Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης
Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του
Θεού, περισσότερο γνωστή
ως Αγία Σοφία ήτα από το 360
μέχρι το 1453 ορθόδοξος
καθεδρικός ναός της
Κωνσταντινούπολης, με
εξαίρεση την περίοδο 1204-1261
κατά την οποία ήταν
ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά
την άλωση της
Κωνσταντινούπολης
μετατράπηκε σε τέμενος μέχρι το
1934 και αποτελεί σήμερα
μουσειακό χώρο.

Προηγουμένως είχε υπάρξει εκκλησία του
Βυζαντινού κράτους η οποία είχε κτιστεί επί
Κωνσταντίνου Α' και Κωνσταντίνου Β' (324-
360 μ.Χ.) και η οποία καταστράφηκε κατά τη
Στάση του Νίκα (532 μ.Χ.).
Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες
της βυζαντινής ναοδομίας,
πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε
σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη
βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική
περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον
6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α,
από τους μηχανικούς Ανθέμιο από
τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη Μίλητο.
Στο ίδιο σημείο, επί του πρώτου λόφου της
Κωνσταντινούπολης και σε κοντινή
απόσταση από το Μέγα Παλάτιον και τον
ιππόδρομο της πόλης, είχαν χτιστεί
παλαιότερα δύο ακόμα ναοί που
καταστράφηκαν από πυρκαγιά.

Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του
κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι),
που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω
στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων.

Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι
αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που
βρίσκονται γύρω στη βάση του Γενικά ο
ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα
μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82 μ.
κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου
λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ.
Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια
και την δυτική καλούμενη και αίθριο.
Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά κτίρια
τα οποία συνδέονταν με το Αυγουσταίο
τη μεγάλη δηλαδή πλατεία που
βρίσκοταν το λαμπρό από πορφυρό
μάρμαρο άγαλματης Αυγούστας Ελένης.

Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο
κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε
τρία κλίτη.
Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:
Το αίθριο
Τον έξω και τον κυρίως νάρθηκα
Τον κύριο ναό

Το αίθριο ήταν υπαίθρια
μαρμαρόστρωτη και
περίστυλη αυλή στο μέσον της
οποίας ήταν η "κομψή φιάλη"
η μαρμάρινη κρήνη
Πέντε πύλες από το αίθριο
οδηγούν στον έξω νάρθηκα και
από αυτόν άλλες πέντε πύλες
οδηγούν σον εσωτερικό
νάρθηκα από τις οποίες η
μεσαία πύλη λέγεται και
μεγάλη ή ωραία πύλη. Από
τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες,
τρείς ανά κλίτος οδηγούν στον
κυρίως ναό.
Το αίθριο είναι αυλή, ορθογώνια με
κολόνες γύρω γύρω και με βρύση στο
κέντρο(κρήνη) που έφερε την περίφημη
επιγραφή «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ
ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ».

Η είσοδος στον κυρίως Ναό ήταν οι
τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά
τρεις εκατέρωθεν, του έσω νάρθηκα. Το
εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν.
Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι,
συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα
στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα
συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική
βάση επί της οποίας και εδράζει ο
τεράστιος θόλος. Η περιμετρική βάση
φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή
παραθύρων από τα οποία και
ολόκληρος ο Ναός καταυγάζεται από το
φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει
πράγματι την εντύπωση μια αρμονίας
φωτός και αρχιτεκτονικής.

Οι πρώτες εικονιστικές παραστάσεις
έχουν βρεθεί σε δύο δωμάτια που
επικοινωνούσαν µε τα νοτιοδυτικά
υπερώα, τα οποία ήταν κοµµάτι του
πατριαρχικού µεγάρου. Μετά το τέλος της
Εικονομαχίας, το 843, σημειώθηκε µια
εκτεταμένη εικονογράφηση της µεγάλης
εκκλησίας µε ψηφιδωτά, που αποτελούν
µέρος ενός καλά οργανωμένου
προγράµµατος. Οι δύο µεγάλοι πλάγιοι
τοίχοι της εκκλησίας, στη βόρεια και τη
νότια πλευρά, διακοσμήθηκαν µε
ολόσωμες µορφές αγίων, προφητών και
αρχαγγέλων.

Ο τρούλος διακοσμήθηκε µε µια παράσταση του Χριστού Παντοκράτορα, η
οποία δεν σώζεται πια, ενώ η αψίδα του ιερού µε παράσταση της
Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας. Το έργο αυτό αποτελεί ένα από τα
σπουδαιότερα δείγματα της τέχνης της εποχής και δείχνει ότι οι Βυζαντινοί
καλλιτέχνες γνώριζαν καλά την τέχνη της αρχαιότητας και προσπαθούσαν
να χρησιμοποιήσουν κάποια στοιχεία της.

Η Αγία Σοφία υπέστη πολλά δεινά από τους σταυροφόρους μετά
την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1024 μ.Χ.. Τα δεινά αυτά
λήγουν το 1261 μ.Χ., όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανακαταλαμβάνει
την Πόλη.

Ο θόλος δεσπόζει επί του μέσου κλίτους. Στηρίζεται σε τέσσερις
κεντρικούς μεγάλους πεσσούς, συνδεόμενοι μεταξύ τους σε τόξο,
σχηματίζοντας νοητό τετράγωνο ενώ αφήνονται τέσσερα σφαιρικά
τρίγωνα. Κατά την Ανατολική και Δυτική πλευρά ανοίγονται δύο μεγάλα
ημιθόλια που καταλήγουν σε δύο κόγχες. Τα ημιθόλια μαζί με τις κόγχες
προσδίδουν ευρύτητα και ελαφρότητα στο εσωτερικό, αλλά και
συγκρατούν τον θόλο διανέμοντας το βάρος της στέγης σε όλο το
οικοδόμημα.

Ψηφιδωτά και Τοιχογραφίες του Ναού
Αρκετοί από τους αυτοκράτορες που διαδέχτηκαν τον Ιουστινιανό θέλησαν κάτι να προσθέσουν στην
Αγία Σοφία, που να σηματοδοτεί και το δικό τους πέρασμα από το θρόνο της «Βασιλίδος των
Πόλεων». Ο Λέων ΣΤʼ, ο λεγόμενος Σοφός εμπλούτισε το νάρθηκα της μητρόπολης στα τέλη του 9ου
αιώνα μχ. αυτό το εξαιρετικής τέχνης μωσαϊκό, που εικονογραφεί την αναγνωρισμένη θεσμική σχέση
του αυτοκράτορα με το Θεό, από τον οποίο -υποτίθεται ότι- αντλεί την κοσμική εξουσία του. Ο Λέων
ΣΤʼ, γονατιστός και με ύφος ταπεινό, κάθε άλλο παρά σύμφωνο με την πραγματικότητα, δέχεται από
τον Ιησού Χριστό το χρίσμα της «Αγίας Σοφίας», μέσα στον ομώνυμο Οίκο του Θεού.

• Οι κορμοί των κιόνων είναι
πράσινοι, πορφύροι, και λευκοί ενώ
οι βάσεις τους λευκές και απλές. Τα
κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας είναι
κυβοειδή ενώ στις τέσσερις γωνίες
καταλήγουν σε μικρούς Ιωνικούς
έλικες.Τη βάση αυτών περιβάλλει
μία στεφάνη που έχει όμοια τεχνική
ελικοειδής ενώ κοσμούνται με τα
μονογράμματα του βασιλιά
Ιουστινιανού και Αυγούστης
Θεοδώρας.

Δεκάδες ίσως κι εκατοντάδες είναι οι θρύλοι που έχουν επιζήσει μέχρι σήμερα. Και δεν λέγονται
μόνο μέσα από χείλη χριστιανών. Και στη μουσουλμανική Τουρκία, τα τελευταία χρόνια γίνεται
μεγάλη συζήτηση για τα θαύματα της Αγιάς Σοφιάς. Όλα ξεκίνησαν στο τέλος του Ιουλίου του 2009,
όταν ήρθε στο φως η παράσταση ενός αγγέλου, η οποία ήταν καλυμμένη εδώ και έξι αιώνες κάτω
από στρώματα μετάλλου και γύψου. Βρέθηκε πάνω σε μωσαϊκά τα οποία είχαν καλυφθεί λίγο μετά
την Άλωση της Πόλης, το 1453, και τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

τέλος