1.
NOSOROŻEC I
ZWŁOKI W ŁAŹNIhistoria
i współczesność
Muzeum
Przyrodniczego
ISEZ PAN
Wycieczka szkolna w Polskiej
Akademii Umiejętności.
Uczniowie w sali muzealnej
oglądają nosorożca włochatego
ze Staruni, lata 30. XX wieku.
Narodowe Archiwum Cyfrowe

2.
Pierwsza połowa XIX wieku, przebiegająca w całej Europie pod wpływem idei romantycznych
i w atmosferze zwrotu ku przeszłości, wyzwoliła duże zainteresowanie archeologią, geologią,
paleontologią i pokrewnymi gałęziami nauk.
Także dla Polaków odkrywanie przedpiśmiennej historii narodu, gromadzenie i poznawanie
materialnych śladów przeszłości stało się źródłem budowania kulturowej tożsamości, poczucia
dumy z minionych dziejów. Z biegiem czasu emocje zaczęły ustępować bardziej naukowym
metodom działania. Już nie tylko odkrywano historię naturalną i gromadzono eksponaty
w muzeach, ale także zajmowano się systematycznym opracowywaniem wydobytych na światło
dzienne skarbów.

3.
W 1865 roku, z inicjatywy Maksymiliana
Siły-Nowickiego, jednego z prekursorów ruchu
ochrony przyrody (w tym ochrony takich zwierząt,
jak świstak czy kozica) – przy Towarzystwie
Naukowym Krakowskim powstaje Komisja
Fizjograficzna z Sekcją Zoologiczną. Zbiory
Komisji początkowo gromadzono w Gabinecie
Zoologicznym UJ przy ulicy św. Anny w Krakowie.
Portret pochodzi z Encyklopedii powszechnej PWN
(Warszawa 1975).

4.
Strony z książki Maksymiliana
Siły-Nowickiego O świstaku
(Kraków 1865).

5.
W 1870 roku Komisja Fizjograficzna otrzymuje
z przeznaczeniem na muzeum najwyższą kondygnację
budynku przy ulicy Sławkowskiej. Dwa lata
później Towarzystwo Naukowe Krakowskie zostaje
przekształcone w Akademię Umiejętności, która
przejmuje Komisję wraz z muzeum. Pierwszym
kustoszem Muzeum Komisji Fizjograficznej zostaje
Stanisław Zaręczny, geolog i entomolog.
W latach 1910–1914 gmach Akademii zostaje
rozbudowany, Muzeum Komisji Fizjograficznej
zyskuje nowe przestrzenie wystawiennicze.
Polska Akademia Umiejętności w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej.
Widoczne ozdoby oraz fragmenty odnalezionych mieczy prezentowane
przez profesora archeologii Włodzimierza Demetrykiewicza, luty 1928
roku. Narodowe Archiwum Cyfrowe

6.
Gmach Polskiej
Akademii Umiejętności
przy ulicy Sławkowskiej,
1928. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

7.
Polska Akademia
Umiejętności
w Krakowie przy ulicy
Sławkowskiej,
sala z okazami
mineralogicznymi.
Widoczne witryny
i gabloty ze zbiorami,
luty 1928 roku.
Narodowe Archiwum
Cyfrowe

8.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej.
Gabloty ze zbiorami
archeologicznymi,
luty 1928 roku.
Narodowe Archiwum
Cyfrowe

9.
Polska Akademia Umiejętności w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej, gabloty z wypchanymi ptakami, luty 1928 roku. Narodowe Archiwum Cyfrowe

10.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
sala ze zbiorami ssaków
kopalnych. Widoczny
zrekonstruowany szkielet
zwierzęcia oraz poroża
zawieszone na ścianie,
luty 1928 roku. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

11.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
sala ze zbiorami ryb
krajowych i gąbek
słodkowodnych,
luty 1928 roku. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

12.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
gabloty ze zbiorami motyli
prezentowanymi przez
entomologa Witolda
Niesiołowskiego w lutym
1928 roku. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

13.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
gabloty ze zbiorami motyli
sfotografowane w marcu
1932 roku. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

14.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
sala ze zbiorami
zoologicznymi.
Na zdjęciu widoczne
wypchane ssaki (między
innymi jeleń, kozica,
dzik, ryś), luty 1928 roku.
Narodowe Archiwum
Cyfrowe

15.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
sala ze zbiorami
zoologicznymi.
Na zdjęciu widoczne
wypchane ssaki (między
innymi ryś i wilk), luty 1928
roku. Narodowe Archiwum
Cyfrowe

16.
W latach 1929–1930 przy okazji wykopalisk w kopalni
wosku ziemnego w Staruni wydobyto tak zwanego
„drugiego nosorożca staruńskiego”, który stał się
prawdziwą ozdobą kolekcji i do dziś przechowywany
jest w zbiorach muzealnych spadkobiercy ówczesnego
Muzeum Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii
Umiejętności – w Muzeum Przyrodniczym ISEZ PAN.
Skrzynia z nosorożcem włochatym na dziedzińcu Polskiej Akademii
Umiejętności, grudzień 1929 roku. Narodowe Archiwum Cyfrowe

17.
Prace podczas rekonstrukcji i przygotowania do ekspozycji nosorożca włochatego w jednej z sal Polskiej Akademii Umiejętności.
Widoczni: ówczesny dyrektor Muzeum Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności Jan Stach (z lewej), obok preparator Franciszek Kalkus,
maj 1930 roku. Narodowe Archiwum Cyfrowe

18.
To z tej kopalni wosku ziemnego Campe-Müeller w Staruni (dziś Ukraina) wydobyto prehistorycznego nosorożca, 1908. Narodowe Archiwum Cyfrowe

19.
Komisja Fizjograficzna PAU została zlikwidowana
w 1945 roku, w 1952 roku rozwiązano Polską Akademię
Umiejętności, a zbiory muzeum dwa lata później zostały
włączone do Instytutu Zoologii PAN w Warszawie,
z którego uformował się następnie osobny instytut
badawczy w Krakowie. W 1989 roku placówka otrzymała
nazwę Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN.
Polska Akademia Umiejętności w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej,
westybul. Widoczny posąg Mikołaja Kopernika, sierpień 1929. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

20.
Polska Akademia
Umiejętności w Krakowie
przy ulicy Sławkowskiej,
sala botaniczna, luty 1928
roku. Narodowe Archiwum
Cyfrowe

21.
W 1992 roku Instytut zdecydował się na zakup budynku przy ul. św. Sebastiana 9 – na cele
wystawiennicze Muzeum Przyrodniczego i badawcze samego Instytutu. Decyzja o budowie
łazienek przy ul. św. Sebastiana zapadła już w roku 1885 z inicjatywy ówczesnego właściciela
parceli, Antoniego Suskiego, znanego w Krakowie kupca oraz jego syna, Wiktora, właściciela
sklepu kolonialnego, restauracji i palarni kawy w kamienicy na rogu ul. Grodzkiej i pl.
Dominikańskiego.
Wykonawcą „łazienek wannowych” był budowniczy Władysław Rausz. Kąpielisko z pewnością
funkcjonowało już w 1890 roku. Łazienki były dwukrotnie rozbudowywane – w 1898 roku
według projektu Jacka Matusińskiego i w 1912 roku według projektu Józefa Pakiesa i Władysława
Krzyżanowskiego. Otwarto je na nowo po przebudowie 3 września 1914 roku.

22.
1. Reklama łaźni rzymskiej umieszczona
w programie Teatru Miejskiego im. Juliusza
Słowackiego w Krakowie
2. Notka prasowa w „Czasie” z 4 września
1914 roku
3. Reklama łaźni rzymskiej w „Przeglądzie
Kupieckim” z 5 maja 1934 roku
2 31

23.
Tak wyglądała ulica
św. Sebastiana i kamienica
położona niedaleko łaźni
rzymskiej w sierpniu 1931
roku podczas powodzi
w Krakowie. Narodowe
Archiwum Cyfrowe

24.
Łaźnia działała jeszcze długo po drugiej wojnie
światowej, w latach siedemdziesiątych w części
pomieszczeń kompleksu kamienic o numeracji 9–13
utworzono biura Wydziału Zaopatrzenia Miejskiej Rady
Narodowej. Kiedy łaźnia trafiła do Instytutu, była już
mocno zdewastowana.
Dawna łaźnia rzymska posiadała reprezentacyjne
wnętrza. Sień i korytarz wyłożono marmurową okładziną
i ceramicznymi płytkami wykonanymi w zakładach
Zygmunta Schönberga i Jana Godzickiego.
Fot. Kira Pietrek, MIK

25.
W przejściu do łaźni nad marmurowymi drzwiami został
umieszczony witraż przedstawiający młodego mężczyznę
zażywającego kąpieli. Niewykluczone, że zarówno ten,
jak i pozostałe witraże zostały wykonane w pracowni
Żeleńskich według projektu Jana Bukowskiego, z którym
rodzina Suskich uprzednio już współpracowała.
Zdjęcie przedstawia stan budynku przed remontem w 1993 roku. ISEZ PAN

26.
To, co udało się zachować z dawnego wyposażenia
budynku, starano się solidnie wyremontować.
Funkcję niektórych fragmentów budowli trzeba
było jednak dostosować do obecnych potrzeb –
zdecydowano na przykład o przykryciu
efektownego świetlika w dawnym holu łaźni,
gdzie niegdyś mieściły się także przebieralnie
dla korzystających z kąpieli.
Dawny hol łaźni ze świetlikiem. Zdjęcia przedstawiają stan budynku
przed remontem w 1993 roku. ISEZ PAN

27.
Dawna sień łaźni
z portiernią i szatnią
oraz świetlik. Zdjęcia
przedstawiają stan
budynku przed remontem
w 1993 roku. ISEZ PAN

28.
Dawne baseny zostały częściowo zachowane. Zdjęcia przedstawiają stan budynku przed remontem w 1993 roku. ISEZ PAN

29.
Dawny basen, umywalka
i drewniana balustrada,
w większości zachowane.
Zdjęcia przedstawiają stan
budynku przed remontem
w 1993 roku. ISEZ PAN

30.
Wystrój jednej z łazienek został
całkowicie zachowany. Zdjęcia
przedstawiają stan budynku przed
remontem w 1993 roku (pierwsze
z lewej, na dole, fot. ISEZ PAN) oraz
stan współczesny (fot. Karolina Fidyk,
MIK 2019).

31.
Przeprowadzka muzeum
ze Sławkowskiej na
św. Sebastiana zajęła
rekordowo krótki czas, bo
zaledwie rok.
Fragmenty prasowe
o przeprowadzce muzeum
do budynku po byłej łaźni.

32.
Fragmenty prasowe
o przeprowadzce muzeum
do budynku po byłej łaźni.

33.
Fragmenty prasowe o przeprowadzce nosorożca z budynku Polskiej Akademii Umiejętności do budynku po byłej łaźni.

34.
Fragmenty prasowe o przeprowadzce nosorożca z budynku Polskiej Akademii Umiejętności
do budynku po byłej łaźni.

35.
Z historią łaźni związana jest mroczna opowieść. 28 października 1905 roku w tutejszej łaźni rzymskiej
doszło do tragicznego wypadku, o którym doniosły w kolejną sobotę, 4 listopada, krakowskie „Nowości
Illustrowane”. Angelus, były właściciel dochodowego lombardu w Krakowie, skazany wyrokiem sądowym
na cztery lata ciężkiego więzienia, pojawił się w łaźni wczesnym rankiem, około godziny siódmej, odziany
wytwornie w czarny anglezowy garnitur i śnieżnobiały gors. Skorzystał z kąpieli, którą przygotował
mu łaziebny Józef Mróz, poprosił o butelkę wody gieshüblerskiej oraz jabłko i około 9.30 popełnił
samobójstwo strzałem w skroń. Ciało chwilę później łaziebny znalazł w basenie, pełnym już krwi. Spośród
niewielu informacji, jakie zachowały się o dawnej łaźni – ta właśnie daje nam wyobrażenie o klimacie
tego miejsca.
I ZWŁOKI W ŁAŹNI...

36.
„Nowości Illustrowane”
z 4 listopada 1905 roku.
Numer pojedynczy kosztuje 16 centów (32 halerzy).
Prenumerata kosztuje:
Kwartalnie 4 kor. — 4 Mrk. — 2 Rbs. Półrocznie 8 kor.
8 Mrk. — 4 Rbs. Rocznie 16 kor. — 16 Mrk. — 8 Rbs.
Wychodzi każdej soboty.
REDAKCYA I ADMINISTRACYA, KRAKÓW, ZACISZE 7. Nr. TEL. 479.
Redaktor: STANISŁAW LIPIŃSKI.
Rok II. Kraków, 4 listopada 1905 r. Nr. 45.
Samobójstwo Angelusa.
(Do artykułu na stronie 2).
Numer ten zawiera 2 4 stronic druku.