Ermeni sorununu her yönüyle ele alan bir sunum.

10. I – OSMANLILARA KADAR ERMENİLER

12. II – OSMANLI DÖNEMİNDE ERMENİLER

14. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA GÖREV YAPMIŞ ERMENİ BAKANLAR Agop Kazakyan Maliye Bakanı Gabriel Narodunciyan Dışişleri Bakanı Ohanes Sakız Paşa Hazine-i Hassa Bakanı

16. 1. ERMENİLERİN OSMANLI MÜZİĞİNE KATKILARI Hamparsum Limonciyan (1768-1839) Tatyos Efendi Hamparsum Notası

17. 2. ERMENİLERİN OSMANLI MİMARİSİNE KATKILARI Kirkor Balyan Nigogos Balyan Garabet Balyan Ortaköy Camii Dolmabahçe Sarayı Beylerbeyi Sarayı

20. E. 93 HARBİ ve DIŞ MÜDAHALELERİN ERMENİLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Dış müdahalelerin sonucunda Ermenilerde milliyetçilik duyguları artmıştır. Bu duygular önce özerklik sonra bağımsızlık taleplerine yol açmıştır. Bunun da üç sonucu olmuştur : 1. Ermeni siyasi partilerinin kurulması 2. Ermeni isyanları (1889-1909 arasında geçen 20 yılda 39 isyan vardır.) 3. Ermeni terörü

25. II. ABDÜLHAMİT’E KARŞI DÜZENLENEN YILDIZ SUİKASTİ

31. C. OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA ERMENİ NÜFUSU 1. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ÖNCE ERMENİ NÜFUSU - Marcel Léart, (Krikor Zohrab) Ermeni Patrikhanesi istatistiklerine göre 2.560.000 - Ermeni tarihçi K.J. Basmachian 2.380.000 - Paris Barış Konferansına katılan Ermeni heyeti 2.000.000 - Ermeni tarihçi Kevrok Aslan 1.800.000 - Fransız Sarı Kitap 1.555.000 - Encyclopedia Britannica 1.500.000 - Ludovic de Constenson 1.400.000 - H.F.B. Lynch 1.345.000 - Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı istatistikleri 1.295.000 - Annual Register (Londra) 1.056.000

34. ORTA VE DOĞU ANADOLU’DA ERMENİ NÜFUSU TOPLAM NÜFUS ERMENİ % Erzurum 1.002.931 168.032 16.75 Bitlis 644.690 205.540 31.88 Diyarbakır 780.831 92.247 11.81 Sivas 1.448.376 187.851 12.96 Mamüretülaziz 765.487 119.964 15.67 Van 379.781 138.967 36.59 Altı Vilayet Toplamı 5.022.096 912.601 18.17 Trabzon 1.135.186 40.675 3.58 Adana 555.294 77.934 14.03 6 Vilayet +Trabzon ve Adana 6.712.576 1.031.210 15.36 Osmanlı İmparatorluğu Toplamı 19.595.795 1.667.228 8.51

35. ALTI VİLAYET ERMENİ NÜFUSU

45. IV – BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA ERMENİ SORUNU

47. B . 1914-1921 YILLARINDA ERMENİ MEZALİMİ Belge no Tarih Yer Olayın Muhtevası Ölü 1 1914-2-21 Kars, Ardahan Ermeniler tarafından telef edilen erkeklerin sayısı. 30000 2 1916-5-8 Pasinler Sevk sırasında ölenlerin sayısı. 2000 1916-5-8 Tercan Köylere Ermeni saldırısı sonucu ölenlerin sayısı. 563 1916-5-8 Van, Tatvan Tatvan iskelesinde yapılan saldırıda ölenler. 1600 1915-5-9 Bitlis Hudud köylerine taaaruz sırasında ölenler. 40000 1916-5-8 Bitlis Kaçmaya çalışanlanlardan ölenler. 10000 1915-5-9 Bitlis Çeşitli köylerde ahalinin katli sonucu ölenler. 123 3 1915 Van Çeşitli yerlerde ahalinin katli sonucu ölenler. 44 1916-5-22 Van Dir nahiyesinde boğazlanarak öldürülen sübyanlar. 1000 1916-5-22 Köprüköy, Van Tamamen yok edilen Köprüköy'de ölenler. 200 1916-5-22 Van Rus ve Ermenilerin yaptıkları katliâmda ölenler. 15000 1916-5-22 Van Şamran mahallesinde katledilen erkekler. 8 1916-5-22 Van Ermenilerce yemeklerine zehir katılarak öldürülen Müslümanlar. 8000 1916-5-22 Van Hoşab'da telef edilen nüfus. 80000 1916-5-22 Van Ergel ve Atyan'da halkın imhası sonucu ölenler. 15000 4 1916-5-23 Of Taarruz edilerek öldürülen kadınlar. 5 5 1916-5-23 Trabzon Bazı köylerde yapılan katliâmda öldürülenler. 2086 1916-5-23 Van Seyl köyünde öldürülen Musevîler. 300 1916-5-11 Van Van ve köylerinde yapılan katliâmda öldürülenler. 44233 1916-5-11 Malazgird Malazgirt ve köylerindeki baskında öldürülenler. 20000 6 1916-6-11 Bitlis İşgal sırasında yapılan zulümde öldürülenler. 12 7 1916-4-1 Van, Reşadiye Aşnak karyesinde yapılan zulümde ölenler. 15 8 1916-6 Van, Abbasağa Abbasağa köyündekilere işkence. 14 1916-6 Edremid, Vastan Edremid'de yapılan kırımda öldürülenler. 15000

48. 9 1915-4 Bitlis Savur köyünde ahaliye yapılan zulümde ölenler. 29 1915-4 Muradiye Abaağa köyü halkının katli sırasında ölenler. 10000 10 1915-5 Van Hasanan aşiretinden zayi olanların sayısı. 20000 1915-2 Haskay Ermeni çeteleriyle çarpışmada ölenler. 200 1915-2 Dutak Köye saldırı sırasında ölenler. 3 1915 Bitlis Rus, Ermeni ve Kazak saldırısında öldürülenler. 16000 1916-5 Muş Köylere saldırıda öldürülenler. 500 11 1915-4 Van Köylere baskında öldürülenler. 120 1915 Van Bazı köy ahalisinden öldürülenler. 150 1916-5-25 Bayezid Bayezid'de imha edilenlerin sayısı. 14000 12 1915 Muş Ermeni çeteleri tarafından katledilen muhacirler. 800 1915-8 Müküs Tahliye esnasında katledilen ahali sayısı. 126 1916-6-7 Müküs Şeyhan Katledilen nüfusun sayısı. 121 1915-7 Muş Akçan Kuyuda bulunan cesetlerin sayısı. 19 1329 Muş Anak manastırı önünde şehit edilenlerin sayısı. 10 13 1915 Bitlis Hizan Uçum nahiyesi köylerinde yapılan katliâmda ölenler. 113 14 1915 Van Van ve civarında yapılan katliam 5.200 15 1916-8-14 Bitlis Köylerde yapılan katliâmda ölenler. 34 311 16 1916-6-6 Şatak Serir Köye saldırıda ölenler 45 1916-6-6 Şatak Ermeni saldırısında ölenler. 1150 17 1916-1-15 Terme Ermeni eşkiyasının saldırısında ölenler 9 18 1919-1-25 Kars Katledilen milletvekilli sayısı. 9 19 1919-1-21 Kilis Devriye gezerken katledilen Osmanlı askerleri. 2 20 1919-2-26 Adana, Pozantı Ahaliden katledilenlerin sayısı. 1 4 21 1919-5-18 Osmaniye Zor Telgraf Müdürü'nün katli. 1

49. 22 1919-6-13 Pasinler Isısar karyesi civarında katledilenlerin sayısı. 3 23 1919-6-3 Iğdır Abbaskulu aşiretinin köylerine saldırıda ölenler. 8 24 1919-7-7 Kars, Göle Ermeniler tarafından katledilenler. 9 25 1919-7-9 Kağızman Ermenilerle çarpışma sırasında ölenler. 6 26 1919-7-9 Kurudere Kurudere'ye saldırı sırasında ölenler. 8 27 1919-7-8 Mescidli Ermeni saldırısı sırasında ölenler. 4 4 1919-7-8 Gülyantepe Ermeni saldırısı sırasında ölenler. 10 28 1919-7-11 Mescidli Köylere taarruz sırasında ölenler. 35 20 29 1919-7-19 Bulaklı Köylere taarruz sırasında ölenler. 2 2 30 1919-7-24 Kars, Kağızman Şûra reisine ve ailesine yapılan saldırıda ölenler. 9 31 1919-7 Sarıkamış Antranik çetesinin köylere saldırısında ölenler. 803 32 1919-7 Sarıkamış Ricat sırasında Ermeniler tarafından öldürülenler. 695 33 1919/8 Muhtelif köyler Köylere yapılan Ermeni saldırılarda öldürülenler. 2502 34 1919-7-5 Kağızman İşkence ile öldürülenler. 4 1919 Tiknis, Ağadeve İşkence ve tecavüz ile öldürülenler. 5 1919-7-19 Pasinler Köy basarak öldürülenler. 2 2 1919 Nahçıvan Birçok köy basılmak suretiyle öldürülenler. 4.000 35 1919-7 Kurudere Baskınla katliâm sırasında öldürülenler. 8 1919-7-4 Akçakale Köy basılarak öldürülenler. 180 1919 Sarıkamış İmha ve idam ile öldürülenler. 9 1919 Sarıkamış Bomba ile ile öldürülenler. 2 36 1919-8-15 Erzurum Çeşitli şekilde yapılan işkencelerle öldürülenler. 153 1919-8-15 Erzurum Yakılarak, boğularak öldürülenler. 426 37 1918 İspir ve Bayburt İspir ve Bayburt kazalarında Ermenilerin yaptığı soykırım 150

50. 38 1919-9 Allahüekber Taarruz ve Yağma ile öldürülenler 3 39 1919-9-14 Sarıkamış Çatışma sırasında öldürülenler. 1 2 40 1919-11-11 Maraş Sokak çatışması sırasında öldürülenler. 2 2 41 1919-11 Adana Trenden atılarak öldürülenler. 4 1919-11-6 Ulukışla Gözleri oyularak öldürülenler. 7 42 1919-12-7 Adana Çatışma sırasında öldürülenler. 5 4 43 1920-1-22 Antep Saldırı ile öldürülenler. 2 1 44 1919-9 Ünye İşkence ile öldürülenler. 12 45 1920-2-28 Pozantı Esir Türk askerlerine baskın sırasında öldürülenler. 40 46 1920-2-10 Çıldır Makinalı tüfekle ile öldürülenler. 100 47 1920-3-9 Zaruşat Kurşuna dizilerek öldürülenler. 400 48 1920-2-2 Şuregel Kaçarken tipiden ve katledilerek öldürülenler. 1350 49 1338-3 Maraş Bomba, süngü ile öldürülenler. 4 4 50 1920-3-22 Şüregel, Zaruşat Çeşitli şekillerde öldürülenler. 2000

51. 51 1920-3-9 Zaruşat Süngü ve baltalarla öldürülenler. 120 1920-3-16 Kağızman Çeşitli şekillerde katledilerek öldürülenler. 15 720 52 1920-4-6 Gümrü Trenden indirilerek kurşun ile öldürülenler. 500 53 1920-4-28 Kars Silahla öldürülenler. 2 54 1920-5-5 Kars İşkence, silahlı saldırı, bombalama ile öldürülenler. 1774 55 1920-5-22 Kars Baskınla katledilerek öldürülenler. 10 56 1920-7-2 Kars, Erzurum Baskın ile, hicret edenlere saldırarak öldürülenler. 408 1920-7-2 Zengibasar Kaçarken suya atılarak öldürülenler. 1500 57 1920-7-27 Erzurum Baskın yoluyla öldürülenler. 69 58 1920-2-1 Zaruşat Katliâm ve suda boğularak öldürülenler. 2150 1920-5 Kars, Erzurum Çeşitli şekillerde katledilerek öldürülenler. 27 1920-8 Oltu Muhacirlere yapılan katliâm sonucu öldürülenler. 650 1920-8 Kars, Erzurum Ağaca bağlanıp boğularak öldürülenler. 18 59 1920-10-15 Bayburt 99 köyde yapılan katliâm neticesinde öldürülenler. 1387 60 1920-10-20 Göle Köylerde katliâm sonucu öldürülenler. 100 61 1920-10-17 Pasinler 30 köyde yapılan katliâm sonunda öldürülenler. 9287 62 1920-10-18 Tortum 64 köyde katliâm sonucu öldürülenler. 3700 63 1920-10-19 Erzurum Muhtelif mahallerde katliâm sonucu öldürülenler. 8439 64 1920-10-26 Kars civarı Değişik işkencelerle öldürülenler. 10693 65 1920-10-28 Aşkale Köylerde yapılan katliâm sonucu öldürülenler. 889 66 1919-1-6 Zaruşat Top saldırısı ve işkence ile öldürülenler. 86

52. 67 1920-12-1 Kosor Köylerde katliâm sonucu öldürülenler. 69 68 1920-12-3 Göle Süngülerle ve bomba ile öldürülenler. 508 69 1920-12-4 Kosor Köylerde katliâm sonucu öldürülenler. 122 70 1920-12-4 Kars, Zeytun Yakılarak ve çeşitli şekillerde öldürülenler. 28 71 1920-12-4 Sarıkamış 13 köyde katliâm sonucu öldürülenler. 1975 72 1920-12-6 Göle Köylerde katliâm neticesi öldürülenler. 194 73 1920-12-7 Kars, Digor Çeşitli köylerde yapılan katliâmlarda öldürülenler. 14620 74 1920-12-14 Sarıkamış 18 köyde yapılan katliâm sonucu öldürülenler. 5337 75 1920 Göle Kadın ve çocuklara saldırı sonucu öldürülenler. 600 1920 Kars Köylerde katliâm sonucu öldürülenler. 3945 76 1920 Haramivartan Köylerde katliâm sonucu öldürülenler. 138 77 1920 Nahçıvan Açlık, hastalık, soğuktan ve katl ile ölenler. 64408 78 1920-11-29 Zaruşat 55 köyde katliâm sonucu öldürülenler. 1026 79 1921-2 Zengibasar Kurşunlanarak öldürülenler. 3 18 80 1920 Nahçıvan Muhtelif köylerde katliâm ile öldürülenler. 63 5307 81 1920-2 Kars civarı Bir kaç köyde katliâm sonucu öldürülenler. 561 82 1920-12 Erivan İşkence ile öldürülenler. 192 83 1921 Karakilise 24 köyde felaket ve muhaceret yüzünden ölenler. 6000 84 1921-11-21 Pasinler Kaza ahalisine yapılan katliâm sonucu ölenler. 53 1921-11-21 Erzurum 39 köyde baskın yolu ile öldürülenler. 1215 85 1918 Hınıs Baskın yolu ile öldürülenler. 870 86 1918 Tercan Köylerde katliâm ile öldürülenler. 580 87 1921 Nahçıvan Kaçırılarak, işkence ile öldürülenler. 12 88 1921 Bayburt İşkence ile öldürülenler. 580 89 1921 Arpaçay Muhacirlere saldırı sonucu öldürülenler. 148 Toplam 518.105

54. 1. PARİS BARIŞ KONFERANSI’NDA ERMENİLERİN TOPRAK TALEPLERİ Paris Barış Konferansı’nda Boğos Nubar Paşa’nın talep ettiği topraklarda bulunan iller: Artvin, Kars, Rize, Trabzon, Giresun, Tokat, Sivas, İçel, Adan, Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Elazığ, Tunceli, Gümüşhane, Erzincan, Bayburt, Erzurum, Ağrı, Van, Diyarbakır, Batman, Siirt ve Muştur. Toplam 387.000 km 2 ’dir. Günümüz Türkiyesinin yarısına yakındır.

56. WİLSON ERMENİSTANI Sevr Antlaşması’na göre Ermenistan topraklarına günümüz illerinden 15 tanesi katılacaktır. Bu iller şunlardır: Van, Ağrı, Kars, Artvin, Erzurum, Bingöl, Muş, Bitlis, Siirt, Erzincan, Gümüşhane, Bayburt, Trabzon, Rize ve Sivas’ın bir bölümü.

60. V – LOZAN’DAN SONRA ERMENİ SORUNU

68. VI– ERMENİ TERÖRÜ ( Üçüncü Evre 1973- 1986 )

74. 5. ERMENİ TERÖRÜNÜN BİLANÇOSU Terör Eylemi Türü Türk diplomatların öldürülmesi 31 Güvenlik Güçleri memurların öldürülmesi 5 Sivillerin öldürülmesi 34 Tüm ölümler 70 Türk diplomatlarına suikast girişimi 41 Toplam yaralamalar 524 Rehin almalar 105 Bombalama girişimleri ve diğer olaylar 217

78. VII– ERMENİ SORUNUNUN SİYASALLAŞMASI

103. VIII – ERMENİ SORUNU VE TÜRKİYE

111. IX – TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİ