Υπεύθυνη καθηγήτρια: Αντιγόνη Κριπαροπούλου

1. Η ΣΕΦΝΗ ΣΟΤ ΜΠΑΡΟΚ

2. Σο Μπαρόκ εύναι το κύνημα το οπούο ακολούθηςε το Μανιεριςμό
και, αντύθετα απ' αυτόν, εύναι πλατιϊ γνωςτό ςτο φιλότεχνο κοινό,
μιασ και η επύδραςό του όταν καταλυτικό ςε όλεσ τισ μορφϋσ τϋχνησ

3.  Ο όροσ "Μπαρόκ" αποδόθηκε,
αρχικϊ, με αρνητικό ςημαςύα ςτα
ϋργα του 17ου αιώνα ςτα οπούα ο
καλλιτϋχνησ δεν τηρούςε τουσ
κανόνεσ των αναλογιών, αλλϊ
αντύθετα ακολουθούςε μια
εκφραςτικό ελευθερύα. Αργότερα
χρηςιμοποιόθηκε για να
προςδιορύςει την τϋχνη τησ
ςυγκεκριμϋνησ αυτόσ εποχόσ με τα
ιδιαύτερα χαρακτηριςτικϊ τησ.
 Κατϊ την περύοδο την οπούα
εξετϊζουμε ο καθολικόσ κόςμοσ τησ
Δύςησ χωρύςτηκε ςτα δύο:
Μεταρρύθμιςη και
Αντιμεταρρύθμιςη εύναι οι δύο όροι
που χρηςιμοποιούνται για να ορύςουν
την επανϊςταςη των
διαμαρτυρομϋνων κατϊ τησ
Καθολικόσ Εκκληςύασ και την
αντύδραςη των καθολικών
αντύςτοιχα.
 Κατϊ το 17ο αιώνα η παπικό Ρώμη
όταν η κοιτύδα του Μπαρόκ, το οπούο
ςτη ςυνϋχεια εξαπλώθηκε ςε όλη την
Ευρώπη μϋχρι και τη Λατινικό
Αμερικό με τη βοόθεια διϊφορων
θρηςκευτικών ταγμϊτων, και κυρύωσ
του τϊγματοσ των Ιηςουιτών.

4.  κυρύωσ να εντυπωςιϊςει
καθώσ και να εξυψώςει τον
ϊνθρωπο μϋςα από τα πϊθη
και τα ςυναιςθόματα του. ΢ε
αντύθεςη με τισ ιδεολογικϋσ
αρχϋσ του ρομαντικού
κινόματοσ, ο ϊνθρωποσ δεν
εκλαμβϊνεται ωσ μονϊδα αλλϊ
ωσ μϋροσ ενόσ ςυνόλου. ΢το
μπαρόκ ύφοσ, ςε ςυμφωνύα με
το φιλοςοφικό ρεύμα τησ
εποχόσ, υπϊρχουν ϋντονα τα
ςτοιχεύα του ορθολογιςμού
χωρύσ όμωσ να αποκλεύονται
και οι ςυμβολιςμού.
 Φρηςιμοποιόθηκε από τη
ρωμαιοκαθολικό Εκκληςύα,
την Αντιμεταρρύθμιςη και το
κρϊτοσ, ενϊντια ςτη
Μεταρρύθμιςη και τον
Προτεςταντιςμό. Εύναι γι’
αυτό το λόγο που το Μπαρόκ
βρόκε προςφορότερο ϋδαφοσ
ςτισ καθολικϋσ χώρεσ,
ιδιαύτερα ςτην Ιταλύα, παρϊ
ςτισ προτεςταντικϋσ.

5.  Σο Μπαρόκ εύναι βαςικϊ ϋνα
ςτυλ που καταπιϊνεται με το
πρόβλημα του χώρου.
Πετυχαύνει με αξιοθαύμαςτο
τρόπο να ενορχηςτρώςει
διϊφορεσ τϋχνεσ, ζωγραφικό,
γλυπτικό, αρχιτεκτονικό, ς’
ϋνα αιςθητικϊ ενιαύο ςύνολο
με ςτόχο την πρόκληςη ςτο
θεατό τϋτοιων ευνοώκών
αντιδρϊςεων, ψυχολογικών,
ςυναιςθηματικών,
αιςθητικών, ώςτε να
επιτελεύται η ενεργόσ ανϊμειξη
και ςυμμετοχό του ςτο
περιεχόμενο των ϋργων.
 Η χρόςη τησ καμπύλησ ς’ όλεσ τισ μορφϋσ
και ποικιλύεσ
 Η αχαλύνωτη κύνηςη μϊλιςτα η ανοδικό
γύρω από κεντρικούσ ϊξονεσ που κρατϊ το
βλϋμμα ςυνϋχεια απαςχολημϋνο
 Ο ψευδαιςθηματιςμόσ που καταργεύ
υπϊρχουςεσ, πραγματικϋσ επιφϊνειεσ και
δημιουργεύ ϊλλεσ ψευδαιςθητικϋσ,
πολύπλοκεσ μϊλιςτα (εφαρμόζεται με
μεγϊλη επιτυχύα ςτη διακόςμηςη των
οροφών, θόλων και τρούλων των κτιρύων,
και μιμεύται τον ουρϊνιο θόλο με μορφϋσ να
αιωρούνται ςε διϊφορουσ ςχηματιςμούσ
πϊνω από το κεφϊλι του θεατό. Βλϋποντασ
τϋτοια ϋργα δεν μπορεύσ να ξεχωρύςεισ
καλϊ- καλϊ, ποια μϋρη τησ διακόςμηςησ
εύναι ζωγραφιςτϊ, ανϊγλυφα, πλαςτικϊ,
πραγματικϋσ αρχιτεκτονικϋσ καταςκευϋσ ό
απεικονύςεισ τουσ.

6. απευθυνόταν ςτο
ςυναίςθημα:
εντυπωςιάζει τα
πλήθη και
δημιουργεί το
αίςθημα του δέουσ
για τον πλούτο τησ
διακόςμηςησ κάθε
χώρου και το
μέγεθοσ, για την
υπερβολή και την
πολυτέλεια.
Η τέχνη του
baroque…

7.  Ναοί, δημόςια οικοδομήματα,
δημόςιοι χώροι (πλατείεσ,
κήποι κτλ), ιδιωτικοί πύργοι,
εςωτερικοί διάκοςμοι, δίνουν
την εντύπωςη του άπιαςτου,
του εξωπραγματικού, του πέρα
από τισ ανθρώπινεσ δυνάμεισ,
άρα του θεΰκού και τησ
παντοδυναμίασ του Θεού, τησ
εκκληςιαςτικήσ (παπικήσ)
εξουςίασ, όπωσ και κάθε
εξουςίασ (πολιτικήσ) ...
 Φωτ. Παρτϋρι με λουλούδια ςτον
κόπο των Βερςαλλιών

8.  Αφθονύα: Οι τοιχογραφύεσ ςτισ οροφϋσ φϋρουν ϋνα ϊγγιγμα χρώματοσ.
Πολύ ςυχνϊ αυτϋσ "ανούγουν" κατϊ κϊποιο τρόπο τον χώρο, φϋροντασ
ωσ ςχϋδιο τον ουρανό, και δύνοντασ την εντύπωςη ελευθερύασ,
απεραντοςύνησ και μεγαλεύου. Η χρόςη φωτόσ και ςκιϊσ καθώσ και των
παιχνιδιών του φωτόσ με τη ςκιϊ γύνεται πλϋον το κύριο μϋλημα των
αρχιτεκτόνων. Σα παρϊθυρα και τα ανούγματα μεγαλώνουν, αφόνοντασ
το φωσ να χυθεύ ϊπλετα μϋςα ςτουσ χώρουσ, δημιουργώντασ εκρηκτικϋσ
αντιθϋςεισ με τα ςκούρα ςημεύα των εςωτερικών χώρων.
 Θεατρικότητα: Σο ςχϋδιο των πρώτων εκκληςιών μπαρόκ παραμϋνει
"ςοφό" και διατηρεύ το ςχόμα τησ κλαςςικόσ βαςιλικόσ. Αυτό που κϊνει
τισ εκκληςύεσ "μπαρόκ" εύναι το γεγονόσ πωσ η πρόςοψη τουσ
αντιμετωπύζεται ωσ ϋνα προςκόνιο αρχαύου θεϊτρου, με κύονεσ, κόγχεσ
και κοιλώματα γεμϊτα γλυπτϊ κτλ. Ποτϋ πριν -και πολύ ςπϊνια μετϊ- δεν
εύχαν καταςκευαςτεύ βωμού εκκληςιών όπωσ ακριβώσ μύα θεατρικό
ςκηνό, περιςτοιχιςμϋνη από κύονεσ, αγγϋλουσ και αγύουσ, οι οπούοι εύναι
ςαν ςε θεατρικό παρϊςταςη. Βιβλικϋσ ςκηνϋσ πϊνω ςε ϋνα κρεμαςμϋνο
πανύ ςτην πύςω ςκηνό, ο εκϊςτοτε προςτϊτησ-ϊγιοσ τησ εκκληςύασ
ςμιλευμϋνοσ ςτο προςκόνιο: τα πϊντα θυμύζουν ϋντονα θεατρικό ςκηνό.

9.  Ουρμπανιςμόσ: Σο μπαρόκ
καινοτομεύ πραγματικϊ ςτην ιδϋα τησ
πόλησ. Η ιταλικό Αναγϋννηςη εύχε
αρχύςει όδη να επανεξετϊζει τον
ουρμπανιςμό, την αςτυφιλύα δηλαδό,
αλλϊ όλα αυτϊ ςτα ςτενϊ περιθώρια
τησ μεςαιωνικόσ πόλησ. Σον
Μεςαύωνα οι περιςςότεροι ϊνθρωποι
ζούςαν ςε μικρϊ χωριϊ, ςτο ύπαιθρο,
ενώ οι πόλεισ όταν λύγεσ και μικρϋσ.
Μόλισ με τη δύςη των μεςαιωνικών
χρόνων η πόλη αποκτϊ περιςςότερη
ςημαςύα και δύναμη. Σο μπαρόκ
αντιθϋτωσ, ανούγει την πόλη.
Οραματύζεται την πόλη ωσ κϋντρο
όλων των εξουςιών. Όπωσ όλη η
φύςη του μπαρόκ, τα πϊντα ϊρχιςαν
ςτη Ρώμη.
 Φωτ. Βερςαλλύεσ, πρότυπο τησ
μπαρόκ πόλησ

18.  Η αρχιτεκτονικό τησ περιόδου του μπαρόκ εύναι ϊρρηκτα
ςυνδεδεμϋνη με τη γλυπτικό καθώσ ϋνα αρχιτεκτονικό ςύμπλεγμα
ερμηνεύεται κατϊ κύριο λόγο ωσ ϋνα τερϊςτιο γλυπτό. Γι’ αυτό οι
ςημαντικότεροι αρχιτϋκτονεσ όταν και γλύπτεσ αλλϊ και το
αντύςτροφο. Σα γλυπτϊ που κοςμούςαν τισ εκκληςύεσ
διακρύνονταν για τον ϋντονο αιςθηςιαςμό, τη δραματικότητα, τη
θεατρικότητα και το πϊθοσ τουσ.
 Χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα εύναι ο Σζιαν Λορϋντςο Μπερνύνι (
Gian Lorenzo Bernini) που όταν διακεκριμϋνοσ Ιταλόσ γλύπτησ
και ζωγρϊφοσ. Θεωρεύται ϋνασ από τουσ ςπουδαιότερουσ γλύπτεσ
του 17ου αιώνα, που ϊφηςε το ιςχυρότερο προςωπικό ςτύγμα
ςτην εικόνα τησ Ρώμησ. Πρόκειται για ϋναν από τουσ
μεγαλύτερουσ εκπροςώπουσ τησ τεχνοτροπύασ του ιταλικού
Μπαρόκ, που διακρύθηκε τόςο ςτη γλυπτικό όςο και ςτην
αρχιτεκτονικό.

22. Κρόνη του Μαυριτανού,
Πιϊτςα Ναβόνα
Κρόνη των Μελιςςών.
Πιϊτςα Μπαρμπερύνι

24.  Ζωντανό χρώμα ςτισ ζωγραφιϋσ
 Υωτοςκιϊςεισ
 ΢τη ζωγραφικό του baroque εύναι φανερό μια ϋνταςη, μια αγωνύα
και μια βιαιότητα, που εκφρϊζουν μια δύναμη και αγώνα ... με
αβϋβαιο αποτϋλεςμα ... · πϊθοσ και ϋξαρςη μϋχρι θεατρινιςμού ...
 Ενασ από τουσ πιο μεγϊλουσ καλλιτϋχνεσ του Μπαρόκ,
μϊλιςτα τησ πιο αντιπροςωπευτικόσ του μορφόσ τησ
διακοςμητικόσ ζωγραφικόσ ςε ταβϊνια με πολυπρόςωπεσ
ςκηνϋσ, εύναι αναμφύβολα ο Πιϋτρο ντα Κορτόνα ( ζωγρϊφοσ
και γλύπτησ. Σο πιο ςημαντικό του ϋργο «Η αλληγορύα τησ
Θεύασ Προνούασ και η Δύναμη των Μπαρμπερύνι» ςτο ταβϊνι
του μεγϊρου Μπαρμπερύνι ςτη Ρώμη, εύναι ϋνα
καταπληκτικό ψευδαιςθητικό ϋργο με «ανοικτό» ουρανό και
μορφϋσ που δύνουν την εντύπωςη πωσ ειςϋρχονται ςτην
αύθουςα και αιωρούνται πϊνω ψηλϊ ςτουσ αιθϋρεσ.

29.  Η ζωγραφικό ςτισ Κϊτω Χώρεσ (Φλαμανδύα - Βϋλγιο)
κυριαρχεύται από τη φυςιογνωμύα του Rubens,
ενώ ςτην Ολλανδύα που εύναι χώρα διαμαρτυρομϋνων
αναπτύχθηκε πιο ιδιότυπη ζωγραφικό. Οι Ολλανδού
εγκαταλεύποντασ τα θρηςκευτικϊ και μυθολογικϊ
θϋματα ςτρϋφονται ςτην απεικόνιςη τησ φύςησ και τησ
καθημερινόσ ζωόσ. Μεγϊλοι Ολλανδού ζωγρϊφοι του
17ου αιώνα εύναι ο Rembrandt, ο Van Dyck

31. Murillo Velazquez

32.  Η μουςικό μπαρόκ, αντύθετα με την
αναγεννηςιακό, αξιοποιεύ τον
ιδιαύτερο μουςικό χαρακτόρα κϊθε
χώρασ και ϋτςι αρχύζει να
δημιουργεύται το εθνικό μουςικό
ύφοσ.
 ΢κοπόσ του Μπαρόκ εύναι να
εντυπωςιϊςει αλλϊ και να εξυψώςει
τον ϊνθρωπο με τα πϊθη και τα
ςυναιςθόματϊ του.
 Η εμφϊνιςη τησ όπερασ ςτη
Φλωρεντύα, τϋλη του 16ου αιώνα και
του ορατόριου.
 Ο Βιτςϋντζο Γκαλιλϋι και λύγο
αργότερα ο Σζιϊκοπο Πϋρι
(Ευριδύκη) με τισ ςυνθϋςεισ τουσ
δημιουργούν αυτό το νϋο μουςικό
εύδοσ.
 Ασ γνωρύςουμε τουσ
ςπουδαιότερουσ ςυνθϋτεσ τησ
εποχόσ μπαρόκ ςτην Ευρώπη:
 ΢τη Ρώμη ο Αρκϊντζελο Κορϋλι,
ςτη Νϊπολη ο Αλεςϊντρο
΢καρλϊτι , ο ιερωμϋνοσ Αντόνιο
Βιβϊλντι , ο Ζαν Μπατύςτ Λουλύ ,
Ο Υρανςουϊ Κουπρϋν και ο Ζαν
Υιλύπ Ραμό ςτη Γαλλύα, ο Φϋνρυ
Πϋρςελ ςτην Αγγλύα, Ο Γκϋοργκ
Υρύντριχ Φϋντελ και ο Γιόχαν
΢εμπϊςτιαν Μπαχ ςτη Γερμανύα

34. Γιόχαν ΢εμπϊςτιαν Μπαχ, 1748
πορτραύτο του Elias Gottlob
Haussmann
Γκϋοργκ Υρόντριχ
Φαύντελ

35. Δον Κιχώτησ,
Θερβϊντεσ
Ο πύκαρο (επαύτησ)
ςτην πεζογραφύα του
17ου αιώνα, γύνεται
περιπλανώμενοσ όρωασ,
δύνοντασ μϋςα από τη
ζωό του μύα μπαρόκ
αναπαρϊςταςη του
κόςμου, με τη φανταςύα
να αντιπαρατύθεται ςε
ϊλλη φανταςύα. Ο
μυθιςτορηματικόσ αυτόσ
λόγοσ χαρακτηρύζεται
ρεαλιςτικόσ, γιατύ
παρατηρεύ την
ανθρώπινη ζωό με τισ
περιπλοκϋσ τησ
φανταςύασ τησ.

36.  Καρρϊςκο: "Αν εςύ εύςαι τρελόσ, εγώ δε θα ς΄αφόςω να τρελϊνεισ κι εμϊσ. Ση
ζωό πρϋπει να τη βλϋπουμε όπωσ εύναι πραγματικϊ».

Θερβϊντεσ: "Όπωσ πραγματικϊ εύναι... Ξϋρεισ πόςα χρόνια περιπλανιϋμαι ςτην
πραγματικότητϊ ςασ; Ξϋρεισ πόςεσ φορϋσ ϋχω δει τη ζωό όπωσ εύναι
πραγματικϊ; Σόςεσ όςεσ δεν μπορεύσ να φανταςτεύσ. Πόνοσ, εξαθλύωςη, πεύνα
και απύςτευτη ςκληρότητα. Εύδα ανθρώπουσ να ταπεινώνονται τόςο, που να
αναρωτιούνται γιατύ γεννόθηκαν. Εύδα φύλουσ μου να πεθαύνουν μϋςα ςτην
απελπιςύα. Ξϋρεισ τι ϋβλεπα ςτο βλϋμμα τουσ την τελευταύα τουσ ςτιγμό;
΢ύγχυςη. Μια τερϊςτια απορύα πλανιόταν ςτα μϊτια τουσ. Γιατύ; Δεν νομύζω ότι
ρωτούςαν γιατύ πεθαύνουν, αλλϊ γιατύ ϋχουν ζόςει... Όταν η ύδια η ζωό εύναι τόςο
παρϊλογη, ποιόσ μπορεύ να πει τι εύναι τρϋλα και τι εύναι λογικό; Ίςωσ τρϋλα
μπορεύ να εύναι, το να εγκαταλεύπουμε τα όνειρϊ μασ. Να γινόμαςτε πρακτικού,
νομύζοντασ ότι μπορούμε να δούμε την "πραγματικότητα". Ίςωσ αυτό να εύναι
τρϋλα. Να ψϊχνουμε θηςαυρούσ εκεύ που ςωρεύονται ςκουπύδια. Ίςωσ η πολλό
λογικό να εύναι τρϋλα. Και τι μεγαλύτερη τρϋλα απ' όλεσ, να βλϋπεισ τη ζωό όπωσ
εύναι και όχι όπωσ θα ϋπρεπε να εύναι.«
 Απόςπαςμα από την θεατρικό διαςκευό του ΔΗΠΕΘΕ Κοζϊνησ

38.  Ο καθεδρικόσ ναόσ, όπου ο Πϊπασ εδρεύει ωσ
Επύςκοποσ τησ Ρώμησ, εύναι η βαςιλικό του
Αγύου Ιωϊννη ςτο Λατερϊνο. Εύναι η
παλαιότερη από τισ τϋςςερισ μεγϊλεσ βαςιλικϋσ
τησ πόλησ. Η γη όπου χτύςτηκε ο ναόσ ανόκε
πριν ςτην οικογϋνεια Λατερϊνι.Ο ναόσ που
βλϋπουμε ςόμερα χρονολογεύται πύςω ςτο 1646
όταν ο Πϊπασ Ιννοκϋντιοσ ο Κ΄ ανϋθεςε ςτον
αρχιτϋκτονα Φραντςϋςκο Μπορομύνι
(Francesco Borromini) να αποκαταςταθεύ η
βαςιλικό που όταν ϋτοιμη να καταρρεύςει. Η
ςημερινό νότια πρόςοψη του προςτϋθηκε
αργότερα και ςχεδιϊςτηκε κατϊ τον 18ο αιώνα
από τον Αλεςϊντρο Γκαλιλϋι (Alessandro
Galilei).
 Όταν ο Μπορομύνι ανϋλαβε να αποκαταςτόςει
την εκκληςύα, ο ςχεδιαςμόσ που ϋδωςε ςτη
βαςιλικό όταν περιςςότερο μπαρόκ, ο οπούοσ
όταν ςε πλόρη αντύθεςη με αυτόν τησ παλιϊσ
βαςιλικόσ. Η ανατολικό πρόςοψη του Αγύου
Ιωϊννη εύναι ύςωσ το πιο αναγνωρύςιμο μϋροσ
του. Χρηςιμοποιεύται ςε αρκετϋσ ταινύεσ, όπωσ
ςτο «Διακοπϋσ ςτη Ρώμη».
 http://www.vatican.va/various/basiliche/san_
giovanni/vr_tour/index-en.html