Hình ảnh về những đồng tiền có hình ảnh Cụ Hồ.

1. Những đồng tiền "Cụ Hồ"
Khắp hoàn cầu từ xưa đến nay, mỗi giai đoạn của một triều đại vua chúa hoặc một nhà
nước văn minh thường được đánh dấu bởi những hiện vật có hình ảnh lãnh tụ tối cao. Hơn
60 năm trước đây, những đồng tiền đầu tiên của Việt Nam Dân chủ Cộng hoà cũng không
phải là ngoại lệ nhưng số phận của chúng thì thật đặc biệt.
Đồng tiền "Thái Bình Hưng Bảo", mặt sau có chữ "Đinh". Thế kỷ 10
Theo các cuốn từ điển bách khoa và lịch sử hiện đại đã phổ biến, cuộc Cách mạng Tháng Tám
1945 ở nước ta được coi như mốc son mở đầu quá trình sụp đổ của hệ thống thuộc địa cai trị
hàng thế kỷ bởi thực dân phương Tây và của chế độ phong kiến nghìn năm chịu ảnh hưởng
Khổng học ở phương Đông.
Gương mặt gầy gò khắc khổ với ánh mắt kiên cường của người đã lên tàu viễn dương tìm đường
cứu nước từ thủa thanh xuân và trả lại tên cho Tổ quốc khi râu tóc phai sương không chỉ lưu lại
trong những kho ảnh tư liệu mà còn hiển hiện trên mọi đồng tiền của nhà nước Việt Nam vừa
mới độc lập.

2. Chắc chắn phần lớn dân ta hồi đó vô cùng kính trọng và yêu quý vị lãnh tụ nổi tiếng của mình.
Dù chỉ mới bước sang tuổi "tri thiên mệnh" chưa lâu nhưng Hồ Chí Minh đã được gọi là "Cụ"
khi xuất hiện chính thức lần đầu cùng Chính phủ Lâm thời trước hàng triệu công chúng trên
quảng trường Ba Đình và mạng lưới truyền thông của cả trong lẫn ngoài nước.
Chợt nhớ lại hồi mới theo cha mẹ về thủ đô, tôi mở bao "lì xì" lần đầu vào Tết Bính Thân (1956).
Nhân dịp này cha bảo các đồng tiền đầu tiên của nước Việt Nam mới đã từng được dân gọi nôm
na là "tiền Cụ Hồ" ở những nơi tản cư của gia đình tôi trên Việt Bắc. Mấy gia đình "dinh tê" về
Hà Nội từ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp cũng cho biết rằng nhiều người sống trong vùng
tạm chiếm đã kín đáo và cẩn thận gìn giữ "tiền Cụ Hồ" như một thứ bảo bối suốt 9 năm đằng
đẵng...

3. Lớn lên, tôi nghe nói "tiền Cụ Hồ" không còn là bảo bối mà đã trở thành một loại đồ cổ khan
hiếm, đặc biệt ít ai có được những đồng kim loại. Riêng tôi chỉ mới may mắn được thấy một số
tiền giấy và hầu hết hiện vật lại cũ nát. Có lẽ các mắt xích quan trọng như thành phần giấy, mực
in và các thiết bị kỹ thuật thô sơ đã không thể cho phép đảm bảo tờ bạc vừa đẹp vừa bền dưới
những điều kiện cực kỳ khó khăn trong giai đoạn trứng nước và bị bao vây bốn phía của chính
quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Tuy nhiên những thông tin quan trọng như lời văn, hình vẽ, chữ ký... in trên tiền đều rõ ràng,
khiến tôi mê mải ngắm nhìn những kỷ vật này và suy nghĩ lan man hàng giờ. Phần lớn các tờ bạc
có hình ngôi sao 5 cánh in chìm hoặc chữ VN và ngôi sao trong vòng tròn; ngoài chữ Quốc ngữ
đôi khi còn thấy các chữ Hoa, Lào, Khme. Thú vị nhất là dòng cảnh báo “Theo sắc lệnh của
Chính phủ Việt Nam kẻ nào làm giả hoặc có hành động phá hoại tờ giấy bạc của Chính phủ sẽ bị
trừng trị theo quân pháp”. Giá như sau 1975 người ta tiếp tục hiểu rõ ý nghĩa của thành ngữ
“quân pháp như sơn” thì quốc nạn đã chẳng lan tràn...

4. Quay về lục tìm quá khứ, tôi mới biết rằng mùa thu năm 1945 quân dân ta không chiếm Ngân
hàng Đông Dương của Pháp mà chỉ tiếp quản Ngân khố Trung ương lúc đó còn vỏn vẹn
1.250.000 đồng, trong đó có 580.000 đồng tiền lẻ rách nát đang chờ hủy bỏ. Ngày 4/9/1945 Chủ
tịch Hồ Chí Minh ra sắc lệnh "Tổ chức Quỹ Độc lập" vận động nhân dân đóng góp trong “Tuần
lễ Vàng” từ ngày 17 đến ngày 24/9/1945, nhờ đó đã thu được 20 triệu đồng để xây dựng và bảo
vệ quốc gia độc lập tự chủ.
Chính phủ cách mạng đã họp nhiều lần trước khi quyết định cho ra một loại tiền tệ mới. Ngày
31/1/1946, Hồ Chủ tịch ký sắc lệnh số 18.SL giao Bộ Tài chính phát hành "Giấy bạc Việt Nam",
dân gọi là “tiền Tài chính”. Hai tháng sau, Quốc hội Việt Nam khóa I cho phép lưu hành giấy
bạc Việt Nam trên khắp cả nước. Phía Pháp không chịu và hai bên giằng co rất lâu.

5. Tiền Tài chính đợt 1 gồm 15 mẫu khác nhau với 9 mệnh giá, trong đó có 10 mẫu tiền giấy đã
phát hành từ năm 1946 đến năm 1948, mang chữ ký của Bộ trưởng Tài chính Phạm Văn Đồng và
Giám đốc Quốc gia Ngân khố Nguyễn Văn Khoát [1]. Các mẫu tiền kim loại (20 xu, 5 hào, 1
đồng bằng nhôm và 2 đồng bằng đồng) được phát hành năm 1945 và 1946. Nơi chọn phát hành
đầu tiên là nam Trung Bộ vì ở đó không có quân đội nước ngoài. Ngày 13/8/1946 có sắc lệnh số
154.SL cho phép phát hành giấy bạc Việt Nam tại bắc Trung Bộ trên vĩ tuyến 16, lưu hành song
song tiền giấy Ngân hàng Đông Dương cũ với tỷ giá 1:1.
Pháp muốn chiếm lại Đông Dương, kháng chiến bùng nổ, rồi Chính phủ cách mạng rút lên Việt
Bắc. Ngày 15/05/1947 Hồ Chủ tịch ký sắc lệnh số 48-SL về việc đổi giấy bạc Việt Nam. Ngày
30/04/1948, cũng chính Hồ Chủ tịch ký sắc lệnh tuyên bố các loại giấy bạc do Ngân hàng Đông
Dương phát hành đều không có giá trị ở vùng tự do của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà; lúc
đó 1 đồng Tài chính coi như có giá trị 0,375g vàng, tương đương 0,48 USD. Pháp cho in nhiều
tiền giả, chủ yếu là tờ 100 đồng màu đỏ, nhằm phá hoại nền kinh tế kháng chiến.
Tiền Tài chính đợt 2 được phát hành từ năm 1949 đến năm 1951, bao gồm 8 mẫu khác nhau với
7 mệnh giá, mang chữ ký của Bộ trưởng Tài chính Lê Văn Hiến và Giám đốc Ngân khố Trung
ương (vẫn là cụ Nguyễn Văn Khoát). Những tờ tiền đầu tiên của đợt thứ 2 như vậy đã phát hành

6. đúng vào năm tôi chào đời trong rừng núi Việt Bắc, điều đó càng thúc giục tôi tìm hiểu sâu hơn.
Được biết tất cả tiền Tài chính phải được thu đổi từ ngày 01/06/1951 đến 01/12/1952, vì thế bây
giờ lại càng trở nên quý hiếm. Loại tiền mới thay thế cho giấy bạc Tài chính sau khi thành lập
Ngân hàng Quốc gia được dân ta gọi là “tiền Ngân hàng”. Tỷ giá đổi khi ấy là 1 đồng Ngân hàng
“ăn” 10 đồng Tài chính.
Kèm đây là ảnh chụp và bảng tóm tắt các thông số chủ yếu của 10 mẫu giấy bạc Tài chính với
mệnh giá khác nhau.
Tờ
tiền
Tên
gọi
Mặt
trước
Mặt
sau
2 hào
Nông
Binh
Hình
cụ Hồ
Binh
sĩ,
nông
dân
5 hào
Nông
dân
Hình
cụ Hồ
Vợ
chồng
nông
dân
1
đồng
Nông
dân
Hình
cụ Hồ
Hai
cô đi
cấy
5
đồng
10
đồng
20
đồng
Mùa
gặt
Bảo
vệ quê
hương
Sĩ
Nông
Công
Thương
Hình
cụ Hồ
Cậu
bé,
mẹ
ôm
lúa
50
đồng
100
đồng
200
đồng
500
đồng
Công
nông
Con
trâu
Bảo
vệ
mùa
màng
Chiến
thắng
Sông
Lô
Hình
cụ
Hồ,
dân
quân
tập
bắn
Hình
cụ
Hồ,
đôi
trai
gái
cầm
đuốc
Nông
dân
chăm
sóc
giữ
đồng
Bắn
tàu
giặc
chìm
sông
Lô
Hình
cụ Hồ,
binh
sĩ,
công
nhân
Hình
cụ Hồ
Hình
cụ
Hồ
Hình
cụ
Hồ,
2 gia
đình
công
nông
Khung
hoa
văn
Nông
dân,
công
nhân,
học trò,
tiểu
thương
Công
nhân,
nông
dân
và
vợ
con
Con
trâu
và
nông
dân

7. Kích
cỡ
75x
40mm
Màu
sắc
Nâu
đậm,
nâu
hồng
Năm
1948
85 x
43mm
120 x
54mm
131 x
71mm
Xanh
Xanh
đậm
Xanh
lam,
nâu
hồng
1948
1947
1949
159 x
76mm
x
x
x
x
x
Xanh
và nâu
Nâu và
vàng úa
Xanh
và
nâu
hồng
Xanh
hoặc
nâu
đỏ
Nâu
và
vàng
úa
Xanh
đậm
và
nâu
1948
1946
1949
1949
1950
1949
Các chuyên gia giải thích rằng do thiếu thốn vật tư và công nghệ ấn loát mà nhiều seri tiền Tài
chính bị lệch chuẩn về độ bền, kích cỡ và màu sắc. May mắn thay, những người thiết kế hồi ấy
đều là hoạ sĩ bậc thầy trong làng nghệ thuật Việt Nam như Lê Phả, Nguyễn Sáng, Nguyễn
Huyến, Nguyễn Đỗ Cung. Và đó cũng có thể là một trong các lý do săn lùng của giới chơi đồ cổ.
Từ khi tôi biết mua bán đến nay, tiền Ngân hàng đã thay đổi nhiều lần và tiếp tục mang hình Hồ
Chủ tịch, kể cả sau khi Cụ qua đời. Chưa bao giờ được tiêu tiền Tài chính nhưng tôi vẫn quý
nhất những đồng tiền này. Đối với tôi, đó là tiền "Cụ Hồ".
Đông Tỉnh