Nadczynność i niedoczynność tarczycy - etiologia, diagnostka, leczenie

1. Marta Sobolska II d
TARCZYCA
– ZABURZENIA I
CHOROBY

2. Co to jest tarczyca?
 Tarczyca jest to
niewielki, ważący
zaledwie 20-30g
gruczoł wydzielania
dokrewnego położony
w przedniej części szyi
u jej podstawy
pomiędzy krtanią a
tchawicą.
 Składa się z dwóch
symetrycznych płatów
połączonych wąskim
pasmem tkanki
gruczołowej w centrum
połączone tzw. cieśnią
tarczycy. Gdyby go
rozłożyć i rozrysować,
kształtem
przypominałby motyla.

3. Główne zadania tarczycy
 Tarczyca jest bardzo bogato unaczyniona. Przez każdy gram jej tkanki
przepływa w ciągu minuty aż 5 ml krwi.
 Wytwarza hormony:
1. trójjodotyroninę (T3)
2. tyroksynę (T4)
3. kalcytoninę
 Hormony tarczycy kontrolują funkcje organizmu, takie jak:
- tempo metabolizmu
- gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu
- tętno
- temperatura ciała
- wzrost i rozwój
Mają też wpływ na: masę ciała, sprawność umysłową, cykl miesiączkowy,
płodność.
 Aby jednak wszystkie te procesy przebiegały harmonijnie, bardzo ważna
jest obecność jodu. Pierwiastek ten jest kluczowym elementem
potrzebnym do syntezy hormonów tarczycy. Dzienne zapotrzebowanie na
jod, uzależnione jest od wieku, jak i od stanu fizjologicznego i wynosi od 90
μg – 250 μg

4. Choroby tarczycy
Do schorzeń tarczycy
zaliczamy:
 wole
 nadczynność tarczycy
 niedoczynność tarczycy
 guzy tarczycy
Oszacowano, że wśród 100
osób:
- 2 osoby mają stwierdzoną
nadczynność,
- a kolejne 2 wykazują objawy
niedoczynności gruczołu
tarczowego.

5. Wole tarczycy
 Z raportu WHO wynika, że u przeszło 200 mln ludzi wykształciło się
wole tzn. powiększenie gruczołu tarczowego.
 Może pojawić się ono zarówno, gdy tarczyca jest w stanie
nadczynności (wole toksyczne), niedoczynności (wole
niedoczynne), a nawet wówczas, gdy gruczoł pracuje normalnie
(wole nietoksyczne, obojętne).
 Istnieje podział na wole rozlane, czyli powiększone równomiernie
oraz wole guzowate z powiększeniem asymetrycznym.
 Główną przyczyną powstawania wola jest niedobór jodu,
selenu, ale też schorzenia autoimmunologiczne – choroba
Hashimoto (wole niedoczynne), Gravesa-Basedowa czy
poporodowe zapalenie tarczycy.
 Do powstania wola przyczyniają się również tzw. goitrogenne
(wolotwórcze) składniki pokarmów, infekcja tarczycy na tle
wirusowym bądź bakteryjnym oraz zmiany nowotworowe w obrębie
tarczycy.
 Powiększenie gruczołu tarczowego występuje 4-krotnie częściej u
kobiet niż u mężczyzn.

6. Wole – 3 stopnie
 Stopień 0 – brak wola
 Stopień I – wole
niewidoczne przy
zwykłym ułożeniu głowy,
jednak wyczuwalne
palpacyjnie; zalicza się
tutaj także wszystkie
zmiany guzowate (nawet
jeśli nie są przyczyną
powiększenia tarczycy)
 Stopień II – wole
widoczne przy
normalnym ułożeniu
głowy

7. Wole - leczenie
 Leczenie farmakologiczne preparatami jodu lub
preparatami tyroksyny
 Leczenie radykalne
- chirurgiczne - tylko w przypadkach dużego wola,
uciskającego przełyk, tchawicę
- jodem radioaktywnym - w przypadkach
nieoperacyjnych
 W Polsce prowadzi się profilaktykę jodową –
jodowanie soli kuchennej (dodawanie 30 mg jodku
potasu na 1 kg soli). Kobietom w ciąży i w okresie
laktacji zaleca się przyjmowanie preparatów jodu w
postaci tabletek.

8. HYPOTREOZA
- niedoczynność tarczycy
 Jest zespołem klinicznym spowodowanym niedoborem
hormonów tarczycy. Najczęściej diagnozowanym
schorzeniem gruczołu tarczowego.
 Dotyczy wszystkich narządów i układów.
 Objawy kliniczne wywołane są niedoborem tyroksyny, co
w następstwie prowadzi do niedostatecznego działania
trijodotyroniny w poszczególnych tkankach ustroju.
 Prowadzi to do ogólnego spowolnienia metabolizmu, a
także do rozwoju śródmiąższowego obrzęku.
 Pierwsze objawy hipotyreozy są dość niepozorne, stąd
też w wielu przypadkach choroba rozpoznawana jest
dopiero w zaawansowanym stadium. Możliwe symptomy
tego zaburzenia to: ospałość, zmęczenie, osłabienie
koncentracji, zwiększona wrażliwość na zimno,
bradykardia – zwolniona praca serca, wolne, słabe tętno,
zmniejszenie apetytu, szybkie przybieranie na wadze,
obecne wole, depresja, obniżone libido.

9. Przyczyny niedoczynności
tarczycy
 pierwotna – wynikająca ze zniszczenia lub uszkodzenia gruczołu
tarczowego w wyniku zapalenia Hashimoto, rzadziej innych zapaleń
tarczycy, niedoboru jodu, w wyniku uszkodzenia tarczycy po leczeniu,
radykalnej operacji, napromieniowania zewnętrznego, leczenia
farmakologicznego (głównie tyreostatykami, solami litu, interferonem-alfa,
środkami zawierającymi farmakologiczne dawki jodu), genetycznie
uwarunkowanych zaburzeń syntezy hormonów tarczycy i tyreoglobuliny,
obwodowej niewrażliwości na hormony tarczycy, zniszczenia tarczycy
poprzez uogólniony proces spichrzeniowy lub nowotworowy,
 wtórna – wynikająca z uszkodzenia podwzgórza (rzadziej) lub przysadki
mózgowej (najczęściej). Często występuje po operacjach
neurochirurgicznych,
 wrodzona - jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ brak hormonów
tarczycy w okresie noworodkowym i niemowlęcym prowadzi do trwałego
upośledzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, może doprowadzić
do zaburzeń wzrostu oraz głębokiego niedorozwoju umysłowego

10. Choroba Hashimoto
 Schorzenie ma podłoże autoimmunologiczne i jest główną
przyczyną niedoczynności we wszystkich grupach wiekowych
(także u dzieci), krajów rozwiniętych. Choroba Hashimoto
została po raz pierwszy opisana w 1912 roku przez
japońskiego lekarza Hakaru Hashimoto. Pełna nazwa tego
zaburzenia o podłożu zapalnym to przewlekłe limfocytarne
zapalenie tarczycy.
 Szczyt zachorowalności przypada na 45-65 rż. i 10-20-krotnie
częściej zapadają na to schorzenie kobiety, co może
sugerować udział estrogenów w rozwoju choroby.
 Cechuje je powolny i na początku bezobjawowy przebieg. Po
kilku latach gruczoł tarczowy zaczyna nagle tracić możliwość
tworzenia i uwalniania hormonów, co prowadzi do jego
niedoczynności. Jeśli w porę (na wczesnym etapie choroby)
zostaną oznaczone przeciwciała tarczycowe we krwi, to
można uniknąć trwałej, nieodwracalnej niedoczynności
tarczycy

11. Objawy choroby Hashimoto
 Objawy choroby Hashimoto są typowe dla
objawów niedoczynności tarczycy.
 Charakterystyczne są natomiast zmiany
obserwowane w badaniu histologicznym oraz
obecność symptomatycznych przeciwciał w
badaniu krwi.
 W zaburzeniu tym ma miejsce intensywny
naciek limfocytów, któremu towarzyszy
tworzenie grudek chłonnych w miąższu
gruczołu tarczowego.
 Często powstaje miękkie wole, które w badaniu
palpacyjnym cechuje wzmożona spoistość,
niebolesne powiększenie.

12. Choroba Hashimoto -
etiologia
 Choroba Hashimoto jest zaburzeniem o nieznanej etiologii.
Wymienia się kilka możliwych przyczyn tj. nadmierne
spożycie jodu, infekcje wirusowe, stres psychiczny,
zażywanie leków immunomodulujących, a także
współistnienie innych schorzeń autoimmunologicznych
tj. celiakia, niedokrwistość Addisona-Biermera bądź też
chorób wynikających z niedoczynności innych gruczołów.
Istotny udział w rozwoju choroby Hashimoto mają
uwarunkowania genetyczne.
 W ostatnich latach badania wykazały dość dużą zależność
między występowaniem chorób autoimmunologicznych, a
zwiększoną przepuszczalnością błony śluzowej jelita (tzw.
Zespół przesiąkliwego jelita).
 Choroba Hashimoto jest zaburzeniem autoimmunologicznym
najczęściej współwystępującym z cukrzycą typu 1.

13. Niedoczynność tarczycy -
objawy
 skóra:
sucha, łuszcząca się o zmniejszonej elastyczności, chłodna, o żółtawym
kolorze, obrzęki tkanki podskórnej, maskowaty wygląd z powodu obrzęków
szczególnie na twarzy, owłosienie przerzedzone.
 układ krążenia:
zmniejszona tolerancja wysiłku, niewydolność serca ,objawy choroby
wieńcowej, nadciśnienie tętnicze, szczególnie rozkurczowe.
 układ pokarmowy:
zaparcia, dolegliwości związane z często występującą kamicą żółciową,
nadmierna masa ciała
 układ nerwowy:
pogorszenie sprawności intelektualnej i zdolności koncentrowania uwagi,
senność, apatia, psychozy, depresje, objawy polineuropatii, najczęstszym
objawem mononeuropatii jest zespół cieśni nadgarstka.
 metabolizm, układ rozrodczy, gruczoły dokrewne:
niedokrwistość, współistnienie innych schorzeń autoimmunologicznych,
zaburzenia miesiączkowania, cykle bezowulacyjne prowadzące do
bezpłodności, w przypadku kobiet w ciąży może wywołać poronienie
 u dzieci prowadzi do trwałego upośledzenia ich psychicznego i fizycznego
rozwoju
 Niedobór kalcytoniny powoduje zbyt małą ilość wapnia w kościach, co

14. Niedoczynność tarczycy
- diagnostyka
 Diagnostyka:
1. Łabędzia szyja - w badaniu można stwierdzić powiększenie
obwodu szyi, czy np. trudności w zapięciu koszuli.
 2. Podstawowym badaniem, jest ocena ilości we krwi
tyreotropiny (skrót: TSH), hormonu produkowanego przez
przysadkę, regulującego czynność tarczycy. Zdrowa przysadka
wytwarza dużej ilości TSH wtedy, gdy tarczyca nie spełnia
odpowiednio swojej roli – czyli, jeśli produkuje za małe ilości
hormonów. Zatem w pierwotnej niedoczynności tarczycy poziom
TSH będzie podwyższony (norma 0,4-4,0mj.m/l).
3. Kolejnym badaniem będzie oznaczenie stężeń wolnych
hormonów tarczycy: tyroksyny (fT4) i trijodotyroniny (fT3).
4. Badania takie jak ultrasonografia (USG), czy tomografia
komputerowa w diagnostyce niedoczynności tarczycy nie
odgrywają kluczowej roli; są stosowane rzadziej i nie są niezbędne.
Mogą jednak ułatwić rozpoznanie zapaleń tarczycy o podłożu
autoimmunologicznym (choroba Hashimoto) lub infekcyjnym, a

15. Niedoczynność tarczycy -
leczenie
 Leczenie: doustne podawanie preparatu hormonów
tarczycy.
 Dieta: Osoby chore powinny zwiększyć ilość
produktów, które zawierają jod, czyli jeść np. ryby
morskie (dorsz, mintaj, halibut) i owoce morza,
pieczywo chrupkie, chleb żytni razowy, ryż brązowy,
kefir, maślanka. W takiej diecie powinny dominować
warzywa i to w różnej postaci. Wyjątki: brokuł,
kalafior, brukselka, kapusta i soja. One
ograniczają wchłanianie jodu. Małe porcje, ale za to
często (co 2,5-3 h), tak, aby organizm nadążał z
trawieniem i przetwarzaniem pokarmu w energię.
 Aktywność fizyczna: ćwiczenia tlenowe,
podkręcające metabolizm: bieżnie, stepery, orbitreki,
rowerki stacjonarne, długie spacery, jazda na rowerze,
nordic walking, które pozytywnie wpłyną na organizm.
Trening wzmacniający i rozwijający mięśnie.

16. Hipertyreoza - nadczynność
tarczycy
 to choroba, która objawia się nadmierną
produkcją hormonów tarczycy.
 W porównaniu z niedoczynnością gruczołu
tarczowego, nadczynność występuje znacznie
rzadziej, gdyż dotyczy ok. 1-1,5% społeczeństwa.
W tej grupie, co 5 chory jest osobą starszą po 60.
roku życia. Amerykańskie dane wskazują jednak,
że częściej zaburzenia te dotykają dzieci (20-
krotnie) aniżeli osoby dorosłe. Długotrwałe analizy
epidemiologiczne potwierdzają, że w ontogenezie
są 3 okresy, w których zachorowań na
nadczynność gruczołu tarczowego jest
najwięcej. Zalicza się do nich: okres pokwitania,
menopauzy i ciąży

17. Nadczynność tarczycy -
przyczyny
 Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest
- choroba Gravesa-Basedowa
- wole guzowate jednoguzkowe (choroba Gsetscha)
- wieloguzkowe (choroba Plummera) nadczynne
- wstępna faza podostrego zapalenia tarczycy
- faza nadczynności tarczycy w przebiegu zapalenia
tarczycy typu Hashimoto
- tyreotoksykoza - w wyniku stosowania nadmiernych
dawek hormonów tarczycy
- nadczynność tarczycy we wczesnych okresach ciąży
 Przyczyny rzadsze: wole jajnikowe, zaśniad
groniasty, rak tarczycy, guzy przysadki mózgowej
wydzielającej tyreotropinę (w tym przypadku poziom
TSH jest podwyższony).

18. Nadczynność tarczycy -
objawy
 Do typowych objawów należą:
- niepokój, nerwowość, drażliwość, wahania nastroju, czasem ataki
paniki, bezsenność, trudności w koncentracji
- zmęczenie, osłabienie, bóle stawów, zmniejszenie siły mięśniowej,
- nietolerancja ciepła, wzrost potliwości.
- tachykardia, palpitacje serca, przyspieszone tętno, trudności w
oddychaniu
- wzrost apetytu przy sporym ubytku masy ciała, częste
wypróżnienia, biegunki
- może pojawiać się wole (uczucie ucisku w obrębie szyi),
- drżenie rąk
- wilgotna, cienka, przekrwiona, nadmiernie gładka skóra
- cienkie, łamliwe włosy (łatwo wypadają), wzmożona łamliwość
paznokci.
- obrzęk przedgoleniowy,
- kłopoty z oczami (często wytrzeszcz, wrażenie piasku pod
powiekami, obrzęk powiek, zaczerwienienie spojówek, podwójne
widzenie) – objawy orbitopatii tarczycowej,
- skąpe miesiączki, a nawet zahamowanie menstruacji

19. Nadczynność tarczycy -
diagnostyka
 badania hormonalne z krwi – poziom TSH –
obniżony przy podwyższonych stężeniach FT4
i FT3.
 USG gruczołu tarczycowego
 scyntygrafia tarczycy, która określa aktywność
poszczególnych części narządu - badanie
wychwytu jodu przez tarczycę.
 Gdy pojawiają się guzki, konieczne jest
wykonanie biopsji.

20. Nadczynność tarczycy -
leczenie
 Hamowaniu produkcji hormonów tarczycy
przez leki z grupy tzw. tyreostatyków.
 Eliminacji nieprawidłowej tkanki tarczycowej.
 Czasami wykorzystuje się także radioterapię,
która polega na podawaniu pacjentowi jodu.
 Gdy schorzenie nie ustępuje pod wpływem
leków, niezbędne jest operacyjne usunięcie
tarczycy. Osoba po operacji musi codziennie
uzupełniać poziom hormonów tarczycy.

21. Choroba Gravesa-Basedowa
 Jest to najczęstsza przyczyna nadmiernej aktywności
tarczycy (85% przypadków). Zaburzenie zostało odkryte w
1835 roku przez irlandzkiego lekarza, Roberta Gravesa.
 Jest to choroba autoimmunologiczna, wywołująca
tyroksykozę, czyli toksycznie wysoki poziom hormonów
tarczycy w krążeniu
 schorzenie przewlekłe, charakteryzujące się zróżnicowanym
obrazem klinicznym. Najbardziej symptomatycznymi cechami
chorych jest niespokojne zachowanie, niedobór masy ciała,
gładka (jedwabiście), wilgotna, ciepła skóra. Gruczoł
tarczowy jest równomiernie powiększony o miąższowej
spoistości. zmiany oczne określane mianem oftalmopatii.
 występuje u osób z predyspozycjami genetycznymi.
Czynnikami aktywującymi są: stres, infekcje bakteryjne i
wirusowe, inne choroby autoimmunologiczne, a także
nadmierna podaż jodu czy niedobór selenu.

22. Przełom hipermetaboliczny
 U osoby chorej z nadczynnością tarczycy może rozwinąć się
bardzo niebezpieczny dla zdrowia i życia tzw. przełom
hipermetaboliczny.
 Taki stan jest zwykle powikłaniem poważnego urazu,
zakażenia, stanu zapalnego np. choroby Gravesa-Basedowa,
a nawet sytuacji, gdy leczony operacyjnie chory nie miał
wcześniej wystarczającego przeciwtarczycowego
przygotowania.
 Stan ogólny chorego na nadczynność, ulega nagłemu
załamaniu. Pojawia się gorączka, wzmożona senność,
czasem silne pobudzenie z nasileniem zaburzeń
psychotycznych, duża tachykardia, objawy niewydolności
serca, a ze strony układu pokarmowego – wymioty, nudności,
silny ból brzucha, objawy odwodnienia

23. Nowotwory tarczycy
 Podział raków tarczycy wynika z tego z jakich
komórek się wywodzą:
 1. Komórki pęcherzykowe tarczycy
- raki zróżnicowane: pęcherzykowy i brodawkowat.
Rak brodawkowaty tarczycy pojawia się u ludzi w ok
r.ż., natomiast rak pęcherzykowy u ludzi powyżej 40.
r.ż. Częściej u kobiet.
Rak brodawkowaty występuje częściej w obszarach
ze zwiększoną podażą jodu, rak pęcherzykowy na
obszarach ze zmniejszoną jego podażą
- rak niezróżnicowany
 2. Komórki C
- rak rdzeniasty
 3. Chłoniak

24. Nowotwory tarczycy -
przyczyny
 Czynniki ryzyka:
 niedobór jodu - przy raku pęcherzykowatym
 nadmiar jodu, napromienianie szyi i głowy - przy
raku brodawkowatym
 nadmierna stymulacja tarczycy przez TSH
(hormon tyreotropowy)
 działanie promieniowania jonizującego np. u
chorych w radioterapii nowotworów grasicy czy
okolic szyi, oraz u osób napromieniowanych w
wyniku eksplozji nuklearnej
 czynniki genetyczne, niektóre rzadkie choroby
dziedziczne

25. Nowotwory tarczycy - objawy
 Nie ma objawów, które byłyby charakterystyczne
tylko dla raka tarczycy. Istnieje natomiast kilka cech,
które zwiększają ryzyko jego występowania. Należą
do nich:
 pojedynczy guzek w jednym z płatów tarczycy lub w
cieśni.
 szybki wzrost guza
 guz twardy, nieprzesuwalny
 pojawienie się powiększonych węzłów chłonnych
szyjnych
 chrypka
 W przypadku zaawansowanej postaci nowotworu
może dojść do ucisku na drogi oddechowe i wtórnie
do duszności. W przypadku raka anaplastycznego
często występuje znaczna bolesność tarczycy.

26. Nowotwory tarczycy -
leczenie
 Diagnostyka:
- USG tarczycy
- BACC – Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa
celowana
- badania genetyczne
- Badania scyntygraficzne tarczycy i całego
ciała
- Tyreoglobulina (Tg). Tg jest markerem
obecności komórek nowotworowych po
przeprowadzonej operacji nowotworu tarczycy.
- Kalcytonina i CEA – markery raka rdzeniastego
tarczycy.
 Leczenie:
zabieg chirurgiczny, leczenie jodem
radioaktywnym, radioterapia

27. Bibliografia
 Choroby wewnętrzne, pod red. Johna Axforda, wyd.
Urban & Partner, Wrocław 1999.
 Choroby wewnętrzne, pod red. Leszka Pączka, wyd.
Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
 Medycyna wewnętrzna, Gerd Herold, wyd. Lekarskie
PZWL, Warszawa 2005.
 Zarys chorób wewnętrznych dla studentów
pielęgniarstwa, pod red. Jadwigii Daniluk i Grażyny
Jurkowskiej, wyd. Czelej, Lublin 2005.
 Strony www: tarczyca.pl
https://cookandlove.pl/blog/nadczynnosc-i-
niedoczynnosc-tarczycy-choroba-hashimoto-i-
gravesa-basedowa-objawy-dieta-leczenie-badania-
kompendium-wiedzy.html