1. Gjergj Fishta dhe “Lahuta e Malecis”

2. Thenie per “Lahuten e Malcise”
“Lahuta e At Fishtes shfaq ndjesite me te
thella dhe karakteristikat me te
kristlizuara,qe I ruajten raca shqipetare
perms shekujve plote
shtrengata…Shqiperia e tere perfshihet e
dehur nen vargjet e kesaj Lahute e cila
behete prone kombetare,mish e
gjak,ndjenje e mendim I perbashket”
Sterios Spasse
“Shkembi I tokes dhe shkembi I shpirtit
shqipetar,ky eshte sit e thesha
“monopolitetit”gjenetik I artit te
Fishtes,keshtu do t’I thesha me dy
krahasime paralele gjithe poezise qe na
ka falur ky vigan I kombit:ne te cilen
duket sikur kendo nose lufton vendi dhe
jo fjala dhe e cila duket sikur eshte
mberthyer ose shperthyer prej tokes dhe
jo prej fjales”
Lasgush Poradeci
Kombetare Lahuta e Malcis e Fishtes
me epiqendren active te Lidhjes se
Prizerenit dhe te pavarsise
shqipetare,e vene ne retrospektiven
pellazgo-ilire-shqipetare e bejne nje
epope modern te civilizimit
shqipetare dhe evroperendimore”
Ibrahim Rugova
“Qe ne hapat e pare,kur nisi te
shfaqej emir I Gjergj Fishtes
ne letrat shqipe,terhoqi
vemendeje timbre original I
zerit te tij poetik”
Ndue Zef Toma

3. Gjergj Fishta
Gjergj Fishta (†1871 - 1940) lindi në fshatin Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871 i biri i
Ndokë Simon Ndocit dhe i Prendes të Lazer Kacit prej Kotrri me emrin Zekë/Zef
Ndoci mbas tre vëllezërve dhe një motre. Familja e tij u shpërngul nga Domgjoni
i Mirditës. Teolog, shkrimtar (poet e prozator), historian, pedagog, filozof, piktor (jo
profesionist) mendohet të ketë mbi 20 piktura,deputet dhe mbrojtës i Shqipërisë në
arenën ndërkombëtare. Është shqiptari i parë i kandiduar për çmimin Nobel.
Titujt e veprave:
Mirnjohjet
1-Urdhrin "Nderi i
Kombit" Shqipëri, 2002
1-Lahuta e Malcíse - poemë (Zarë, 1925
2-Anzat e Parnasit - satirë (Sarajevë, 1907)
2-Medalja e Artë e Lidhjes së
Prizrenit Kosovë
3-Pika voese, më vonë ribotuar si Vallja e
Parrizit (Zarë, 1909)
3- Kurorë Argjëndi, nga Klubi "Gjuha
shqipe" i Shkodrës (1911).
4-Shqyptari i gjytetnuem - melodramë (1911)
4- Dekorata Mearif, nga Mbretëria Turke
(1912).
5-Shqyptarja e gjytetnueme - melodramë
6-Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t (1912)
5- Dekorata Ritterkreuz, nga Mbretëria e
Austrisë (1912).
7-Hylli i Dritës - revistë (1913), themelues.
6- Penë floriri, nga qyteti i Beratit (1913).
8-Juda Makabé - tragjedi (1914)
7- Medaglia di Benemerenza, nga Papa
Piu XI (1925).
9-Gomari i Babatasit (Shkodër, 1923)
10-Mrizi i Zânavet (Shkodër, 1924)
11-Sh. Luigji Gonzaga, (Shkodër 1927)
12-Lahuta e Malcís - botimi komplet (1937)
13-Jerina ase mbretnesha e luleve, (Shkodër, 1941)
8- Lector Jubilatus, nga Paria e Urdhnit
françeskan (1929).
9- Dekorata Phoenix, nga Greqia (1931).

4. I formuar në periudhën e Rilindjes sonë kombëtare, poeti ynë Gjergj Fishta është një nga vazhduesit më
autentikë dhe të drejtpërdrejtë të saj, shprehës i idealeve atdhetare dhe demokratike në kushtet e reja
që u krijuan në shekullin e njëzetë.Mënyrat e pasqyrimit të jetës, në krijimtarinë e tij, janë vazhdim i
natyrshëm i teknikës letrare të Rilindjes, ku mbizotëron romantizmi, realizmi dhe klasicizmi.Deri më 1899
Fishta shkruan me alfabetin shqip të françeskanëve. Në janar të atj viti ai bëhet bashkthemelues dhe
pjestar aktiv i shoqërisë "Bashkimi", të cilën e drejtoi poeti atdhetar Preng Doçi. Me alfabetin e kësaj
shoqërie u botuan edhe krijimet e Fishtës të kësaj periudhe. Më 1902 emërohet drejtor i shkollës
françeskane në Shkodër gjer atëherë e drejtuar nga klerikë të huaj. Menjëherë ai fut gjuhën shqipe si
gjuhë mësimi në këtë shkollë. Arrin të botojë këngët e para të "Lahutës së Malësisë", kryevepër e
poezisë epike shqiptare, më 1904. Më 1907 boton përmbledhjen satirike "Anzat e Parnasit", më 1909
përmbledhjen lirike "Pika voëset" më 1913 "Mrizi i Zanave".
Shpejt Fishta u afirmua si poet dhe si atdhetar. Më 1908 ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit si
përfaqësues i shoqërisë "Bashkimi". U zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punën e Komisionit të
Alfabetit.Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë ai e kishte pritur me entuziazëm të veçantë, por Luftën
Ballkanike dhe Konferencën e Ambasadorëve me një brengë të madhe. Shkodra, qyteti i tij, të cilin
kërkonte ta aneksonte Mali i Zi, ishte në duart e fuqive ndërkombëtare. Brenga dhe entuziazmi duken në
poezitë, por edhe në shkrimet publiçistike që boton në revistën "Hylli i dritës", revistë letrare-kulturore, të
cilën e themeloi në tetor 1913 dhe u bë drejtor i saj. Nën pushtimin austriak boton gazetën "Posta e
Shypnisë" (1916-1917), më 1916 themelon, bashkë me Luigj Gurakuqin, Komisinë letrare që kishte për
qëllim krijimin e gjuhës letrare kombëtare.Mbarimi i Luftës së Parë Botërore përkon me pjekurinë e plotë
të personalitetit të Fishtës si poet, si intelektual, si politikan atdhetar. Nga fillimi i prillit 1919 dhe gjatë vitit
1920 është sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Në dhjetor
1920 zgjidhet deputet i Shkodrës. Në prill 1921, në mbledhjen e parë të parlamentit shqiptar zgjidhet
nënkryetar. Si nënkryetar i Parlamentit kreu veprimtari të dënduara politike. Merr pjesë në Revolucionin
e Qershorit 1924. Përndiqet pas rikthimit të Zogut në Shqipëri. Vitet 1925 e 1926 i kalon në Itali.
Ndërkohë, krijon, boton e riboton pareshtur. Të kësaj kohe janë edhe pjesa më e madhe e dramave,
dramave lirike, tragjedive etj. Pas kthimit në Shqipëri nis etapa e fundit e krijimtarisë së Fishtës. Kësaj
etape i vë vulën përfundimi e botimi i plotë i "Lahutës së Malësisë", (1937).Për veprimtarinë poetike,
arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime të ndryshme. Më 1931 Greqia i jep dekoratën
"Foenix". Më 1939 Italia e bën anëtar të Akademisë së saj.Vdiq në Shkodër më 30 dhjetor 1940.

5. Gjergj Fishta Dramaturg e regjisor
Gjergj Fishta në botën e teatrit përbën një befasi krijuese. Një varg dramash, shkruar dhe vënë në skenë
kryesisht në vitet e para Luftës së Dytë Botërore edhe janë mbledhur e janë botuar ne vitin 2007 nga shtëpia
botuese "Naim Frashëri". Në të përfshihen "Shna Ndou i Padues", "Shqiptari i qytetnuem", "Juda Makabe",
"Barinjtë e Betlehemit", "Hajrija" dhe "Shqiptarja e qytetnueme". Gjergj Fishta i është kushtuar teatrit, nisur
fillimisht nga qëllime të dukshme didaktike, religjoze e kombëtare. Më pas përkushtimi i tij për teatrin ka
marrë tërë vëmendjen e merituar artisike, duke na lënë pjesë të tillë, si tragjedia "Juda Makabe" e vënë në
skenë më 1916 dhe botuar në 1920, e cila për nga vlerat ideoartistike është padyshim vepra më e arrirë e
dramaturgjisë shqiptare, së paku deri në vitet e para të pas Luftës së Dytë Botërore. Ajo u vu në skenë për herë
të fundit me 28 nëntor 1945. Kur gjykojmë për veprën dramatike të Fishtës duhet ditur se letërsia dramatike
zhvillohej kur nuk kishte qoftë edhe një trupë apo bërthamë të vetme teatrore profesioniste as në një qytet si
Shkodra, që për atë kohë ishte kryeqendra kulturore e Shqipërisë. Shfaqjet e teatrit amator në atë qytet
jepeshin në mjediset e kishave, në korridoret e kolegjeve fetare, që ishin të ndara veç për djemtë e veç për
vajzat. Kështu mund të kuptohet pse Fishta shkruan pjesë dramatike të përshtatura veç për djemtë e veç për
vajzat. "Shqyptari i qytetnuem" vënë në skenë më 1911 dhe "Shqyptarja e qytetnueme", vënë në skenë në vitin
1929, janë një shembull i qartë. Vepra e parë do të luhej në kolegjin françeskan të djemve, sikurse "Të kthyemit
e Uliksit në Itakë" 1909 shkruar vetëm për aktorët meshkuj dhe e dyta në Kolegjin Françeskan të vajzave
sikundër "Ifigjenia" në 1929 e shkruar vetëm për aktoret femra. "Barinjtë e Betlehemit e vënë në skenë më 1915
dhe botuar në vitin1925 u përshtat për aktore femra, sepse do të vihej në kolegjin e vajzave, ashtu si "Luigji
Gonzaga" vënë në skenë më 1926 dhe botuar me 1927 u shkrua për personazhe djem se do të luhej në kolegjin e
djemve me rastin e 200 vjetorit të kanonizmit të atij shenjti. Sipas studiuesit Tonin Çobani, Fishta i ishte
përkushtuar teatrit edhe si regjisor, se e njihte dhe e çmonte individualitetin krijues të aktorit dhe se ishte në
kërkim të vazhdueshëm për një gjuhë sa më skenike". Fishta bashkëpunoi në vitin 1910-1911 me aktorin më të
suksesshëm të humorit shkodran të asaj kohe, Zef Hilëgegën për komedinë "Dredhitë e Patukut" sipas pjesë së
Molierit "Le Furberier Escarpet". Aktori i kishte thënë se gjuha që kishte përdorur Fishta ishte "tepër ala
franga". Atëherë Fishta e rishkroi veprën kryekreje sipas sugjerimeve të komedianit, dhe kësisoj "dredhitë e
Patukut" u bë "loja e gazit" mëpopullore në Shkodër. Për Fishtën regjisor ka dëshmuar i mirënjohuri Andrea
Skanjeti, duke rrëfyer mbresat që i ka lënë Gjergj Fishta në punën e tij si regjisor. Ai dëshmon se ka asistuar
gjatë vënies në skenë të "Judës makabe" dhe të komedisë "I ligu për mend". "Kam parë regjisorë të ndryshëm,
diletantë dhe profesionistë, të vendit dhe të huaj, por mënyra e regjisurës së tyre nuk më ka lënë ndonjë
mbresë të veçantë. Fishta punonte me aq brishtësi me diletantët, duke përdorur një humor të lezetshëm e
tërheqës sa të krijonte një mjedis gazmor që lehtësonte punën e rëndë të skenës dhe nxirrte në këtë mënyrë një
rezultat interpretimi të drejtë dhe real nëmes të një kënaqësie e mirëkuptimi të plotë". Sipas Tonin Çobanit,
Fishta nuk shkruante për teatrin si një dramaturg amator dhe tekstet e tij dramatike nuk janë dialogë në vargje
të një shkrimtari tanimë të afirmuar si poet epik, lirik e satirik.

6. Gjergj Fishta Satirik
Satira e tij u tregua e pamëshirshme ndaj veseve të kohës. Pa kompromis, ai goditi dukuritë e shëmtuara negative dhe
mbartësit e tyre, cilëtdo që qenë ata. Këto vese e dukuri ai nuk i luftonte vetëm brenda individit, por në rrafshin e gjithë
shoqërisë kombëtare. Ai nuk fal askënd që të abuzojë me postin që mban dhe të zhvatë financën kombëtare, të marrë
ryshfete, të bëjë veprime prej kopuku e dallkauku, të trajtojë Atdheun si çiflikun e tij, si tapet për karrigen e tij. Në
radhë të parë ajo është satirë kundër tradhtarëve, atdhemohuesëve, parazitëve të kombit. Në radhë të dytë është satirë
kundër elitës zyrtare dhe veseve klasore të saj. Këtu Fishta na shfaqet si realist i fuqishëm. Vepra artistike më e përkryer
artistikisht e Fishtës mbahet "Palokë Cuca", (1912), bashkë me "Gomarin e Babatasit" (1913) që e botoi me pseudonimin
Gegë Toska, janë dy kryeveprat e satirës sonë. "Palok Cuca" është poema e heroit komik. Në thelb, Fishta mbron me
këtë vepër shkollën kombëtare. Ai stigmatizon e neverit atë kategori të caktuar njerëzish, që nëpërmjet klerit italian u
italianizuan në atë masë, saqë ndihen inferiorë ndaj kulturës dhe gjuhës italiane, aq sa ta quajnë poshtëruese gjuhën
amtare. Nga njësia e familjes Fishta zgjeron rrethin e objektit të satirës së tij në njësinë e shoqërisë, duke e shndërruar
veprën në tablo të të gjithë shoqërisë. Për të tallur, përqeshur e goditur Fishta gjen mjetet shprehëse më të përshtatshme.
Këtë e realizon përmes fabulës së shtruar në trajtën e tregimit poetik. Një ngarje të caktuar ai e shtjellon me hollësi, e
shqyrton nga të gjitha këndet, duke zbërthyer të gjitha mangësitë, shëmtitë, të këqijat që burojnë prej saj dhe infektojnë,
sëmurin atmosferën shoqërore e kombëtare. Përgjithsimet artistike të fuqishme realizohen me një gjuhë të gjallë, plot
kolorit. Përmes një qesëndie që gërryen ngadalë e qetë, në mënyrë të shkallëzuar ai vë pranë në të njëjtin tekst mjedisin
konservator, primitiv, arkaik, me atë pseudomodern, pseudoqytetërues të kohës, duke zbuluar anët e shëmtuara të tyre.
Ngjyrimet më popullore satirike, formulat më të spikatura vihen pranë krahasimeve e metaforave nofka, pranë situatave
krahasuese e metaforike fyese. Fjalët e shprehjet e huaja, krahas fjalëve shqipe, si kudo në satirën e tij, krijojnë një
atmosferë gjuhësore satirike të veçantë. Sidomos kontrastet mes barbarizmave orientale e atyre oksidentale. Kritika
është shprehur me të drejtë se këtu, më shumë se kudo gjetkë, realisti e ka tejkaluar romantikun e klasicistin, satirikun,
epikun e lirikun. "Gomari i Babatasit", u botua në situatë që përkonte me beteja të ashpra politike rreth formës që do të
merrte organizimi i ardhshëm shtetëror. Kritika fishtjane me ashpërsinë e saj, që nuk fal askënd, lëshoi mbi kokat e
deputetëve, ministrave, gjithfarë zyrtarëve të kohës, talljen, fyerjen, sharjen, nëmën e mallkimin, ironinë, sarkazmën,
satirën. Nën moton "Populli i falë ata që e mundojnë por nuk ka për të falë ata që e rrejnë", ai shpartallon klikën zyrtare,
të cilën i vetmi ideal që e bashkonte, ishte marrëveshja e tyre me gjithë mjetet që u kishte dhënë pushteti në dorë, të
zhvatnin trupin dhe shpirtin e shtetit të mjerë të sapofromuar dhe ta linin me turpe e shëmtitë jashtë, ndaj syve të botës.
Poeti Babatasi arkeolog, njeriu i kthyer në gomar e anasjelltas, muzeu formal, injoranca që ka veshur petkun e dijes, së
qytetërueses, mjedisi i trashëguar anadollak që belbëzon me gjuhën "oksidentale", janë mjetet më efikase përmes të
cilave Fishta arrin të nxjerrë në pah kontrastet që kthenin në regresin më poshtërues shoqërinë. Fishta gris pa mëshirë
fasadën, që dëshiron të krijojë burokracia shtetërore e sapolindur. Një shtet që po formohet nuk mund të durojë në
themelet e veta zhvatës makabër, shtinjakë, hipokritë e servilë. Ai prek ato plagë, që më vonë shoqërisë shqiptare iu
bënë pjesë e natyrshme biologjike e qënies, iu bënë sëmundje, pa të cilat nuk e kuptonte dot ekzistencën e vet. Duke e
kuptuar që atëherë rrezikun, poeti nuk e ruan aspak gojën, përmes fjalorit dhe vizioneve më lakuriqe, të zhveshura nga
çdo paragjykim, bën autopsinë e saktë të shoqërisë që po lindte me vese fizikee shpirtërore, nga më fyeset për një
komb që krejt ndryshe e meritonte t'i shpërblehej gjaku dhe mundi mbinjerëzor, që i kishte kushtuar së
ardhmes së vet.

7. Gjergj Fishta Lirik
Kryevepër e lirikës së Fishtës konsiderohet pothuaj njëzëri nga njohësit e tij "Mrizi i zanave". Ai e
ndante lirikën e tij në dy lloje: atdhetaret dhe të përshpirtshmet ose ato të jehonës së shpirtit.
Nëse e gjithë krijimtaria e Gjergj Fishtës është quajtur përmendore e gjallë e gjuhës shqipe, poezia e
tij "Gjuha shqype" mund të quhet lirika më e bukur që i është kushtuar asaj në krejt poezinë tonë.
Krahasimet e njëpasnjëshme, me thelb metaforik sublim, që shkallëzohen drejt ngjitjes e bëjnë atë
krijim himn të përkryer. Nëse sublimiteti i poezisë së mësipërme realizohet nëpërmjet shprehjeve
delikate të brishta e flladitëse, ky tipar në poezinë "28 Nanduer 1913", "Nji gjamë desprimit",
"Syrgite mortui", "Emancipacioni i kombit shqiptar" etj., realizohet përmes vrullit të papërmbajtur,
përmes ashpërsisë ngjethëse, përmes thirrjeve dhe kushtrimeve luftarake. Poezia "Nji gjamë
desprimit" është një gjëmë e një klithmë që akuzon agresionin e Malit të Zi të 16 prillit 1914 ndaj
Shkodrës dhe viseve tona veriore. Poezia "Surgite mortui" që fajëson Evropën për të gjithë
tragjeditë që po i ndodhnin Shqipërisë, e cila s'ka marrë ende frymë nga varfëria pesëshekullore
turke, ishte shembull i ashpërsisë së skajshme të stilit të Fishtës ku nuk kursehen përbuzjet, sharjet
neveritëse, sarkazma, grotesku, ku u bëhet apel luftarak të gjallëve dhe të vdekurve, varreve dhe
djepave.Në lirika filozofike ai trajton çështje të përgjithshme të jetës e të botës. Ndër më të
realizuarat janë "Burrnia", "Kataklizmi i rruzullimit", "Një lule vjeshtet", "Gurrave të Jordanit" etj.
Në poezinë "Burrnia" me një plastikë të përsosur, me një ndërtim të saktë klasik, ndeshen jeta dhe
vdekja. Epërsia apsolute është në anën e vdekjes, e cila zotëron çdo mjet për ta asgjësuar bukurinë
fizike të natyrës dhe të njeriut. Në të kundërtën lirika "Katalikizmi i rruzullimit", ndonëse ka thelb
filozofik, fillesën dhe misionin e ka të natyrës etike, morale. Në emër të së mirës së përdhosur, të
së bukurës së shkelur, ai nxit gjithë forcat kaotike, me qëllim që të rivendosë harmoninë mes
përbërësve të rruzullit dhe, njëkohësisht në harmoni gjithë rruzullin në Gjithësi. Në poezinë "Nji
lule vjeshtet", me njëmbëdhjetërrokësha të bardhë, poeti ankohet për vdekjen, ngrihet në mbrojtje
të idealit të së bukurës, së mirës, së dobishmes. Në odën "Gurrave të Jordanit" në strofa safike ai e
përjeton me dhembje të kaluarën që vete e nuk kthehet më, por mbresën, ia ka lënë të pashlyeshme
njerëzimit, si vetë rrjedha e ujit që, ndonëse është e përjetshme, sipas dukjes, në të vërtetë rinohet,
ndërron paprerë.Ndër lirikat e buta shquhen "Mbi vorr t'Anton Xanonit" që i afrohet lirikës së
llojit intim të shoqërisë e miqësisë për nga fryma e qortimit, e lavdërimit, e mirëkuptimit mes
heroit lirik dhe bashkëbiseduesit. Lirikë e mallit universal, për atdheun, nënën, mjediset intime,
vatrën familjare, fëmijërinë e rininë është "I dëbuemi".Më 1907 Fishta botoi pa emër përmbledhjen
e parë satirike "Anzat e Parnasit" e cila u ribotua më 1928 dhe 1942, e pasuruar. Studiuesit
hamendeshin nëse Fishta është më i madh si epik, lirik, ose si satirist. Sidoqoftë ai mbetet satiriku
më i madh i letërsisë sonë.

8. “Lahuta e Malcis” konsiderohet si kryevepra e Át Gjergj Fishtës të cilën autori filloi të e shkruante nga vitit
1905 duke e përfunduar në vitin 1937.Më 1902 Fishta ishte dërguar në një fshat të vogël për të zëvendësuar
përkohësisht famullitarin vendor. Atje u njoh e u miqësua me fshatarin e moshuar Marash Uci (vd. 1914) nga Hoti,
të cilin do ta përjetësonte më vonë në vargje. Në mbrëmjet që i kalonin së bashku Marash Uci i rrëfente priftit
djalosh për betejat heroike midis malësorëve shqiptarë dhe malazezë, në veçanti për betejën e famshme në urën e
Rrzhanicës, ku Marash Uci kishte marrë pjesë vetë. Pjesët e para të Lahuta e malcís, me titullin Te ura e Rrzhanicës,
u botuan në Zadar më 1905 e 1907, e u ribotuan më pas të zgjeruara më 1912, 1923, 1931 dhe 1933. Botimi
përfundimtar i veprës në tridhjetë këngë u paraqit në Shkodër më 1937 në kremtim të njëzetepesëvjetorit të
shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Me gjithë suksesin e Lahuta e malcís dhe personalitetit të shquar të autorit,
kjo vepër dhe të tjera të Gjergj Fishtës u ndaluan pas Luftës së Dytë Botërore kur komunistët erdhën në pushtet.
Megjithatë, kjo poemë epike, e ribotuar në Romë më 1958, në Lubjanë më 1990 dhe në Romë më 1991, gjendet
edhe në përkthime në gjermanisht dhe italisht.
“Lahuta e Malcis” është eposi i shqiptarëve, është eposi më i ri kombëtar i
njëri prej popujve më të lashtë të Evropës. Kjo “kontradiktë” moshash, e
shpjeguar nga rrethanat historiko-kulturore të veçanta të popullit shqiptar,
justifikohet me vlerat artisktike autentike dhe origjinale të veprës. Parimet
nga të cilat u udhëhoq Gjergj Fishta në krijimin e epopesë së shqiptarëve
janë një sintezë e poetikës aristoteliane me shkollën romantike të Evropës
Perëndimore te shek.XIX.
“Lahuta e Malcis” nuk është një vepër historike, megjithëse mbështetet
në ngjarje historike dhe përshkruan persona realë që kanë marrë pjesë në
këto ngjarje reale. Vepra e Gjergj Fishtës nuk është as një trillim fantastik,
megjisë në të pasqyrohet një popull që bashkëjeton në mënyrë të pandarë
me mitet e legjendat e veta. Ajo nuk është, gjithashtu, as një memorial i një
analisti të situatës ndërkombëtare, megjithëse autori i saj analizon me
hollësi të gjitha vendimet e fshehta apo legale të Fuqive të Mëdha të kohës,
që ndikuan në fatin e Shqipërisë.

9. “Lahuta e Malcis” është një poemë epiko-heroike, një vepër epope,
subjekti i së cilës është ndërtuar mbi epizode të shumta ku veprojnë një
numër i madh personazhesh historike e mitologjike.Baza kompozicionale e
poemës është konflikti ndërmjet dy popujve të Ballkanit: i shqiptarëve dhe
malaziasve. Ky konflikt nis në Vraninë, një ishull i vogël në Liqenin e
Shkodrës, pikë kufitare ndërmjet Shqipërisë dhe Malit të Zi dhe përfundon
në Londër, në Konferencën e krerëve të Fuqive të Mëdha, të cilët morrën
vendimin që forcat shumëkombëshe të vendoseshin në qytetin e Shkodrës
për ta zgjidhur këtë konflikt.
Konflikti i “Lahutës së Malcisë” zhvillohet duke zgjeruar përmasat
e veta. Në Vraninë ndeshet shkodrani Oso Kuka, në krye të rojeve
të postës kufitare, me malaziasin Vuk Radoviq, që i printe një
bande cubash. Më pas ndeshen forcat e dervish Pashës, të
dërguara nga Sulltani, me ushtrinë e Mark Milanit, të ngritur nga
krajl Nikolla i Malit të Zi, për të pushtuar tokat e Perandorisë
Osmane në Ballkan. Konflikti mbetet jashtë kufijve të shteti të ri të
sapoformuar, në Kosovë e Çamëri, në rrethinat e liqeneve të
Shkodrës dhe Ohrit.
Fjala fishtian përcjell notat muzikore të instrumentit te lahutës me
përsëritjet e tingujve, fjalëve dhe strukturave sintaksore; me
epitetet, krahasimet, similitutat e hiperbolat; me metaforat,
simbolet e mitemat; me pyetjet e përgjigjet, me pyetjet retorike,
pasthirrmat etj. Leksiku është tepër i pasur (vetëm fjalë të rralla
numëron 1274): aliteracioni, rima, ritmi i këmbyeshëm brenda
njësisë metrike dhe ndërmjet vargjeve etj.

10. Analiza e Lahutes se Malcise.
Më 1902 Fishta ishte dërguar në një fshat të vogël për të zëvendësuar përkohësisht
famullitarin vendor. Atje u njoh me fshatarin e moshuar Marash Uci (vdiq më 1914) nga
Hoti, të cilin do ta përjetësonte më vonë në vargje. Marash Uci i rrëfente Fishtës për
betejat heroike midis malësorëve shqiptarë dhe malazezë, në veçanti për betejën e
famshme në Urën e Rrzhanicës, ku Marash Uci kishte marrë pjesë vetë. Pjesët e para të
poemës me titullin Te ura e Rrzhanicës, u botuan në Zarë më 1905 e 1907. U ribotuan
të zgjeruara më 1912, 1923, 1931 dhe 1933. Fishta i shkruante këngët e tjera të cilat
filloi t’i botonte që nga viti 1921 në revistën që drejtohej prej tij - Hylli i Dritës. Botimi
përfundimtar i poemës me 30 këngë dhe 15.563[3] vargje u paraqit në Shkodër më
1937 në kremtim të 25-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë. Poema permban 1274 fjalë
të rralla.Verbi (fjala) fishtiane i përcjell notat muzikore të instrumentit të lahutës me
përsëritjet e tingujve të fjalëve dhe të strukturave sintaksore; me epitetet, krahasimet,
similitutat [4]dhe hiperbolat; me metaforat, simbolet dhe mitemat[5]; me pyetjet dhe
përgjigjet, mepyetjet retorike, pasthirrmat etj.Poema ka një strukturim të hapur
gjuhësor dhe ritmik (aliteracioni, rima, ritmi i këmbyeshëm brenda njësisë metrike dhe
ndërmjet vargjeve).Kjo poemë epike u ribotua në Romë më 1958, në Lubjanë më 1990
dhe përsëri në Romë më 1991.Lahuta e malcis, me synimin që të bëhej epope
kombëtare, e kapërcen stilin baladesk të De Radës dhe tregimin historik të Naimit, duke
u derdhur me një vrull epik dhe dramatik. Duke qenë se poema u shkrua për një kohë
të gjatë, ajo nuk e ka të njëjtën fuqi në çdo këngë veç e veç, ashtu siç nuk ka dhe një
strukturë të lidhur në vazhdimësi. Në variantin përfundimtar, autori krijoi një renditje
kronologjike për ndodhitë shqiptare nga gjysma e shekullit XIX deri në pavarësinë e
Shqipërisë dhe Konferencën e Londrës, më 1913. Në poemë pasqyrohen luftërat e dy
brezave, mirëpo këngët e saj më tepër tregojnë ngjarje të veçanta. Nuk është një
poemë që ka një veprim kryesor dhe një hero kryesor, siç janë eposet e mëdha.
Heronjtë e Lahutës janë të shumtë dhe nga ana funksionale janë të ngjashëm në vepër,
për arsye se i kanë karakteristikat e heroizmit shqiptar.Vepra nis me heroizmin e
shqiptarëve për të mbrojtur tokat e tyre nga sulmet e malazeziasve, të përqendruara në
Shqipërinë e veriut. Ajo vjen duke u zgjeruar në hapësirë dhe në kohë për t’i kapur
ndodhitë dhe cilësitë shqiptare. Nga fokusimi i një krahine vepra zgjerohet në tërësinë
etnike shqiptare. Nis me trajtimin e burrërisë së një mjedisi për të arritur te koncepti i
burrërisë si virtyt kombëtar.

11. Poema përmban tre tipa këngësh:
- këngë historike, si Vranina, Kongresi i Berlinit, Lidhja e Prizrenit, Lufta e Ballkanit, Konferenca e Londonit të cilat
janë të ngjashme me këngët popullore historike. Në to ngjarjet historike pasqyrohen në kohë;
- këngët kreshnike,ku shpërthimet krijuese imagjinatave shpiejnë te cikli i kreshnikëve apo te baladat popullore.
Në to fantazia krijuese e poetit ndërtohet mbimitologjinë shqiptare (Orët, Zanat, Dragonjtë);
- këngët autoriale, si Patër Gjoni apo Tringa, ku imagjinata e poetit, edhe kur mbështetet në tekstet e baladave, i
shndërron ato në stilin vetanak. Te këto këngë vepron fantazia e autorit, por edhe mendësia e tij që del në vepër në
trajtën e porosisë përfundimtare.
Lahuta e malcis është një vepër epike me një ndërtim të brendshëm dramatik, ku spikatin veprimet, dialogu,
përshkrimi i shkurtër dhe gjuha e folur, e cila, duke u kthyer në gjuhë të shkruar, i ruan shenjat e emocioneve të
personazheve. Duke iu përmbajtur këtij modeli dhe këtij stili, poeti vë në tekstin e tij format e dendura apo të
shkurtra të letërsisë gojore, jo si citat, por si mbindërtim, rëndom më fuqishëm – në trajtën e urimeve dhe të
mallkimeve.Një nga figurat zotëruese të poemës është hiperbola me të cilën poeti përshkruan ngjarjet dhe pamjen
fizike të personazheve. Kjo figurë është ndërtuar rëndom duke marrë për bazë krahasimin.Vargu i poemës,
tetërrokëshi i ngjashëm me vargun më të njohur popullor, ndikoi që poema të fitojë një popullaritet të shpejtë.Vepra
ka një histori të gjatë shkrimi dhe leximi që kanë ndikuar te njëra-tjetra. Këngët e para të poemës autori i botoi si
këngë popullore. Por, lexuesi i priti ato më me endje se krijimet e tjera të tij. Me fjalë të tjera, shija e lexuesit, u bë
frymëzim shtesë që autori ta vazhdojë dhe ta përfundojë veprën. Mirëpo, Fishta nuk do të ishte i madh, sikur të mos
e tejkalonte shijen e kohës. Në këngët popullore, poeti gjeti vetëm modelin e komunikimit, ndërkaq këndvështrimi
për qenësinë shqiptare është i vetë poetit.
Për poemën mund të nxirren disa konstatime por edhe ca dilema, si:
- Uniteti i poemës duhet gjetur te fryma e kombit e cila ka bashkuar njerëz, fakte dhe ngjarje të Rilindjes deri në
pavarësi;
- Mjetet artistike për krijimin e poemës janë marrë, qoftë nga eposi i lashtë shqiptar, qoftë nga tradita homerike;
- Mbështetja e poemës në eposin e lashtë duhet kërkuar në motivet tradicionale që i përshtaten lëndës
bashkëkohore, në mendësinë kanunore që i përshtatet më së miri mendësisë bashkëkohore, duke himnizuar besën
dhe burrërinë me gjuhën burrërore të Këngëve të kreshnikëve;
- Lidhjen me traditën homerike të Lahutës fishtiane duhet kërkuar në situatat e veçanta të kënduara në poemë me
figuracion dhe përmasë homerike;
- Bota mitologjike e poemës duhet studiuar në dukurinë funksionale të saj: zanat dhe qeniet e tjera të mitologjisë
sonë (Lugati, Kulçedra, Dragoi etj.) a janë te Fishta me funksionin që kanë hyjnitë te Homeri, ku njerëz, fakte dhe
ngjarje shpesh varen prej kapricave të hyjnive;
- Figuracioni, a i ka ato përmasa hiperbolike siç e kërkon epika tradicionale dhe siç e kanë Këngët e kreshnikëve, ku
topuzi ngulet 12 pash nën dhe, dhe 12 pash përpjetë ngrihet pluhuri.

12. Personazhet ne “Lahuten e Malcise”
Personazhet krahas idesë, struktures dhe figuracionit janë ndër elementet më qenësore të Lahutës, që e bëjnë veprën të
përkryer, qoftë si ide, strukturë, apo si realizim artistik e estetik.Lahuta e Malcis edhe pse nuk e ka një hero (personazh)
kryesor që do të përbënte boshtin e poemës, ajo ka tridhjetë këngë të lidhura organikisht në mes veti që përbëjnë një
tërësi, dhe dhjetra personazhe që degëzohen në tri kategori; historike, mitologjike dhe autoriale (imagjinare).
Personazhet historikejanë të shumtë: Ali Pashë Gusia, Abdyl Frashëri, Oso Kuka, Dedë Gjo Luli, Abdullah Dreni,
Knjaz Nikolla etj. Te këta Personazhe më tepër kemi përshkrimin e tyre të jashtëm si pamjen fizike, veshjen etj. Përjashtim
bëjnë Oso Kuka, Knjaz Nikolla e ndonjë tjetër. Te Oso Kuka përshkruhet ndjenja e pikëllimit si dhe arsyeja që e shkakton
atë, pra është një ëndërr që ai e kishte pare një natë më herët. Një përshkrim dramatik e të tmerrshëm e kemi te
personazhi Knjaz Nikolla te kënga Lugati, kur atij në mesnatë i hyn në dhomë Lugati-Mehmet Ali Pasha, i vdekur.
Personazhet autorialepoashtu janë të shumtë, por si më të rëndësishëm që ndikojnë në rrjedhën dhe vazhdimin e
ngjarjes janë Tringa, Patër Gjoni, Bec Patani e Rrushman Hasani. Por prej të gjithve, figura e Tringës paraqitet me të gjitha
tiparet, vyrtytet e bukurinë e një vajze shqiptare. Ajo mbas luhatjeve të mbrendshme; frikës, dyzimit të mendimeve,
manifeston karakterin e heroines.
Në Lahutë përveç personazheve shqiptarë është edhe një numër i madh i personazheve të taborrit tjetër si atyre malazez,
serb, e edhe më gjerë si Cari i Moskovit dhe personazhe nga ana e turqëve. Ndërsa, nëse bëjmë ndarjen klasike në heronj
pozitiv e negativ do të vrejmë se shqiptarët që luftojnë për lirinë e tyre janë personazhe pozitive, kurse ata të palës
kundërshtuese, si zaptues, personazhe negative. Derisa shqyrtojmë karakterin e personazheve shqiptarë që përafërsisht
është i njëjtë, por që kanë veçoritë dhe veçantitë e heroizmit shqiptar, duhet të merremi edhe me personazhet e taborrit
kundërshtar , që nga studiuesit e Lahutës deri më tash, janë parë vetëm si një sfond dekorimi. Këta personazhe janë
poashtu elemente funksionale pa të cilët kjo vepër nuk do ta kishte madhështinë dhe funksionin si në rrafshin letrar
artistik, ashtu edhe në rrafshet e tjera. Këtyre personazheve, vetë autori u jep peshë edhe funksion me rëndësi në vepër,
duke i vendosur në pesë këngët e para të saj, ngase është nisur nga aksioma “shkak-pasojë”. Pra, nuk janë trimat dhe
heronjtë shqiptarë, po kundërshtarët e tyre, si Knjazi i Cetinës e Cari i Moskovit, dy personazhe të realizuara artistikisht
në shkallën më të përsosur, dhe autori perms tyre i dha një pasqyrë besnike, jo vetëm lexuesit shqiptar të kohës, por
edhe atij evropjan për rrezikun e idesë së pansllavizmit që bota e provoi gjatë gjithë shekullit pas botimit të veprës së
Fishtës.
Prej personazheve mitologjike jashtëzakonisht funksionojnë mirë Dragojt, Zanat, Orët, e të tjerë. Dragojt
janë njerëz të rëndomt ashtu si Marash Uci, Xhemë Sadria, Rrustem Uka, Gjetë Gega etj, të cilët te kënga
Kulshedra marrin tiparet e elementet e herojnve të këngëve kreshnike, që ngriten në qiell duke fluturuar . Po
ashtu edhe Zanat e Orët kanë tipare fantastike, janë aq të shpejta sa hap e mbyllë qerpikun e synit . Bota e
mbrendshme e Zanës së Madhe te tufa e këngëve për Tringën portretizohet në të gjitha konturat njerëzore si,
dhembja, vajtimi, mllefi, e dëshpërimi ndaj jetës.

13. Zana -Figure e besimeve popullore shqiptare, qe perfytyrohet si vajze shume e bukur dhe luftarake, e
cila jetonte ne male e pyje, u ndihmonte trimave, por kishte fuqi edhe te ndeshkonte duke
shituar(shkelur). * E njohur per ne eshte Zana e Vizitorit, qe eshte gjithashtu kenge e Lahutes se Malcis.
Kjo thirret nga Fishta(populli) edhe Zana e Madhe, E Bukra e Dheut, Motra, E Mira, etj. Eshte e njohur
per vajin qe i ben Tringes se vdekur. Ai zgjodhi tetërrokëshin dhe, për të kënduar së bashku me të në
Lahutë të Malcis, thirri një Zanë, që ne e kemi quajtur konvencionalisht Zana e Frymëzimit. Do të kishte
mjaftuar ajo figurë mitologjike, e pranishme në të gjithë episodet e veprës, për të dëshmuar ngjizjen
mitologjike të Lahutës së Malcis. Por jo vetëm kaq. Figura e Zanës së Frymëzimit na sugjeron të dallojmë
origjinalitetin epik të Fishtës, lirizmin në Lahutë të Malcis, ironinë dhe, veçanërisht, lehtësinë e
rrëshqitjes së poetit nga realja tek jorealja e anasjelltas, gjëra që përbëjnë përgjithësisht magjinë e
verbit fishtjan. Por Fishta nuk u mjaftua vetëm me krijimin e Zanës së Frymëzimit.
Ora -Figure e besimeve popullore shqiptare, qe perfytyrohet si grua, vajze a femije ose si
gjarper dhe qe u ndihmon e u sjell fat njerezve te mire, ndersa te keqinjte i ndeshkon. * Ora
ishte me pak fuqiplote se Zana, por me zemermire. Ja disa emra Oresh(por edhe Zanash,
megjithese autori nuk e ben ndarjen) qe i hasim te "Bibla" e shqiptareve, LAHUTA E
MALCIS':Jerja, Gilja, Talja, Culina, Bekja, Donja, Narja, Dalina, Fatalja, Razja, Nazja, Loshja,
Minja, Ballehana, Shtatzarania, Shtrumorja, Vathorja, Lorja, se dhe Dardhamoskadelja, shoqja e
ngushte e Tringes, personazhit te madh te Lahutes se Malcis'(gjate faqeve 527-531). Si edhe:
Ora e Madhe e bjeshkes se Trojanit(mal), Ora e Dormitorit, shoqe te Ores se Trojanit si:
Bjeshka, Dajkja, Vacja, Bora, Thrakja, Dikja e Lalia
Shtriga -Figure e besimeve popullore, qe perfytyrohet si nje plake e keqe, shume e
shemtuar, e cila ha njerez te gjalle dhe merret me magji per te bere te keqija.
*Jane te njohure dy shtrigat shqiptare, Suta dhe Pasuta, qe, hipur mbi dy breshka uji, fluturuan
dhe i erdhen ne ndihme rastesisht Zanes se Vizitorit teksa luftonte kunder Ores(malazeze) se
Dormitorit, personazhe te Lahutes*Ne origjinal, Fjalori i Shqipes se Sotme e kishte: "Figure e
besimeve te kota(!!!)...", por te jeni te sigurt qe e kane harruar pa e ripershtatur ndersa kane
ripunuar Fjalorin e ri, botim te vitit 2002, i pari pas Komunizmit(pra, pasaktesi e Fjalorit te
vjeter komunist)
Kuçedra -Figure e perrallave popullore shqiptare qe perfytyrohej si gjarper shume i madh e
me dy deri ne trembedhjete koke, i cili hante njerez dhe bente deme e te keqija. * Eshte e
njohur te Lahuta e Malcis', ne kengen me te njejtin titull,
Lugati -Figure e perrallave popullore shqiptare, qe perfytyrohej si njeri, i cili ne ngjallje te tij
eshte shume i keq dhe pas vdekjes ngrihet naten nga varri dhe tremb njerezit.
Dragoi -Figure e perrallave popullore shqiptare qe perfytyrohet si njeri shume i fuqishem, i
cili, luftonte trimerisht me kuçedren*Per dragojte flet Fishta ne Vepren e paperseritshme
"Lahuta e Malcis'", te Kenga "Kulshedra"

14. Mendimet tona
Matilda Gremi:Nje nder arsyet qe une rizgjodha letersin e avancuar ne
vitin e dyte ka qen ”Lahuta e Malcise” pasi kete veper mund ta quajm pa diskutim si
nje trashgimi kulturore te vendit ton.Sepse me ane te ketij libri Gjergj Fishta ka arritur
te percjell tek lexuesi gjithe vuajtjet dhe peripecit e ndryshme qe ka kaluar kombi
jone gjat atyre vitesh qe ka qen ne roberim ndaj pushtimit Osman dhe ndaj
pushtuesit e perjetshme shkijet.Sado e veshtir qe mund te ket qen ne fillimet e saja
leximi dhe kuptimi I kesaj vepre qe mund te themi se me gjith punen e palodhshme
qe kemi ber gjat gjith vitit shkollor kemi arritur ta kuptojm dhe analizojme me se miri
kete veper.Pasi kjo veper eshte nje deshmi e historis se kombit ton dhe I pershtatet
me se miri cdo kohe qe ju mund ta lexoni.Pasi Gjergj Fishta eshte nje nder
shkrimtaret me te mir qe mund te ket pasur dhe do te ket ndonjher vendi yne,kjo gje
tregohet dhe nga kandidimi I tij per cmimin Nobel.
Ina Panci:Vleresimet per Lahuten e Malsis kane qene te shumta e nga njerez
goxha te rendesishem per letersine.Per kete arsye,ndoshta mendimi im do te duket I
rendomte.Dita kur mora ne fillim librin ne dore,le te themi nuk ishte me e bukura.
Shikoja fjale qe si kuptoja ,fjale qe si kisha degjuar ndonjehere,fjale qe ndoshta nuk
dija as t’I shqiptoja. Megjithate ja ku jam sot dhe mund te them e sigurt qe fale punes
qe eshte bere gjate gjithe vitin une arrij t’I kuptoj kto fjale , e jo vetem. Arrij te kuptoj
qellimin e vepres e mesazhin qe percjell. Lahuta e Malsis eshte deshmi e kultures
shqiptare. Mjafton ta lexosh dhe edhe pse nuk ja ke idene periudhes per te cilen flitet
, arrin te imagjinosh gjithcka. Une nuk di shume gjera per Fishten por nese ai ishte ne
gjendje te shkruaje nje veper te tille , atehere ai ishte vertet nje njeri I
jashtezakonshem.

15. Brendi Xhaferri:Ne fillimin e ketij viti shkollor mu desh te zgjidhja
letersine e avancuar si lende me zgjedhje te detyruar per shkak te koeficentit te saj.
Nuk isha interesuar per librin qe do studiohej dhe kur e mora vesh nuk eshte se me
la ndonje pershtypje. E dija qe dialekti I perdorur do ta bente lenden me te veshtire
per mua por une e kisha vendosur keshtu qe nuk kisha ndonje zgjedhje tjeter. Gjate
vitit nuk kam qene shume I perkushtuar ndaj lendes por qe besoj se nga gjithe ato
ore te shpenzuara per Lahuten e Malsis e Gjergj Fishten kam kuptuar dicka ndonese
te vogel. Pasuria kulturore qe permban ajo veper eshte shume e madhe dhe ata qe
nuk ia dhane cmimin Nobel me siguri jane penduar.
Savina Murataj:Vepra Lahuta e Malsis mua personalisht me ka lene
shume mbresa. Ne fillim te vitit shkollor mendoja se letersia e avancuar do te ishte
nje lende e veshtire kur mesuam se do te zhvillohej vepra e Gjergj Fishtes,Lahuta e
Malsis.por ne fakt ndodhi e kunderta.Dalengadale kjo veper e mirenjohur filloi te me
pelqente shume dhe te me bente per vete. Ajo paraqet të giitha vetitë pozitive të
karakterit të shqiptarëve; trimërinë, besën, bujarinë, fisnikrinë, urtësinë, sakrificën
për lirinë e atdheut.Eshte nje thesar I cmuar dhe trashegimie e popullit tone qe
tregon te gjithe historin e shqipetarve dhe veshtiresin e tyre.

16. Punuan:Matilda Gremi
Ina Panci
Savina Murataj
Brendi Xhaferri
Klasa:XI-L