөрдөгдөж байдгийг бид мэднэ. Энд багш, сурагчийн эрх үүрэг, хариуцлагыг
нарийн зааж өгсөн байдаг. Ёс зүйн дүрэм нь байгууллагын үнэт зүйлс болон ажилтнуудын зан
үйлийн жишгийг тогтоосон үндсэн баримт бичиг юм. Дүрэм журмыг нэг хүн өөртөө тааруулж
хийдэггүй. Түүнийг байгууллага хамт олны ажил, харилцааг зохицуулах гэж нийтээрээ хэлэлцэн
боловсруулдаг учир дүрэм зааврыг мөрдөх нь хүмүүсийнхээ хариуцлагыг дээшлүүлэх ач
холбогдолтой.
Байгууллага, хамт олон бүхэнд удирдуулах, удирдах ѐс үйлчилдэг. Удирдагч, ажилтан хоѐр эрх
үүрэг, хариуцлагаа эн тэргүүнд тавьдаг байх учиртай. Бүх хүн зан харилцааны өндөр соѐлтой байж,
үүргээ чанд биелүүлж байх нь байгууллагад ая тухтай уур амьсгалыг бий болгох чухал нөхцөл юм.
Аль ч удирдах ажилтан нь хамт олныхоо хувийн онцлогийг хүндэтгэн үзэж, өөрийгөө бусдаас
тусгаарлахгүй элэгсэг дотно байх, ямар ч үйл ажиллагаанд хамт олноо бүрэн хамруулах,
нөхдийнхөө сул талыг биш, харин эерэг сайн талыг ямагт мэдэрч, түүнд нь түшиглэх, шударга бус
байдлын учир шалтгааныг олж, засаж залруулдаг байх, өгсөн үүрэг даалгавараа цаг тухайд нь
шалгаж, үр дүнг мэдээлдэг байх нь чухал юм. Харин ажилтан нь байгууллагын ѐс журамд
хүндэтгэлтэй ханддаг, ажилдаа чин сэтгэлээсээ сонирхолтой, түрэмгий байдал, уур бухимдлаа
барих, нийтэч занг эрхэмлэдэг байх нь чухал юм. Хүн бүр ажил үүрэгтээ эзэн болж байгаа
байгууллагын ажил эмх цэгцтэй, ажил нь амжилттай, хамт олон нь эв нэгдэлтэй, өөдрөг сэтгэлтэй,
хүмүүсийн амьдралын түвшин ч сайжирч, хэрүүл тэмцэл, хэл амгүй амар тайван байна.
“Аливаа хүнийг танихыг хүсвэл түүнийг өндөр албан тушаалд томил”
Ла Бруер
гэсэн үг байдаг. Удирдах гэдэг нь бусдаар ажил хийлгэх, бусдын тусламжтайгаар амжилтад хүрэх,
зорилгодоо хүрэх гэсэн үг биш. Энэ утгаараа бусдын хүчийг ашиглах гэсэн утгатай ч гэж болно.
Удирдах ажилтан нь өөрийн гар дор байгаа ажилчдын оюун ухаан, ухамсар, мэдлэг, энергийг
тэдний сонирхлын дагуу тухайн байгууллагын ашиг сонирхлын төлөө зарцуулан, хөдөлгөж чадах
урлаг юм. Урлаг гэж байгаа учир нь хүсээгүй болон албадаж хийлгэвэл ямар ч хүнээс үр өгөөж,
амжилт олж авч чадахгүй. Айлгаж сүрдүүлэн, шийтгэл, торгууль оноосноор ямар ч ажлын үр дүн
өсөхгүй.
Ийм учраас удирдана гэдэг нь бас нэг утгаараа хүнд нөлөөлөх гэсэн үг. Энэ нь гагцхүү
удирдагчийн үүрэг юм. Удирдлагын чухал чанар нь хүнд нөлөөлөх явдал юм. Энэ утгаараа
сургуулийн удирдлага нь үнэн хэрэгтээ бүх байгууллага, хувь хүнд нөлөөлөх олон тулгуурт үйл
ажиллагаа юм. Орчин үеийн бүх салбар шиг сургуулийн удирдлагын үзэл бодол ухагдахууны
систем ч мөн өөрчлөгдөх шаардлагатай юм. Байгалийн ухаан, нийгмийн ухааны салбарт чухал
алхмууд хийж, өнөөгийн багш, сурагчдын хүлээлт, нийгэм, соѐлын давхаргын ялгаа урд өмнөхөөс
огт өөр болсон учраас удирдах арга барил ч мөн хуучнаасаа өөр байх нь зайлшгүй шаардлага
болоод байна. Сургуулийг удирдах нь бусад байгууллагыг удирдахаас илүү хэцүү байдаг. Яагаад
гэвэл сургуулийн хүний нөөцийн ихэнх нь мэргэжсэн хүмүүс байдаг. Удирдагч хүн удирдаж буй
хүмүүстээ нөлөөлж, үйл хөдөлгөөнд оруулахдаа ялангуяа дараах 4 зүйлд нягт нямбай хандах
хэрэгтэй:
 Материаллаг болон системийн зохион байгуулалт хийхдээ нэмж хүний сэтгэл зүйд
зориулсан зохион байгуулалт, үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй.
 Хувь хүний хүсэл мөрөөдөл, хэрэгцээ, зорилго, идэвх зүтгэл, санаа бодлыг харгалзах
хэрэгтэй. Яагаад гэвэл хувь хүн өөрөө ажиллаж байгаа байгууллагдаа цалин хөлс, сэтгэл

8. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 7
санааны талаар ханамжгүй ажиллаж байгаа бол хийж буй ажилдаа амжилт гаргаж
чадахгүй. Тэр хүн бусдын нүдэнд өртөхгүйг хичээж, ажлаа хийж байгаа дүр эсгэж л
ажиллана. Харин бүтээлч байж хэзээ ч чадахгүй. Ийм учраас юуны түрүүнд ажиллуулж буй
хүмүүсээ сайн таньж, амжилт гаргаж чадах ажлын төрлийг нь сайн тодорхойлж, түүнийг
дэмждэг байх хэрэгтэй.
 Удирдлага нь зөвхөн тухайн байгууллагын үндэслэгчдийн төлөө байх ѐсгүй. Зөвхөн
байгууллагадаа үйлчилдэг, тус байгууллагын ашгийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг бол
ажилтан нөхцөл байдалд тун дурамжхан байх нь мэдээж. Иймэрхүү газарт ажилладаг
хүмүүс өөрсдийгөө үнэ цэнэгүй мэтээр ойлгож, ашиглуулж байна гэж боддог.
 Сургуулийн захирал нь бүх багш, ажилчиддаа эрх тэгш хандах ѐстой. Ялгаварлаж үл болно.
Захирал сургуулиас гадуур дотно багш найз нөхөдтэйгээ хүссэн хугацааагаараа хамт байж
болно. Харин сургууль дээр үүнийг цэгнэх хэрэгтэй. Жишээлбэл: өглөө ирээд захиралтай
хамт өглөөний цайгаа уудаг, гадны хурал цуглаанд, олон нийтийн үйл ажиллагаанд
захиралтайгаа үргэлж хамт оролцдог, бусад багш нараас илүү их чөлөө авдаг, хичээлийн
завсарлагаа бүрт захиралтай хамт харагддаг багш нь “тусгай багш” болно.
Сургалтын менежер нь хичээлийн хуваарь бэлтгэж байхдаа бүх багш нарт эрх тэгш, зарчимтай
хандах хэрэгтэй, шударга хуваарь бэлтгэх ѐстой. Нэгэнд нь “За тааруулаад тавчихья” гээд нөгөөд
нь “Бүгд л ийм байна, боломжгүй” гэх мэт авир зан гаргахгүй байх нь чухал. Захирал нь бүх багш,
ажилчиддааа адилхан дотно, шударгаар хандаж, дүрэм зарчмаа бүгдэд нь тэгшхэн хэрэгжүүлэх
ѐстой. Сургууийн захирал нь сургуулиа нэгэн төрлийн систем мэтээр бодож, шийдвэрлэх
чадвартай, сургуулийнхаа материаллаг бааз, багш нарынхаа хүч бололцоог бүрэн хэмжээгээр
ашиглаж, сургуулийнхаа зорилгыг хэрэгжүүлэхийн төлөө ажилладаг, холбогдох хуулинд
захирагдаж, эрх мэдлээ хэтрүүлэхгүй байх ѐстой.
Өнөөгийн нийгмийн удирдах ажилтны арга барилаас танилцуулъя.
“Өөрийгөө удирдахдаа толгойгоо, бусдыг удирдахдаа зүрх сэтгэлээ сонсож бай” гэсэн үг
байдаг.
Асуудал гаргахгүй байхын тулд урьдчилан сэргийлэхээс гадна гарсан асуудлын зөв шийдвэрлэх нь
удирдах ажилтны ѐс зүйтэй холбоотой.
1. Үйл явцад тулгуурласан удирдлага
Үнэн хэрэгтээ амжилтад хүрэхийн тулд хөдөлмөрлөхийг чухамчилсан арга барил учраас
идэвхээ нэмэхийн төлөө ажиллана.
2. Захиргааддаг удирдлага
Үнэхээр сайн судалж үзвэл дарангуйлсан удирдлагын арга барил болох нь харагдана. Ийм
арга барилтай байгууллагуудад ажилчид өөрсдийгөө үнэ цэнэгүй хэмээн мэдэрч ажил хийх
хүсэл мөрөөдөл, дур сонирхолгүй байдаг. Удирдлага болон захиралд дургүй байдаг. Хүчтэй
хүмүүст ойртох тэмцэл нууцхан эхэлнэ. Ажиллаж байгаа хүмүүс нэг нэгтэйгээ өрсөлдөж
атаа жөтөө үүснэ. Ашгийн төлөө тэмцэл гарч анд нөхөд муудалцана. Захиргааддаг
удирдлагатай сургууль, ангиудын хаалганд болон хаана л бол хаана “нууц дуран” байж
болно. Багш хүн ийм байдалд ажиллахдаа өөрт нь итгэхгүй байна гэж бодно. Өөрийг нь
байнга хяналтанд авсан мэт төсөөлнө. Ийм нөхцөлд ангидаа хичээл зааж байхдаа тайван
байж чадахгүй, өөрийг нь харж байна гэсэн сэжиг төрнө. Энэ бүхэн ангид багшийн хичээл
заах идэвхийг бууруулна.
3. Хамгаалагч удирдлага
Ажилчин төвтэй удирдлагын арга барил. Энэ арга барил нь ихэнхдээ төрийн байгууллагууд
болон үйлдвэрийн захирлууд хэрэглэдэг арга юм. Ажиллаж байгаа ажилчдын аюулгүй
байдлыг хангахын тулд төрөл бүрийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авдаг. Гол зорилго
нь ажилчин хүний хийж буй ажлаа тааламжтай нөхцөлд хийхэд оршино. Тухайн
байгууллагын ашиг сонирхлоос илүү ажилчдыг бодох бодлого байдаг.
4. Түшиг дэмжлэгтэй удирдлага
Түшигтэй удирдлагад бүх хүмүүс тусалж дэмжих дуртай байдаг. Туслах нь хүний сайн
чанар юм гэсэн ерөнхий ойлголт байдаг ч энэ нь ямар ч удирдлагад зайлшгүй байх ѐстой
юм. Түшигтэй захирал нь багш, ажилчид, сурагчиддаа байнга туслахыг хичээдэг. Үүнийг
хийхдээ нэг өдөр би ч гэсэн хүний гар харна, тиймээс ирээдүйдээ хөрөнгө оруулалт хийе
гэсэн утгаар биш зөвхөн, хэн ч бай хүн л учраас түүнд туслахыг хичээж, хариу хүлээлгүй,
таньдаггүй хүндээ хүртэл тусалдаг. Сурагч ч бай, багш ч бай бүх хүнд сайхан сэтгэлээр
туслах хэрэгтэй, ингэснээр тэд таныг хэзээ ч хариу хүлээж байна гэж бодох ѐсгүй. Харин ч
хүмүүс таны хийж байгаа сайн үйлийн цаана ямар нэгэн юм байгаа хэмээн бодох ѐсгүй.

9. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 8
Хүнд хэлж байгаа сайхан ерөөл байсан ч түүний цаана ямар нэгэн хариу үйлдэл хүлээхгүй
байх нь зөв.
5. Хамт олонч удирдлага
Хамтарч ажиллахад тулгуурласан удирдлагын нэгэн арга барил. Өөрөө өөрсдийгөө
удирдаж, хянаж чаддаг, боловсролтой, мэргэжилтэн хамт олны бүрэлдэхүүнтэй
байгууллагуудад хэрэгжүүлдэг удирдлага юм. Захирлууд байнга ажилчдынхаа санал,
бодлыг асуудаг. Тэдний хувьд ажилчид нь үнэхээр үнэ цэнэтэй хүмүүс байдаг эсвэл үнэ
цэнэтэй гэж боддог. Ажилчдаа шалгах, хянах хэрэг гардаггүй яагаад гэвэл бүгд өөрийн
үүрэгт ажлаа мэддэг учраас. Энэ удирдлагын төрлөөс дараах зүйлсийг хүлээдэг. Ажиллаж
байгаа ажилчид бүх боломжоороо байгууллагадаа хувь нэмрээ оруулна, яагаад гэвэл тус
байгууллагыг өөрийн байгууллага хамт олон гэж боддог учраас. Ажилчдын мэргэжлээ
хайрлах сэтгэл, урам зориг нь өндөр байх болно. Яагаад гэвэл өөрийн хийж байгаа ажлаа
үнэн сэтгэлээсээ хийж, хийсэн ажиллаа тохирсон хөлс авдаг. Ур чадвар нь урам зоригт
байдаг. Ажиллаж байгаа хүмүүсийн зохион бүтээх чадвар, ажлын боловсруулалт
нэмэгдэнэ.
Аливаа улс орны хөгжлийн гол гарц бол хүн. Хүн хөгжиж байж байгууллага хөгжинө. Тэгэхээр
сургуулийн удирдах ажилтан ч гэсэн боловсролтой, ухамсартай, зөв төлөвшсөн байх ѐстой.
Багшийн мэргэжил амаргүй ажил. Хүнээс асар их тэвчээр, өгөөмөр сэтгэл, хайр халамж, мэдлэг
ухаан шаарддаг билээ. Тэгэхээр энэ хүндхэн бөгөөд хүндтэй мэргэжлийг сонгосон багш нараа
удирдан ажиллахад удирдах ажилтны мэргэжлийн ѐс зүй, арга барил ихээхэн үүрэгтэй.
Удирдах ажилтны мэргэжлийн ѐс зүйн шатлал
 Бусдыг сонсож сурах
Баярласан, гомдсон ямар ч хүний үгийг анхааралтай сонсох тэвчээртэй хандах
 Мэдлэгтэй байх
Өөрийн мэдэхгүй зүйлээ олж мэдэх, бусдаас асуух, шинэ мэдлэг олж авахдаа нэрэлхдэггүй
байх, ном унших зэрэг нь мэддэг дүр эсгэх, мэдлэгээрээ ажилтандаа гологдох аюулаас
аврахаас гадна ажлын арга барилаа өөрчлөхөд тустай.
 Ажил хэрэгч байх
Өмнөө тавьсан зорилготой, өдөр тутмын үйл ажиллагааг хараандаа авсан, хувийн болон
албаны зохион байгуулалт сайтай, эхэлсэн ажлаа дуусгадаг, хэлсэндээ хүрдэг, ам ажил хоѐр
нь зөрдөггүй байх
 Алдаж эндэхээс айхгүй байх
Алдаа гаргахаас айна гэдэг нь амжилт муухан, ажил нэг хэвийн байхын шинж
 Сайн санаатай, дотно харилцаатай, зөв сэтгэлгээтэй, эерэг бодолтой байх
Харилцан бие биенээ ойлгож хүндэлсэн хамт олныг төлөвшүүлэх, хүнийг хүн ѐсоор үзэж
хүндэтгэлтэйгээр хандах, аливаа зүйлд өөдрөгөөр хандах
 Сэтгэл хөдлөлтэй байх
Хүнийг сонсож, ойлгохыг хичээх, сэтгэл санааны зовлон жаргалыг нь хуваалцаж
шаардлагатай үед нь тайвшруулах, урам зориг өгөх
 Үүрэг даалгавар өгөхдөө хувь хүний боломжинд тулгуурлах
 Уян хатан байх
Аливаа ажлыг муу хийсэн хүнийг шүүмжилж, шаардаж болно. Харин доромжилж, нэр

10. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 9
төрийг нь гутааж бусдын дэргэд муучилж болохгүй
 Бусдын талаар байнга эерэг бодолтой байх
Хүний сайн талыг олж харах энэ хүнд надад байхгүй ийм сайн тал бий гэдгийг хүлээн
зөвшөөрөх
 Багаар ажиллах чадвартай байх
Бусдын санаа бодлыг сонсох, бусдад санаа бодлоо илэрхийлэх боломж олгох, бие биедээ
дэмжлэг үзүүлэх, бусдын сонирхол амжилтыг хүндэтгэх
 Алдаагаа хүлээдэг байх
Цагийг нь олж урмын үг хэлэх, хамт олны дунд магтах, шагналд тодорхойлох, шагнуулах,
бэлэг дурсгал өгөх
 Ажилтнаа урамшуулдаг байх
Цагийг нь олж урмын үг хэлэх, хамт олны дунд магтах, шагналд нь тодорхойлох, шагнуулах,
бэлэг дурсгал өгөх
 Цагийн юмыг цагт нь
Ажлаа төлөвлөх, яаралтай, хугацаатай, чухал ажлуудаа нэн түрүүнд хийх, маргаашийн
ажлаа төлөвлөн бичээд ширээн дээрээ үлдээх, ажлын цагаа үр бүтээлтэй өнгөрөөх
Орчин үеийн удирдлагын пирамид
Захирал
Сургалтын менежер
Багш
2.3. БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
“Хүүхэд залууст сайн сайхныг заагч бол
Хүн төрөлхтөнд сайн сайхныг заагч мөн”
Би үргэлж өөрөө өөрөөсөө “ Эхлээд хүмүүжүүлэх үү? эсвэл сургах уу?” гэж асуудаг.
 Боловсрол олгохгүй, зөв хүмүүжүүлж зөв зүйтэйгээр сургахгүй юм бол багш хүний хэрэг юу
байна вэ?
 Хүнийг хүндэтгэх, хүндэтгэл, хайр энэрэл, ѐс зүй, ѐс суртахуун, үнэнч зан чанар, хичээл
зүтгэл, ариун санааг цаг тухайд нь сураагүй хүн багш, эмч, цагдаа, инженер, ажилчин
болоод бусадтай боловсон харьцаж чадна гэж үү?
 Багш нар маань энэ талаар нэг бодоод үзээрэй.
 Багш хүн бол нэг ѐсны алт, мөнгө, үнэт эрдэнийн уран дархан юм. Сурагч бол засаагүй
алмаз эрдэнэ. Алмаз эрдэнэ шиг үнэ цэнэтэй бидний хүүхдүүд эхлээд гэр бүлийн, дараа нь
уран дархан багш хүний гараар орж хэв маягаа олдог. Уран дархад болсон багш нар маань
хэр зэрэг чадварлаг байна, үр бүтээл болсон шавь нар маань төдий чинээ сайхан болно.
Өглөгийн эзэн, буяны садан байх хувь зохиол багш хүнд заяажээ. Гагцхүү энэ хувь зохиолыг
хэрхэн эзэгнэх нь хүн бүрээс өөрсдөөс нь шалтгаална. Хүн төрөлхтөний нийтлэг хүчин зүйл
нэмэгдэж глобалчлагдан тэр нь ерийн амьдралд өдөр бүр мэдрэгдсэн орчин цагт ѐс зүйн асуудал
оюун ухаанаа хөгжүүлэн боловсруулахаас дутахгүй чухлаар тавигдаж байна. Багшлахуйн
менежментийг мэргэжлийн ѐс зүйгээс ангид үзэх боломжгүй юм. Тэгэхдээ эрдэм оюун төгс
мэргэдийн ном зохиолд олонтаа орж хэвшсэн зүйлийг давтан нуршихгүй зарим нэг цөөн мэдээлэл
өгөхийг зорив.
Түвшин 3
Түвшин 2
Түвшин 1

11. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 10
Манай улс өмнөх нийгмийн үед коммунист ѐс суртахуун, ѐс зүйг баримталж, өрнө дахин түүний
дотор Зөвлөлтийн суртал номлолыг дагадаг байлаа. Энэ нь эерэг, сөрөг хоѐр талтай нь
ойлгомжтой. Юу гэвэл Грек, Ром зэрэг өрнө дахины ѐс зүйн сургаал номлолтой цухас боловч
танилцах эерэг талтай ч Энэтхэг, Хятад, Түвд тэргүүтэй дорно дахины түүний дотор Монгол
үндэснийхээ уламжлалт ѐс заншлаас хөндийрөх сөрөг тал бас байжээ. Иймээс манай амьдралд
өрнө дахины ѐс зүйн харьцангуй өргөн дэлгэрсэн болохоор багш мэргэжлийн ѐс зүйг ялихгүй
хөндөж байна. Монголчууд хэзээнээс нааш багшийг шүтэх ѐсыг эрхэмлэн дагаж, эрдэм номыг
адислан дээдэлж ирсэн сайхан уламжлалтай ард түмэн билээ. “Цаасан шувуу”, “Саналыг
тодруулах сарны гэрэл”, “Чингис хааны алтан сургаал”, “Тоть шувууны сургаал”, “Асрамжлан сурах
бичиг”, “Ардыг тэжээх рашааны дусал”, “Сав шимийн ном”, “Нэгэн үсэгт номын эрдэм”, “То вангийн
гурван үсэгт ном”, “Мандах нарны туяа” тэргүүтэй монгол мэргэдийн арвин их ном бүтээл бий.
Тэрхүү номын их чуулбар багшийн ѐс зүйн монгол баримтлалыг бүрэн цогцоор боловсруулжээ.
Эдээр биеэ чимэхээр эрдмээр биеэ чим. Эрдэмтэй хүн номхон, их мөрөн дөлгөөн гэх зэргээр ѐс
суртахуунд холбогдсон зүйр цэцэн үг, бэлэг сургаал манай ард түмэнд далай мэт арвин юм.
Үүгээрээ дэлхийд тэргүүлнэ гэж зарим судлаач бичсэн нь харагддаг. Ортой л үг гэж бодогдож
байна. Мөн “Нэгэн үсгийн эрдэм” бүтээлд хүмүүн бээр өглөг буян эс үйлдэхийн тухайд:
Эрдэмгүй болвоос нэг хайран
Энэ өдрийг зүгээр өнгөрүүлэх хоёр хайран
Энэ насанд өглөг буян эс үйлдвээс гурван хайран хэмээн харамсан өгүүлжээ.
Хүмүүс ажил амьдралдаа хууль ѐс, ѐс журам, ѐс төр зэрэг олон тооны ѐсыг байнга дагаж мөрддөг.
Юуг хийж болох, юуг хийж болохгүй, юу муу, юу сайн гэхчилэн хүний хандлага аль ч насанд юм
бүрэлдэн бий болсоор олны дотор биеэ авч явах, ажил мэргэжлээ хэвийн явуулж өөрийгөө
удирдах нэгэн чухал үндэс бүрддэг байна. Ёс суртахууныг сахих нь нас, хүйс, ажил алба, эд
хөрөнгийг үл харгалзан, нийт иргэдэд нэгэн адил хамаарах нийтлэг зүйл юм. Тийм ч учраас “Хүн
эхийн хэвлийд төрлөө олж, нийгмийн орчинд төрхөө олдог” гэсэн үг гарчээ. Нийгмийн нийт гишүүн
ѐс суртахууны нийтлэг хэм хэмжээг сахихын зэрэгцээ тодорхой албан тушаал, ажил мэргэжлийн
хүмүүс эрхэлж буй үйл ажиллагааны онцлогоос шалтгаалж ѐс зүйн өвөрмөц хэм хэмжээг мөрдөх
хэрэгтэй болдог. Нэн эртнээс бичигдээгүй хууль хэмээгдсээр ирсэн ѐс суртахууныг дүрэм журам
гаргах, тангараг өргүүлэх зэргээр ѐс зүйн хэм хэмжээ болгон сахиулж, хүмүүс ч түүнд зан үйлээ
нийцүүлэн захирагдах учиртай, тэгсээр ч ирсэн билээ. Иргэний ѐс зүйг биелүүлээгүй бол
үйлчлүүлэгч хариуцлага тооцно.
Мэргэжлийн ѐс зүй нь мэргэжлийнхээ үүргийг биелүүлэхтэй холбогдсон тусгай
шаардлагууд юм. Сургууль боловсролоос хол хөндий нэгээхэн ч хүмүүн үгүй болохоор багш нь
олон нийтэд нөлөөтэй тэдний анхаарлын ойрын бүсэд оршигч бөгөөд хэн бүхэнд чухал нэгэн.
Монгол уламжлалт ѐсонд “Багшийг дээдийн гурван эрдэнийн нэг” гэж үзнэ. Багшийг магтаж
дээдэлсэн шүлэг найраглал, дуу хөгжмийг тооловч баршгүй. Ардын зохиолч Т. Галсан:
“Багш та хормой өвдгөөс нь адис авмаар хүмүүн бурхан.
Багш та хоёр үгнээс арван эрдэм цацруулдаг гүн ухаантан...” гэж дээдлэн өргөмжилснийг
багш бид бахархан уншицгаадаг. Энэ бол олон нийтийн сэтгэл зүрх, хайр хүндэтгэлийг багш хэрхэн
хүртэж буйн зөвхөн ганц баримт. Гагцхүү тэр эрхэм хүндлэлийг зөв хүртэж, монгол сэтгэхүйгээр
бол “дааж явах” сэтгэлийн тэнхээ, мэргэжлийн ѐс зүй, хариуцлага багшийн өмнө байна. Гэтэл энэ
хүсэл, хүлээлтийг тэр болгон биелүүлж чадахгүй олон түмний урмыг хугалсан тохиолдол гарсаар
байна. Энд би сургуулийн амьдрал дундаас авсан нэгэн баримтыг багшийн бичсэн эссээнээс иш
татмаар байна. Үүнд элдэв тайлбар хийх хэрэггүй бөгөөд харин “Ийм зүйл үнэхээр байдаг уу?,
байдаг бол яагаад? Яах вэ?” гэх зэрэг асуултыг өөрийн бие дээр тавьж бодох нь зүй юм.
Монгол улсын боловсролын тухай хууль, багш, түүний албан тушаалын орон тоонд тавих
нийтлэг шаардлага, багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн дүрэм зэрэг төр засгаас гаргасан боловсролын
тухай бараг бүх шийдвэрт багш мэргэжлийн ѐс зүйн хэм хэмжээний аль нэг талыг ямар нэг
хэмжээгээр хөндсөн байна. “Багш мэргэжлийн ѐс зүй, нэр төрийг эрхэмлэн сахих, сургалтын ажлыг
амьдрал, үйлдвэрлэлтэй уялдуулан шинжлэх ухааны үндэстэй явуулах, онолын мэдлэг, заах арга,
ур чадвараа дээшлүүлэх, суралцагчдад бие даан боловсрол, мэргэжил эзэмших чадвар олгох,
амьдрах арга ухаанд сургах, суралцагчийн эрүүл мэндэд анхаарал тавих зэрэг заалт Монгол улсын
боловсролын тухай хуульд бий”
Багш мэргэжлийн ѐс зүйн зарчим, хэм хэмжээг тогтоохдоо ерөнхий ба тусгай шаардлага
хэмээн ангилжээ. Ерөнхий шаардлагыг ерөнхий соѐл ба харилцааны эв дүй, бүтээлч чадвар,
мэргэжлийн чадвар, судалгааны арга барил гэсэн байна. Харин тусгай шаардлагыг багш нарын
албан тушаал бүрд тохирсон шалгуур гаргажээ. Багш мэргэжлийн ѐсзүйн дүрмийг
боловсруулахдаа:
 Багшлах үүргээ биелүүлэхэд тавих

12. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 11
 Багшийн мэдлэг боловсролд тавих
 Сургалтын байгууллагад харьяалагдахын хувьд тавих
 Хамт ажиллагчтайгаа харилцахад тавих ѐс зүйн хэм хэмжээ гэж багцалсан байна. Багш
мэргэжлийн ѐсзүйн дүрмийг ноцтой зөрчвөл багшлах эрхийг хасах, хөдөлмөрийн гэрээг
цуцлах хүртэл хариуцлага тооцдог журамтай.
Мэргэжлийн ѐсзүйтэй холбогдуулан тэмдэглэхэд, сурагчидтай хамтран ажиллах явцад багшийн зан
төлөвийн хэд хэдэн загвар ажиглагддаг байна.
Тухайлбал:
 Дарангуйлах загвар–хөндий хүйтэн хандлага голлодог учраас суралцагчидтай холбоо
харилцаа муутай. Багшлах үйл ажиллагаа мэдээлэл дамжуулахад чиглэж, суралцагчид
идэвхгүй сонсогчид болно.
 Харилцаа холбоо тогтоодоггүй загвар–сэтгэл зүйн шинжээрээ түрүүчийнхтэй төстэй.
Гэхдээ багш, суралцагчийн хооронд заримдаа санамсаргүй бэрхшээл тохиолдоно.
Жишээлбэл багш, суралцагчийн хамтран ажиллах сонирхол буурах, хэлэлцүүлэг багатай
болох, багш байр сууриа хяналт болгоомжгүй дөвийлгөх, суралцагчид хүлцэнгүй хандах
зэрэг болно.
 Сэтгэл зүйн онцлогийг харгалзан хандах загвар–багш суралцагчдыг шилж сонгох
байдлаар хандана. Бүлгийг нийтээр нь баримжаалахгүй, зөвхөн зарим нэг хүн тухайлбал
арай илүү, тэргүүний эсвэл сул, идэвхгүй хүмүүст анхаарлаа хандуулж тэдэнд үндэслэн
бусдыг үнэлэх, нөлөөлөхийг урьдал болгодог.
 Хаалттай, хязгаарлагдмал загвар–энэ тохиолдолд багшийн хэл яриа дотогшоо чиглэсэн,
зөвхөн өөрийгөө сонсох мэт амандаа бувтнана. Суралцагчдын сэтгэлийг татаж чадахгүй,
асуулт, хариултыг анхаардаггүй. Ийм багш хамтын үйл ажиллагаанд зөвхөн өөрийн бодол
санаанд автаж, сэтгэлийн хөдөлгөөнөө орчиндоо ил гаргадаггүй. Үүнээс болж багш
өөрийнхөө эргэн тойронд сэтгэл зүйнйн хоосон зай үүсгэнэ.
 Нээлттэй загвар–сэтгэл зүйн хувьд дээрх загварын эсрэг. Багш харилцааны агуулга талд
анхаарал тавихын зэрэгцээ бусдад хэрхэн тусаж буйгаа анзаарамтгай. Суралцагчийнхаа
өөрт чиглэсэн хандлагад ач холбогдол өгнө. Алив харилцаа хандлага багшийн санаснаар
байх ѐстой мэт үзнэ. Суралцагчдын сэтгэл зүй дэх өчүүхэн өөрчлөлтийг соргог мэдэрч,
өөрийнхөөр ойлгоно.
 Уян хатан бус загвар–хичээлийн зорилго, зорилтыг ягштал биелүүлэхээр чармайх,
суралцагчийн харилцаа, хандлага тогтсон зарчмын дагуу явна. Багш өөрийн зөв гэсэн
сургалтын арга барилдаа дасаж, хувирч буй орчны нөхцөл байдлыг мэдрэх чадвар сул.
Төлөвлөсөн зорилго ихэнхдээ хэрэгжихгүй, заасан хичээл үр бүтээл муутай явагдана.
 Захиран тушаах загвар–багш цорын ганц гол хүн, асуулт тавьж өөрөө хариулдаг. Гол
санааг гаргаж, түүнийгээ өөрөө баталдаг. Багш, суралцагчийн хооронд бүтээлч харилцаа
үндсэндээ үүсдэггүй. Суралцагчид идэвхгүй гүйцэтгэгчийн байр сууринд шилжиж зөвхөн
багшаас, өгөх заавар зөвлөлгөөг хүлээн сууна.
 Идэвхтэй харилцах загвар–суралцагчидтай байнга харилцан ярилцдаг. Тэдний сэтгэл
санааг өргөж чаддаг. Идэвх санаачилгыг нь сайшааж, урам өгч, бүлгийн сэтгэл зүйнд гарсан
өөрчлөлтийг соргог мэдэрч, уян хатан хандана.
Энэ мэт загвар нь өнгөц харахад ѐсзүйд холбогдолгүй мэт боловч хэрэв багшийн арга барилд
сөрөг хандлага үүсэж лавширвал яваандаа багшийн хошуучлал, ѐсзүй, нэр хүндэд их, бага ямар
нэг хэмжээгээр нөлөөлөх нь эргэлзээгүй.
Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйг нэмэн чамбайруулж байдаг чухал зүйл бол багшийн имидж
юм.
Сүүлийн жилүүдэд төрөлх хэлэнд минь “имидж” гэсэн үг хүчтэй түрэн орж ирлээ. Төрийн албан
хаагчийн имидж, багшийн имидж бизнесмений имидж гэх зэргээр хаа сайгүй ярьж бичээд байгаа
энэхүү үгийг толиос харахад энэ нь image буюу 1. Дүрс 2. Дүр төрх 3. Нэр төр, алдар хүнд 4.
Дүрслэл төсөөлөл 5. Ижил төстэй байх гэсэн утга бүхий англи үг ажээ. Манайхан энэ үгийг
нийгмийн аль нэг салбарын ажилтан, ажилчны ерөнхий дүр төрх бусад салбарынхнаас эрс ялгарч
байхыг хэлнэ гэсэн утгаар нь илүү хүлээж авдаг бололтой. Тэгээд ч сүүлийн үед байгууллага бүр
өөр өөрийн ажилтан албан хаагчдын “Имидж”-ийг бүрдүүлэхээр өрсөлдөж эхэлсэн гэхэд
хилсдэхгүй. Тэгвэл үүнийг бичигч би вээр, чухамхүү багшийн имидж гэдэг нь юу байж болох вэ?
Гэдэг талаар цөөн хэдэн үг хэлэхийг хүссэн болно. Хэдийгээр энэхүү англи үг нь дүр төрх, гадаад
байдал гэсэн утгатай ч гэлээ дотоод ахуй буюу сэтгэл санаанаас салангид бол хооосон чамирхал,
загварчлалаас үл хэтрэх хэлбэрийн төдий зүйл юм. Орчин үеийн банкны ажилтан хүн, олон улсын
жишигт тэнцсэн сайхан зөв гадаад байдал, бүрдүүлж чадсан атлаа түргэн шуурхай, соѐлтой

13. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 12
шударга, сэтгэл ханамжийн баталгаа бүхий үйлчилгээг үзүүлж чадахгүй бол тэрхүү имидж – ийн
утга учир алдагдахын нэгэн адил буюу зарим тохиолдолд үүнтэй ч үл адилтгам чухал учир багш
хэмээх эрхэм мэргэжлийн үнэ цэнэтэй цуг оршин байдаг билээ.
Өнөөдрийн багш нар, ямар нэг ажил хэрэгч хослол өмсөөд, үсчин гоо сайхны үнэтэй салбараас үс
гэзэг, дүр төрхөө албаны байдлаар янзлуулчихаад, бичиг хэргийн цүнх барьж, хөмсгөө зангидаад,
хүүхдэд даргархаг албархаг байдлаар хандчихвал, жинхэнэ орчин үеийн багш сэхээтний дүр төрх
төгс бүрдэнэ гэж болох уу?
Багш хүнд, хүүхэд залууст дуурайл болохуйц цэвэр цэмцгэр, нүдэнд дулаахан гадаад
байдлаас гадна энэхүү сайхан дүр төрхийг нь улам тодотгон чимж өгөх дотоод мөн чанар
нэн чухал гэдгийг манайхан, энэхүү имидж гэсэн ойлголтын тухай ярихдаа ер дурдахгүй
байх шиг санадгдах юм.
Багшийн имидж гэдгийг сурган хүмүүжүүлэгч хүнд байх өөрийнх нь бусдаас ялгарах зан
араншингүйгээр, сургая мэдүүлье гэсэн агуу эрмэлзэлгүйгээр, хүүхэд залуусын сурч боловсорч,
дэгжин дээшилж буйд нь сэтгэл ханаж буй баяр баясгалангүйгээр, ахин цааш нь хэрхэн
чадваржуулах вэ?гэсэн чин зүрхнийх нь мөнхийн хүсэл дуншаангүйгээр, эх орны ирээдүйтэй өдөр
тутам нүүр тулж байдгийнхаа хувьд өөрөө ямагт хоцрогдохгүйн төлөө мэрийх зүтгэлгүйгээр,
нийгмийн оюуны тэргүүлэх салбарт төрөөс соѐн гэгээрүүлэх их үүрэг хүлээснээ мэдэрсэн ухамсар,
сэтгэлгээний цараагүйгээр, өдөр тутмынх нь чимхлүүр, нүсэр үйлс бүтээлийнх нь чансаагүйгээр авч
үзэх нь өрөөсгөл юм. Учир нь багшийн имиджийг нэмэн чамбайруулж байдаг дээр өгүүлсэн эрхэм
дээд чанарууд л багш хүний алдар хүндийг нийгэмд өндөрт өргөн бусад салбарын сэхээтнүүдээс
ялган багшийн ѐс зүйг тодотгож байдаг.
Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйг өндөрт өргөж явахад дараах саналуудыг дэвшүүлж байна.
1. Эзэмшсэн мэргэжлийнхээ гүн бат мэдлэгээс гадна өөрийн хүмүүнлэг хандлагаар
бишрүүлж, хүүхэд залуусын идэрхэн нялх оюуныг ялгаваргүйгээр эн тэнцүү хайрлан
хямгадаж гэрэл гэгээ, чийг агаар, урам дэмээр хэзээ ч үл дутаах үнэнч чанар юм.
2. Өсвөр залуу хүнийг эрдмээр гийгүүлж, тэднийг мэдлэг, сэтгэлээрээ байлдан
дагуулж, авьяасыг нь нээн илрүүлж, хөгжихөд нь туслах, чиглүүлэх хүсэл эрмэлзэл,
эв дүй юм.
3. Залуусыг сэтгэлгээ танин мэдэхүйн аянд хөтлөн бие даасан амьдралд бэлтгэхдээ
тохиолдож болзошгүй саад тотгорыг даван туулах арга ухаан, хүн чанар,
сэтгэлийн хат, эр зориг, энэрэх нигүүлсэхүйн учгийг ухааруулан баттай атгуулах
тэсвэр тэвчээр, нөмөр нөөлөг болох юм.
4. Багш хүн гадна төрхийн хувьд сайхан харагдах хэрэгтэй. Энэ нь сайхан
хувцаслахтай холбоотой юм. Багш хүн сонголт сайтай, уян налархай байх
хэрэгтэй. Заавал тэр жилийн шинэ загварын хувцасыг өмсөх ѐстой гэсэн үг биш,
харин орчин цагтаа тохируулан өнгө, загвартай хувцасыг сонгох хэрэгтэй. “Хүн
өмссөн хувцасаараа угтуулж бодол сэтгэлээрээ үдүүлдэг”
5. Ямар ч хичээл байсан, тэр хичээлийн багш хүн уран илтгэгч байх хэрэгтэй. Багш
сурагчдаа ойлгодог байх хэрэгтэй. Багш хүний сурагчдаа ойлгох чадвар нь түүний
гадаад болон дотоод ертөнцөөс хамаарна. Сурагчдын авьяас, оюуны чадварын
төвшинг ажиглаж, сурагч бүрд өөр өөр арга замаар ойртож чадах чадвар юм.
6. Багш хүний ажлын сахилга бат сайн байх хэрэгтэй. Тэвчээртэй байж, өөрийгөө
удирдах чадвартай, уур хилэнгээр бүхнийг шийддэггүй байх нь чухал юм. Хэрвээ
сурагч танд гэнэт уурлавал: “Би сая юу хийчих вэ?” гэж боддог байх хэрэгтэй.
7. Багш хүн манлайлагч байх ѐстой. Манлайлагч хүн гэж хүнд нөлөөлж чадах
чадвартай хүнийг хэлнэ. Манлайлагч бүр сайн захирал байж болно, харин захирал
бүр сайн манлайлагч байж чадахгүй.
8. Багш хүн, өөрийн мэргэжил, хичээлийн талаар сайн мэддэг байх хэрэгтэй. Зааж
байгаа хичээлийнхээ талаарх асуултад хариулж чаддаг байх хэрэгтэй.
9. Багш хүн сайн ярьж чаддаг байх ѐстой. Хэл яриагаа нөлөө бүхий хөрөнгө болгон
хэрэглэх нь багш хүний хувьд хамгийн том амжилт билээ. Харилцааны төвшин нь
сайн байх шаардлагын нэг нь сайн ярих юм. Ямартай ч дүүрэн биш хүн хоосон л
ярина. Ээрүү эсвэл дуу хоолойн ямар нэгэн согогтой багш нар зайлшгүй эмчлүүлэх
хэрэгтэй. Ийм байдал нь бусад мэргэжлийн хувьд саад тотгор болдоггүй ч багшийн
мэргэжлийн хувьд төвөг болж болох юм. Дуу хоолой муутайгаасаа болж нэгэн багш
мэргэжлээ орхих болсныг дуулаад маш их харамсаж билээ. Хүүхдийн хүчирхийллийн
тухай яриа өрнөхөд бид юуны түрүүнд, бие эрхтэнд нь хохирол учруулсан тухай л
боддог. Гэтэл хүүхдийн сэтгэл зүрхэнд үг яриа хэрхэн тусаж, тэднийг өөрчилж

14. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 13
байдгийг тэр бүр мэддэггүй. Хамгийн хөнөөлт зэвсэг бол буруу үг яриа юм. Алдаа
гаргасан шавийнхаа сэтгэлийг сэргээх юм уу, буруутгах аятайхан үг олдохгүй
байвал дуугүй байхад л тэр нь зэмлэл болох нь бий. Эцэг эхчүүд хүүхдээ хайрлахдаа
муу үг хэлэхээс зайлсхийдэг. Тэгвэл багш хүн энэ бол миний ажил үүрэг гэхээсээ
илүүтэйгээр энэ хүүхдийн ирээдүйг би бас бүтээлцдэг гэж үзвэл шавь нараа
хайрлах ѐстойг ухаарах болно. Энэ бол багшийн хамгийн зөв хандлага юм шүү.
Тиймээ, багш бид ирээдүйтэй ажилладаг хүмүүс. Эвгүй хэлсэн нэг үг, хараал зүхэл,
шавийн сэтгэлийг эмтэлж, хүсэл тэмүүллийг нь мохоож, цаашилбал, үгүй хийхэд ч
хүргэх талтай. Таны урмын үг дэргэд чинь суугаа шавьд чинь яг одоо хэрэгтэй
байна, БАГШ НАРАА. Хүний “Үнэт эрдэнийг урлан дархлах” үлэмж хариуцлагатай,
нандин сайхан албандаа ур ухаанаа шингээж, улам их амжилт гаргацгаая.
10. Багш хүн юуны түрүүнд өөртөө итгэлтэй, сахилгатай байж, түүний дараагаар
гавьяа зүтгэлтэй, сайхан сэтгэлтэй байх хэрэгтэй.
11. Багш хүн үнэнч, мэдлэгтэй, өрөвч сэтгэлтэй, цэмцгэр бөгөөд соѐлтой байх ѐстой.
Тэнцвэртэй байх нь багш хүний хамгийн нөлөөтэй хүч юм. “Хичээлээ хийцгээ” гэж
хэлдэг багш өөрөө ч хичээлээ сайн хийж ирэх ѐстой, сайн бэлтгэлтэй байх
хэрэгтэй.
12. Сурагчиддаа олон ном уншихыг зөвлөдөг багш өөрөө ч гэсэн олон ном уншдаг байх
хэрэгтэй.
13. Сурагчиддаа тамхинаас хол байхыг захидаг багш өөрөө хаана ч тамхи татдаггүй
байх хэрэгтэй, яагаад гэвэл хэлсэн үгнээс илүү хийж буй үйлдэл тэдэнд нөлөөлдөг.
14. Бүх сурагчаа адил тэгш хайрлах чадвартай байх
15. Багш хүн суралцагчийн эцэг эхтэй харьцаагаа үргэлж сэргээж байх хэрэгтэй.
Багшид хамгийн их тусалж чадах хүн сурагчийн гэр бүл байдаг. Сурагчид нөлөөлөх
эцэг эхийн нөлөө багшаас их байдаг.
Монголчууд эртнээс багш хүнийг эрхэмлэн дээдэлж ирсэн баялаг сайхан уламжлалтай. Энэ нь
ард түмнийг соѐн гэгээрүүлж, өргөн олныхоо хайр хүндэтгэлийн хойморт залагдсан багш хэмээх
ойлголт үндэсний хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдөж байсны наад захын нотолгоо юм.
Энэ бүх чанар бол багшийн имидж буюу дүр төрхийг тэтгэгч амин ундарга мөн.
Нийгмийн аль ч салбарт, ямарч алба хашдаг бай, гадаад дүр төрх – имидж бол та бидний ажил
мэргэжлийн дотоод мөн чанар, зорилго онцлог, сэтгэлгээ хандлага, ур чадвар, жудаг нүнжгээс
ихээхэн шалтгаалах бөгөөд эдгээр дотоод гадаад хүчин зүйлүүд өнөөгийн сэхээтэн биднийг ямагт
тодотгох мөнхийн дагуулууд юм.
2.4. ЭЦЭГ ЭХ, СУРАЛЦАГЧ, БАГШ НАРААС БАГШИЙН ЁС ЗҮЙН ДҮРЭМ
АМЬДРАЛД ХЭРХЭН ХЭРЭГЖИЖ БАЙГАА ТАЛААР АВСАН САНАЛ АСУУЛГА,
ТҮҮНД ХИЙСЭН ДҮГНЭЛТ
Судалгаанд оролцсон хүмүүс
Боловсролын байгууллагын өмнө тулгарч буй асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг
эрэлхийлэх, багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн талаар эцэг эх, суралцагч, олон нийт ямар хандлагатай
Багшийн
мэргэжлийн
ёс зүй
Эцэг, эх
Суралцагч
Багш
Бусад

15. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 14
байдгийг судлах зорилгоор судалгааны ажлыг хийлээ. Судалгаанд 60 эцэг эх, 100 суралцагч, 30
багш оролцсон. Судалгаанд анкетын болон ажиглалтын аргыг хослуулан хэрэглэв.
1. Эцэг эхээс авсан санал асуулга, дүгнэлт.
ЕБС-ийн багш нарт ѐс зүй, хэм хэмжээний ямар зөрчил илэрч байна вэ? гэсэн асуултад
 Хүүхдүүдэд чанартай боловсрол эзэмшүүлэхийн төлөө өөртөө байгаа бүх бололцоогоо
дайчилж мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх талаар санаачилгатай ажилладаггүй.
 Хүүхдийн мэдлэг чадварыг зөв үнэлж дүгнэхээсээ илүү ямар айлын хүүхэд болох
/Малчны болон албан хаагчийн удирдах хүмүүсийн найз нөхдийн танил талыг
харгалзан үнэлгээ өгдөг/.
 Хүндэтгэх шалгаангүйгээр хичээл хожигдох, таслах, чөлөө авах хичээлийнхээ
хөтөлбөрийг бүрэн боловсруулдаггүй, бэлтгэлгүй хичээл заах.
 Багш хувийн ашиг сонирхолын үүднээс эцэг эхчүүд, асран хамгаалагч, суралцагчдаас
мөнгө татах хувийн ажлаа гүйцэтгүүлэх.
 Өөрийн бичсэн ном зохиол гарын авлага сургалтын материалыг хүүхэд эцэг эхчүдэд
хүчээр тулган зарж борлуулах.
 Суралцагчийн дүн засах, хувийн хэрэг журнал, гэрчилгээ зэрэг боловсролын бичиг
баримтыг үйлдэх.
 Сургуулийн анги танхимд архи, тамхи, согтууруулах ундаа хэрэглэх, бүдүүлэг зан авир
гаргах, худал хэлэх, бусдыг хэл амаар доромжлох.
Дүгнэлт: ЕБС-ийн багш нар өдөр тутмынхаа сурган хүмүүжүүлэх ажилдаа дээрх багшийн
мэргэжлийн ѐс зүйн зөрчлийг гаргахгүй ажиллах шаардлагатай байна.
2. Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
-Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн үнэт чанарыг судалсан байдал.
Дүгнэлт: Багшийн 7-н үнэт чанараас аль нь илүү болохыг сонирхвол хүнлэг, хичээлээ сайн
заадаг, харьцаа сайтай гэдгийг онцолсон байна. Магадгүй манай өнөөгийн багш нарын
дунд эдгээр чанарууд үгүйлэгдэж байгаатай ч энэ холбоотой байж мэдэх юм.
-Багшийн ѐс зүйд хувцаслалт ямар үүрэгтэй вэ? та нар багш нараа ямар загвараар хувцаславал
тохиромжтой гэж үзэж байна вэ? гэсэн асуултын өгөгдөлд:
8
16,5
13,5
20,8
8,4
9,3
23,5
0
5
10
15
20
25
Зовлон
жаргал
хуваалцах
Хүнлэг Мэдлэгтэй Хичээл сайн
заадаг
Соѐлтой Хөдөлмөрч Харьцаа
сайтай
Багшийн үнэт чанар

16. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 15
Дүгнэлт: Багш хүн хувцаслалт, харц, зүс царай, үс засалт зэрэг гадаад төрхөндөө
анхаарах цаг нэгэнт болжээ.
-Багш нарын ямар зан чанар та нарт таалагддаггүй вэ? гэсэн асуултад өөрөөр хэлбэл хүүхдэд
таалагддаггүй багшийн сул тал нь:
 Харилцааны соѐлгүй
 Заах арга барил муутай
 Амьдралын түвшин, царай зүс, гадаад үзэмжээр ялгаварладаг
 Ширүүн догшин авиртай уурлаж загнадаг
 Хэл, амаар доромжилж гүтгэдэг
 Сурагчдыг шударга бусаар үнэлдэг
 Мэдлэг муутай
 Хувийн үлгэр дуурайлал муу
 Хичээл заахгүй орж гардаг
 Архи уудаг, авилгал авдаг
Дүгнэлт: Багш хүн энэ мэт сул талаа анхаарч, түүнээс өөрийгөө чөлөөлж, намба төрхөө
засан багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн хэм хэмжээг сахин ажиллах нь чухал юм.
-Багшийн ѐс зүйг сахиж, сурган хүмүүжүүлэгч багшийн хувьд үлгэр дууриал үзүүлж чаддаг эсэх
тухай асуултад:
-Багшийн илтгэх ур чадварын тухай асуултад:
-Суралцагчийн эрхийг дээдлэн хүндэтгэж, дэмжиж ажилладаг эсэх тухай асуултад:
30
48
22
0
10
20
30
40
50
60
Сонгодог
хэлбэрээр
Энгийнээр Чөлөөт хэлбэрээр
Багшийн хувцаслалт
Хувь
1 20
79
Үлгэр дууриаллын хувьд
Хангалтгүй
Сайн
Хангалттай сайн
1 1
16
82
0
20
40
60
80
100
Хангалтгүй Дунд Сайн Хангалттай
сайн
Багшийн илтгэх ур чадварын хувьд
Хувь

17. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 16
-Суралцагчийн мэдлэг ур чадварыг шударга бодитой үнэлдэг эсэх тухай асуултад:
-Суралцагчидад нээлттэй харилцах, санал бодлоо илэрхийлэх, солилцох боломж олгодог эсэх
тухай асуултад:
3. Багш нараас авсан санал асуулга ба дүгнэлт.
-Багшийн мэргэжлийн ѐс зүй хэрэгтэй юу?
А. Тийм 100%
Б. Үгүй 0%
-Таны хамт олны амжилтанд юу гол нь вэ?
0
20
40
60
80
1 2
18
78
1
Хүүхдийн эрхийг хүндэлж, дээдэлдэг эсэх
Хувь
1
19
80
0 20 40 60 80 100
Дунд
Сайн
Хангалттай сайн
Суралцагчийг шударга бодитой үнэлдэг эсэх
Хувь
2
13
85
Суралцагчидад үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж
олгодог эсэх
Дунд
Сайн
Хангалттай сайн

18. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 17
Дүгнэлт: Манай нийт багш нар сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаандаа багшийн ѐс зүйн
дүрмийг сахин ажилладаг нь харагдаж байна. Багшийн ѐс зүйн дүрмийг сахин ажиллахад
хамт олны бүтээлч, нөхөрсөг харилцаа, шударга өрсөлдөөнийг хангасан орчин чухал
гадаг нь харагдаж байна.
-Багш та өөрийгөө ѐс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг өндөрт өргөн явахад танд
нэн түрүүн хэрэгтэй байгаа саналуудыг бичнэ үү? гэсэн асуултанд:
 Сургуулийн удирдлага багш нараа онол арга зүйн хувьд нь байнга дээшлүүлж сургалт
зохион байгуулах.
 Суругуулийн удирдлага багш нарынхаа нэр төрийг дээдлэн, хүндэтгэн харьцах.
 Багш багштайгаа найрсаг харилцаж шударга зөнг хөгжүүлэх.
 Хамт олноороо багаар ажиллах чадвартай болох.
 Багш, удирдах ажилтан нар сайн санаатай, дотно харилцаатай, зөв сэтгэлгээтэй, эсрэг
бодолтой байх.
 Сургууль хамт олноороо бие биедээ дэмжлэг үзүүлдэг байх.
 Багш нар заадаг хичээлээ “багш хүүхдийн хамтын бүтээл” болгох гэм мэт.
Дүгнэлт: Багшийн нийгмийн амьдралын баталгааг төр бүрэн хангаж, сургуулийн
удирдлагын менежментийг зөв чиглүүлж чадвал багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн зөрчлүүд
багасан улмаар арилгах учиртай.
24
36
31
9
Хамт олны амжилтын үндэс
Удирдлагын чадвар
Хамт олны туршлага
Дулаан харилцаа
Бие биенээ
ялгаварлахгүй

19. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 18
2.5. Судалгааны дүгнэлт, түүнд үндэслэсэн санал
Багш бол хүүхэд хэмээх юу ч бичээгүй цэвэр цагаан цаасан дээр юу бичиж, юу зурахыг
шийддэг, тэгснээр түүний ямар хүн болох ирээдүйн хувь заяаг зааж, эрдэмд амлуулж
ирээдүйд хөтөлдөг, өөрөө үлгэрлэж хүүхдийн нүдний өмнө толь болж байдаг онцгой
мэргэжилтэн юм. Багшаас өнөөгийн олон нийт ѐс зүйн хувьд юу хүссэн хүлээж буйг
тоймловол:
Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн пирамид
Хүүхдэд хайртай, элэгсэг,
хүндэтгэлтэй хандах
Багшлахуй, мэргэшсэн, ажилдаа
сонирхолтой, эрдэм номд дуртай
Иргэний ухамсартай, хариуцлагатай,
бүтээлч
Гоо сайхны мэдрэмж сайтай, сайхан
сэтгэлтэй, энэрэнгүй
Өөдрөг үзэлтэй, баяр
баясгалантай, нийтэч, амьдралын эрч хүч
дүүрэн, хамт олонч, нийтэч
Шургуу, хөдөлмөрч, шударга, дөлгөөн, шинийг
санаачлагч
Бусдад үлгэр дууриал болдог, хүндэтгэлтэй
харилцах
Багшийн ѐс зүйн хэм хэмжээ
-Чанартай боловсрол эзэмших хүрээнд
-Эцэг, эхтэй хамтран ажиллах хүрээнд
-Хамтран хамт олонтой ажиллах хүрээнд
-Нийэмтэй харилцах хүрээнд

20. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 19
Санал:
 Орчин үед гарч байгаа шаардлага, судалгаанаас үзвэл багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн
дүрмийг хэрхэн биелүүлж байгаа талаар үр дүнгийн гэрээнд тусган үнэлж дүгнэдэг байх.
 Багшийн мэргэжлийн ѐс зүйтэй холбоотой асуудлыг сургууль хамт олноосоо эхлэн эцэг эх,
асран хамгаалагч, суралцагч, төр, олон нийт хаа, хаанаа илэн далангүй хэлэлцэж, ярилцан,
шүүмжилж байх нь улс орон нийгмийн эрх ашигт нийцтэй арга хэмжээ байх болно.
 Багшийн нийгмийн амьдралын баталгааг төр бүрэн хангаж чадвал багштай холбоотой
багшийн мэргэжлийн ѐс зүйн зөрчлүүд багасаж улмаар арилах учиртай.

21. “ИРЭЭДҮЙ” цогцолбор сургууль
Зураг зүй, технологийн багш Б. Мөнгөнцэцэг Хуудас 20
2.6. НОМ ЗҮЙ
Боловсрол, соѐл, шинжлэх ухааны Сайдын 2007 оны 41 дүгээр тушаал
Боловсрол, соѐл, шинжлэх ухааны Сайдын 2007 оны 41 дүгээр тушаалын хавсралт
Ч.Пүрэвдорж “Багшлахуйн менежмент” УБ хот 2011 он
Ж.Максвел “Өөрийгөө удирдагч болгон хөгжүүл” УБ хот 2010 он
Дин Уильямс “Удирдан дагуулах увдис” УБ хот 2008 он
“Ухаан бодрол” сэтгүүл УБ хот 2011 он
О.Пүрэв, Х.Бямбажав “Монголын уламжлалт ѐс зүйн үндэс” УБ хот 2007 он
И.Боз “Анги удирдах урлаг” УБ хот 2007 он
Л.Алтанзаяа нар “Нийгмийн ухаан II” УБ 2011 он
Л.Алтанзаяа нар “Нийгмийн ухаан III” УБ 2011 он