Bài trình bày tại Đại học Vinh ngày 12/09/2014.

1. KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG PHẦN MỀM NGUỒN MỞ
TRONG NGHIÊN CỨU & GIẢNG DẠY TẠI CÁC CƠ SỞ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC VÀ CAO ĐẲNG Ở VIỆT NAM
HỘI THẢO: ỨNG DỤNG PHẦN MỀM MÃ NGUỒN MỞ TRONG GIÁO DỤC VÀ
QUẢN LÝ THƯ VIỆN, ĐÁP ỨNG CÁC YÊU CẦU TRONG ĐÁNH GIÁ, KIỂM
ĐỊNH CHẤT LƯỢNG VÀ XẾP HẠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG.
LIÊN CHI HỘI THƯ VIỆN ĐẠI HỌC PHÍA BẮC - ĐẠI HỌC VINH, 12/09/2014
NGƯỜI TRÌNH BÀY: LÊ TRUNG NGHĨA
VĂN PHÒNG PHỐI HỢP PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ
BỘ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ
Email: letrungnghia.foss@gmail.com
Blogs: http://vnfoss.blogspot.com/
http://letrungnghia.mangvn.org/
Trang web CLB PMTDNM Việt Nam:
http://vfossa.vn/vi/
HanoiLUG wiki: http://wiki.hanoilug.org/

2. NỘI DUNG
1. Lịch sử và định nghĩa phần mềm tự do & nguồn mở
2. Các điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức của PMTDNM
3. Mô hình phát triển PMTDNM và vai trò của giáo dục
4. Giáo dục PMTDNM là sống còn cho an ninh quốc gia
5. Danh sách PMTDNM trong giáo dục và bảo mật
6. Tài nguyên giáo dục mở
7. Tương lai: Học tập chung toàn cầu
8. Tóm tắt
9. Thông tin và tài liệu tham khảo

3. 1. Lịch sử và định nghĩa PMTD -1
- Những năm 1960 - máy tính lớn Mainframe - phần mềm là tự do
- 30/09/1969 IBM tuyên bố sẽ bán phần mềm từ 1970
- 1984: Richard Stallman rời AI Lab của MIT, mở dự án GNU
- Mục đích của GNU: Xây dựng hệ điều hành tự do - GNU is Not Unix
- 1991, Linus Torvalds, tuyên bố về hệ điều hành tự do tương tự Minix
- 03/1994 phiên bản Linux v1.0 ra đời
- Nhân Linux mang giấy phép GPLv2
- Hệ điều hành GNU/Linux = Nhân Linux + các tiện ích GNU
- Định nghĩa PMTD với 4 quyền cơ bản:
(1) Tự do sử dụng
(2) Tự do phân phối
(3) Tự do nghiên cứu và tùy biến sửa đổi
(4) Tự do phân phối bản phái sinh
- PMTD là nói về các quyền tự do, không nói về tiền
- Quỹ Phần mềm Tự do – FSF (Free Software Foundation)

4. 1. Lịch sử và định nghĩa PMNM -2
- 1998 OSI (Open Source Initiative) ra đời
- Định nghĩa PMNM 10 điểm của OSI. Xem: http://opensource.org/osd
- Định nghĩa PMNM tương tự như với PMTD, nhưng:
(1) có những nới lỏng hơn về 'tự do'
(2) nặng về yếu tố kỹ thuật và thực dụng hơn
(3) nhấn mạnh hơn về tính không phân biệt đối xử
- Mô hình kinh doanh dựa vào dịch vụ - hệt như PMTD
PMTDNM = PMTD + PMNM
PMTDNM có nguồn gốc từ nước Mỹ, từ các cộng đồng hàn lâm
nghiên cứu của một số đại học, đặc biệt là California ở Berkeley!
Trích đoạn phim: Software Wars (Chiến tranh Phần mềm)

5. 2. Các điểm mạnh, yếu, cơ hội & thách thức
* Nhiều điểm mạnh của PMTDNM đặc biệt phù hợp cho giáo dục!
Xem giải thích chi tiết hơn: “Các rào cản đối với việc ứng dụng
PMTDNM và các cách thức cộng tác để vượt qua”.

6. 3. Mô hình phát triển và vai trò của giáo dục -1
Cộng đồng những người sử dụng tham gia
vào tiến trình phát triển của PMTDNM →
Đưa ra các yêu cầu tính năng, báo cáo lỗi...
→ Người sử dụng càng nhiều càng tốt →
Tốt nhất là trong khu vực giáo dục đào tạo!
Người
lãnh đạo
Người
đóng góp
Người
tiêu dùng
Với các dự án nguồn mở:
không Người sử dụng thì
→ không Người đóng góp
→ không Người lãnh đạo
→ không PMTDNM!

7. 3. Mô hình phát triển và vai trò của giáo dục -2
▲ Cộng đồng PMTDNM
* Các lập trình viên cốt lõi
* Các lập trình viên - mở rộng
* Các lập trình viên - triển khai
* Cộng đồng người sử dụng
Cộng đồng một dự án PMNM
thường là toàn cầu chứ không
phải là của riêng 1 quốc gia!
▲ Hệ sinh thái nguồn mở
* Khu vực nhà nước
* Khu vực tư nhân - các công ty
* Khu vực các đại học - viện nghiên cứu
* Các lập trình viên - tích hợp hệ thống
Với công nghệ mở: Toàn cầu hóa có nghĩa là
cộng đồng nguồn mở Việt Nam phát triển cùng
và không tách rời khỏi cộng đồng nguồn mở thế
giới! → Hợp tác quốc tế là quan trọng!
* Khu vực giáo dục vừa là nguồn cung ứng các lập trình viên, vừa là kho người
sử dụng (Việt Nam có hơn 20 triệu người trong giáo dục), vừa là thành phần
không thể thiếu của hệ sinh thái nguồn mở → Các đại học làm nòng cốt, hợp
tác với doanh nghiệp là quan trọng → cần sự hỗ trợ của khu vực nhà nước!

8. 3. Mô hình phát triển và vai trò của giáo dục -3
Tuổi trung bình các lập trình viên (LTV) phần
mềm khoảng 27, áp đảo là 21-24, trong đó:
Các LTV tham gia phong trào PMTDNM:
* Trung bình: 18-25; Nổi bật: 21-23; ~ 60%
độ tuổi 20; 20% dưới 20 & 20% trên 20 tuổi;
* 70% các LTV có giáo dục đại học; 30% ở
trong các trường phổ thông; hầu hết là nam;
* 1/3 số các LTV nằm trong khu vực giáo
dục; 2/3 còn lại nằm trong các công ty;
* 20% số các LTV không chuyên về CNTT;
* Khu vực giáo dục là nơi tốt nhất để xây
dựng & duy trì bền vững các cộng đồng
nguồn mở, đổi mới sáng tạo dựa vào tri
thức mở & phát triển tiềm lực quốc gia!
* OpenRoad, dự án PMTDNM đầu tiên
ở Việt Nam có 4 khu vực tham gia, do
Bộ KHCN điều phối; hướng tới phát
triển đúng mô hình PMTDNM thế giới.
* Hiện OpenRoad đang ở Pha 3 với sự
tham gia của 7 trường đại học; Liên chi
hội Thư viện Đại học Khu vực phía Bắc
(NALA); 7 công ty CNTT thành viên của
VFOSSA; 1 đơn vị của Bộ KHCN;
* OpenRoad tập trung chủ yếu vào 2
lĩnh vực: Giáo dục & Bảo mật thông tin;
* Các đại học hàng đầu về PMTDNM:
California ở Berkeley (giấy phép BSD,
cái nôi của Unix và Internet thế giới),
MIT (giấy phép MIT), Carnegie Mellon...

9. 4. Giáo dục PMTDNM là sống còn cho an ninh QG -1
ATAN thông tin & hệ thống = Phải hiểu biết, không Phải tin tưởng!

10. 4. Giáo dục PMTDNM là sống còn cho an ninh QG -2
ATAN thông tin & hệ thống = Phải hiểu biết, không Phải tin tưởng!

11. 4. Giáo dục PMTDNM là sống còn cho an ninh QG -3
Microsoft Vietnam:
Tới tháng 02/2014, Việt Nam vẫn còn
5.513.411 máy tính chạy Windows XP
13 năm tuổi.
- Rủi ro bảo mật
- Không còn dịch vụ hỗ trợ
- Lỗi hệ thống do thiếu phần mềm
- Khả năng tương thích PM kém
Thực tế: Microsoft dừng hoàn toàn
hỗ trợ kỹ thuật cho Windows XP và
Office 2003 từ 13/05/2014!
Nguy hiểm: Lỗi an ninh vĩnh viễn
không được vá!; Là vật trung gian
gây lây nhiễm phần mềm độc hại cho
các máy tính, các mạng khác!
Tư duy sai: Đục một lỗ thủng cho
mèo chui qua rồi nghĩ chuột, bọ,
gián... sẽ không chui qua được!
Đã hết hỗ trợ Windows XP toàn cầu 08/04/2014!

12. 5. Danh sách PMTDNM trong giáo dục & bảo mật -1
Danh sách 82 PMTDNM sử dụng trong giáo dục đào tạo nước Anh, bản cập nhật ngày 03/01/2014.
1. E-Learning: Moodle, Sakai CLE, Apereo OAE, Canvas, Gibbon.
2. Chụp bài giảng/Podcast: OpenCast Matterhorn, CamStudio, Audacity, .
3. Giảng trực tuyến/Webinar/dự ở xa: OpenMeetings, BigBlueButton, .
4. Dòng Video: MediaGoblin, Plumi, Kaltura.; 5. Tạo nội dung tương tác: Xerte.
6. Tác giả sách điện tử: Apache OpenOffice, LibreOffice, NeoOffice, Sigil, TeX và các tùy biến.
7. Quản lý sách điện tử: Calibre. ; 8. Tác giả cộng tác: Etherpad, Gobby, Owncloud Documents.
9. Đánh giá cao cấp: Rogo (trước kia là TouchStone). ; 10. Hồ sơ điện tử: Mahara.
11. Phần mềm bảng trắng tương tác: OpenSankoré. ; 12. Quản lý lớp học: iTALC.
13. Hệ thống thư viện tích hợp: Koha, LibLime Koha, OpenBiblio.
14. Đọc danh sách: LORLS. ; 15. Quản lý bộ sưu tập số: Islandora. ;
16. Ứng dụng di động cho sinh viên: Molly. ; 17. Kiến trúc chuyên nghiệp: Archi.
18. Hệ thống thông tin quản lý/Hồ sơ sinh viên: A1 Academia, SchoolTool, OpenStudent.
19. Công cụ âm nhạc: Audacity, Ardour, Rosegarden, Hydrogen, MuseScore, Gregorio,
Ubuntu Studio, 64 Studio, Musix.
20. Sản xuất phim/truyền thông: KDEnlive, PiTiVi, Blender, Avidemux, OpenShot, Cinerella-cv.
21. Sân khấu/Kịch: Q Light Controller, Soundboard, Celtx, Fountain.
22. Nghệ thuật/Nhiếp ảnh: The GIMP, Darktable, UFRaw, Inkscape.
23. Thiết kế và công nghệ: Scribus, Blender, QCAD, LibreCAD, FreeCAD.
24. Điện toán: Eclipse, NetBeans, MonoDevelop, Scratch, Ruby, Python, PHP, Lazarus.
25. Tâm lý học: PsyScope, PEBL. ; 26. Các chủ đề về địa lý: gvSIG Educa, GRASS GIS, JUMP GIS.
27. Thiết kế kỹ thuật: Open Circuit Design.
28. Nghiên cứu tín ngưỡng: The SWORD Project, Zekr Qur’an.
29. Thống kê toán học: R Commander, SageMath (http://oss.ly/5b, http://oss.ly/5c, http://oss.ly/5d).

13. 5. Danh sách PMTDNM trong giáo dục & bảo mật -2
Danh sách 75 PMTDNM sử dụng làm công cụ an ninh thông tin:
1. Chống spam: ASSP, MailScanner, SpamAssassin, SpamBayes, P3Scan, ScrolloutF1.
2. Chống virus: ClamAV, ClamTK, ClamWin Free Antivirus.
3. Sao lưu: Amanda, Areca Backup, Bacula, Clonezilla, FOG, Partimage.
4. Trình duyệt: Chromium, Firefox, Tor.
5. Bổ sung cho trình duyệt: Web of Trust (WOT), PasswordMaker.
6. Xóa dữ liệu: BleachBit, Eraser, Wipe, Darik's Boot and Nuke.
7. Chống mất dữ liệu: OpenDLP, MyDLP
8. Mã hóa: AxCrypt, Gnu Privacy Guard, GPGTools, gpg4win, PeaZip, Crypt, NeoCrypt,
LUKS/ cryptsetup, FreeOTFE, TrueCrypt.
9. Hệ điều hành: BackTrack Linux, EnGarde Secure Linux, Liberté Linux, LPS, NetSecl,
SELinux, Tails, Whonix.
10. Điều tra pháp lý: The Sleuth Kit/ Autopsy Browser
11. Gateway / Thiết bị quản lý các mối đe dọa thống nhất: Untangle Lite, ClearOS,
Endian Firewall Community, Sophos UTM Home Edition.
12. Dò tìm thâm nhập trái phép: Open Source Tripwire, AFICK.
13. Tường lửa mạng: IPCop, Devil-Linux, IPFire, Turtle Firewall, Shorewall, Vuurmuur,
m0n0wall, pfSense, Vyatta
14. Giám sát mạng: Wireshark, Tcpdump/ libpcap, WinDump/WinPcap.
15. Phá mật khẩu: Ophcrack, John the Ripper, PDFCrack.
16. Quản lý mật khẩu: KeePass Password Safe, KeePassX, Password Safe, WinSCP, FileZilla.
17. Xác thực người sử dụng: WiKID.
18. Lọc web: DansGuardian.
19. Trình khóa phần mềm gián điệp: Nixory.

14. 5. Danh sách PMTDNM trong giáo dục & bảo mật -3
Hàng trăm dự
án PMTDNM
với đủ các
chủng loại
khác nhau để
tránh sự giám
sát ồ ạt như
của NSA.
BlackDuck: Dự kiến tới năm
2015 có 1.8 triệu dự án
PMTDNM (trong đó có các dự
án chuyên về giáo dục và bảo
mật thông tin & hệ thống) với
100 tỷ dòng lệnh và 10 triệu
người tham gia phát triển trên
toàn thế giới.
http://prism-break.org/en/all/

15. Tuyên bố của Hội nghị OER
Thế giới, 20-22/06/2012, do
UNESCO tổ chức tại Paris,
Pháp, đã khuyến cáo ▼
1. Khuyến khích nâng cao nhận thức và sử dụng OER.
2. Tạo thuận lợi cho các môi trường sử dụng CNTT-TT.
3. Tăng cường phát triển các chiến lược và chính sách OER.
4. Thúc đẩy hiểu biết và sử dụng các khung cấp phép mở.
5. Hỗ trợ xây dựng năng lực vì sự phát triển bền vững các tư
liệu học tập chất lượng.
6. Khuyến khích các liên minh chiến lược về OER.
7. Thúc đẩy phát triển và áp dụng OER trong các ngôn ngữ và
ngữ cảnh văn hóa khác nhau.
8. Thúc đẩy nghiên cứu về OER
9. Tạo thuận lợi để phát hiện, tìm kiếm sử dụng và chia sẻ OER.
10. Thúc đẩy việc cấp phép mở cho các tư liệu giáo dục được
tạo ra từ ngân sách nhà nước.
Xuất bản truy
cập mở
(Open
Access
Publishing)
6. Tài nguyên giáo dục mở - OER -1

16. 6. Tài nguyên giáo dục mở - OER -2
Mức độ tự do các giấy phép CC
Một số khái niệm:
1. Miền công cộng No Rights Reserved
2. Giữ lại một số quyền Some Rights Reserved
3. Giữ lại tất cả các quyền All Rights Reserved

17. 6. Tài nguyên giáo dục mở - OER -3
Tên gọi Mô tả URL
Wiki
Commons
Hơn 13 triệu tệp hình ảnh, âm thanh,
đa phương tiện. Có đường dẫn tới
nhiều dự án khác như: Meta-Wiki,
Wikibooks, Wikispecies, Wikisource
, Wiktionary, Wikiversity, ...
http://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page
Tài nguyên
giáo dục
mở
Gần 40.000 tài nguyên các khóa học từ
phổ thông 12 lớp tới cao đẳng, có giấy
phép mở, sử dụng tự do.
http://www.oercommons.org/
Thư viện
mở
Hơn 1 triệu đầu sách các loại. http://openlibrary.org/
Sách giáo
khoa mở
Nơi đăng ký và tập hợp các đường dẫn
tới các dự án, các kho sách giáo khoa
mở.
http://www.opentextbook.org/
Máy tìm
kiếm các
tạp chí mở
Cổng truy cập các tạp chí điện tử mở
của Đại học Mở Krishna Kanta
Handiqui. Điểm khởi đầu để tìm kiếm
vô số các tạp chí mở khác trên thế giới.
http://www.oajse.com/
Vô số các tài nguyên giáo dục mở - cả văn bản, hình ảnh, âm
thanh và đa phương tiện - với các giấy phép CC sẵn có trên
Internet để sử dụng tự do, đặc biệt trong khu vực giáo dục;
Hầu như toàn bộ bằng tiếng nước ngoài!

18. 6. Tài nguyên giáo dục mở - OER -4
26/09/2012, 3 tài liệu của Viện
hàn lâm Công nghệ Mở - FTA
(Free Technology Academy),
giấy phép GFDL, CC BY-SA đã
được dịch xong sang tiếng Việt
và xuất bản trên mạng Internet.
16/4/2013, tài liệu 'Sách chỉ dẫn
tham chiếu POSTGRESQL 9.0'
của nhóm phát triển toàn cầu
POSTGRESQL đã được dịch
xong sang tiếng Việt và đã
được xuất bản trên Internet.
14/03/2014, PostgreSQL 9.0.13
các phần I. Sách chỉ dẫn và II.
Ngôn ngữ SQL được dịch xong
và được xuất bản trên Internet.
Tất cả các tài liệu trên đều có từ 1-2 giấy phép tài liệu tự do, cho phép người
sử dụng sao chép, phân phối, pha trộn... miễn là tuân theo giấy phép.

19. 7. Tương lai: Học tập chung toàn cầu - GLC
Tương lai: Học ở đâu? (1) Nhà trường; (2) Nơi làm việc; (3) Ngoài xã hội;
* Chia sẻ, Mở, Tự do, Tin cậy - SOFT (Share, Open, Free, Trust) sẽ là tất yếu
* Đi với “Mở” thì cần biến (1) & (2) thành GLC (Global Learning Commons)
* Học tập mở trong giáo dục: Kiểm soát học tập của cá nhân với các khóa học
trực tuyến mở đại chúng - MOOC (Massive Open Online Courses) là lựa chọn
* Mạng học tập cá nhân trở thành quan trọng nhất cho (2)

20. 8. Tóm tắt
1. Lịch sử của PMTDNM gắn liền với các nhóm cộng đồng tại
các trường đại học - viện nghiên cứu, khởi nguồn từ Mỹ.
2. PMTDNM có trước cả khi chúng được gọi là PMTDNM, là
cội rễ của toàn bộ ngành phần mềm thế giới và của Internet.
3. Mô hình phát triển cho thấy cộng đồng chính là sự sống của
từng dự án PMTDNM, nó được hình thành từ những người sử
dụng, người đóng góp và người lãnh đạo dự án. Người sử
dụng càng nhiều càng tốt, tốt nhất trong khu vực giáo dục!
4. ATAN thông tin và hệ thống thông tin ngày nay đòi hỏi mọi
quốc gia phải thay đổi tư duy, tự xây dựng nội lực, cách duy
nhất là qua giáo dục về “Mở” nói chung, PMTDNM nói riêng.
5. Giáo dục trong tương lai chắc chắn sẽ đi với “Mở”. Khả
năng ứng dụng PMTDNM trong nghiên cứu và giảng dạy tại
các cơ sở đào tạo đại học và cao đẳng ở Việt Nam chắc chắn
thực hiện được, dù hiện có nhiều khó khăn, thách thức.

21. 9. Thông tin & tài liệu tham khảo
1. Giới thiệu phần mềm tự do.
2. Các rào cản đối với việc ứng dụng PMTDNM và các cách thức ...
3. Hiểu biết về mô hình phát triển nguồn mở.
4. Ngược lên dòng trên: Tăng cường cho sự phát triển nguồn mở.
5. Báo cáo tình hình quốc tế về phần mềm nguồn mở năm 2010.
6. Các dạng cộng đồng.
7. Không nơi ẩn nấp. Edward Snowden, NSA và nhà nước giám sát.
8. APT1 - Phát hiện đơn vị gián điệp không gian mạng của Trung Quốc.
9. Chương trình gián điệp của NSA trên không gian mạng.
10. Windows XP sau ngày hết hỗ trợ kỹ thuật toàn cầu, 08/04/2014.
11. Các bài trình bày nhân Lễ ký kết Pha 3 dự án OpenRoad ...
12. Các dự án PMTDNM chống lại sự giám sát ồ ạt như của NSA.
13. BlackDuck: Tương lai của nguồn mở năm 2014 và năm 2013.
14. Giáo dục mở và tài nguyên, giấy phép tư liệu mở.
15. Mở - chúng ta sẽ làm việc, sống và học tập như thế nào trong tương lai.
16. Hệ thống tư vấn của OSS Watch - nước Anh - về PMTDNM.
17. Loạt bài về các giấy phép CC trên tạp chí Tin học & Đời sống.
18. Một số video clip về PMTDNM.

22. Cảm ơn!
Hỏi đáp
LÊ TRUNG NGHĨA
Email: letrungnghia.foss@gmail.com
Blogs: http://vnfoss.blogspot.com/
http://letrungnghia.mangvn.org/
Trang web CLB PMTDNM Việt Nam: http://vfossa.vn/vi/
HanoiLUG wiki: http://wiki.hanoilug.org/