Rezultati UNICEF-ovog istraživanje u Crnoj Gori

1. Istraživanje o društvenoj inkluziji djece sa
smetnjama u razvoju u Crnoj Gori
ZA:
Nobody’s Avgust 2010. Unpredictable

2. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
2
METODOLOGIJA
 Način prikupljanja podataka: terenska anketa rađena u domaćinstvu ispitanika, „licem u lice“
 Izvor podataka na osnovu reprezentativnog uzorka za populaciju Crne Gore od 18 i više
godina
 Veličina uzorka je 1014 ispitanika
 Tip uzorka je troetapni stratifikovani slučajni uzorak, sa etapama:
 Teritorija biračkog mjesta (oko 200 domaćinstava) birana sa vjerovatnoćom proporcionalnom veličini - PPS
 Domaćinstvo izabrano metodom slučajnog koraka od zadate adrese (simulacija SPSWoR uzoračke šeme)
 Član domaćinstva izabran primjenom Kiš tablica (simulacija SPSWoR uzoračke šeme)
 Stratifikacija se vrši na osnovu:
 Tipa naselja – urban/rural
 Četiri geo-ekonomska regiona
 Post stratifikacija na osnovu: pola, godina, tipa naselja i četiri geo-ekonomska regiona
 Terenska kontrola na 12% uzorka, logička kontrola i kontrola konzistencije u 100% slučajeva
 Prikupljanje podataka obavljeno od 05. avgusta do 13. avgusta 2010. godine

3. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
3
Struktura uzorka
Baza: N=1014
48%
52%
26%
19% 19%
21%
15%
26%
46%
20%
8%
30%
17%
32%
21%
62%
38%
Muški
Ženski
18-29
30-39
40-49
50-64
65+
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Obrazovanje u toku
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Grad
Ostalo
Pol Starost Obrazovanje Region Tip naselja

4. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
4
SVIJEST O DJECI SA SMETNJAMA U RAZVOJU

5. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
5
Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u
razvoju
Baza: Ukupna ciljna populacija
35%
10%
9%
6%
4%
4%
3%
3%
3%
3%
Tuga, sažaljenje, jadna deca
Potrebna im je pomoć, tudja nega,
bespomoćni
Nesreća, zla sudbina, muka,
patnja
Bolest, bolesna deca
Društvo mora više da pomogne,
obrati pažnju
Deca sa nedostatkom,
poremećajem
Hendikepirana deca
Nemaju normalan život, težak život
Razumevanje, solidarnost,
humanost
Nesposobni za normalan rast i
razvoj
Prvi
odgovor
40%
Svi odgovori
12%
12%
6%
5%
4%
4%
4%
3%
3%
Tuga, sažaljenje, jadna deca
Nesreća, zla sudbina, muka, patnja
Potrebna im je pomoć, tudja nega,
bespomoćni
Bolest, bolesna deca
Društvo mora više da pomogne,
obrati pažnju
Razumevanje, solidarnost, humanost
Deca sa nedostatkom,
poremećajem
Nemaju normalan život, težak život
Hendikepirana deca
Nesposobni za normalan rast i razvoj
• Prva asocijacija koju građani imaju kada se pomenu djeca sa smetnjama u razvoju je sažaljenje (35%).
• Među svim spontano navedenim asocijacijama dominantno je takođe sažaljenje (40%), a prate ga nesreća, zla sudbina,
muka, patnja (12%) i bespomoćnost (12%).
• I ostale asocijacije su u odgovarajućem emocionalnom tonu – djeca sa smetnjama u razvoju se povezuju sa
bolešću, poremećenošću, nenormalnošću, ugroženošću. Jedan broj asocijacija ide u smjeru prepoznavanja potrebe
za pomoću, pokazivanjem razumijevanja i solidarnosti.

6. 11%
11%
3%
6%
3%
1%
2%
1%
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
6
Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u
razvoju u zavisnosti od informisanosti
40%
44%
28%
12%
13%
9%
19%
6%
8%
4%
8%
3%
3%
2%
1%
8%
Ne znaju ništa ili
malo
Znaju ponešto
Znaju mnogo ili
veoma mnogo
Tuga, sažaljenje, jadna deca
Nesreća, zla sudbina, muka, patnja
Potrebna im je pomoć, tudja nega,
bespomoćni
Bolest, bolesna deca
Društvo mora više da pomogne,
obrati pažnju
Teška situacija za porodicu,
roditelje
Ugroženi su, u nevolji
Neko koga poznaju ( dete,
rodjak...)
Interesantno je da građani koji znaju dosta o ovoj kategoriji djece u značajno manjoj mjeri imaju kao asocijaciju
sažaljenje, a u značajno većoj njihovu potrebu za pomoći.

7. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
7
Termini kojima se nazivaju djeca sa smetnjama
u razvoju
Baza: Ukupna ciljna populacija
23%
17%
12%
10%
7%
6%
3%
3%
3%
2%
2%
2%
1%
1%
1%
1%
1%
7%
Hendikepirana djeca
Djeca sa posebnim potrebama
Djeca sa invaliditetom
Bolesna djeca
Djeca ometena u razvoju
Jadni, žalosni, nesrećni, greota...
Djeca, kao i druga djeca, ne pravi razliku
Djeca sa nedostatkom
Zaostala djeca/ zaostala u razvoju
Retardirana djeca
Mentalno zaostala djeca
Nesposobna djeca
Djeca kojima treba pomoć
Djete sa poremećajem
Defektna djeca
Djeca sa problemom
Ostali odgovori
Ne zna / Bez odgovora
• Najčešće korišćen izraz kojim se u opštoj populaciji nazivaju ova djeca je hendikepirana djeca (23%).
• U populaciji se takođe ustalili izrazi koji pripadaju prevaziđenoj terminologiji - djeca sa posebnim potrebama (17%)
i djeca sa invaliditetom (12%).
• Posebno je vrijedno pažnje da svaki deseti građanin koristi izraz bolesna djeca, a još 6% koristi karakterizaciju
jadni, žalosni, greota.

8. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
8
Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju
djeca sa smetnjama u razvoju
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
26%
24%
14%
14%
13%
11%
8%
7%
7%
7%
7%
7%
6%
6%
6%
Fizički izgled
Govor ( otežan, nerazumljiv...)
Kretanje ( problemi, otežan hod...)
Fizički nedostatak
Ponašanje
Slepo dete
Nepokretnost, paraliza
Gluvo dete
Oštećenje sluha
Oštećenja vida
Mentalni/ psihološki nedostatak
Mentalna zaostalost
Gestikulacija, pokreti
Deformacija tela, telesno oštećenje
Nedostatak nekog dela tela
• Karakteristika po kojoj se najčešće prepoznaje dijete sa
smetnjama u razvoju je fizički izgled ili fizički nedostatak (40%).
Često pominjani indikatori su i otežan ili nerazumljiv govor (24%) ili
problemi sa kretanjem (14%).
• Fizički izgled je relevantniji za osobe koje i same imaju
djecu, kao i za osobe sa najnižim prihodima i one iz ruralnih
naselja.

9. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
82%*
sospI 9002 ©
9
Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju
djeca sa smetnjama u razvoju
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
26%
14%
14%
8%
6%
6%
5%
3%
Fizički izgled i problemi sa kretanjem
11%
7%
7%
7%
4%
13%
7%
7%
5%
5%
4%
3%
2%
6%
3%
2%
Čulni deficiti
Intelektualni deficiti i psihički poremećaji
Mimika, gestikulacija, pokreti
24%
3%
2%
7%
Fizički izgled
Kretanje ( problemi, otežan hod...)
Fizički nedostatak
Nepokretnost, paraliza
Deformacija tela, telesno oštećenje
Nedostatak nekog dela tela
Invalidska kolica/ ortopedska pomagala
Hendikepiranost/ invalidnost
Slepo dete
Gluvo dete
Oštećenje sluha
Oštećenja vida
Gluvonemo dete
Ponašanje
Mentalni/ psihološki nedostatak
Mentalna zaostalost
Psihički poremećaj/ bolest
Deca ometena u razvoju
Autizam
Daunov sindrom
Agresivnost
Gestikulacija, pokreti
Pogled, po očima
Izraz lica/ izgled lica/ mimika/ grimase
Govor ( otežan, nerazumljiv...)
Nemo dete
Otežana komunikacija
Ne zna / Bez odgovora
Govor i komunikacija
37%*
46%*
12%*
29%*
* Procenat građana koji je spontano pomenuo
neki od odgovora unutar izvedenih kategorija

10. Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa
djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
10
7%
8%
11%
11%
11%
11%
12%
17%
17%
22%
21%
21%
25%
28%
27%
34%
32%
41%
47%
88%
86%
79%
78%
75%
74%
72%
69%
62%
61%
60%
58%
55%
49%
47%
44%
41%
32%
25%
Đeca kojima nedostaje neki dio tijela
Đeca sa trajnim oštećenjima ili deformacijama nekog dijela tijela
Slijepa djeca
Gluva djeca
Đeca oštećene inteligencije
Autistična djeca
Psihotična djeca
Izrazito agresivna djeca
Đeca sa težim poremećajima pažnje
Đeca sa poremećajima govora
Đeca sa ozbiljnijim emocionalnim teškoćama
Đeca sa težim oštećenjima sluha
Đeca koja boluju od virusa side (SIDA)
Đeca koja boluju od leukemije
Đeca koja boluju od hepatitisa
Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u kojima ne bi
trebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)
Đeca sa težim oštećenjima vida (dioptrija veća od /- 10)
Đeca sa urođenim srčanim manama
Đeca koja boluju od astme
ne pripada (1+2) pripada (4+5)

11. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
11
Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa
djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju
32
74 72
7 8 11 11 11 11 12 17 17 22 21 21 25 28 27 34 32
62 61 60 58 55 49 47 44 41
52 45 40 40 38
41 47
25
88 86
81 79 69
79
78 75
68 67 64 63 59
30
21 20
10 9
-9
-22
Đeca kojima nedostaje neki dio tijela
Đeca sa trajnim oštećenjima ili
deformacijama nekog dijela tijela
Slijepa djeca
Gluva djeca
Đeca oštećene inteligencije
Autistična djeca
Psihotična djeca
Izrazito agresivna djeca
Đeca sa težim poremećajima pažnje
Đeca sa poremećajima govora
Đeca sa ozbiljnijim emocionalnim
teškoćama
Đeca sa težim oštećenjima sluha
Đeca koja boluju od virusa side (SIDA)
Đeca koja boluju od leukemije
Đeca koja boluju od hepatitisa
Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su
preterano aktivna u situacijama u
kojima ne bi trebalo da budu (npr. za
Đeca sa težim oštećenjima vida
(dioptrija veća od /- 10)
Đeca sa urođenim srčanim manama
Đeca koja boluju od astme
pripada (4+5) ne pripada (1+2) saldo

12. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
12
Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece
kategoriji djece sa smetnjama u razvoju – prosječne
vrednosti
Prosečne vrednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija
4.5
4.3
4.2
4.2
4.1
4.1
4.0
3.9
3.7
3.7
3.6
3.5
3.5
3.4
3.3
3.2
3.1
2.9
2.7
Đeca kojima nedostaje neki dio tijela
Đeca sa trajnim oštećenjima ili deformacijama nekog dijela tijela
Slijepa djeca
Gluva djeca
Autistična djeca
Đeca oštećene inteligencije
Psihotična djeca
Izrazito agresivna djeca
Đeca sa težim poremećajima pažnje
Đeca sa poremećajima govora
Đeca sa ozbiljnijim emocionalnim teškoćama
Đeca sa težim oštećenjima sluha
Đeca koja boluju od virusa side (SIDA)
Đeca koja boluju od leukemije
Đeca koja boluju od hepatitisa
Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u
kojima ne bi trebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)
Đeca sa težim oštećenjima vida (dioptrija veća od /- 10)
Đeca sa urođenim srčanim manama
Đeca koja boluju od astme
• Djeca koja se u najvećoj mjeri
identifikuju kao ona sa teškoćama u
razvoju (sa prosječnom ocjenom 4 i više
na petostepenoj skali) su: djeca kojima
nedostaje dio tijela ili ona sa
tjelesnim deformacijama, zatim djeca
sa čulnim poremećajima (slijepa i
gluva djeca), kao i djeca sa psihičkim
teškoćama (autistična, djeca oštećene
inteligencije i psihotična).
• U najmanjoj mjeri sa kao djeca sa
teškoćama u razvoju identifikuju djeca
koja boluju od astme (2.7), djeca sa
urođenim srčanim manama (2.9), kao i
djeca sa težim oštećenjima vida (3.1).
• Generalno gledano, stepen
identifikacije bilo koje od
navedenih kategorija kao djece
sa smetnjama u razvoju je viši
kod osoba koje nemaju
neposrednog iskustva sa ovom
djecom, kao i na istoku zemlje i u
ruralnim krajevima.

13. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
13
Da
68%
Ne
32%
Da li poznajete neko dijete sa smetnjama u razvoju
ili nekoga čije dijete ima ovakve ili slične smetnje?
Baza: Ukupna ciljna populacija
U zavisnosti od informisanosti o djeci sa smetnjamau razvoju:
54%
76%
90%
46%
24%
10%
Ne znaju ništa ili
malo
Znaju ponešto
Znaju mnogo ili
veoma mnogo
Da
Ne
• Velika većina građana (68%) poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja čije dijete ima ovakve ili slične smetnje.
• Građani zapadnih krajeva zemlje, kao i oni sa najnižim prihodima, imaju nešto više neposrednog iskustva sa djecom
sa smetnjama u razvoju u odnosu na prosjek.
• Očekivano, lično iskustvo i informisanost su u pozitivnoj vezi: građani koji nemaju ličnog iskustva sa djecom sa
teškoćama u razvoju slabije su informisani o njima i obratno.

14. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
14
Koliko često dolazite u kontakt sa djecom sa
smetnjama u razvoju?
Baza: Ukupna ciljna populacija
13%
5%
4%
11%
8%
10%
11%
11%
14%
10%
4%
Svakodnevno
Nekoliko puta nedjeljno
Jednom nedjeljno
Nekoliko puta mjesečno
Jednom mjesečno
Jednom u 2-3 mjeseca
Jednom u 6 mjeseci
Jednom godišnje
Rjeđe o jednom godišnje
Nemam nikakav kontakt sa
djecom sa smetnjama u razvoju
Odbija da odgovori
• Većina građana (86%) je imala ili ima kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. Najveći broj ovakav kontakt ostvaruje
jednom mjesečno ili rjeđe, dok ukupno 13% građana ima svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju.
• Svaki deseti građanin saopštava da nema nikakav kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju.
• Svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju u većoj mjeri imaju najslabije obrazovani, građani sa
najnižim prihodima, kao i oni iz istočnih krajeva zemlje.
20%
11%
12%
18%
12%
14%
8%
10%
10%
12%
21%
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Do 100€
101 - 200€
Više od 200€
Odbija da odgovori
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Svakodnevni kontakt:
Region Prihodi Obrazovanje

15. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
15
Kako se informišete o djeci sa smetnjama u
razvoju?
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
61%
47%
28%
12%
12%
4%
2%
2%
1%
Preko medija (TV, novine, radio,
Internet)
Kroz priče koje čujem od
prijatelja, rođaka, poznanika
Kroz svakodnevno iskustvo na
ulici, u radnjama, javnom prevo
U lokalnim domovima zdravlja i
bolnicama
Kroz priče iz škole, koje čujem
od moje djece
Iskustvo sa sopstvenim djetetom
koji ima slične teškoće i
Nemam nikakve informacije o
djeci sa smetnjama u razvoju
Drugo
Odbija da odgovori
• Dominantan izvor informacija o djeci sa smetnjama u
razvoju su mediji (61%). Međutim, značajan je i broj onih
koji informacije dobijaju od drugih ljudi (47%), ili kroz
svakodnevno iskustvo na ulici, u prevozu, radnjama
(28%).
• 4% građana navodi da o ovome saznaje kroz lično
iskustvo sa djetetom koje ima sliče teškoće.
• Očekivano, lično iskustvo je značajniji izvor
informacija za one osobe koje poznaju neko dijete
sa smetnjama u razvoju, dok se oni koji nemaju
takvog iskustva u većoj mjeri oslanjaju na medije.

16. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
16
Koliko ste informisani o djeci sa smetnjama u
razvoju?
7%
Baza: Ukupna ciljna populacija
38%
44%
43%
12%
9%
3%
Ne znam ništa o djeci sa
smetnjama u razvoju
Veoma malo znam o djeci sa
smetnjama u razvoju
Sum -
Znam ponešto o djeci sa
smetnjama u razvoju
Sum +
Znam mnogo o djeci sa
smetnjama u razvoju
Znam veoma mnogo o djeci sa
48%
41%
49%
45%
37%
35%
Sum -
Sum +
64%
10%
14%
7%
12%
19%
16%
4%
Muški
Ženski
Poznaju Obrazovanje Pol
DSR
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Da
Ne
M=2.6
smetnjama u razvoju
• Može se konstatovati da su građani generalno nedovoljno informisani o djeci sa smetnjama u razvoju – oni sami
ocjenjuju svoje znanje ocjenom 2.6 na petostepenoj skali.
• Tek nešto više od svakog desetog građanina saopštava da zna mnogo o ovoj djeci, dok se ostali raspodeljuju na jednak
broj onih koji saopštavaju da ne znaju ništa ili vrlo malo (44%) i one koji saopštavaju da znaju ponešto (43%).
• Informisanost je nešto bolja među ženama, visokoobrazovanima, kao i osobama koje imaju ličnog iskustva sa ovom
djecom.

17. Procjena incidence djece sa smetnjama u razvoju u
populaciji djece u Crnoj Gori starosti do18 godina
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
17
10%
6%
8%
32%
12%
13%
19%
17%
27%
9%
10%
16%
27%
14%
17%
26%
3%
9%
3%
7%
37%
17%
22%
41%
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Region
Do 3% 3.1-5%
5.1-10% 10.1-20%
Više od 20% Ne zna/Odbija
Baza: Ukupna ciljna populacija
M=11.3%
M=12.5%
M=5.7%
18%
16%
18%
13%
6%
30%
Do 3%
3.1-5%
5.1-10%
10.1-20%
Više od 20%
Ne zna/Odbija M=10.1%
• Trećina građana (34%) smatra da u opštoj populaciji djece do 18 godina ima do 5% djece sa smetnjama u razvoju. 18%
smatra da ih je između 5 i 10%, dok 19% smatra da je taj procenat veći. Gotovo trećina građana nema jasnu predstavu o
tome koliko ima djece sa smetnjama u razvoju.
• Najtačniju procjenu daju stanovnici istočnih krajeva, dok ovaj procenat u najvećoj mjeri potcjenjuju oni sa zapada.

18. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
18
STAV PREMA DJECI SA SMETNJAMA U
RAZVOJU

19. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
19
Socijalna distanca prema različitim
kategorijama djece sa smetnjama u razvoju
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
N
Živi u istom naselju/ulici
sa Vašim djetetom
Ide u istu
školu/odbanište/vrtić sa
Vašim djetetom?
Ide u isto
odjeljenje/grupu sa
Vašim djetetom
Druži se/ igra se sa
Vašim djetetom
Najbolji je
drug/drugarica sa Vašim
djetetom
U starijem uzrastu je u
emotivnoj vezi sa Vašim
djetetom
U odraslom dobu stupa
u brak sa Vašim
djetetom
Odbija da odgovori
Dijete sa težim oštećenjem vida 1014 75.7 56.6 51.2 48.1 34.7 08.8 07.1 02.2
Slijepo dijete 1014 77.8 48.6 43.9 40.9 29.2 03.0 01.6 04.1
Dijete sa težim oštećenjem sluha 1014 73.3 55.1 47.1 45.2 30.0 05.8 04.0 03.5
Gluvo dijete 1014 75.0 45.6 39.9 38.9 25.8 02.8 01.7 05.8
Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajna
deformacija ili nedostatak nekog dijela tijela 1014 79.1 42.7 34.9 33.1 23.3 02.5 01.3 05.8
Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna 1014 75.5 42.6 35.3 34.3 24.6 02.0 00.9 05.6
Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se ne
prenose, kao što su astma, srčane mane, hemofilija,
1014 73.1 48.8 41.2 35.7 27.7 03.1 02.0 03.4
leukemija i druga
Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose,
kao što su SIDA, Hepatitis i druga 1014 70.3 21.3 12.9 11.9 07.8 00.3 00.1 19.6
Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niska
inteligencija, autizam, teži poremećaji pažnje, trajne
poteškoće u učenju i sl.
1014 73.4 36.6 27.6 22.7 13.9 01.1 00.7 08.1
Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao što su
dječje neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale
neurološkim oštećenjima
1014 67.9 29.1 19.0 13.0 08.3 00.7 00.1 15.9
Dijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što su
hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno
neprihvatljivo ponašanje
1014 71.1 30.3 20.2 14.8 09.3 01.5 00.3 11.1
Dijete sa poremećajima govora 1014 74.8 48.9 40.9 38.6 28.2 05.4 05.1 02.2
• Uopšteno gledano, građani Crne Gore ispoljavaju veliku socijalnu distancu prema djeci sa smetnjama u razvoju. U prosjeku,
ukupni stepen socijalne bliskosti prema ovoj grupe je 34.5 %, s tim što ona nije jednaka prema različitim kategorijama djece sa
smetnjama u razvoju.
• Socijalna distanca je još izraženija među osobama koje su slabije informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, kao i kod
onih koji ne poznaju ovakvu djecu. Veću socijalnu distancu ispoljavaju i osobe sa najslabijim obrazovanjem i najnižim
prihodima, kao i građani Primorja i istočnog regiona.
• Osobe koje su najbolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju i koje imaju ličnog iskustva sa ovom djecom ispoljavaju i
manju socijalnu distancu prema njima. Isto važi za visoko obrazovane, građane Glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i
najstarije građane (preko 65 godina starosti).

20. 85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
20
Socijalna distanca prema različitim
kategorijama DSR - prihvatanje
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
56.6
34.7
8.8
7.1
29.2
3.0
45.2
30
5.8
4
46
39
28.2
26
2
33.1
2.5 1.3
27.7
3.1
70.3
21.3
12.9 11.9
0.1
36.6
27.6
22.7
13.9
0.7
67.9
29.1
19
13
8.3
71.1
30.3
20.2
14.8
9.3
5.4
75.7
48.1
51.2
48.6
77.8
1.6
40.9
43.9
73.3
55.1
47.1
75
3
40
42.7
79.1
23.3
34.9
42.6
75.5
2 0.9
24.6
35.3 34.3
73.1
48.8
2
35.7
41.2
0.3
7.8
1.1
73.4
0.7 0.1 0.3 1.5
48.9
5.1
38.6
40.9
74.8
0
1 - Živi u istom
naselju/ulici sa Vašim
djetetom
2 - Ide u istu
školu/odbanište/vrtić
sa Vašim djetetom?
3 - Ide u isto
odjeljenje/grupu sa
Vašim djetetom
4 - Druži se/ igra se sa
Vašim djetetom
5 - Najbolji je
drug/drugarica sa
Vašim djetetom
6 - U starijem uzrastu
je u emotivnoj vezi sa
Vašim djetetom
7 - U odraslom dobu
stupa u brak sa Vašim
djetetom
Dijete sa težim oštećenjem vida
Slijepo dijete
Dijete sa težim oštećenjem sluha
Gluvo dijete
Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajna deformacija ili
nedostatak nekog dijela tijela
Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna
Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se ne prenose, kao
što su astma, srčane mane, hemofilija, leukemija i druga
Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose, kao što su
SIDA, Hepatitis i druga
Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niska inteligencija,
autizam, teži poremećaji pažnje, trajne poteškoće u učenju i sl.
Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao što su dječje
neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale neurološkim
oštećenjima
Dijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što su
hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivo
ponašanje
Dijete sa poremećajima govora

21. 100
95
90
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
21
Socijalna distanca prema različitim
kategorijama DSR - neprihvatanje
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
51.9
65.3
91.2
70.8
97.0
54.8
70
94.2
96
74.2
66.9
97.5 98.7
72.3
96.9
29.7
78.7
87.1 88.1
72.4
77.3
86.1
99.3
70.9
81
87
91.7
69.7
79.8
85.2
90.7
71.8
94.6
24.3
43.4
60.1
48.8
92.9
22.2
51.4
56.1 59.1
98.4
26.7
44.9
52.9
25.0
54.4
61.1
97.2
98.3
65.1
20.9
57.3
76.7
24.5
57.4
64.7 65.7
75.4
98 99.1
26.9
51.2
58.8
64.3
98
99.7
92.2
99.9
26.6
63.4
98.9
32.1
99.3 99.9
28.9
98.5 99.7
25.2
59.1
51.1
61.4
94.9
0
1 -Živi u istom
naselju/ulici sa Vašim
detetom
2 -Ide u istu
školu/odbanište/vrti?
sa Vašim detetom
3- Ide u isto
odeljenje/grupu sa
Vašim detetom
4 - Druži se/ igra se sa
Vašim detetom
Dete sa težim oštećenjem vida
Slepo dete
Dete sa težim oštećenjem sluha
Gluvo dete
Dete sa telesnim oštećenjima
Dete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna
Dete koje boluje od neprenosivih hroničnih oboljenja
Dete koje boluje od prenosivih hroničnih bolesti
Intelektualni nedostaci i oštećenja
Dete sa težim emocionalnim poremećajima
Dete sa težim poremećajima socijalizacije
Dete sa poremećajima govora
5 - Najbolji je drug sa
Vašim detetom
6 - U starijem uzrastu
je u emotivnoj vezi sa
Vašim detetom
7 - U odraslom dobu
stupa u brak sa Vašim
detetom

22. 51.2 48.9
40.9
48.1
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
22
Socijalna distanca prema različitim
kategorijama DSR - prihvatanje
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
75.7 77.8
73.3 75.0
79.1
75.5 73.1 70.3 73.4
67.9 71.1 74.8
56.6
48.6
55.1
45.6 42.7 42.6
48.8
21.3
36.6
29.1 30.3
43.9 47.1
39.9
34.9 35.3
41.2
12.9
27.6
19 20.2
40.9
45.2
38.9
33.1 34.3 35.7
11.9
22.7
13.0 14.8
38.6
34.7
29.2 30
25.8 23.3 24.6 27.7
7.8
13.9
8.3 9.3
28.2
78..18 3 4 5.8 2.8 2.5 1.3 2 0.9 2 3.1 0.3 1.1 0.7 1.5
5.1
5.4 0.3 0.1 0.7 0.1 1.7 1.6 0 5
Dijete sa težim oštećenjem vida
Slijepo dijete
Dijete sa težim oštećenjem sluha
Gluvo dijete
Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su
trajna deformacija ili nedostatak nekog
dijela tijela
Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim
nepokretna
Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja
koja se ne prenose, kao što su astma,
srčane mane, hemofilija, leukemija i druga
Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje
se prenose, kao što su SIDA, Hepatitis i
druga
Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što
su niska inteligencija, autizam, teži
poremećaji pažnje, trajne poteškoće u
učenju i sl.
poremećajima, kao što su dječje neuroze,
psihoze, emocionalne promjene nastale
Dijete sa težim emocionalnim
neurološkim oštećenjima
Dijete sa težim poremećajima socijalizacije,
kao što su hiperaktivno, agresivno ili neko
drugo socijalno neprihvatljivo ponašanje
Dijete sa poremećajima govora
1 - Živi u istom naselju/ulici sa Vašim djetetom
2 - Ide u istu školu/odbanište/vrtić sa Vašim djetetom?
3 - Ide u isto odjeljenje/grupu sa Vašim djetetom
4 - Druži se/ igra se sa Vašim djetetom
5 - Najbolji je drug/drugarica sa Vašim djetetom
6 - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Vašim djetetom
7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Vašim djetetom

23. 98.4 98.3 99.9 99.3 99.9 99.7
98.7 99.1 9968.9 99.7 98.9 99.3 98.5 92.9 97 9946.2 97.2 97.5 98 94.9
94.6
70.8 70 74.2 76.7 75.4 72.3
91.2
105
100
95
90
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
23
Socijalna distanca prema različitim
kategorijama DSR - neprihvatanje
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
24.3 22.2
92.2
86.1
87.1
26.7 25.0 20.9 24.5 26.9 29.7 26.6
91.7
71.8
90.7
32.1 28.9 25.2
43.4
51.4
44.9
54.4 57.3 57.4
51.2
78.7
63.4
70.9 69.7
51.1
60.1
65.1 64.7
58.8
72.4
81 79.8
59.1
51.9
59.1 54.8
61.1
66.9 65.7 64.3
88.1
77.3
87.0
65.3 61.4
56.1 52.9
48.8
85.2
0 5
Dijete sa težim oštećenjem vida
Slijepo dijete
Dijete sa težim oštećenjem sluha
Gluvo dijete
Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su
trajna deformacija ili nedostatak nekog
dijela tijela
Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim
nepokretna
Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja
koja se ne prenose, kao što su astma,
srčane mane, hemofilija, leukemija i druga
Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje
se prenose, kao što su SIDA, Hepatitis i
druga
Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što
su niska inteligencija, autizam, teži
poremećaji pažnje, trajne poteškoće u
učenju i sl.
poremećajima, kao što su dječje neuroze,
psihoze, emocionalne promjene nastale
Dijete sa težim emocionalnim
neurološkim oštećenjima
Dijete sa težim poremećajima socijalizacije,
kao što su hiperaktivno, agresivno ili neko
drugo socijalno neprihvatljivo ponašanje
Dijete sa poremećajima govora
1 -Živi u istom naselju/ulici sa Vašim detetom
2 -Ide u istu školu/odbanište/vrti? sa Vašim detetom
3- Ide u isto odeljenje/grupu sa Vašim detetom
4 - Druži se/ igra se sa Vašim detetom
5 - Najbolji je drug sa Vašim detetom
6 - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Vašim detetom
7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Vašim detetom

24. Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose,
kao što su SIDA, Hepatitis i druga
Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao što
su dječje neuroze, psihoze, emocionalne promjene
Dijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što su
hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno
Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niska
inteligencija, autizam, teži poremećaji pažnje, trajne
Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna
Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajna
deformacija ili nedostatak nekog dijela tijela
Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se ne
prenose, kao što su astma, srčane mane, hemofilija,
Gluvo dijete
Slijepo dijete
Dijete sa poremećajima govora
Dijete sa težim oštećenjem sluha
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
24
Socijalna bliskost prema različitim
kategorijama djece sa smetnjama u razvoju
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
2.5
2.5
2.6
2.6
2.7
2.8
2.9
2.6
1.9
2.1
2.3
2.0
Dijete sa težim oštećenjem vida
• Socijalna distanca prema različitim grupama djece sa
smetnjama u razvoju se razlikuje.
• Najveću socijalnu distancu građani imaju
prema djeci koja boluju od prenosivih hroničnih
bolesti (SIDA, hepatitis i sl.), zatim prema djeci sa
težim emocionalnim poremećajima (neuroze,
psihoze i sl) i prema djeci sa težim poremećajima
socijalizacije (socijalno neprihvatljivo ponašanje).
• Sa druge strane, najmanju socijalnu distancu
građani imaju prema djeci sa težim oštećenjima
vida i sluha, kao i djeci sa poremećajima govora.
• Kada posmatramo pojedinačne odnose, za najveći
broj građana (u prosjeku 72%) je prihvatljivo da dijete sa
smetnjama u razvoju živi u istoj ulici kao i njihovo dijete.
Međutim, već naredni stepen bliskosti je značajno manje
prihvatljiv – tek 42% prihvata da ovakvo dijete ide u istu
školu, a nešto više od trećine da ide u isto odjeljenje sa
njihovim djetetom.
• Tek svaki peti građanin ne bi imao ništa protiv da
dijete sa smetnjama u razvoju bude najbolji prijatelj
njihovog djeteta, dok sadašnju ili buduću emotivnu
vezu prihvata tek između 2 i 3%.

25. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
25
Odnos društva prema djeci sa smetnjama u
razvoju
Baza: Ukupna ciljna populacija
4%
11%
17%
47%
92%
74%
65%
36%
Država i društvo bi trebalo da
učine sve što je u njihovoj moći,
kako bi obezbijedili jednake
mogućnosti i šanse za djecu sa
smetnjama u razvoju, bez obzira
na troškove.
Đeca sa smetnjama u razvoju su
jednako vrijedni članovi društva
kao i svi ostali građani.
Bez obzira na trud i napor koji
ulažu ona i njihova porodica,
djeca sa smetnjama u razvoju ne
mogu se u potpunosti uklopiti u
sredinu, na način na koji to čine
druga djeca.
Država i društvo nijesu u
mogućnosti da značajno
pomognu djeci sa smetnjama u
razvoju, ma koliko se trudili i
ulagali novca.
ne slaže se (1+2) slaže se (4+5)
• Većina građana (74%) smatra da su djeca sa smetnjama u razvoju jednako vrijedni članovi društva kao i svi ostali građani.
• Ne treba, međutim, zanemariti da svaki deseti građanin ima upravo suprotan stav (posebno imajući u vidu jasnu socijalnu
nepoželjnost ovakvog odgovora).
• Ogromna većina građana (92%) smatra da država i društvo treba da učine sve što je u njihovoj moći da obezbijede jednake
mogućnosti za djecu smetnjama u razvoju.
• Međutim, u znatno manjoj mjeri građani smatraju da takva pomoć države može značajno da pomogne (47%). U istom smislu
govori i podatak da čak 65% građana smatra da se, uprkos svem trudu, ova djeca ne mogu u potpunosti uklopiti u sredinu kao
ostala djeca.

26. Odbija da odgovori
1%
Društvo i sredina u
kojoj dete živi bi
prevashodno
trebalo da se
prilagođavaju
detetu sa
smetnjama u
razvoju,
uvažavajući sve
njihove
sprecifičnosti
71%
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
Dete sa smetnjama u razvoju bi prevashodno trebalo da se prilagođava
životu u društvu
Društvo i sredina u kojoj dete živi bi prevashodno trebalo da se
prilagođavaju detetu sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
26
Koja od sledeće dvije tvrdnje je bliža Vašim
stavovima?
Baza: Ukupna ciljna populacija
Dete sa smetnjama
u razvoju bi
prevashodno
trebalo da se
prilagođava životu
u društvu, uz
pomoć
28%
24%
44%
17%
35%
23%
34%
24%
35%
32%
26%
15%
74%
56%
83%
63%
75%
65%
75%
65%
67%
73%
84%
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Grad
Ostalo
Da
Ne
Poznaju Tip naselja Region
DSR
Ne znaju ništa ili malo
Znaju ponešto
Informisanost
Znaju mnogo ili veoma mnogo
• Većina građana (71%) smatra da prvenstveno treba prilagođavati sredinu djetetu sa smetnjama u razvoju, dok 28% smatra
suprotno - da bi dijete trebalo da se prilagođava sredini.
• Uvjerenje da dijete treba da se prilagođava sredini je izraženije kod osoba koje nemaju ličnog iskustva sa djecom sa
smetnjama u razvoju, kao i kod stanovnika ruralnih naselja, primorskih i istočnih djelova zemlje.
• Osobe koje su dobro informisane o djeci sa smetnjama u razvoju u manjoj mjeri smatraju da ova djeca treba da se
prilagođavaju sredini.

27. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
27
U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa
smetnjama u razvoju uključi u društvo?
Baza: Ukupna ciljna populacija
15%
80%
5%
1%
Pružanjem strucne pomoci i posebnim odnosom
društva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u
razvoju U POTPUNOSTI osposobiti za život u
društvu
Pružanjem strucne pomoci i posebnim odnosom
društva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u
razvoju DONEKLE osposobiti za život u društvu
Bez obzira na strucnu pomoc i poseban odnos
države i društva, nije moguce uciniti NIKAKAV IOLE
ZNACAJAN NAPREDAK kada je rijec o
osposobljavanju djece sa smetnjama u razvoju za
život u društvu
Odbija da odgovori
• 80% građana smatra da je uz ulaganje posebnog truda moguce donekle osposobiti djecu sa smetnjama u razvoju za
život u društvu. Građani su, dakle, samo umjereno optimistični u vezi sa mogućnošću inkluzije ove djece. Tek 15% smatra
da je potpuna inkluzija moguća.
• 5% smatra da se bez obzira na sva ulaganja ne može postići nikakav iole značajan napredak u tom smislu.

28. U POTPUNOSTI DONEKLE NE ZNAČAJNO
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
28
U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa
smetnjama u razvoju uključi u društvo?
20
15
10
15
12
13
17
11
22
16
13
13
14
24
75
78
87
81
79
79
78
87
72
80
79
82
81
70
4
6
2
3
9
8
5
1
4
3
7
5
4
5
18-29
30-39
40-49
50-64
65+
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Da
Ne
Ne znaju ništa
Znaju ponešto
Znaju mnogo
Starost
Poznaju Region
DSR
Informisanost
• Osobe koje znaju mnogo o ovoj djeci su i optimističnije u vezi sa mogućnostima inkluzije, dok su oni koji
sa njima nemaju ličnog iskustva skeptičniji.
• Takođe, optimističniji u svojim uvjerenjima su mladi (od 18 do 29 godina starosti), građani sa najnižim
prihodima, stanovnici ruralnih naselja i istočnih krajeva zemlje.

29. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
29
Opis TIPIČNOG DJETETA u Crnoj Gori na
zadatim parovima atributima
Baza: Ukupna ciljna populacija
9%
6%
8%
9%
7%
10%
11%
13%
26%
23%
81%
78%
78%
76%
76%
73%
71%
70%
61%
56%
1 - Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe
1 - Tužno / 7 - Veselo
1 - Otudeno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci
1 - Bojažljivo / 7 - Hrabro
1 - Slabog karaktera / 7 - Snažnog karaktera
1 - Pesimisticno / 7 - Optimisticno
1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno
1 - Nejednakih mogucnosti / 7 - Jednakih mogucnosti kao druga
djeca
1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno
1 - Neizvjesne buducnosti / 7 - Sigurne buducnosti
Sum (1+2+3) Sum (5+6+7)

30. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
30
Opis TIPIČNOG DJETETA SA SMETNJAMA U RAZVOJU u
Crnoj Gori na zadatim parovima atributima
Baza: Ukupna ciljna populacija
56%
51%
53%
65%
66%
70%
75%
85%
74%
84%
24%
22%
21%
16%
15%
14%
8%
6%
6%
5%
1 - Bojažljivo / 7 - Hrabro
1 - Slabog karaktera / 7 - Snažnog karaktera
1 - Pesimistično / 7 - Optimistično
1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno
1 - Tužno / 7 - Veselo
1 - Otuđeno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci
1 - Nejednakih mogućnosti / 7 - Jednakih mogućnosti kao druga
djeca
1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno
1 - Neizvjesne budućnosti / 7 - Sigurne budućnosti
1 – Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe
Suma (1+2+3) Suma (5+6+7)

31. 1- Slabog karaktera / 7- Snažnog karaktera
1- Bojažljivo / 7- Hrabro
1- Pesimistično / 7- Optimistično
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
31
Poređenje tipičnog djeteta i djeteta sa
smetnjama u razvoju po prosječnim ocjenama
Prosječne vrijednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija
1- Nesigurno / 7- Sigurno u sebe
7
5.8
2
5.6
5.5
5.5
3.2
4.8
6
5
4
3
2
1
5.5
5.9
5.7
5.4
4.9
1.8
2.5
2.3
2.7
2.9
2.3
3.3
3.3
0
1- Zavisno od drugih / 7- Samostalno
1- Otuđeno od druge djece / 7- Otvoreno prema
drugoj djeci
1- Nejednakih mogućnosti / 7- Jednakih
mogućnosti kao druga djeca
1- Tužno / 7- Veselo
1- Obespravljeno / 7- Ravnopravno
1- Neizvjesne budućnosti / 7- Sigurne budućnosti
Tipično dete
Dete sa posebnim potrebama
• Dijete sa smetnjama u razvoju se percipira kao potpuno različito u odnosu na tipično dijete u Crnoj Gori:
• Tipično dijete se opisuje kao veselo, optimistično, sigurno u sebe, samostalno, ravnopravno, jednakih mogućnosti,
hrabro, otvoreno prema drugima i snažnog karaktera.
• Nasuprot tome, tipično dijete sa smetnjama u razvoju se opisuje kao tužno, pesimistično, nesigurno u sebe, zavisno,
obespravljeno, nejednakih mogućnosti, bojažljivo, otuđeno od drugih i slabog karaktera (sve razlike su statistički
značajne).
• Osobina po kojoj se obe grupe djece opažaju kao najviše različite je sigurnost u sebe.

32. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
32
OBRAZOVANJE DJECE SA SMETNJAMA U
RAZVOJU

33. Kako bi trebalo pristupiti pitanju obrazovanja
djece sa teškoćama u razvoju?
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
33
44%
27%
16%
4%
8%
0%
Trebalo bi da idu u posebne obrazovne ustanove, u kojima bi
gradivo i pristup bili prilagođeni njima
Trebalo bi da idu u redovne škole, ali bi trebalo da idu u
odvojena, specijalna odeljenja gdje bi nastava i pristup bili
prilagođeni njihovim potrebama
Trebalo bi da idu u redovne škole, ali da pohađaju samo neke
časove zajedno sa drugom djecom, dok bi druge časove imali
zasebno, sa specijalno obučenim nastavnicima
Trebalo bi da idu u redovne škole i da pohađaju redovne
razrede sa drugom djecom, da budu tretirana na isti način kao
druga djeca, bez prilagođavanja nastavnog programa i
metoda rada njihovim potrebama
Trebalo bi da idu u redovne škole i da pohađaju redovne
razrede sa drugom djecom, s tim da im nastavni program i
metode izvođenja nastave budu prilagođeni (nastavnike bi
trebalo obučiti da im u radu pružaju dodatnu pomoć)
Odbija da odgovori
Baza: Ukupna ciljna populacija
• Većina građana nema puno razumijevanja za
koncept inkluzivnog obrazovanja: dok 44% smatra da
djeca sa smetnjama u razvoju treba da se obrazuju u
posebnim ustanovama, još 27% građana smatra da
ova djeca treba da pohađaju specijalna odjeljenja u
redovnim školama.
• 16% građana smatra da je najprihvatljivija neka
vrsta djelimične inkluzije – oni smatraju da ova djeca
treba da pohađaju samo neke časove zajedno sa
ostalom djecom, dok bi druge imali zasebno.
• Samo 12% građana podržava inkluzivno
obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju.
• Od njih, 8% smatra da im treba prilagoditi
nastavni program i metode, dok 4% smatra da
bilo kakvo pilagođavanje nije potrebno.
• Inkluzivno obrazovanje u većoj mjeri podržavaju oni
koji su najbolje informisani o djeci sa smetnjama u
razvoju. Nasuprot tome, ono je posebno
neprihvatljivo najstarijim građanima (preko 65
godina), kao i onima iz istočnih krajeva zemlje.

34. Prilagođenost obrazovnog sistema i načina
rada obrazovnih institucija potrebama DSR
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
34
21%
41%
61%
27%
6%
6%
0%
5%
Uopšte nijesu
prilagođeni
Djelimično
Sum -
I jesu i nijesu
prilagođeni
Sum +
Uglavnom su
prilagođeni
U potpunosti su
prilagođeni
Ne zna
Baza: Ukupna ciljna populacija
65%
Sum - I jesu i nijesu prilagođeni Sum +
63%
62%
61%
52%
67%
41%
68%
60%
68%
53%
67%
26%
26%
24%
26%
35%
21%
47%
23%
26%
21%
35%
23%
6%
7%
9%
5%
4%
4%
13%
5%
7%
6%
6%
9%
18-29
30-39
40-49
50-64
65+
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Ne znaju ništa ili malo
Znaju ponešto
Starost
Informisanost Region
Znaju mnogo ili veoma mnogo
• Gotovo dvije trećine građana (61%) smatra da obrazovni sistem i način rada obrazovnih institucija nisu prilagođeni djeci sa
smetnjama u razvoju – prosječna ocjena je 2.2 (na skali od 1 do 5). Samo 6% smatra da su oni uglavnom prilagođeni, dok su
preostali neodlučni.
• Najstariji građani, kao i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije prilagođenost škola djeci sa smetnjama u
razvoju, dok ih nepovoljnije ocjenjuju građani glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i najslabije informisani o ovoj djeci.

35. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
35
Stav prema inkluzivnom obrazovanju
Baza: Ukupna ciljna populacija
7%
12%
11%
18%
18%
24%
23%
63%
74%
66%
64%
59%
57%
50%
41%
17%
Škole u Crnoj Gori nisu građene tako da budu dostupne djece sa
smetnjama u razvoju, pa bi arhitektonsko prilagođavanje ustanova
potrebama ove djece trebalo da bude jedan od važnijih zadataka
države i društva.
Uključivanje djece sa smetnjama u razvoju u redovne škole
doprinelo bi boljem razumevanju ove djece od strane svojih
vršnjaka.
I kad djece sa smetnjama u razvoju prođu kroz svoje obrazovanje,
imaju manje šanse da se zaposle nego ostali građani istog nivoa
obrazovanja.
Dobro je da djece sa smetnjama u razvoju pohađaju redovne škole,
jer se na taj način razvijaju i društvene veštine i tolerancija druge
djece.
Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama u
razvoju pozitivno utiče na njihov razvoj.
Za razvoj djece sa smetnjama u razvoju mnogo je bolje da pohađaju
specijalizovane ustanove za obrazovanje nego da idu u redovne
škole.
Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama u
razvoju dovodi do toga da nastavnici njima posvećuju previše
pažnje, pa druga djeca ostaju pomalo uskraćena.
Crna Gora trenutna ima mnogo većih problema i mnogo važnijih
pitanja nego što je prilagođavanje redovnih škola potrebama djece
sa smetnjama u razvoju, kreiranje novih obrazovnih programa i
obučavanje nastavnika koji bi radili sa tom djecom.
Ne slaže se Slaže se

36. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
36
Stav prema inkluzivnom obrazovanju
3.9
3.7
3.6
3.6
3.5
3.4
3.2
2.4
Arhitektonsko
prilagođavanje
ustanove
Manje šanse za
zapošljavanje
Bolje razumevanje
vršnjaka
Pozitivan uticaj na
razvoj druge dece
Pozitivan uticaj na
razvoj DSR
Prednost
specijalizovanim
ustanovama
Nastavnici im
posvećuju suviše
pažnje
Crna Gora trenutna
ima većih problema
• Većina građana (63%) smatra da obrazovanje djece sa smetnjama u
razvoju jeste važno društveno pitanje kojim se treba baviti. 74% smatra
da bi arhitektonsko prilagođavanje ustanova potrebama ove djece
trebalo da bude jedan od važnijih zadataka države.
• Većina građana takođe smatra da bi inkluzija imala pozitivne efekte:
da bi doprinijela boljem razumijevanju djece sa smetnjama u razvoju od
strane vršnjaka (66%), da bi pozitivno uticala na njihov razvoj (57%),
kao i da bi imala pozitivne efekte na razvoj socijalnih vještina i
tolerancije druge djece (59%).
• Nasuprot ovakvim stavovima, svaki drugi građanin i dalje smatra da je
u boljem interesu djece sa smetnjama u razvoju da pohađaju
specijalizovane ustanove nego redovne škole. Gotovo dvije trećine
građana smatra da i će i pored adekvatnog obrazovanja ova djeca imati
manje šanse da se zaposle u budućnosti od ostalih građana sa istim
nivoom obrazovanja.
• Još 41% građana priznaje da strahuje da bi inkluzija dovela do
negativnih efekata po druge učenike – da bi nastavnici imali manje
vremena da im posvete pažnju.
• Možemo zaključiti da građani imaju nominalno pozitivne stavove
prema inkluziji (na takvo opredjeljenje vjerovato utiče i socijalna
poželjnost odgovora), ali da ipak nisu uvjereni da je inkluzija u
najboljem interesu same djece sa smetnjama u razvoju, kao ni ostale
djece.

37. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
37
Stav prema inkluzivnom obrazovanju
3.5
3.7
3.5
3.5
3.5
3.5
3.6
3.6
3.6
3.4
3.4
3.6
3.8
3
3
4
4
3
4
4
3
3
4
4
3
3
18-29
30-39
40-49
50-64
65+
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Grad
Ostalo
Ne znaju ništa ili malo
Znaju ponešto
Znaju mnogo ili veoma mnogo
Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama u razvoju pozitivno utiče na
njihov razvoj.
Za razvoj djece sa smetnjama u razvoju mnogo je bolje da pohađaju specijalizovane
ustanove za obrazovanje nego da idu u redovne škole.
• Sveukupno gledano, pozitivnije viđenje inkluzije je
zastupljeno među mladim odraslima (30-39 godina
starosti), među stanovnicima gradova, posebno Glavnog
grada. Suprotno važi za najslabije obrazovane,
stanovnike ruralnih i istočnih krajeva zemlje.
• Inkluziju pozitivnije ocjenjuju osobe koje su dobro
informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, dok je
najslabije informisani ocjenjuju značajno lošije. Osobe
koje imaju ličnog iskustva sa djecom u smetnjama u
razvoju svjesnije su pozitivnih efekata inkluzije, kako po
ovu, tako i po drugu djecu.
Informisanost Tip naselja Obrazovanje Starost

38. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
38
PORODICA I DJECA SA SMETNJAMA U
RAZVOJU

39. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
39
Percepcija porodica u kojima žive djeca sa
smetnjama u razvoju
Baza: Ukupna ciljna populacija
6%
5%
6%
7%
12%
18%
29%
22%
84%
80%
77%
76%
62%
51%
46%
43%
Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne može očekivati da
sve izazove prebrodi sama, neophodna im je podrška šireg društva
Druga djeca, koja odrastaju u porodici sa djecom sa smetnjama u
razvoju, nauče da budu pažljivija i tolerantnija.
Roditelji koji podižu djecu sa smetnjama u razvoju obično u
potpunosti moraju da mu podrede život.
Žao mi je porodica u kojima živi dijete sa smetnjama u razvoju, jer su
žrtve nesrećnog slučaja.
Roditelji djece sa smetnjama u razvoju često zauzimaju previše
zaštitnički stav prema svom djetetu, što dovodi do izolacije djeteta od
druge djece.
Ako je dijete sa smetnjama u razvoju ostalo bez roditeljskog staranja,
bolje je smestiti ga u hraniteljsku porodicu nego u dom.
Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave u
specijalizovanim ustanovama nego da žive u svojim porodicama, jer
se tamo nalaze stručnjaci koji su posebno obučeni za rad sa njima.
U porodicama u kojima odrasta dijete sa smetnjama u razvoju, druga
djeca obično bivaju zapostavljena.
Ne slaže se Slaže se

40. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
40
Percepcija porodica u kojima žive djeca sa
smetnjama u razvoju
4.1
4.0
3.9
3.9
3.7
3.5
3.3
3.3
Od porodice djeteta sa smetnjama u
razvoju se ne može očekivati da sve
izazove prebrodi sama, neophodna im
je podrška šireg društva
Žao mi je porodica u kojima živi dijete
sa smetnjama u razvoju, jer su žrtve
nesrećnog slučaja.
Druga djeca, koja odrastaju u porodici
sa djecom sa smetnjama u razvoju,
nauče da budu pažljivija i tolerantnija.
Roditelji koji podižu djecu sa
smetnjama u razvoju obično u
potpunosti moraju da mu podrede
život.
Roditelji djece sa smetnjama u razvoju
često zauzimaju previše zaštitnički stav
prema svom djetetu, što dovodi do
izolacije djeteta od druge djece.
Ako je dijete sa smetnjama u razvoju
ostalo bez roditeljskog staranja, bolje
je smestiti ga u hraniteljsku porodicu
nego u dom.
Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje
je da borave u specijalizovanim
ustanovama nego da žive u svojim
porodicama, jer se tamo nalaze
U porodicama u kojima odrasta dijete
sa smetnjama u razvoju, druga djeca
obično bivaju zapostavljena.
• Porodice djece sa smetnjama u razvoju izazivaju, kao i
sama djeca, sažaljenje opšte populacije - velika većina
građana (74%) ih smatra žrtvama nesrećnog slučaja. Većina
(84%) takođe smatra da je porodicama u kojima živi dijete sa
smetnjama u razvoju neophodna podrška šireg društva.
• Ako detaljnije ispitamo percepciju ovih porodica, vidjećemo
da građani takođe smatraju (77%) da roditelji ove djece
obično u potpunosti moraju da im podrede život. 62% smatra
da roditelji ove djece često zauzimaju previše zaštitnički stav,
što vodi većoj izolaciji djeteta.
• Što se tiče percepcije položaja druge djece u ovim
porodicama, 43% građana smatra da u njima druga djeca
obično bivaju zapostavljena. Međutim, 80% smatra da djeca
iz ovih porodica nauče da budu pažljivija i tolerantnija.
• Mišljenja o tome da li je za djecu sa smetnjama u razvoju
bolje da borave u specijalizovanim ustanovama ili da žive u
sopstvenim porodicama su podijeljena – institucionalizaciju
podržava gotovo polovina (46%) građana, 29% je protiv, dok
su ostali neodlučni.
• Slično tome, polovina građana smatra da dijete koje ostane
bez roditeljskog staranja bolje smjestiti u hraniteljsku
porodicu nego u dom, dok je druga polovina na suprotnom
stanovištu ili neodlučna.

41. t Prihodi
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
41
Percepcija porodica u kojima žive djeca sa
smetnjama u razvoju
3.4
3.3
3.0
3.5
3.2
3.2
3.2
3.1
3.4
3.4
3.2
3.0
4.2
4.1
4.1
4.1
4.1
4.2
4.2
4.1
4.1
4.1
4.1
4.3
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Do 100€
101 - 200€
Više od 200€
Odbija da odgovori
Grad
Ostalo
Ne znaju ništa ili malo
Znaju ponešto
Znaju mnogo ili veoma mnogo
Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave u specijalizovanim ustanovama nego da žive
u svojim porodicama, jer se tamo nalaze stručnjaci koji su posebno obučeni za rad sa njima.
Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne može očekivati da sve izazove prebrodi sama,
neophodna im je podrška šireg društva
• Osobe koje su bolje
informisane o djeci sa
smetnjama u razvoju u većoj
mjeri smatraju da je najbolje
mjesto za odrastanje ove
djece u porodici, kao što su još
svjesnije potrebe njihovih
porodica za širom društvenom
podrškom.
• Uvjerenje da bi za djecu sa
smetnjama u razvoju bilo bolje
da odrastaju u
specijalizovanim ustanovama
rasprostranjenije je među
osobama koje nisu
informisane o ovoj djeci, kao i
među najslabije obrazovanim,
stanovnicima ruralnih naselja i
onima sa najnižim prihodima.
Obrazovanje
Informisanos Tip naselja

42. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
42
Da li bi država trebalo da materijalno pomaže
porodice djece sa smetnjama u razvoju?
Baza: Ukupna ciljna populacija
Da
97%
Ne
1%
Odbija da
odgovori
2%
Gotovo svi građani (97%) smatraju da bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju.

43. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
43
INKLUZIJA DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU
U DRUŠTVO

44. Ocjena uslova za normalan život i razvoj djece
sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
44
12%
32%
45%
45%
10%
8%
2%
Uslovi uopšte ne
postoje
2
Sum -
3
Sum +
4
Uslovi su u
potpunosti
ispunjeni
Baza: Ukupna ciljna populacija
36%
48%
47%
47%
34%
48%
45%
50%
36%
52%
42%
43%
45%
57%
38%
46%
42%
51%
12%
10%
9%
9%
9%
14%
9%
8%
13%
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Grad
Ostalo
Sum - 3 Sum +
Tip Region Obrazovanje
naselja
• Velika većina građana smatra da su u Crnoj Gori uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju loši (45%) ili osrednji (45%)
– prosječna ocjena uslova koje zemlja pruža ovoj djeci je 2.6 (na skali od 1 do 5).
• Osobe sa najnižim obrazovanjem, stanovnici ruralnih naselja i Primorja ocjenjuju ove uslove kao nešto bolje.

45. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
45
Prava djece sa
smetnjama u
razvoju
poštuju se
podjednako
kao prava
druge djece
50%
Prava djece sa
smetnjama u
razvoju
poštuju se u
manjoj mjeri
nego prava
druge djece
40%
Prava djece sa
smetnjama u
razvoju
poštuju se u
većoj mjeri
nego prava
druge djece
10%
Poštovanje prava djece u Crnoj Gori
Baza: Ukupna ciljna populacija
Koliko se poštuju prava djece u Crnoj Gori? Da li se prava djece sa teškoćama u razvoju
poštuju u istoj, manjoj ili većoj mjeri nego prava
druge djece?
9%
24%
33%
40%
27%
24%
4%
Uopšte se ne
poštuju
Uglavnom se ne
poštuju
Sum -
I poštuju se i ne
poštuju
Sum +
Uglavnom se
poštuju
U potpunosti se
poštuju
• Tek 27% građana smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava djece – građani većinom smatraju da se ova prava
djelimično poštuju (prosječna ocena je 2.9).
• Najstariji građani, kao i stanovnici primorskih i zapadnih krajeva zemlje u izvesnoj mjeri su uvjereniji da se ova prava
poštuju.
• Mišljenja o poštovanju prava djece sa smetnjama u razvoju u odnosu na ostalu djecu su podijeljena – dok polovina građana
smatra da se njihova prava poštuju podjednako kao prava druge djece, 40% smatra da se njihova prava poštuju u manjoj mjeri.
• Interesantno je da preostalih 10% (svaki deseti građanin Crne Gore) smatra da se prava djece sa smetnjama u razvoju
poštuju više nego prava ostale djece.

46. Višestruki odgovori; Baza: oni koji smatraju da se prava DSR poštuju u većoj ili manjoj meri nego prava druge djece (49% od ciljne populacije)
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
46
Zašto mislite da se prava djece sa teškoćama u razvoju
poštuju manje/ više od prava druge djece? Kako to vidite?
10%
8%
8%
8%
6%
4%
4%
4%
3%
3%
3%
2%
2%
2%
2%
Okolina ih zapostavlja/ odbacuje
Zbog njihove bolesti/ nedostatka
Nezainteresovanost društva/ države
Nedostatak brige, nedovoljna pomoć
Opšte stanje, odnos društva, države
Nemaju sve uslove, mogućnosti za život
Nerazumevanje, nedovoljna svest o tome
Neprilagodjen sistem školstva
Diskriminacija/ smatraju ih manje vrednim
Zbog predrasuda
Loša zakonska regulativa/ nepoštovanje
zakona
Nedostatak odgovarajućih ustanova
Drugačije su im potrebe
Takvoj deci se pruža viŠe paŽnje/ pomoći
Nejednake mogućnosti za zapošljavanje
Najčešće navođeni razlozi za uvjerenje da
se prava ove djece manje poštuju su
zapostavljanje od strane okoline,
nezainteresovanost šireg društva i države,
nedostatak brige i pomoći, neprilagođen
sistem školstva, ali i nerazumijevanje,
predrasude i diskriminacija.
• Oni koji su mišljenja da se prava djece
poštuju u većoj mjeri nego prava druge
djece smatraju da ova djeca dobijaju više
pomoći i pažnje od ostalih, baš zbog
teškoća koje imaju.

47. Mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala
djece sa smetnjama u razvoju
Da li djeca sa teškoćama u razvoju imaju iste
mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
Višestruki odgovori; Baza: Ispitanici koji smatraju da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste
mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala (67% od ciljne populacije)
Zbog njihove bolesti/ nedostatka 22%
sospI 9002 ©
47
13%
6%
6%
6%
5%
4%
3%
2%
2%
Smanjenje/ ograničene
sposobnosti
Nemaju sve uslove za život
Okolina ih odbacuje
Opšte stanje, odnos društva
Nejednake mogućnosti za
zapošljavanje
Ne daje im se šansa
Diskriminacija
Nedostatak brige, nedovoljna
pomoć
Zbog predrasuda
Baza: Ukupna ciljna populacija
Da
33%
Ne
67%
druga djeca u Crnoj Gori?
Zašto mislite da djeca sa teškoćama u razvoju nemaju
iste mogućnosti i šanse kao druga djeca koja žive u
Crnoj Gori?
• Dvije trećine građana smatra da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao
druga djeca, dok trećina ima suprotan stav.
• Značajan uzrok ove nejednakosti građani vide u samoj djeci - u njihovoj bolesti ili nedostatku (22%) ili njihovim
ograničenim sposobnostima (13%).
• Građani prepoznaju i socijalne činioce ove nejednakosti, ali u najvećem broju slučajeva se navode uopštene formulacije,
poput “nemaju sve uslove za život” ili “opšte stanje, odnos društva”. U manjem procentu se prepoznaju i konkretni uzroci:
predrasude i diskriminacija, neprilagođenost institucija, nedovoljna materijalna ulaganja, nedostatak svijesti i
razumijevanja.

48. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
48
Da li u Crnoj Gori postoji zakon kojim se regulišu i
garantuju prava djece sa teškoćama u razvoju?
Baza: Ukupna ciljna populacija
Da
51%
Ne zna
36%
Ne
13%
Nisu upoznati:
36%
33%
30%
34%
48%
47%
33%
26%
37%
31%
43%
32%
44%
18-29
30-39
40-49
50-64
65+
Osnovna i niža
Srednja
Visa i visoka
Starost
Tip Obrazovanje
naselja
Obrazovanje u toku
Grad
Ostalo
Da
Ne
Poznaju
DSR
• Polovina građana je upoznata sa tim da u Crnoj Gori postoji zakon koji reguliše garantuje prava djece sa smetnjama u
razvoju.
• Najstariji građani (preko 65 godina), kao i oni sa najnižim obrazovanjem i stanovnici ruralnih naselja su u još
manjoj mjeri upoznati sa zakonskom regulativom. Isto važi I za osobe koje nemaju ličnog kontakta sa djecom sa
smetnjama u razvoju.

49. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
49
Glavne prepreke stvaranju boljih uslova za život i razvoj djece sa
teškoćama u razvoju i njihovom uključivanju u društveni život u Crnoj
Gori
Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija
43%
35%
24%
24%
23%
22%
19%
19%
5%
1%
Nedostatak novca na lokalnom i/ili
državnom nivou
Nepostojanje dovoljno dobro obučenih
stručnih lica i institucija koji bi se bavili
djecom sa smetnjama u razvoju
Nezainteresovanost države za problem
Neznanje, nedovoljna informisanost
građana o problemima djece sa
smetnjama u razvoju
Predrasude građana prema djeci sa
smetnjama u razvoju
Nepostojanje jasne državne/lokalne
strategije za unapređenje položaja djece
sa smetnjama u razvoju
Nezainteresovanost društva / građana za
problem
Neadekvatan zakon kojim se reguliše
pitanje djece sa smetnjama u razvoju
Postojanje važnijih problema u zemlji
kojima bi se prvo trebalo pozabaviti
Ne zna
• Kao glavne prepreke stvaranju boljih uslova za
život i razvoj djece sa smetnjama u razvoju
opažaju se “objektivni” uslovi: nedostatak novca
na lokalnom i/ili državnom nivou (43%), kao i
nedostatak obučenih stručnjaka i institucija
(35%).
• Međutim, kao značajni razlozi se, u nešto
manjem procentu, prepoznaju i
nezainteresovanost, nedovoljna informisanost
(24%), kao i predrasude građana (23%).
• Zanimljivo je da najobrazovaniji građani
kao manje značajan uzrok vide
nedostatak novca, a kao značajniji
nezainteresovanost države.
• Nezainteresovanost, predrasude i
neznanje se prepoznaju kao značajno
važniji razlozi među stanovnicima
Glavnog grada, kao i na Primorju, dok je
upravo suprotna situacija u istočnim
krajevima zemlje.

50. Percepcija državnih i društvenih davanja za
programe i pomoć djeci sa teškoćama u razvoju
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
50
34%
57%
90%
6%
1%
1%
0%
2%
Mnogo manje novca
nego što je potrebno
Manje novca nego što
je potrebno
Sum -
Taman onoliko novca
koliko je potrebno
Sum +
Više novca nego što je
potrebno
Mnogo više novca
nego što je potrebno
Ne zna
Baza: Ukupna ciljna populacija
Devet od deset građana Crne Gore smatra da država i društvo izdvajaju premalo novca za programe namijenjene
djeci sa smetnjama u razvoju.

51. Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za
unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire društvo
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
51
Baza: Ukupna ciljna populacija
5%
7%
6%
9%
8%
14%
18%
14%
12%
85%
84%
83%
78%
77%
65%
56%
53%
51%
Roditelji i rođaci djece sa
smetnjama u razvoju
Sistem zdravstvene zaštite
Sistem socijalne zaštite
Vlasti na republičkom
(državnom) nivou
Obrazovni sistem i školske
institucije
Vlasti na lokalnom nivou
Građani Crne Gore,
sugrađani, komšije i sl.
Mediji
Nevladine organizacije i
udruženja građana
Minimalno ili nimalo odgovorna Maksimalno ili u potpunosti odgovorna

52. Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za
unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire
društvo
Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
52
4.3
4.3
4.2
4.1
4.0
3.7
3.6
3.6
3.5
Sistem socijalne zaštite
Roditelji i rođaci djece sa
smetnjama u razvoju
Sistem zdravstvene zaštite
Obrazovni sistem i školske
institucije
Vlasti na republičkom (državnom)
nivou
Vlasti na lokalnom nivou
Građani Crne Gore, sugrađani,
komšije i sl.
Mediji
Nevladine organizacije i udruženja
građana
• Po mišljenju većine građana, čitavo društvo i
svi akteri u njemu se opažaju kao manje ili više
odgovorni za unaprjeđenje položaja djece sa
smetnjama u razvoju. Ipak, najviše se u ovom
smislu očekuje od samih roditelja i rođaka (85%),
kao i od sistema zdravstvene i socijalne zaštite
(84, 83%).
• Najmanja odgovornost se, sa druge strane,
pridaje samim građanima (56%), medijima
(53%), kao i nevladinim organizacijama (51%).

53. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
53
Najbolji način da se popravi položaj djece sa
teškoćama u razvoju u našem društvu
Baza: Ukupna ciljna populacija
40%
• Uopšteno gledano, među građanima Crne Gore i
30%
dalje su raspostranjeni pozitivni stavovi prema
institucionalnoj zaštiti djece sa smetnjama u
razvoju, za koju se smatra da je makar u nekim
slučajevima neophodna.
• Tako, kao najbolji način da se pomogne djeci sa
smetnjama u razvoju 40% građana vidi njihovo
13%
zbrinjavanje u posebnim institucijama. Još 30%
smatra da bi ono trebalo da bude rezervisano
samo za manji broj težih slučajeva, dok većina
treba da bude uključena u sve društvene aktivnosti.
• 12%
12% građana smatra da sva djeca sa smetnjama
u razvoju treba da budu uključena u društvo i da
mu se prilagode, u okviru svojih mogućnosti. 13%
građana smatra da šire društvo treba da krene u
susret ovoj djeci i da se prilagođava njihovim
5%
specifičnostima. Sva djeca sa smetnjama u razvoju treba
da budu zbrinuta u specijalnim
ustanovama
Samo manjina težih slučajeva treba da
bude zbrinuta u specijalnim ustanovama
Šire društvo bi, prije svega, trebalo da se
prilagodi djeci sa smetnjama u razvoju
Sva djeca sa smetnjama u razvoju treba
da žive zajedno sa drugim ljudima (ne u
specijalizovanim institucijama)
Ne zna

54. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
54
Najbolji način da se popravi položaj djece sa
teškoćama u razvoju u našem društvu
36%
3%
0%
0%
19%
7%
4%
5%
0%
5%
23%
12%
0%
5%
25%
9%
0%
2%
2%
28%
Svu DSR treba
smestiti u
ustanove
Samo teže
slučajeve treba
smestiti u
ustanove
Sva DSR treba
da žive zajedno
sa drugima
Šire društvo
treba da se
prilagodi
Zbog stručne pomoći/ adekvatne
pomoći
Tako je najbolje za njih
Treba da budu prihvaćena ravnopravno
Bolja integracija u društvo
Lakše je društvu da se prilagodi
• Osobe koje smatraju da ova djeca
treba da budu zbrinuta u specijalnim
institucijama argumetuju ovakav stav
uvjerenjem da će tako najprije dobiti
adekvatnu, stručnu pomoć ili uvjerenjem
da je „tako najbolje za njih“.
• Sa druge strane, osobe koje su
naklonjenije inkluziji navode kao
argument da djeca treba da budu
prihvaćena kao ravnopravna, dok oni koji
smatraju da je društvo to koje treba da
se prilagođava naglašavaju da je društvu
lakše da se promijeni.
• Inkluziju i prilagođavanje društva u
većoj mjeri podržavaju osobe koje su
najbolje informisane o djeci sa
smetnjama u razvoju, kao i građani
Glavnog grada.

55. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
55
Da li ste čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija
(UN) o pravima djeteta?
Baza: Ukupna ciljna populacija
Da
67%
Ne
33%
Dvije trećine građana saopštava da je čulo za Konvenciju UN o pravima djeteta, u većoj mjeri oni koji su najbolje
informisani o djeci sa smetnjama u razvoju i stanovnici urbanih krajeva.

56. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
Sum - I poštuju se i ne poštuju se Sum +
sospI 9002 ©
56
Percepcija poštovanja prava djece sa teškoćama u razvoju
zagarantovana Konvencijom UN o pravima djeteta u Crnoj
Gori
Baza: oni koji su čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta (67% od ciljne populacije)
10%
22%
32%
44%
24%
23%
2%
Uopšte se ne poštuju
Uglavnom se ne poštuju
Sum -
I poštuju se i ne poštuju se
Sum +
Uglavnom se poštuju
U potpunosti se poštuju
38%
21%
27%
41%
46%
27%
36%
4%
20%
27%
28%
44%
48%
69%
44%
27%
26%
26%
Muški
Ženski
Podgorica
Primorje
Zapad
Istok
Pol
Region
• Od građana koji su upoznati sa ovom konvencijom, tek svaki četvrti smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava
koja ona garantuje. Prosječna ocjena kojom su ovi građani ocijenili usklađenost realne situacije u svojoj zemlji sa
konvencijom je 2.8 (na petostepenoj skali).
• Žene i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije usklađenost sa konvencijom, dok suprotno važi za
muškarce, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike istočnih krajeva.

57. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
57
Sažetak

58. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
58
Sažetak
Djeca sa smetnjama u razvoju pobuđuju sažaljenje građana Crne Gore i asociraju na patnju, lošu
sreću, bespomoćnost.
Jasno uočljive fizičke karakteristike (deformacije, nedostaci, problemi sa kretanjem) su najvažniji
kriterijum prema kome neko dijete biva kategorisano kao dijete sa smetnjama u razvoju. Pored djece
kojima nedostaje dio tela ili koja imaju tjelesno oštećenje, sa ovom kategorijom se u najvećoj mjeri
identifikuju djeca sa čulnim poremećajima i ona sa psihičkim teškoćama.
Većina građana Crne Gore ima ličnog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju - preko dvije
trećine građana poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja ovog djeteta. Devet od deset
građana barem ponekad ima kontakt sa ovom djecom.
Uprkos tome, građani su generalno nedovoljno informisani o ovoj temi, sudeći po sopstvenoj procjeni,
ali i prema predstavama o broju djece sa smetnjama u razvoju, upoznatošću sa savremenom
terminologijom i zakonskom regulativom. Glavni izvor informacija su mediji, a za one koji imaju
kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju, lično iskustvo.
Generalno gledano, čini se da se mogu razlikovati dvije dimenzije stavova građana prema djeci sa
smetnjama u razvoju. Sa jedne strane, građani većinom imaju simpatije za ovu djecu i smatraju da
treba učiniti sve da im se pomogne. Sa druge strane, čini se da su duboko ukorijenjena uvjerenja da
su ta djeca suštinski različita od drugih i da ona, uprkos svem trudu i njih lično i društva, nikada ne
mogu u potpunosti biti integrisana u društvo.
U prilog ovakvom zapažanju govori i izražena socijalna distanca prema djeci sa smetnjama u razvoju
– dok većina građana nema ništa protiv da ova djeca žive u njihovoj blizini, ubjedljiva većina ipak ne
prihvata bliskije nivoe odnosa sa njima (prijateljstvo ili emotivnu vezu).

59. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
59
Sažetak
Tek nešto više od svakog desetog građanina podržava inkluzivno obrazovanje djece sa smetnjama u
razvoju, dok ubjedljiva većina smatra da je u njihovom najboljem interesu da se obrazuju u specijalnim
ustanovama ili bar posebnim odjeljenjima.
Građani prepoznaju potrebe da se škole i obrazovni sistem prilagode djeci sa smetnjama u razvoju, kao i
pozitivne efekte uključivanja ove djece u redovne škole, ali ipak izražavaju sumnje u krajnje efekte
inkluzije, kako po samu djecu sa smetnjama u razvoju, tako i po ostalu djecu.
Građani saosjećaju sa porodicama u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju, pokazuju razumijevanje
za izazove sa kojima se suočavaju i smatraju da im je neophodna podrška šireg društva, uključujući i
materijalnu.
Ipak, gotovo svaki drugi stanovnik daje prednost institucionalizaciji djece sa smetnjama u razvoju u
odnosu na podizanje ove djece u porodicama (prirodnim ili hraniteljskim).
Velika većina građana smatra da su uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori loši.
Postoji slaganje da se prava djece uopšte samo djelimično poštuju, dok su mišljenja o tome da li se prava
djece sa smetnjama u razvoju poštuju više ili manje u odnosu na ostale podijeljena.
Dvije trećine građana vjeruje da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju jednake mogućnosti za lični razvoj
kao druga djeca, a kao najznačajniju prepreku vide upravo njihove teškoće, a ne društvene činioce.
Kao glavne prepreke većem uključivanju djece sa smetnjama u razvoju u društvo opažaju se “objektivni
činioci”, prije svega nedostatak sredstava na lokalnom i državnom nivou, kao i manjak stručnog kadra.
Građani imaju pozitivne stavove prema izdvajanju većih sredstava u ove svrhe.
Ipak, građani prepoznaju kao značajnu prepreku i socijalne činioce kao što su nezainteresovanost,
nedostatak informacija, negativne stavove i predrasude koji postoje među stanovništvom.

60. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju
sospI 9002 ©
60
Sažetak
Najodgovornijim akterima za dobrobit djece sa smetnjama u razvoju smatraju se sami njihovi roditelji i
rođaci. Od državnih institucija, kao relevantne se opažaju institucije sistema zdravstvene i socijalne
zaštite.
Kada građane pitamo koji je najbolji način da se pomogne djeci sa smetnjama u razvoju, još jednom
dolaze do izražaja rasprostranjena uvjerenja o nemogućnosti integracije i pozitivni stavovi prema
institucionalizaciji. Najveći broj građana smatra da je institucionalno zbrinjavanje sve (40%) ili makar
jednog broja djece (30%) najbolje što se za njih može učiniti. Tek četvrtina građana smatra da sva
djeca sa smetnjama u razvoju treba da budu uključena u društvo ili da društvo treba njima da se
prilagođava.
Ukupno uzev, lično iskustvo sa djecom sa smetnjama u razvoju i bolja informisanost u pozitivnoj su
vezi sa njihovim većim prihvatanjem i pozitivnijim gledanjem na inkluziju ove djece. Takođe, mladi,
visokoobrazovani i stanovnici urbanih naselja imaju pozitivnije mišljenje o inkluziji, dok suprotno važi za
najslabije obrazovane, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike ruralnih naselja.
Najvažnije sredstvo informisanja za građane Crne Gore je televizija. Obrazovaniji građani i stanovnici
urbanih naselja se informišu i putem novina, dok je za mlade značajan izvor Internet.
Građani imaju najviše povjerenja u domaće medije, prije svega televizijske stanice i štampane medije.
Oni takođe vjeruju informacijama dobijenim od bliskih ljudi – prijatelja i rođaka.