1. System Thinking (การคิดอยางเปนระบบ)
สุธีระ ประเสริฐสรรพ
คายพลังงาน ปตท.
26 พฤษภาคม 2554
หัวหิน

2. Teaching-Learning-Assessment
จะวัดผล
อยางไร
จะใชวิธีการ
เรียนการ
สอน
อยางไร
นักเรียน
ควรฝก
ทักษะ
อะไร?
เรื่องราวจากเรื่องราวจาก
โลกโลก
ภายนอกภายนอก//
ทองถิ่นทองถิ่น
รอยตอที่ขาดหาย
วัดผลที่ “วิชา”
วัดผลที่ทักษะ

3. การประเมินการเรียนรูวัดที่ทักษะระดับสูง
การคิดอยางมีวิจารณญาณ (critical thinking)
การใหเหตุผลเชิงวิเคราะห (analytic reasoning)
ความสามารถแกปญหา (problem solving)
ความสามารถสื่อสารดวยการเขียน (written communication)
CAE –[CLA] slide

4. การสอนใหรู (ในหอง) หรือใหเรียน (จากบริบท)

5. การเรียนจากเรื่องราว (บริบท)
(Critical thinking, Analytic Reasoning, and Problem Solving Skills)
• การประเมินขอมูลหลักฐาน (evaluation of evidence)
• การวิเคราะหและสังเคราะหขอมูลหลักฐาน (analysis and
synthesis of evidence)
• การประมวลเปนขอสรุป (drawing conclusion)
• การมองเห็นมุมมองและความหมายใหม (acknowledging
alternative explanations/viewpoints)
CAE –[CLA] slide

6. ทักษะใหมเกิดจาก...
• เปลี่ยนรูปแบบการสอน โดย
– เปลี่ยนเครื่องมือ/บทเรียน/วิธีการสอน
– เรียนจากโครงงาน (project-based learning)
– เรียนจากปญหา (problem-based learning)
– เรียนโดยกระบวนการสรางความรูสูปญญา (research-based learning process)
• เปาหมายคือ “สรางวิธีคิดอยางเปนระบบ (system thinking)”

7. ระบบ (system)
• ที่รวมขององคประกอบ (component) ที่ทํางานรวมกัน เพื่อเปาหมาย
เดียวกัน
• มีระบบซอนระบบหลายๆ ชั้นเสมอ
• รถยนตเปน system มีองคประกอบคือ เครื่องยนต กลไกบังคับ (ความเร็ว
หยุด เลี้ยว ฯลฯ) กลไกการทรงตัว ฯลฯ
– เครื่องยนตเปน system มีองคประกอบคือ การระบายความรอน ปอนเชื้อเพลิง
การจุดระเบิด การเคลื่อนที่ของลูกสูบ ฯลฯ
• การระบายความรอนเปน system มีองคประกอบคือ หมอน้ํา พัดลม ปม ฯลฯ
– หมอน้ําเปน system มีองคประกอบคือ ทอน้ํา ครีบ ฝาเติมน้ํา ฯลฯ
» ทอน้ําเปน system มีองคประกอบคือ ทองแดง อะลูมิเนียม ฯลฯ

8. การคิดเชิงระบบทําใหเขาใจภาพรวม
• การคิดเชิงระบบทําใหเห็นองครวมทั้งหมด (เห็นรถยนตทั้งคัน) พรอม
ทั้งเห็น
1. การทํางานของระบบยอยที่ประกอบเปนภาพรวม
– เห็นวาเครื่องยนตทํางานอะไรใหรถยนต
• เห็นวาการระบายความรอนทํางานอะไรใหเครื่องยนต
2. ความสําคัญ (อิทธิพล) ของระบบยอยที่มีตอระบบที่มันอยู
– เครื่องยนตสําคัญอยางไรกับรถยนต
• การระบายความรอนสําคัญอยางไรกับเครื่องยนต
สรุปการคิดเปนระบบคือ การเห็นภาพใหญและเขาใจ
องคประกอบยอยพรอมๆ กัน

9. ระบบทรัพยากร-คน-พลังงาน-นิเวศน
หมู
มูล
gasปุย
ของแข็ง
น้ํา
พลังงาน
ไฟฟา ความรอน
อาหาร
พืช
ที่ดินฟารม
คนงาน
ปลา
แพลงตอน
?
? ? ?
?
?
? ?

10. ระบบตองมีการปอนกลับ
• การปอนกลับ (feedback) เปนการตรวจสอบและควบคุมระบบ
• ระบบตองมี “คาที่ตองการ” มี “การตรวจวัดและสั่งการ (ปอนกลับ)” ให
กลไกรักษาใหระบบอยูในคาที่ตองการ เชน รักษาอุณหภูมิเครื่องยนต
ไมให over-heated
• ระบบจึงมีพฤติกรรมเหมือนมีชีวิต คือ มีความตองการ มีอายตนะ มีการ
ตอบสนอง (response)

11. พฤติกรรมการรินน้ําของคนเปน feedback loop system
ระดับที่ตองการ
sensor
ตัดสินใจ/สั่งการ
ถูกควบคุม
ในขณะที่คน
ควบคุมน้ํา น้ําก็
ควบคุมคน

12. ระบบที่ควบคุมแบบ “รักษาสภาพ”
-
ระดับน้ําที่ตองการ
ระดับน้ําปจจุบัน ระดับน้ําที่ตาง
ลูกลอยเปด
วาลว
น้ําเขาถัง
น้ําคุมวาลว
วาลวคุมน้ํา

13. ระบบที่ควบคุมแบบ “ไมหยุดยั้ง”
+ +
เครียด กินเหลา
+
จน

14. ระบบผสมทั้งไมหยุดยั้งและรักษาสภาพ
+
+
+
-
+
เกิด
เด็ก
วัยรุน
ผูใหญ
R
B
เรียก CLD (Casual Loop Diagram) เครื่องมือใหเขาใจ system thinking

15. การแปลความพฤติกรรมระบบ
• ปจจัยที่หัวและหางลูกศรเปนคํานาม
– ที่ไมมีความหมายทิศทางการเปลี่ยนแปลง เชน “ราคาน้ํามัน” ไมใช “น้ํามันขึ้น
ราคา”
• พิจารณาลูกศรที่ละเสน หากการเพิ่มขึ้น “คํานาม” ของหางลูกศรทําให
“คํานาม” ของหัวลูกศรมีการเปลี่ยนแปลงที่เพิ่มตาม ใหใสเครื่องหมาย +
หากเปลี่ยนในทิศตรงขามใหเปนเครื่องหมาย –
• Loop ที่มีเครื่องหมาย + ทั้งหมดจะเปน loop ประเภท “ไมหยุดยั้ง” (จน-
เครียด-กินเหลา-จน-เครียด-)
• Loop ที่เครื่องหมาย – เปนจํานวนคี่ จะเปนประเภท “รักษาสภาพ”

16. จงพิจารณาชนิดของวงจร
สารเคมี ผลผลิตขาว รายรับ
คุณภาพดิน
+ +
+
-
+B
R

17. วิธีการสราง CLD
• เลือกประเด็นที่ตองการเขาใจระบบ เชน “ระบบราคาหมู”
• ตั้งตนดวย “ราคาหมู” เปน “เหตุ” (หางลูกศร) แลวถามทุกคนวาถาราคา
หมูสูงขึ้น ทําใหเกิด “ผล” อะไรบาง (หัวลูกศร)
• ชวนใหคนตอบผลทั้งเพิ่มและลด เชน “รายรับคนเลี้ยงหมู (+)” “ปริมาณ
บริโภคเนื้อหมู (-)” และโดยไมจําเปนตองเกี่ยวกับหมูก็ได เชน “ปริมาณ
บริโภคเนื้อไก (+)”
• จากนั้นเอาผลมาเปนเหตุถามตอไปอีก

18. ราคาหมู
รายได
คนเลี้ยงหมู
ปริมาณบริโภคหมู
ปริมาณบริโภคไก
จํานวน
คนเลี้ยงหมู
ราคาอาหารสัตว
ราคาไก
จํานวน
คนเลี้ยงไก
ปริมาณหมู
ปริมาณไก
ราคาขาวโพด
คนปลูกขาวโพด ปุย
NGTaxiหนี้
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
B
B
B
B
B
B

19. มีวงจร “ไมหยุดยั้ง” หรือไม??

20. ราคาหมู
รายได
คนเลี้ยงหมู
ปริมาณบริโภคหมู
ปริมาณบริโภคไก
จํานวน
คนเลี้ยงหมู
ราคาอาหารสัตว
ราคาไก
จํานวน
คนเลี้ยงไก
ปริมาณหมู
ปริมาณไก
ราคาขาวโพด
คนปลูกขาวโพด ปุย
NGTaxiหนี้
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
R