Zbyszyce – zatopiona wieś
W dawnych czasach ludność zamieszkująca dolinę Dunajca trudniła się głównie
uprawą roli i rybołówstwem. Życie ludzi w ścisły sposób związane z więc było
z życiodajną wodą. Dunajec odpowiada także za początek i kres Zbyszyc.
Wystawa powstała w ramach
XVIII Małopolskich Dni
Dziedzictwa Kulturowego
Wszystko płynie
Dom Pomocy Społecznej
w Zbyszycach
Parafia pw. św. Bartłomieja Ap.
w Zbyszycach
Opracowanie tekstów i koncepcji wystawy: Paulina Kasprzycka
Opracowanie graficzne: Marcin Hernas
Korekta: Marcin Hernas i Agnieszka Szewczyk
dnidziedzictwa.pl
Organizator: Patron: Partnerzy:Gospodarze:
Zbyszyce na początku XIX wieku,
E. Kronbach, Darstellungen aus dem königreiche Galizien
insbesondere der Karpathen im Sandecer Kreise, Wien 1823.
archiwum BIBLIOTEKi JAGIELLOŃSKiej

Pierwszymi właścicielami Zbyszyc odnotowanymi w źródłach byli
Kępińscy herbu Niesobia. Kolejni członkowie tego rodu gospodarzyli
tu przez ponad cztery stulecia. W pierwszej połowie XV wieku
ufundowali murowany kościół, który do dziś stoi we wsi, na zboczu
Dąbrowskiej Góry. Jego położenie, masywne ściany, a także zachowane
okienka strzelnicze świadczą o obronnym charakterze budowli.
Kościół pw. św. Bartłomieja Ap. od południowego zachodu. fot. S. Tomkowicz, 9 IX 1892.
archiwum POLSKiej AKADEMIi UMIEJĘTNOŚCI (PAUart)

Drewniana wieża
w zachodniej ścianie
kościoła pw. św.
Bartłomieja Ap.
fot. W.T., 1925,
ARCHIWUM INSTYTUTU
SZTUKI POLSKIEJ
AKADEMIi NAUK
W WARSZAWIE
11 marca 2003 roku pożar strawił
drewnianą wieżę, dobudowaną do kościoła
pw. św. Bartłomieja Ap. w XVII wieku.
fot. P. Kasprzycka, MIK 2015.
Archiwum WUOZ w Nowym Sączu
Rysunek późnogotyckich stalli kolatorskich w prezbiterium kościoła,
K.G. Polityński. fot. S. Tomkowicz, 1892.
ARCHIWUM MUZEUM NARODOWEgo W KRAKOWIE
Wnętrze kościoła
pw. św. Bartłomieja Ap.
W tle kamienna płyta
nagrobna Mikołaja
Kępińskiego, zmarłego
w 1490 roku.
Fot. T. Szydłowski, 1927.
ARCHIWUM INSTYTUTU
SZTUKI POLSKIEJ AKADEMIi
NAUK W WARSZAWIE

Dwór w Zbyszycach od frontu,
przed przebudową dachu, ok. 1900.
Archiwum Instytutu Sztuki
Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Fasada dworu po przebudowie dachu,
ok. 1946. Archiwum Instytutu Sztuki
Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
O dawnej świetności Zbyszyc świadczyć może
znajdujący się nieopodal kościoła okazały dwór
pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Został
on prawdopodobnie zbudowany na miejscu obronnego
kasztelu strzegącego traktu handlowego biegnącego
niegdyś doliną Dunajca. W wyniku przekształceń
architektonicznych dokonywanych przez kolejnych
właścicieli – szczególnie rodzinę Szujskich –
utracił on swą obronną funkcję i przemienił się
w klasyczną posiadłość.
W 1919 roku Zbyszyce w wyniku zamiany dóbr
z dr. Adamem Jordanem stały się własnością rodziny
Langerów. Obecnie dwór wraz z otaczającym parkiem
należy do Domu Pomocy Społecznej, który jeszcze
w latach dziewięćdziesiątych XX wieku gruntownie go
wyremontował i dostosował do potrzeb pensjonariuszy.
Kościół i dwór w Zbyszycach
namalowany w 1767 roku przez
Feliksa Derysarza na jednej ze
stalli w oratorium klasztornym
Sióstr Klarysek w Starym Sączu.
z archiwum klasztoru Sióstr
Klarysek w Starym Sączu

Centrum Zbyszyc w połowie
XIX wieku, mapa katastralna,
1846. ARCHIWUM NARODOWE
W KRAKOWIE
Szkoła powszechna
w Zbyszycach, 1934.
Zbiory Narodowego
Archiwum Cyfrowego
Przeprawa promowa na Dunajcu w okolicy Tropia, 1937.
Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Co wydarzyło się w Zbyszycach? Jak to możliwe, że zamożna wieś –
w której jeszcze na początku XX wieku na rynku odbywały się jarmarki,
działały poczta, browar, gorzelnia, funkcjonowały placówki kupieckie
czy znana w okolicy karczma z zajazdem – po prostu opustoszała?
Odpowiedzi należy poszukać w spiętrzonych wodach Dunajca,
które utworzyły Jezioro Rożnowskie.

Widok zapory wodnej w Rożnowie, Akwarela autorstwa Rafała Malczewskiego,
Z ARCHIWUM DOMU AUKCYJNEGO DESA UNICUM
Dunajec, któremu ludzie zawdzięczali swój byt, czasami stawał
się ich największym wrogiem. Na przestrzeni wieków powodzie
niejednokrotnie czyniły w dolinie Dunajca ogromne spustoszenia.
W kronice parafialnej Zbyszyc zachowały się opisy katastrofalnych
skutków wylewów, między innymi z 1813 roku i 1934 roku. To właśnie
chęć ujarzmienia rzeki i czerpania korzyści z nieprzewidywalnego
„żywiołu wody” wpłynęły na kierunek gospodarczych inwestycji
w II Rzeczpospolitej. Zapory wodne zyskały wówczas rangę obiektów
strategicznych. Zapora zbudowana w Rożnowie w latach 1935–1941
rozwiązała problem powodzi i wspomogła proces elektryfikacji regionu
za pomocą niewielkiej elektrowni wodnej, dla większej części Zbyszyc
położonych w dolinie Dunajca oznaczała jednak zagładę. Tętniące życiem
centrum i około 40 budynków znalazło się pod wodą. Ten sam los spotkał
także część Kurowa, Lipia, Tęgoborza, Kobyla-Gródka i Znamirowic.

Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Budowa zapory
na Dunajcu
w Rożnowie, 1938
Robotnicy
przy budowie
zapory, 1937
Robotnicy przy budowie
zapory, 1938
Budowa zapory,
1938
Naczelnik powiatu sądeckiego R. Busch
i funkcjonariusze niemieccy podczas wizyty
w Rożnowie na zaporze wodnej, 1941
Prezydent RP Ignacy Mościcki pod-
czas wizyty na placu budowy zapory.
­Towarzyszą mu wicepremier inż. E. Kwiat-
kowski, minister spraw wojskowych
gen. T. Kasprzycki, minister przemysłu
i handlu A. Roman oraz kierownik robót
inż. Z. Śliwiński, 1938. Fot. W. Pikiel
Wiercenie szybu
badawczego
w korycie Dunajca
w Rożnowie, 1934