1. Pieter Aertsen’s vierde ontmoeting
met Martha, Maria en haar vrienden
TERUG NAAR BETHANIË
1

2. TERUG NAAR BETHANIË
2
• Wie is Pieter Aertsen?
• Het atelier van Lange Pier
• Zijn vierde bezoek aan de gezusters en wat er
aan voorafging

3. TERUG NAAR BETHANIË
Probleemstelling
Wat bewoog Pieter Aertsen om het thema
“Christus in het huis van Martha en Maria”
ten minste viermaal te hernemen?
3

4. TERUG NAAR BETHANIË
Opzet onderzoek:
• Chronologische en (materiaal)technische aanpak
Beperkingen:
• Geen iconologische invalshoek
4

5. TERUG NAAR BETHANIË
Pieter Aertsen Amsterdam ca. 1508 – voor 3 jun 1575
Leerling van Allaert Claesz te Amsterdam voor 1526
Verbleef in de ZNL 1526, in Italia (?) en Antwerpen 1535 tot
uiterlijk 1557; keerde toen terug naar Amsterdam
Huwde 1542 met Catharine Buekelaer (een “moetje”),
vader van 7 kinderen, waarvan 3 zonen gingen schilderen
Vanwege zijn lengte droeg hij de bijnaam Lange Pier
5

6. TERUG NAAR BETHANIË
Pieter Aertsen Amsterdam ca. 1508 – voor 3 jun 1575
Actief als schilder, tekenaar, prentkunstenaar en ontwerper
van glasvensters
Lid van het Sint-Lucasgilde te Antwerpen vanaf 1535
Ontleende zijn reputatie aan altaarstukken van groot
formaat en andere religieuze werken; maakte daarnaast
portretten, genrestukken, stillevens en combinatiewerken
6

7. TERUG NAAR BETHANIË
Het atelier van Lange Pier
Eigenaar van een pand op de Ossenmarkt in Antwerpen
(1547); kocht in 1549 het belendende pand erbij
In zijn atelier werkten leerlingen en assistenten.
Aertsen gaf les aan zijn drie zonen, Pieter I, Aert en Dirk, zijn
neven Joachim en Huybrecht Buekelaer, Jan van der Straet,
de Meesters van resp. 1545 en 1561 en Fernande van Balen
7

8. TERUG NAAR BETHANIË
Het atelier van Lange Pier
Toeschrijvingsproblemen: vader, zoon en kleinzoon hebben
een gelijkend monogram en allen Lange Pier als bijnaam
Geen representatief beeld van de productie: veel werk is
verloren gegaan tijdens de diverse beeldenstormen
Geschilderd werk kenmerkt zich door een grove aanpak,
een krachtig coloriet en een deugdelijk perspectief
8

9. TERUG NAAR BETHANIË
Het atelier van Lange Pier
Drager: houten panelen
Gebruik van (deel)cartons, (deel)kwadratering in rood krijt
en ondertekeningen in zwart krijt, pen en/of penseel/inkt,
inclusief houtgravuremethode
IRR: het kwam voor dat tijdens het schilderproces
wijzigingen werden toegepast ten opzichte van de
ondertekening èn een eerder geschilderde uitbeelding
9

10. TERUG NAAR BETHANIË
Het vierde bezoek aan Martha, Maria en haar vrienden
Wat er aan voorafging in
1552, Kunsthistorisches Museum te Wien,
1553, Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam, en
1559, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Brussel
10

11. TERUG NAAR BETHANIË
11

12. TERUG NAAR BETHANIË
12

13. TERUG NAAR BETHANIË
13

14. TERUG NAAR BETHANIË
14

15. TERUG NAAR BETHANIË
15

16. TERUG NAAR BETHANIË
16

17. TERUG NAAR BETHANIË
Het vierde bezoek aan Martha, Maria en haar vrienden
Combinatiewerk Wien: stilleven/keukenstuk op voorgrond
en middenplan, religieus thema/genrestuk op achtergrond
Combinatiewerk Rotterdam: stilleven/keukenstuk op
voorgrond, religieus thema/genrestuk op middenplan en
achtergrond
“Combinatiewerk” Brussel: religieus thema/genrestuk met
een stilleven/keukenstuk als bijwerk
17

18. TERUG NAAR BETHANIË
18

19. TERUG NAAR BETHANIË
19

20. TERUG NAAR BETHANIË
Het vierde bezoek aan Martha, Maria en haar vrienden
Museum Catharijne Convent te Utrecht
een religieus thema/genrestuk, geen stilleven/keukenstuk
ongesigneerd en ongedateerd, maar toegeschreven aan
Pieter Aertsen op stilistische gronden
van figuren ten voeten uit naar halffiguren
20

21. TERUG NAAR BETHANIË
Het vierde bezoek aan Martha, Maria en haar vrienden
Museum Catharijne Convent te Utrecht
ondertekening zichtbaar door dunne verflagen, uitgevoerd
in vermoedelijk zwart krijt
is het werk een uitsnede van een groter geheel, waarbij de
signatuur en datering verloren zijn gegaan?
was de cirkel voor Pieter Aertsen weer rond?
21