Calibration of Volumetric Glasswares หลักการ เครื่องแก้วเชิงปริมาตรที่สำคัญที่ใช้ในห้องปฏิบัติการเคมีวิเคราะห์ได้แก่ ปิเปตต์ (Pipette) บิวเรตต์ (Burette) และขวดกำหนดปริมาตร (Volumetric Flask) โดยเครื่องแก้วแต่ละชนิดมีคุณลักษณะในการใช้งานต่างกันดังนี้ ปิเปตต์ (Pipette) ใช้ในการถ่ายโอนหรือปล่อยสารละลายในปริมาตรที่กำหนด ซึ่งแบ่งได้ 2 ประเภท คือ ปิเปตต์กำหนดปริมาตร (Volumetric pipette) ใช้ในงานที่มีความถูกต้องสูง ให้ความถูกต้อง 4 ตำแหน่งของเลขนัยสำคัญ ปล่อยให้สารไหลลงเองในแนวดิ่งแล้วจับปลายปิเปตต์ให้แตะกับข้างภาชนะ ส่วนใหญ่ไม่ต้องเป่าหยดสุดท้ายที่ค้างอยู่ออก มีขนาดตั้งแต่ 100 - 0.5 ml หรือน้อยกว่า ปิเปตต์ตวง (Measuring Pipette) ใช้ในงานที่ต้องการความถูกต้องต่ำกว่า ให้ความถูกต้อง 3 ตำแหน่งของเลขนัยสำคัญ ปล่อยให้สารไหลลงเองในแนวดิ่งแล้วจับปลายปิเปตต์ให้แตะกับข้างภาชนะและหากต้องการปล่อยทั้งหมดต้องเป่าหยดสุดท้ายที่ค้างอยู่ออก มีขนาดตั้งแต่ 25 - 0.1 ml บิวเรตต์ (Burette) ใช้ในการถ่ายโอนหรือปล่อยสารละลายในปริมาตรที่กำหนด ส่วนใหญ่มักใช้ในการไทเทรต ก๊อกของบิวเรตมีทั้งชนิดที่ทำด้วยแก้วและชนิดที่ทำด้วยเทฟลอน มีขนาดความจุ 10 , 25 , 50 และ 100 ml และอื่นๆ มีอัตราการระบายที่ไม่คงที่ ในการใช้ควรระวังการรั่วซึมที่บริเวณก๊อกของบิวเ

1. 1
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
การทดลองที่ 1
การเทียบมาตรฐานของเครื่องแก้วเชิงปริมาตร
Calibration of Volumetric Glasswares
จุดประสงค์
1. เพื่อศึกษาการเทียบมาตรฐานเครื่องแก้วเชิงปริมาตร ซึ่งได้แก่ ปิเปตต์ บิวเรตต์ และขวดกาหนด
ปริมาตรที่ใช้ในห้องปฏิบัติการเคมีวิเคราะห์
2. เพื่อให้เข้าใจถึงเรื่องความแม่นและความเที่ยงในเคมีวิเคราะห์
3. เพื่อเป็นการฝึกทักษะการใช้เครื่องชั่ง ปิเปตต์ บิวเรตต์ และขวดกาหนดปริมาตร
หลักการ
เครื่องแก้วเชิงปริมาตรที่สาคัญที่ใช้ในห้องปฏิบัติการเคมีวิเคราะห์ได้แก่ ปิเปตต์ (Pipette) บิวเรตต์
(Burette) และขวดกาหนดปริมาตร (Volumetric Flask) โดยเครื่องแก้วแต่ละชนิดมีคุณลักษณะในการใช้
งานต่างกันดังนี้
1. ปิเปตต์ (Pipette) ใช้ในการถ่ายโอนหรือปล่อยสารละลายในปริมาตรที่กาหนด ซึ่งแบ่งได้ 2
ประเภท คือ
1.1 ปิเปตต์กาหนดปริมาตร (Volumetric pipette)
1.1.1 ใช้ในงานที่มีความถูกต้องสูง
1.1.2 ให้ความถูกต้อง 4 ตาแหน่งของเลขนัยสาคัญ
1.1.3 ปล่อยให้สารไหลลงเองในแนวดิ่งแล้วจับปลายปิเปตต์ให้แตะกับข้างภาชนะ ส่วน
ใหญ่ไม่ต้องเป่าหยดสุดท้ายที่ค้างอยู่ออก
1.1.4 มีขนาดตั้งแต่ 100 - 0.5 ml หรือน้อยกว่า
1.2 ปิเปตต์ตวง (Measuring Pipette)
1.2.1 ใช้ในงานที่ต้องการความถูกต้องต่ากว่า
1.2.2 ให้ความถูกต้อง 3 ตาแหน่งของเลขนัยสาคัญ
1.2.3 ปล่อยให้สารไหลลงเองในแนวดิ่งแล้วจับปลายปิเปตต์ให้แตะกับข้างภาชนะและหาก
ต้องการปล่อยทั้งหมดต้องเป่าหยดสุดท้ายที่ค้างอยู่ออก
1.2.4 มีขนาดตั้งแต่ 25 - 0.1 ml
2. บิวเรตต์ (Burette) ใช้ในการถ่ายโอนหรือปล่อยสารละลายในปริมาตรที่กาหนด ส่วนใหญ่มักใช้
ในการไทเทรต ก๊อกของบิวเรตมีทั้งชนิดที่ทาด้วยแก้วและชนิดที่ทาด้วยเทฟลอน

2. 2
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
2.1 มีขนาดความจุ 10 , 25 , 50 และ 100 ml และอื่นๆ
2.2 มีอัตราการระบายที่ไม่คงที่
2.3 ในการใช้ควรระวังการรั่วซึมที่บริเวณก๊อกของบิวเรตต์
2.4 เมื่อเติมสารลงในบิวเรตต์จะต้องให้เต็มส่วนปลายแหลมของบิวเรตต์ด้วย หากมีอากาศต้อง
ไขไล่อากาศออกให้หมด
3. ขวดกาหนดปริมาตร (Volumetric Flask) ใช้ในการเจือจางสารตัวอย่างหรือสารละลายเพื่อให้
ได้ปริมาตรที่ถูกต้อง ณ อุณหภูมิที่กาหนด
3.1 มีหลายขนาดตั้งแต่ 2 L จนถึง 1 ml
3.2 ในการใช้ควรหลีกเลี่ยงการเทสารโดยตรงลงในขวดกาหนดปริมาตรที่แห้ง เนื่องจากแก้วเป็น
สารดูดกลืนคลื่นแสงสูง
การเทียบมาตรฐานจะใช้เครื่องแก้วเชิงปริมาตรบรรจุ ถ่ายโอน หรือตวงน้ากลั่นที่มีความบริสุทธิ์สูง
ตามปริมาตรที่กาหนด แล้วชั่งน้าหนักของน้ากลั่นนั้นและคานวณหาปริมาตรที่แม่นตรงของน้ากลั่นจากความ
หนาแน่นของน้ากลั่นได้ดังสมการ
โดยดูค่าความหนาแน่นได้จากตารางที่ 1 และในการทดลองการเทียบมาตรฐานของเครื่องแก้วทั้ง
สามชนิด แล้วหาความแม่นด้วยค่าเฉลี่ย และความผิดพลาดสัมพัทธ์ และบอกความเที่ยงด้วยส่วน
เบี่ยงเบนมาตรฐานดังนี้
s =

3. 3
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
ตารางที่ 1 ความดันไอน้าอิ่มตัวและความหนาแน่นของน้าที่อุณหภูมิต่างๆ
T (◦C) P H2O
mm Hg
H2O
g cm-3
T (◦C) P H2O
mm Hg
H2O
g cm-3
20 17.5 0.998203 28 28.3 0.996232
21 18.7 0.997992 29 30.0 0.995944
22 19.6 0.997770 30 31.8 0.995646
23 21.1 0.997538 32 35.7 -
24 22.4 0.997296 33 37.7 -
25 23.8 0.997044 34 39.9 -
26 25.2 0.996783 35 42.2 -
27 25.2 0.996512 40 55.3 -
ตารางที่ 2 ความคลาดเคลื่อนยินยอมของขวดก้าหนดปริมาตร ปิเปตต์ก้าหนดปริมาตร ละบิวเรตต์ขนาต่างๆ
ความจุ (ml) ความคลาดเคลื่อนยินยอม (ml)
ขวดกาหนดปริมาตร ปิเปตต์กาหนดปริมาตร บิวเรตต์
1000 ±0.30 - -
500 ±0.15 - -
100 ±0.08 ±0.08 ±0.10
50 ±0.05 ±0.05 ±0.05
25 ±0.03 ±0.03 ±0.03
10 ±0.02 ±0.02 ±0.02
5 ±0.02 ±0.01 ±0.01
2 ±0.006

4. 4
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
สารและอุปกรณ์ที่ใช้
- น้ากลั่น (ที่มีความบริสุทธิ์สูง)
- ปิเปตต์กาหนดปริมาตรขนาด 10 ml
- บิวเรตต์ขนาด 25 หรือ 50 ml
- ขวดกาหนดปริมาตรขนาด 10 ml
- บีกเกอร์ขนาด 50 ml
- เครื่องชั่งที่สามารถอ่านน้าหนักได้ถึง 4 ตาแหน่งทศนิยมของกรัม
- เทอร์โมมิเตอร์
- หลอดหยด
ขันตอนในการทดลอง
วัดอุณหภูมิที่ใช้ในการทดลอง ในหน่วย องศาเซลเซียส
5.ทาซ้าขั้นที่ 2 - 4 โดยใช้บิวเรต 25 ml แทน
4.ชั่งน้าหนัก บีกเกอร์ที่บรรจุน้ากลั่น...จดน้าหนัก
3.ดูดน้ากลั่นครั้งละ 10 ml โดยใช้ปิเปตต์ขนาด 10 ml ลงในบีกเกอร์
2.ชั่งน้าหนักบีกเกอร์ 50 ml ที่แห้ง 5 ใบ...จดน้าหนัก
1.เตรียมสารและอุปกรณ์

5. 5
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
การวิเคราะห์ผลการทดลอง
1. ค้านวณหาน้าหนักของน้ากลั่นในบีกเกอร์ และขวดวัดปริมาตร แต่ละครัง
2. ค้านวณหาปริมาตรของน้ากลั่นที่ได้จากการบรรจุ ถ่ายโอน หรือตวงของเครื่องแก้วแต่ละชนิด
หาปริมาตรของน้ากลั่นได้จากสมการ
ประเภทของปิเปตต์ ชนิดปิเปตต์กาหนดปริมาตร ขนาด 10 ml Class B
อุณหภูมิที่ท้าการทดลอง 26 C ความหนาแน่นของน้ากลั่น เท่ากับ 0.996783
รายการ การทดสอบ ปิเปตต์ หมาย
เหตุบีกเกอร์ บีกเกอร์ บีกเกอร์ บีกเกอร์ บีกเกอร์
วัดอุณหภูมิที่ใช้ในการทาการทดลองในหน่วย องศาเซลเซียส
ทาซ้าข้อ 2 - 3 อีก 4 รอบ โดยใช้ขวดเดิม
ชั่งน้าหนักขวดกาหนดปริมาตรที่บรรจุน้ากลั่น...จดบันทึก
เติมน้ากลั่นลงในขวดกาหนดปริมาตร 25 ml
ชั่งน้าหนักขวดกาหนดปริมาตร 25 ml ที่แห้งสะอาด 1 ใบ...จดน้าหนัก

6. 6
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
ใบที่ 1 ใบที่ 2 ใบที่ 3 ใบที่ 4 ใบที่ 5
1.น้าหนักบีกเกอร์ (g) 50.3315 51.1529 50.5955 50.6155 43.9376
2.น้าหนักบีกเกอร์ +
น้าหนักน้ากลั่น (g)
60.2454 61.0944 60.5351 60.5089 60.5120
3.น้าหนักน้ากลั่น (g)
(2) - (1) = (3)
9.9139 9.9415 9.9396 9.8934 16.5744
4.ปริมาตรของน้ากลั่น (ml) 9.9459 9.9736 9.9717 9.9253 16.6279
ประเภทของบิวเรต ชนิดทาด้วยเทฟลอน ขนาด 25 ml class B
อุณหภูมิที่ท้าการทดลอง 26 C ความหนาแน่นของน้ากลั่น เท่ากับ 0.996783
รายการ การทดสอบ บิวเรต หมาย
เหตุบีกเกอร์
ใบที่ 1
บีกเกอร์
ใบที่ 2
บีกเกอร์
ใบที่ 3
บีกเกอร์
ใบที่ 4
บีกเกอร์
ใบที่ 5
1.น้าหนักบีกเกอร์ (g) 50.3321 51.1677 50.6053 50.6286 43.9373
2.น้าหนักบีกเกอร์ +
น้าหนักน้ากลั่น (g)
61.2777 60.1122 60.5711 60.5717 53.8926
3.น้าหนักน้ากลั่น (g)
(2) - (1) = (3)
10.9456 8.9445 9.9658 9.9431 9.9553
4.ปริมาตรของน้ากลั่น (ml) 10.9809 8.9734 9.9979 9.9752 9.9874
ประเภทขวดก้าหนดปริมาตร ขนาด 25 ml class A
อุณหภูมิที่ท้าการทดลอง 26 C ความหนาแน่นของน้ากลั่น เท่ากับ 0.996783
รายการ การทดสอบ ขวดก้าหนดปริมาตร หมาย

7. 7
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
บีกเกอร์
ใบที่ 1
บีกเกอร์
ใบที่ 2
บีกเกอร์
ใบที่ 3
บีกเกอร์
ใบที่ 4
บีกเกอร์
ใบที่ 5
เหตุ
1.น้าหนักขวดกาหนด
ปริมาตร (g)
21.7748
2.น้าหนักขวดกาหนด
ปริมาตร + น้าหนักน้ากลั่น
(g)
46.6734 46.7221 46.7737 46.7764 46.7269
3.น้าหนักน้ากลั่น (g)
(2) - (1) = (3)
24.8950 24.9437 24.9953 24.9980 24.9485
4.ปริมาตรของน้ากลั่น (ml) 24.9753 25.0242 25.0759 25.0787 25.0290
3. ค้านวณหาค่าเฉลี่ย ความผิดพลาดสัมพัทธ์ และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน
หาค่าเฉลี่ยได้จากสมการ =
ค่าเฉลี่ยปริมาตรของน้ากลั่นโดยการใช้ปิเปตต์
xpipette =
xpipette =
xpipette = 11.2889 ml
ค่าเฉลี่ยปริมาตรของน้ากลั่นโดยการใช้บิวเรต
xburette =
xburette =
xburette = 9.9829 ml
ค่าเฉลี่ยปริมาตรของน้ากลั่นโดยการใช้ขวดก้าหนดปริมาตร
xขวดกาหนดปริมาตร =

8. 8
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
xขวดกาหนดปริมาตร =
xขวดกาหนดปริมาตร = 25.0366 ml
หาค่าความผิดพลาดสัมพัทธ์ได้จากสมการ
ค่าความผิดพลาดสัมพัทธ์ของการใช้ปิเปตต์
จะได้ = 13.5031 %
= 13.1878 %
= 13.2094 %
= 13.7386 %
= -32.1087 %
ค่าความผิดพลาดสัมพัทธ์ของการใช้บิวเรต
จะได้ = -9.0885 %
= 11.2499 %
= -0.1500 %
= 0.0772 %
= -0.0451 %
ค่าความผิดพลาดสัมพัทธ์ของการใช้ขวดก้าหนดปริมาตร

9. 9
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
จะได้ = 0.2454 %
= 0.0496 %
= -0.1567 %
= -0.1679 %
= 0.0304 %
หาส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานได้จากสมการ s =
ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของการใช้ปิเปตต์ จะได้
s =
= 2.9487 ml
ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของการใช้บิวเรต จะได้
s =
= 0.7098 ml
ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาจรฐานของการใช้ขวดก้าหนดปริมาตร จะได้
s
=
= 0.0427 ml

10. 10
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
4. แผนภาพแสดงปริมาตรที่ได้แต่ละครังของเครื่องแก้วแต่ละชนิด
แผนภาพที่ 4.1 แสดงปริมาตรในแต่ละครั้งของปิเปตต์และบิวเรต
แผนภาพที่ 4.2 แสดงปริมาตรในแต่ละครั้งของขวดกาหนดปริมาตร
0
0.4
0.8
8 8.6 9.2 9.8 10.4 11 11.6 12.2 12.8 13.4 14 14.6 15.2 15.8 16.4 17
ปริมาตร (ml)
Pipette
Burett

11. 11
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
5. เปรียบเทียบความเที่ยงของเครื่องแก้วทังสามและเปรียบเทียบส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานกับค่าความ
คลาดเคลื่อนยินยอมของเครื่องแก้วปริมาตรทังสามชนิด
จากการคานวณค่าของส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานเพื่อเปรียบเทียบกับค่าความเที่ยงของข้อมูลแล้วเป็น
ดังนี้ ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของ ปิเปตต์ บิวเรต และขวดกาหนดปริมาตร เป็น
2.9487,0.7098และ0.0427 ตามลาดับ
แสดงว่า เครื่องแก้วที่มีความเที่ยงจากสูงไปต่าคือ ขวดกาหนดปริมาตร , บิวเรต และปิเปตต์
ตามลาดับ
ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของ ปิเปตต์ , บิวเรต และขวดกาหนดปริมาตร เมื่อเปรียบเทียบกับค่า
ความคลาดเคลื่อนยินยอมแล้วจะได้ตารางต่อไปนี้
ประเภทเครื่อง
แก้ว
ความจุ(ml)ที่ใช้
ในการทดลอง
ค่าความคลาด
เคลื่อนยินยอม
ค่าส่วนเบี่ยงเบน
มาตรฐาน
ผลที่ได้
ปิเปตต์กาหนด
ปริมาตร
10 ±0.02 2.9487 2.9487 ≥ 0.02
ต่้ากว่ามาตรฐานมากที่สุด
บิวเรต 25 ±0.03 0.7098 0.7098 ≥ 0.03
ต่้ากว่ามาตรฐานมาก
ขวดกาหนด
ปริมาตร
25 ±0.03 0.0427 0.0427 ≥ 0.03
ต่้ากว่ามาตรฐานเล็กน้อย
0
0.6
18 18.6 19.2 19.8 20.4 21 21.6 22.2 22.8 23.4 24 24.6 25.2 25.8 26.4 27
ปริมาตร (ml)
ขวดกาหนด
ปริมาตร

12. 12
สาขาวิชาเคมี ระดับ คบ. 5/2 หมู่ 2 คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎสุรินทร์
ค้าถาม
1. นักศึกษาลองให้เหตุผลว่าทาไมวิธีการทดลองในการเทียบมาตรฐานเครื่องแก้วเชิงปริมาตรชนิดปิ
เปตต์และบิวเรตจึงเหมือนกันแต่ต่างกับวิธีการทดลองของขวดกาหนดปริมาตร
ตอบ เพราะว่าปิเปตต์และบิวเรตเป็นเครื่องแก้วสาหรับส่งมอบ(TD) ส่วนขวดกาหนดปริมาตรเป็น
เครื่องแก้วสาหรับบรรจุ(TC)
2. ในการทดลองนี้หากเป็นการเทียบมาตรฐานของปิเปตต์กาหนดปริมาตรกับปิเปตต์ตวงที่มีขนาด
ปริมาตรเท่ากันให้นักศึกษาทานายผลการทดลองที่จะเกิดขึ้นและให้เหตุผลประกอบ
ตอบ ผลการทดลองจะได้ว่าปิเปตต์กาหนดปริมาตรจะให้ความแม่นและความเที่ยงสูงกว่าปิเปตต์ตวง
เพราะปิเปตต์กาหนดปริมาตรจะให้ข้อมูลที่เป็นทศนิยม 4 ตาแหน่งจึงเป็นข้อมูลที่ละเอียดมากอีกทั้ง
เนื่องจากปิเปตต์ดังกล่าวมีเพียงสเกลเดียวจึงทาให้มีค่าความคลาดเคลื่อนน้อยกว่าซึ่งส่งผลทาให้มี
ความแม่นและเที่ยงสูงกว่าด้วย