2. DIGESTIVNI SISTEM
Uvod
– digestivni sistem čini digestivna cev i žlezde čiji se skreti izlivaju u nju (pljuvačne žlezde,
jetra i pankreas)
– digestivni trakt obezbeđuje organizam hranljivim materijama
Hranljive namirnice mogu se klasifikovati prema:
– poreklu: životinjske, biljne, mineralne
– hemijskoj prirodi: ugljeni hidrati, masti, proteine, soli, voda
– ulogama u organizmu: energetske materije, gradivne materije, regulatori metabolizma
3. DIGESTIVNI SISTEM- Systema digestorium
• Sistem za varenje čine:
- usna duplja
- ždrelo
- jednjak
- tanko crevo
- debelo crevo
- jetra i gušterača
4. Usna duplja (Cavitas oris)
• početni, prošireni deo kanala za varenje
• pridodati su joj zubi, jezik, pljuvačne žlezde,
nepčani krajnici
• čulo ukusa
• artikulacija i rezonancija glasa
• rima oris (usni otvor); isthmus faucicum
(ždrelno suženje- usni sprat ždrela)
• arcus dentalis maxillaris i arcus dentalis
mandibularis dele je na:
- vestibulum oris (predvorje usne duplje/trem)
- cavitas oris propria (prava usna duplja)
5. Vestibulum oris
• usne (labia oris)- labium superior, labium
inferior
• obraz (bucca)
• desni (gingiva)
• zubi (dentes)- kruna (corona dentis), vrat
(cervix dentis), koren (radix dentis),
šupljina zuba (cavitas dentis)
- prva denticija- mlečni zubi (dentes
decidui)- 20 zuba
- stalni zubi- dentes permanentes- ukupno
32 (8 sekutića, 4 očnjaka, 8 pretkutnjaka,
12 kutnjaka, od kojih 4 umnjaka)
6. Cavitas oris propria • krov usne duplje čine tvrdo i meko nepce
(palatum durum- prednje 2/3 i palatum molle-
zadnja 1/3)
• pod usne duplje- mišići usne prečage,
pljuvačne žlezde
• jezik (lingua)- leži na podu usne duplje, nalazi
se u njenom zadnjem delu i u potpunosti je
ispunjava
- gradja: sluzokoža, vezivni skelet, mišići
- corpus linguae, radix linguae (zadnja,
nepokretna trećina), sulcus terminalis linguae
- papillae linguales- na bočnoj i dorzalnoj strani
prve 2/3 jezika: papillae vallate, papillae foliate,
papillae fungiformes- sadrže gustativne
pupoljke (colliculi gustatorii)- čulo ukusa;
papillae filiformes- receptori za bol,
temperaturu, dodir
7. Pljuvačne žlezde- glenadulae oris
• male pljuvačne žlezde (glandulae labiales,
buccales, palatinae et linguales)
• velike pljuvačne žlezde- izdvojeni
parenhematozni organi od kojih polaze
izvodni kanali koji ih povezuju sa usnom
dupljom; parni organi
Glandula parotis- doušna žlezda
- nalazi se u parotidnoj loži; najveća
Glandula sublingualis- podjezična žlezda
- ispod sluzokože poda usne duplje
- plica sublingualis
Glandula submandibularis- podvilična žlezda
- u podviličnom predelu vrata, neposredno
ispod mišića poda usne duplje
8. Ždrelo- Pharynx
• mišićno- sluzokožni cevasti organ
• raskrsnica puteva za disanje i varenje
• dužina 15 cm, od baze lobanje do C6 gde se
nastavlja jednjakom
1. Pars nasalis pharyngis (epifarinks)
- tonsila pharyngealis
- ostium pharyngeum tubae auditivae
- tonsila tubaria
- hoane
2. Pars oralis pharyngis (orofarinks, bukofarinks)
3. Pars laryngea pharyngis (laringofarinks,
hipofarinks)
- aditus laryngis
- recessus piriformis- slivanje pljuvačke, strana
tela
9. Jednjak (Oesophagus)
• dužina 23-25 cm
• promer 2-3 cm
• nastavlja se na ždrelo u visini VII
vratnog pršljena
• pruža se kroz vrat i grudnu duplju
(kroz mediastinum posterius), prolazi
kroz dijafragmu (hiatus oesophageus)
i ulazi u trbušnu duplju
• tri dela jednjaka: pars cervicalis, pars
thoracica, pars abdominalis
10. Želudac (Gaster)
• prošireni deo sistema organa za
varenje
• dva zida, dve ivice (krivine), dva
otvora
• zidovi: prednji (paries anterior),
zadnji (pries posterior)
• ivice:desna ivica (mala krivina-
curvatura minor), leva ivica (velika
krivina-curvatura major)
• otvori: gornji- ostium cardiacum i
donji- ostium pyloricum
• corpus gastricum, fundus gastricum
et pars pylorica
11.
12. Tanko crevo- Intestinum tenue
• Duodenum (dvanaestopalačno crevo)
- pruža se od pilorusa do flexurae
duodenojejunalis, dužina 30 cm
- plicae circulares na unutrašnjoj površini
- papila duodeni major- mesto ulivanja ductus
choledocus-a i ductus pancreaticus-a
• Jejunum (prazno/tašto crevo)
• Ileum (usukano crevo)
- pokretni do tankog creva koji se pruža od
flexure duodenojejunalis do ostium ilelae
- dužine 5-6 m (proksimalne 2/5 čini Jejunum;
distalne 3/5 čini Ileum)
- intraperitonealni organi povezani sa zadnjim
zidom abdomena mesenteriumom
13. Debelo crevo- Intestinum crassum
• pruža se od ostium ilelae do analnog
otvora (anus), dužina 1,5 m
• sastoji se od:
1. Caecum (slepo crevo)
+ Apendix vermiformis (crvuljak)
2. Colon (sito crevo)- četiri dela
3. Rectum (zadnje crevo)
4. Canalis analis (čmarni kanal)
• Spoljašnja površina debelog creva
- haustrae coli- mehurasta ispupčenja
- taeniae coli- grupisana mišićna vlakna
- apendices omentales- masne resice
14. Jetra (hepar)
• dve strane i jedna obodna ivica
• gornja strana –facies diaphragmatica
• srpolikom vezom (ligamentum
falciforme) je podeljena na dva režnja,
levi i desni (lobus dexter et lobus
sinister)
• donja strana –facies visceralis
• na sredini se nalazi ulazno polje jetre-
porta hepatis (ulaze v. portae i a.
hepatica propria, izlaze ductus
hepaticus dexter et sinister)
15. • donja starna jetre je sa dva sagitalna žleba
podeljena na 4 režnja: desni, levi, četvrtasti
i repni
• margo inferior- donja ivica jetre
• a. hepatica propria- nutritivni krvni sud jetre
• v. portae- funkcionalni krvni sud jetre
• režnjevi jetre su izgradjeni od velikog broja
režnjića (lobuli hepatis)
• režnjići su izgradjeni od zrakasto
poredjanih ćelija jetre, hepatocita
16. • hepatociti stvaraju i luče žuč koja se
sistemom žučnih kanala odvodi u
duodenum
Ekstrahepatični žučni putevi:
• ductus hepaticus dexter +ductus hepaticus
sinister= ductus hepaticus communis
• ductus heapticus communis+ ductus
cysticus= ductus choledochus
• ductus choledochus+ductus pancreaticus
major= ampulla hepatopancreatica (otvara
se u nishodni deo duodenuma)
Vesica billiaris (žučna kesa)
Ductus cysticus (izvodni kanal žučne kese).
18. Pancreas- gušterača
• žlezda sa spoljašnjim i unutrašnjim lučenjem, pridodata organima za varenje
• sastoji se iz dva potpuno različita tipa žlezdanog tkiva
• pankreasni sok koji se uliva u duodenum- egzokrini deo
- acinus pancreatis/lobuli pancreatis/ductus pancreaticus+ ductus pancreaticus
accesorius
• Insulin i glukagon- hormoni koji se direktno izlivaju u krv i regulišu
metabolizam ugljenih hidrata- endokrini deo pankreasa
- Langrehansova ostrvca
20. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Kontrakcije digestivnog trakta se mogu podeliti na:
– Ritmičke - spontane, svaki deo digestivnog trakta ispoljava sebi svojstvenu frekvencu
nastanka spontanih ritmičkih kontrakcija - želudac 3x/min., duodenum 12x/min., ileum 8-
9x/min.
– Toničke - promenljivog intenziteta, kontinuirane i traju od nekoliko minuta do nekoliko
sati
• Duž digestivne cevi javljaju se dve vrste pokreta:
– Peristaltički pokreti i pokreti mešanja
• Pokreti potiskivanja, propulzivni ili peristaltički - peristaltika je urođena odlika svih cevastih
organa (crevo, ž. putevi, mokraćni putevi...)
• Peristaltički talas se širi i prema oralnom i prema analnom kraju creva, stim da ka oralnom se
gubi posle svega nekoliko centimetara, a prema analnom se nastavlja jer je potpomognut
"receptivnom relaksacijom" distalnih delova, što usmerava kretanje hrane ka analnom kraju
21. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Pokreti potiskivanja
– za peristaltičke pokrete neophodno je funkcionisanje mienteričkog
nervnog pleksusa
– parasimpatikus ima stimulišuće, a simpatikus inhibišuće dejstvo na
peristaltiku
• Pokreti mešanja
– omogućavaju mešanje digestivnih enzima sa crevnim sadržajem, kao i da
produkti varenje dođu u kontakt sa crevnim epitelom
22. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Digestivni trakt ima svoj specifični nervni sistem koji čine:
– Mienterički (Auerbahov) pleksus - između dva mišićna sloja
– Submukozni (Meisnerov) pleksus
• Digestivna cev ima obilnu sekreciju, sekreti koji se izlivaju imaju ulogu u:
– oblaganju hrane i sluznice zida digestivne cevi - mukus, sluz - olakšava
prolazak hrane, štiti epitel, spaja deliće hrane - važno u formiranju stolice
– razlaganju (digestiji, varenju) hranljivih supstanci - enzimi - stvaraju se u samom
zidu digestivne cevi ili se sekretuju iz pridruženih sekretornih žlezda (pljuvačne,
jetra, pankreas)
24. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Regulacija sekrecije:
– Lokalna - usled kontakta hrane sa epitelom i nadražaja enteričkog pleksusa
– Nervna - parasimpatikus povećava, a simpatikus smanjuje sekreciju
– Humoralna - posredstvom hormona koje luči sluznica digestivnog trakta u dodiru sa
hranom; ovi hormonalni uticaji su posebno važni za sekreciju želuca i pankreasa, kao i
izlučivanje žuči iz žučne kesice
25. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Centri za glad i sitost nalaze se u hipotalamusu, unošenje hrane u digestivni trakt
regulisano je višom nervnom delatnošću odnosno osećajem sitosti i gladi
• smanjenje ili gubitak osećaja za glad naziva se anoreksija, dok se preteran osećaj
gladi naziva bulimija
Varenje u usnoj duplji
– hrana u usnoj duplji podleže hemijskoj i mehaničkoj obradi - mehanička obrada
podrazumeva natapanje hrane pljuvačkom i proces žvakanja, dok hemijska
obrada se odnosi na razlaganje skroba do maltoze pod dejstvom enzima
ptijalina
26. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Proces prelaska hrane iz usne duplje kroz ždrelo i jednjak do želuca zove se
gutanje i odvija se u tri faze:
– Bukalna faza - voljno, potiskivanje bolusa hrane jezikom prema ždrelu
– Faringealna faza - nevoljna, bolus se iz ždrela potiskuje u jednjak - otvaranje gornjeg
ezofagelanog sfinktera + refleksi koji štite ulazak hrane u disajne puteve
– Ezofagealna faza - nevoljna, bolus se pomera duž jednjaka do želuca - otvaranje donjeg
ezofagelanog sfinketra
– centar za gutanje nalazi se u produženoj moždini, gutanje kontrolišu IX, X, XII i delimično
V kranijalni nerv
27. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Pljuvačka
– važna u formiranju bolusa, to je mešoviti (serozno-mukozni) sekret koga luče pljuvačne
žlezde (parotidne, submandibularne, sublingvalne, kao i manje bukalne)
– bistra, bez boje, ukusa i mirisa, blago alkalna (pH 7,4) luči se neprestano, promenljivog
sastava i količine u zavisnosti od hrane, u bazalnim uslovima oko 800-1500ml/dan
– Sekrecija se odvija u tri faze:
• Cefalična, uslovno-refleksna - pri pomisli na hranu, pri mirisanju ili posmatranju hrane
• Bukalna - usled gustativnih nadražaja
• Gastrointestinalna - kao posledica reakcije na dospelu hranu u niže partije GIT-a
28. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Uloge pljuvačke
– olakšava govor, žvakanje, gutanje, oblaže i štiti zid usne duplje, održava
vlažnost, oblaže delove hrane stvarajući bolus
– deluje baktericidno zahvaljujući proteolitičkom enzimu lizozimu, kao i sadržaju
tiocijanatnog jona
– uloga u varenju se ostvaruje delovanjem amilolitičkog enzima ptijalina (amilaze)
koji hidrolizuje skrob i glikogen razlažući ih do maltoze; za dejstvo ptijalina
neophodna je bazna sredina; ptijalin je aktivan i u želucu sve dok hrana ne bude
prožeta sa HCl, kada se inaktiviše zbog niskog pH
– nadražaj parasimpatikusa ima za posledicu lučenje obilne, žitke "parasimpatičke"
pljuvačke i obrnuto stimulacija simpatikusa izaziva sekreciju oskudne, viskozne
pljuvačke bogate mucinom - "simpatička" pljuvačka
29. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Varenje u jednjaku
– hrana se vrlo kratko zadržava u jednjaku zahvaljujući peristaltičkom talasu iz farinksa i sili
zemljine teže, čemu dorpinosi i mukus koji se luči u jednjaku
30. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Varenje u želucu
– hrana se u želucu zadržava duže vreme gde podleže mehaničkoj i hemijskoj obradi i promeni
– mehaničke promene se zbivaju pod uticajem želudačnih pokreta, a hemijske delovanjem
želudačnog soka
– Motorne funkcije želuca:
1. Deponovanje hrane: želudac služi kao rezervoar hrane, dospela hrana se pravilno
raspoređuje - ona koja je ranije uneta smešta se uz zidove želuca gde je u direktnom
kontaktu sa sekretima želudačnih žlezda
- zid želuca je veoma rastegljiv zahvaljujući stres relaksaciji glatkih mišića, a zapremina se
može povećati do granice od 1,5l
2. Mešanje i potiskivanje hrane
31. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Mešanje i potiskivanje hrane
– spontane ritmičke kontrakcije zida želuca tzv. "spori talasi" dovode do mešanja
hrane sa želudačnim sokom i blagog potiskivanja prema antrumu
– želudačni sadržaj pomešan sa želudačnim sekretima naziva se himus
– himus se kroz pilorus potiskuje u dvanaestopalačno crevo što se ostvaruje
uglavnom snažnim kontrakcijama antruma - "pilorusna pumpa"
– rastezanje zida želuca aktiviše vagusne i lokalne mienteričke nervne reflekse koji
aktivišu pilorusnu pumpu i neznatno relaksiraju pilorusni sfinkter, pored
navedenog, važna je i stimulišuća uloga gastrina
33. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Lučenje u želucu
– dnevno se prosečno izluči 1000-2500ml želudačnog soka, bezbojna tečnost
izuzetno kisele reakcije pH 1,5-2, a pre uzimanja hrane pH iznosi 2-4
– HCl
• pH 0,8-1,5, aktiviše pepsin, priprema belančevine za dejstvo pepsina, ima
baktericidno dejstvo, omogućava da se Fe pretvori u dvovalentni oblik
pogodniji za apsorpciju (hipohromna anemija kod nedostatka HCl)
– Pepsin
• proteolitički enzim luči se u neaktivnom stanju kao proenzim pepsinogen koji
se aktiviše u kiseloj sredini
– Himozin
• nalazi se kratko po rođenju, dovodi do zgrušavanja krvi
34. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Lučenje u želucu
– Lipaza želudačnog soka
• da bi lipaza delovala masti moraju da budu emulgovane što se dešava u tankom crevu pod
dejstvom žuči, a u želucu se razlažu samo masti mleka i žumance
– Unutrašnji faktor
• neophodan je za resorpciju vitamina B12 u terminalnom ileumu
– Mukus
• štiti želudačnu sluznicu od dejstva HCl i pespina
– Količina izlučenog soka zavisi od vrste unete hrane; sekrecija je regulisana nervnim i
humoralnim putem
– Nervna regulacija ostvaruje se preko vagusa (acetilholin), dok su najvažniji humoralni faktori
gastrin i histamin
35. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Želudačna sekrecija može se podeliti na tri faze:
– Cefalična faza
• pre unošenja hrane, odgovorna za veći deo sekrecije
– Gastrična faza
• sekretogogne supstance iz hrane stimulišu lučenje gastrina, sekreciju stimulišu i
acetilholin i histamin, luči se HCl i ubrzava motorika
• acetilholin, gastrin i histamin se potenciraju u svom dejstvu
• najjače sekretogoge su: alkohol, kafa, začini, esktrakti mesa, hladna pića
– Intestinalna faza
• kao reakcija na hranu koja je stigla u duodenum, uglavnom na produkte razgradnje
proteina, a sekreciju želudačnog soka izaziva enterogastrin
• Lučenje želudačnog soka automatski se prekida kada kiselost padne ispod pH3 – autonomni
zaštitni mehanizam
36. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Varenje u tankom crevu
– pokreti mešanja
• segmentne kontrakcije, odgovor na rastezanje zida himusom, frekvence oko
12 / min., imaju značajnu ulogu u resorpciji, ali i potiskivanju hrane
– pokreti potiskivanja
• potrebno je 3-5h da himus od duodenuma stigne do ileocekalne valvule
38. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Lučenje u tankom crevu
– sluzokoža tankog creva ima dve vrste žlezda:
• Brunnerove žlezde
– lokalizovane u duodenumu, luče veliku količinu sluzi koja štiti sluzokožu od
peptičkog delovanja himusa
• Liberkinijeve žlezde
– luče vodenasti sekret sličan ECT
– Za 24h se izluči 3-4l crevnog soka alkalne reakcije (pH7-8,5)
– zahvaljujući obilnoj sekreciji ovih žlezda kao i pankreasa i jetre sekret tankog creva je
bogat bikarbonatima i ima baznu reakciju
39. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Lučenje u tankom crevu
– u početnom delu tankog creva duodenumu izlivaju se kanali pankreasa i jetre,
ove žlezde obezbeđuju većinu enzima potrebnih za varenje, bikarbnonate koji
neutrališu kiselost himusa i žučne soli neophodne za emulgovanje masti i
stvaranje micela
– sam crevni sok ne sadrži enzime, enzime luče i oni se nalaze u epitelnim
ćelijama sluznice (peptidaze, saharaza, maltaza, izomaltaza, laktaza, crevna
lipaza) i vrše konačnu digestiju UH (na monosaharide), proteina (aminokiseline),
masti (MK, monogliceridi...)
40. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Apsorpcija u tankom crevu
– na crevnom zidu pristni su nabori koji prodiru i u lumen – Kerkingovi nabori; na njima se
nalaze milioni crevnih resica (villi intestinales) koje su izgrađene od epitelnih ćelija -
enterocita, a na svakoj epitelnoj ćeliji nalazi se četkasta prevlaka – mikroresica
– ukupna resorptivna površina tankog creva iznosi oko 250m2
– u unutrašnjosti svake resice nalazi se pored krvnih kapilara i limfni sinus koji omogućava
laku apsorpciju masti; u zidovima resica nalaze se glatki mišići koji svojim kontrakcijama
dovode do skraćivanja i opružanja resica, ovi aktivni pokreti i njihovo neprestano gibanje
imaju značajnu ulogu u apsorpciji crevnog sadržaja
– na ovaj način se stvoreni prosti i rastvorljivi oblici hranljivih materija preko enterocita
crevnih resica apsorbuju u portni krvotok i limfu
43. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Varenje u debelom crevu
– u debelom crevu odvijaju se procesi:
• Pokreti mešanja - haustracije
– omogućavaju adekvatnu apsorpciju vode i elektrolita
• Potiskivanje sadržaja - "masovni" pokret
– jedanput ili dvaput dnevno, započinju u transverzalnom kolonu i od njega
se šire distalno put rektuma
• nesvareni ostaci hrane čine fekalnu masu, njenim potiskivanjem u rektum
nastaje potreba za defekacijom
44. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Defekacija
– u osnovi je voljna radnja od 2. godine života, ali joj prethode refleksne radnje
– više od 2 defekacije za 12h naziva se dijareja i odnosi se ne na konzistenciju već
na učestalost stolica
– bakterije čine normalnu floru debelog creva, kao i završnih delova tankog creva
– njihovo prisustvo je neophodno za konačni raspad nesvarljivih delova hrane
– prisustvo koli bakterija omogućava stvaranje vitamina K (posebno značajno jer je
unos hranom nedovoljan) i folne kiseline - B11
45. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Lučenje u debelom crevu
– sluz je jedini važan sekret u debelog creva, ima ulogu u zaštiti sluznice (mehanička,
hemijska, bakterijska) i u slepljivanju delova nesvarene hrane tj. formiranju fekalnih
masa
– debelo crevo ima malu ulogu u varenju, osnovne funkcije su: apsorpcija vode i
elektrolita i deponovanje fekalnih masa do njihovog izbacivanja
• Uloga pankreasa u varenju
– Pankreas ima egzokrini i endokrini deo; endokrini deo luči hormone insulin i
glukagon, dok egzokrini luči pankreasni sok koje se kroz pankreasni kanal preko
Odijevog sfinktera izlučuje u duodenum
47. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Lučenje žuči i motorna funkcija žučne kese
– žuč se stvara u hepatocitima, izlučuje se u žučne kanaliće, a zatim žučnim putevima u
duodenum kroz Odijev sfinkter, ili se duktusom cistikusom uliva u žučnu kesicu koja služi
kao rezervoar
– žuč je neutralan ili lako bazan vodeni rastvor u kome se nalaze žučne soli, holesterol,
žučni pigmenti, fosfolipidi, elektroliti...žuč iz jetre je zlatnožute boje zbog prisustva
bilirubina, dok je iz žučne kesice mrkozelene zbog biliverdina, a koja je i koncentrovanija
(4-10 puta)
48. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Lučenje žuči i motorna funkcija žučne kese
– žučne soli nastaju u hepatocitima iz žučnih kiselina (primarne žučne kiseline su
holna i henodeoksiholna koje se u hepatocitima vezuju sa aminokiselinama
taurinom i glicinom gradeći konjugovne žučne kiseline) koje se stvaraju od
holesterola, njihova najvažnija uloga jeste u emulgovanju triglicerida uz
formiranje micela, čime se omogućava apsorpcija masti kao i liposolubilnih
vitamina (A, D, E, i K)
– Žuč je i glavni put za izlučivanje žučnih pigmenata (konjugovani bilirubin) i
holesterola kao i nekih hormona
– Žučne soli vrše aktivaciju lipolitičkih i proteolitičkih enzima pankreasa i
creva
50. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Varenje i apsorpcija u digestivnom traktu
– varenjem se sastojci hrane fizičkim i hemijskim uticajima razlažu na proste i rastvorljive
oblike pogodne za apsorpciju
– Ugljeni hidrati do glikoze, fruktoze i galaktoze
– Masti do glicerola i masnih kiselina
– Belančevine do aminokiselina
– Voda i soli prolaze kroz GIT bez promena
51. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• Varenje i apsorpcija u digestivnom traktu
– stvoreni prosti i rastvorljivi oblici se iz lumena creva preko apsorptivnih ćelija -
enterocita crevnih resica tankog creva apsorbuju u portni krvotok i limfu
– tako je tanko crevo glavno mesto i digestije i apsorpcije
– u želucu se apsorbuje alkohol, neki toksini, kao i glukoza ako je u koncentraciji
preko 10%
– u debelom crevu apsorbuju se voda i elektroliti
52. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Pregled funkcija jetre
– nalazi se na putu između digestivnog trakta i sistemske cirkulacije - "centalna
laboratorija tela" i najveći je parenhimatozni organ
– pri njenom poremećaju, dolazi do opšteg metaboličkog poremećaja i disfunkcije drugih
organa - bubrega, slezine, nervnog sistema
– jetra je izložena dejstvu mnogobrojnih endogenih i egzogenih patogenih činilaca, tako da
nema patološkog stanja drugih organa koje nema reperkusije i na jetru
54. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Pregled funkcija jetre
• vaskularna uloga u deponovanju i filtriranju krvi
• metabolička uloga
• sekretorna i ekskretorna u formiranju žuči
– u jetri se stvara 15-20% celokupne limfe; krv u sinusoidima jetre potiče iz portne
vene (1100ml) i hepatičnih arterija (350ml), a zatim v. hepaticom odlazi u donju
šuplju venu (v. cava inferior)
– Jetra je veoma rastegljiva i služi kao rezervoar krvi u periodima velikog priliva, a
distribuira dodatnu količinu krvi kod smanjenog krvnog volumena;
– količina krvi koja se nalazi u jetri je 500ml
55. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
– Uloga u čišćenju krvi
• krv koja potiče iz intestinalnih kapilara sadrži veliki broj bakterija, prolaskom kroz
sinusoidne kapilare Kupferove ćelije ih fagoticuju i uništavaju
Metaboličke funkcije jetre
– Metabolizam ugljenih hidrata
• Najveći depo glikoze u obliku glikogena je u jetri 5-8% ukupne mase, a u mišićima
iznosi 1-3%
• Konverzija monosaharida (glukoza) u jedinjenja velike molekulske mase (glikogen),
omogućava skladištenje znatnih količina UH bez značajnije promene osmotskog
pritiska u ćeliji
56. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
– Metabolizam uglenih hidrata
– Glikogenoliza predstavlja cepanje glikogena u ćeliji do glukoze i njeno oslobađanje u
sistemsku cirkulaciju, ovo se odvija pod uticajem adrenalina (srž nadbubrega) i
glukagona (alfa ćelije pankreasa)
– Glukoneogeneza proces stvaranja glukoze iz aminokiselina i glicerola, najvažniju ulogu
u ovom procesu ima kortizol, hormon kore nadbubrežne žlezde
– Zbog svoje uloge u održavanju koncentracije glukoze u fiziološkim granicama (3,5 - 6,0
mmol/l) jetra se naziva "glukozni pufer" - posle obroka dejstvom insulina stimuliše se
deponovanje i stvaranje glikogena; tokom fizičke aktivnosti zbog glikolize smanjuje se
nivo glukoze u krvi, simpatikus, kateholamini, glukagon tada stimulišu glikogenolizu, a
glikokortikoidi glikoneogenezu čime se povećava koncentracija glukoze u krvi
57. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Metabolizam proteina
– Deaminacija aminokiselina, uklanjanje ili pretvaranje u UH ili masti
– Uklanjanje amonijaka iz telesnih tečnosti procesom sinteze ureje (ornitinski ciklus)
– Sinteza proteina plazme, 90% se stvara u jetri sem gama globulina koje sintetišu plazma
ćelije (B limfociti)
– Interkonverzija proteina
– Sposobnost sinteze neesencijalnih aminokiselina
58. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Metabolizam masti
– razgrađuje maskne kiseline na manja jedinjenja koja se mogu koristiti za E
– sintetiše trigliceride, uglavnom iz ugljenih hidrata, ređe proteina
– sinetiše holesterol i fosfolipide
– pretvara zasićene masne kiseline u nezasićene koje su strukturni elementi ćelija
– Holesterol može da se apsorbuje iz GIT-a ili da se sintetiše iz acetil-koenzim A, ima ulogu
u stvaranju žučnih kiselina i steroidnih hormona
59. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Detoksikaciona uloga jetre
– odbrambena uloga vezana je za makrofage - Kupferove ćelije
– detoksikaciona uloga ogleda se u nizu reakcija kojima se toksična
jedinjenja razgrađuju ili vezuju sa nekim hidrosolubilnim materijama ili
inkorporiraju u netoksična jedinjenja
– cilj ovih biotransformacija je da se nepolarna jedinjenja nerastvorljiva u vodi
metabolišu u jetri i pretvore u rastvorljiva
60. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
Svi detoksikacioni procesi u jetri, odnosno procesi biotransformacije organskih jedinjenja mogu
se klasifikovati na sledeći način:
– Nesintetski procesi (oksidacija, redukcija, hidroliza)
– Sintetski procesi (konjugacija)
– lipofilne supstance postaju rastvorljive u vodi i farmakološki neaktivne, pa se putem žuči
ili urina izlučuju iz organizma
– Jetra je glavno mesto metabolizma alkohola preko dva puta:
• 90% etanola se pretvara u acetaldehid pod uticajem alkoholndehidrogenaze, a zatim
u acetat uz pomoć aldehid dehidrogenaze
• srugi put koristi citohrom P450 i nastaje acetaldehid koji se oksidiše u acetat
61. FIZIOLOGIJA DIGESTIVNOG SISTEMA
• kod fetusa jetra je glavni hematopoetski organ, kod odraslih se u jetri deponuju faktori
hematopoeze, Fe++, B12...
• jetra ima važnu ulogu u koagulaciju zahvaljujući sintezi faktora: fibrinogen, protrombin,
faktor V, VII, VIII, IX, X, XII, XIII, plazminogen
• u jetri se inaktiviše većina hormona, a zatim izlučuju putem žuči (estrogen,
progesteron) ili urina (kortikosteroidi)
• liposolubilni vitamini se apsorbuju sa lipidima, najveća količina deponovanog vitamina A
nalazi se u jetri (10 meseci), D vitamin (3-4 meseca), B12 (nekoliko godina)
• jetra je zbog intenzivnih metaboličkih procesa "najtopliji" organ u kojem se produkuje
znatna količina toplotne E, na taj način jetra ima značajnu ulogu i u termoregulaciji
