1. egalitarną, dostępną dla kieszeni większości Polek fitness: z lokalnymi siłowniami (do „wyciskania”) na
przyjemnością. W rozwiniętych społeczeństwach jednym krańcu kontinuum i nowoczesnymi centrami
przemysłowych już w latach siedemdziesiątych oferującymi zajęcia gimnastyczne, masaże, saunę,
XX wieku rozpoczął się zwrot ku wartościom niema- a nawet porady dietetyczne. Jeśli na instytucje fit-
terialnym (postmaterialistycznym) – po zaspokojeniu ness spojrzymy z tzw. perspektywy genderowej, to
potrzeb materialnych ludzie zaczęli przywiązywać można je potraktować jako element procesu eman-
większą wagę do zdrowego stylu życia, czystego cypacyjnego, poszerzania się przestrzeni dla kobiet,
środowiska. W Polsce zdrowy styl życia zaczął zwłaszcza tych należących i aspirujących do klasy
się upowszechniać w latach dziewięćdziesiątych średniej. Niejeden klub wprost informuje, że został
XX wieku. Przestrzeń dbania o zdrowie poszerzyła „stworzony dla kobiet i z myślą o nich. Jest to miejsce
się o kluby fitness, a systematyczne z nich korzysta- przyjazne kobiecie. Odwiedzając klub, zastajesz
nie stało się czymś więcej niż tylko sposobem dbania niepowtarzalną atmosferę, która panuje w tym
o kondycję – tak jak wcześniej w krajach Europy miejscu. To oaza spokoju, w której wzrasta poczucie
Zachodniej czy w USA fitness stawał się elementem własnej wartości. Tutaj odzyskujesz pewność siebie
stylu życia kształtującej się w Polsce tzw. nowej klasy i pozytywnie nastawiasz się do kolejnego dnia” (cyt.
średniej. Bywanie w klubie fitness pozwalało nawią- ze strony internetowej jednego z klubów).
zywać i utrzymywać kontakty społeczne, potwierdzać Fitness nie był jednak ostatnim elementem
swoją przynależność do określonego środowiska. w łańcuchu przemian w dziedzinie dbałości
Jednocześnie następowała segmentacja przestrzeni o kondycję. Struktura społeczeństwa polskiego
Kilka lat temu w Polsce w języku potocznym Przestrzenie oferujące usługi spa to nowa
zaczęło się zakorzeniać nowe dla większości jakość, widoczna zwłaszcza w kontekście wcześ-
z nas słowo: spa. Kolorowe miesięczniki zajęły niej dostępnych w Polsce form dbania o zdrowie.
się nie tylko wyjaśnianiem, co termin oznacza, W Polsce Ludowej przeciętny Polak swoim zdro-
ale i propagowaniem spa jako najnowszego i obo- wiem zajmował się głównie wtedy, gdy zachorował
wiązującego stylu dbania o zdrowie. Stopniowo – u lekarza. Niektórzy wyjeżdżali do przepisywanych
zakres znaczeniowy spa – jako akronimu sanus przez lekarza sanatoriów, dostępnych albo dla osób
per aquam, czyli zdrowie poprzez wodę – zaczął starszych i chorych, albo dla „uprzywilejowanych”
się poszerzać, konotując już nie tylko filozofię spa, (i w tej dziedzinie działał system znajomości i ko-
ale i szczególne miejsca, w których filozofia ta jest rupcji). Zgodnie z egalitarystyczną ideologią znane
realizowana. Przestrzenie spa stały się w Polsce, z literatury pozytywistycznej „wyjazdy do wód” były
tak jak wcześniej w krajach Europy Zachodniej symbolem niesprawiedliwych podziałów społecz-
– rozwijającym się sektorem biznesu rekreacyjno- nych. Oczywiście, działały też salony piękności, ale
-medycznego i symbolem ponowoczesnego stylu tych raczej nie postrzegano w kategoriach dbałości
życia. Możliwość korzystania z oferty spa stała się o zdrowie, bo i urodę mało kto traktował jako jego
zaś wskaźnikiem wyższego statusu społecznego. element. Maseczka, henna, manicure były jednak
44

2. lat dziewięćdziesiątych XX wieku i początku XXI potrzeby osiągnęły punkt kulminacyjny: z jednej stro- poprzez wodne zabiegi i specyfiki (per aquam),
ulegała dalszym przekształceniom i rozwarstwieniu, ny, kult zdrowia i młodości, próby przejęcia kontroli ale i dzięki szczególnemu zorganizowaniu prze-
pojawiła się „nowa” klasa wyższa z nowymi potrze- nad własnym ciałem i nieuchronnymi procesami strzeni. Ta przestrzeń współtworzona jest przez
bami. Początkowo grupa ta nie miała „swojej” prze- starzenia się; z drugiej strony, potrzeba autorefleksji język, jakiego się używa do opisu spa. Bo spa są
strzeni zdrowia, jednak i ta luka została wypełniona i odpowiedzi na pytanie: kim jestem. oferowane w hotelach, ale hotel spa nie jest zwy-
– właśnie przez „przestrzenie spa”, które idealnie Spa proponuje nie tylko możliwość dbania kłym hotelem z dodatkową usługą – to luksusowy
trafiły w potrzeby warstw wyższych. o zdrowie fizyczne, ale i holistyczną filozofię czło- hotel, którego tożsamość określa właśnie spa.
Na fenomen spa warto spojrzeć w kontekście wieka. Oprócz rozwiniętej technologii dbania o ciało Z usług spa można korzystać w miejscach, które
szerszym, tzw. kultury ponowoczesności, która oferuje coś więcej – filozofię wellness, akcentującą niegdyś były gabinetami kosmetycznymi – ale nie
oznacza między innymi niespotykane wcześniej zintegrowane podejścia do człowieka, harmonię są to po prostu te same gabinety z poszerzoną
przenikanie się procesów globalnych i lokalnych, ciała i duszy. Instytucje spa to wyrafinowana ofertą: dziś to centra, instytuty, kliniki spa. W mia-
ryzyko i nieprzewidywalność zdarzeń wpisane oferta w luksusowej przestrzeni. Od stylu fitness, nowaniu przestrzeni spa instytutami i akademiami Ale spa to przestrzeń paradoksu. Reklamowy jeśli odnowa, to w „kapsule piękna, zdrowia i urody”.
w codzienność, konieczność konstruowania własnej zasadniczo demokratycznego i raczej stadnego, wykorzystuje się budowaną od wieków markę wizerunek przekonuje potencjalnego klienta, że Współczesne spa nie poprzestaje na działaniu wody
tożsamości w miejsce gotowych wcześniejszych styl wellness różni się deklarowanym zindywidu- instytucji naukowych, podkreślając w ten sposób w spa spotyka się tradycja z nowoczesnością, pro- – spa ma być synestezją dobroczynnych zapachów,
wzorów. Badacze ponowoczesności zwracają alizowaniem usług, skoncentrowaniem na specy- ekspercki poziom usług. I pod tym względem stota i technologia, natura i najnowsze osiągnięcia dotyków, wrażeń wzrokowych, bo przestrzenie obej-
uwagę na to, że zagubiony w zglobalizowanej ficznych potrzebach jednostki. Jak zapewnia jedna współczesne spa odzwierciedla tę cechę ponowo- naukowe. To, z jednej strony, tradycyjne solanki, mują również sauny, łaźnie parowe, pomieszczenia
rzeczywistości człowiek potrzebuje już nie tylko z firm spa: „indywidualnie dobieramy kuracje dla czesności, którą socjologowie określają rozrostem tężnie, borowiny, glinki, z drugiej, „niecodzienne wypoczynkowe z aromaterapią, z wannami do
czuć się dobrze fizycznie (gimnastyka, dbałość każdego klienta. Każdy, kto do nas trafi, poczuje się systemów eksperckich. Klient nie musi rozumieć, zabiegi, oparte na wysokiej klasy kosmetykach hydromasażu, gabinety masażu. Przygotowywane
o kondycję fizyczną) i nie tylko dzielić ten zdrowy styl wyjątkowo ze względu na profesjonalizm naszych w jaki sposób rewitalizująco działają thalgomince XX i YY oraz wykorzystanie najnowszych urządzeń są też osobne pomieszczenia relaksu wewnątrz oraz
życia z innymi (przestrzenie fitness), ale potrzebuje kosmetologów”. czy kąpiel perełkowa – zawierza specjalistom; HiTech” (cyt. ze strony internetowej). Instytucje na świeżym powietrzu.
jeszcze „odnaleźć siebie”, „odzyskać równowagę Służenie urodzie, relaksowanie, wyciszanie on sam ma się po prostu poczuć ekskluzywnie spa, mimo że w wyspecjalizowaniu usług nie Wszystkie te elementy mają budować swoisty
psychofizyczną”. W kulturze ponowoczesnej dwie i poprawianie samopoczucia odbywa się nie tylko potraktowany. przypominają tradycyjnych łaźni rzymskich, także spa-mikroświat dobrostanu, stworzony po to, aby
nawiązują do tradycji i medycyny naturalnej. Zabiegi klient „wyłączył” się z mikroświata życia codzienne-
preparatem Botox łączone są z „masażem gorącymi go. Nieprzypadkowo częstymi terminami używanymi
kamieniami”. Klient „tu i teraz” może doświadczyć w kontekście spa są odnowa, rewitalizacja, regene-
podróży w czasie i przestrzeni, podczas której, jak racja. Luksus „rewitalizacji” samego siebie kosztuje,
się dowiaduje z oferty, odnowi ciało i duszę. Najpierw ale jeśli jego wartością dodaną jest etykieta członka
więc zabieg, który jest „niezwykłą podróżą do krainy określonej warstwy społecznej, to korzystanie ze
piękna i relaksu, podczas której poznasz filozofię spa można potraktować jako inwestycję, dzięki
Chin, Egiptu, Indii i basenu Morza Śródziemnego, której współtworzy się pozycja i kapitał społeczny.
a Twoje ciało osiągnie stan pełnego odprężenia Ale i marka spa się popularyzuje, jest
i relaksu [...] Kolejny etap naszej podróży, to krok dostępna dla coraz szerszej grupy społecznej.
w kierunku Egiptu, gdzie rytuał kąpieli kojarzy się A ci, których nie stać na pobyt w instytucie spa
z boską królową Kleopatrą, zażywającą relaksują- z basenem z przeciwprądem, mają do dyspozycji
cych i odżywczych, mlecznych kąpieli”. Przestrzeń substytuty spa – dziś kolorowe czasopisma podają
spa nie może być przeciętna; jeśli basen, to „wyło- przepisy, jak stworzyć przestrzeń „spa domowe-
żony szklaną mozaiką, z krystaliczną, ozonowaną go”. Tutaj wystarczy wanna, świece zapachowe,
wodą, przeciwprądem i prysznicem strumieniowym”, maseczka z tubki...
46 47