υλικο

1. ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ
 Εισαγωγή στο ποιητικό έργο του Τάσου Λειβαδίτη
Ο Τάσος Λειβαδίτης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά. Η ποίησή του είναι πολιτικά
ενταγμένη, με σαφή ανθρωπιστικά σήματα. Έχοντας διατελέσει εξόριστος για τις πολιτικές του
ιδέες, θητεύει στην «ποίηση του στρατοπέδου», της οποίας αποτελεί έναν από τους
αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους. Κατά τον Αργυρίου, «ξεκινάει, ως ποιητής, έχοντας την
αίσθηση ότι μετέχει σ’ ένα συλλογικό σώμα και το αντιπροσωπεύει. Ως κορυφαίος ενός χορού,
εκφράζει τα αισθήματα και τα οράματα του συλλογικού σώματος στο οποίο, οικεία βουλήσει,
εντάχθηκε».
Η ποίησή του βρίσκεται συγκεντρωμένη σε τρεις τόμους 1200 περίπου σελίδων και μπορεί
να χωριστεί σε τρεις περιόδους:
Πρώτη περίοδος (1946-1956). Σ’ αυτήν ανήκουν οι συλλογές Μάχη στην άκρη της νύχτας,
Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας, Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου κ.ά. Στην πρώτη περίοδο
είναι έντονος ο βιωματικός χαρακτήρας της ποίησής του. Έχουμε μια «ποίηση του στρατοπέδου»,
μια ωμή, σχεδόν νατουραλιστική περιγραφή των δοκιμασιών της εξορίας, αλλά συγχρόνως στο
έργο προβάλλεται η αισιοδοξία και η πίστη στη μελλοντική δικαίωση των αγωνιστών. Μεγάλο
τμήμα της πρώτης περιόδου ανήκει στο μικτό είδος επικής και λυρικής ποίησης: Ηρωικές πράξεις
και συμπεριφορές συνιστούν το επικό στοιχείο, ενώ το λυρικό αναδεικνύεται μέσα από τη
συναισθηματική φόρτιση των ανθρώπινων χαρακτήρων. Από την άποψη του φρονήματος
εντάσσεται στο σοσιαλιστικό ρεαλισμό, με κυρίαρχα μοτίβα τον αγώνα, τη μάχη, τη
συντροφικότητα, τα ανθρωπιστικά ιδανικά.
Δεύτερη περίοδος (1957-1966). Έργα αυτής της περιόδου είναι Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια
μάτια, Καντάτα, Οι τελευταίοι κ. ά. Παρατηρείται μια μεταβολή στο ποιητικό όραμά του για τον
κόσμο. Αρχίζουν τώρα να τον απασχολούν προβλήματα που σχετίζονται με το θέμα της ήττας της
αριστεράς στον εμφύλιο πόλεμο και εμφανίζονται οι πρώτοι υπαρξιακοί προβληματισμοί.
Παράλληλα με τα μοτίβα της πρώτης περιόδου, που δεν παύουν να υπάρχουν, προστίθενται και
συναισθήματα φθοράς, πτώσης, αμφιβολίας, πικρίας, απογοήτευσης . Επίσης διαφοροποιείται
κάπως και η στιχουργική, δηλ. ο σύντομος, άμεσος, μονοσήμαντος στίχος της πρώτης περιόδου,
γίνεται τώρα εκτενέστερος και πιο πολυσήμαντος.
Τρίτη περίοδος (1972-1987). Συλλογές της τρίτης περιόδου είναι: Νυχτερινός επισκέπτης,
Βιολί για μονόχειρα, Ο τυφλός με το λύχνο, Βιολέτες για μια εποχή κ. ά. Η μορφή τείνει προς τον
πεζό λόγο. Καθιερώνει τώρα το ολιγόστιχο ποίημα απέναντι στις πολύστροφες και πολύστιχες
συνθέσεις του παρελθόντος. Η ποίησή του δεν παύει να είναι κοινωνική, το επικό όμως στοιχείο
περιορίζεται και εξαντλείται στην αφηγηματική και πεζόμορφη ανάπτυξη του ποιητικού λόγου,
ενώ το λυρικό δίνεται με το ελεγειακό, όχι ως θρηνητικό φρόνημα, αλλά ως τραγική σύλληψη
των ψυχικών γεγονότων.
 Γενικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Λειβαδίτη:
 υιοθέτηση νέων, ευλύγιστων ρυθμών
 εισαγωγή του τόνου της καθημερινής κουβέντας
 συνδυασμός του ελεύθερου στίχου με στοιχεία από την τεχνική του υπερρεαλισμού
 μεταφορά της κινηματογραφικής τεχνικής
 τάση να τονίζει με νατουραλιστική ωμότητα κάποιες λεπτομέρειες
Καντάτα

2.  επαναληπτικότητα (επανάληψη λέξης, φράσης, στίχου ή λεκτικού τρόπου, στοιχείο που
εμπεδώνει την αίσθηση της διάρκειας και ειδικά τον ατέλειωτο χρόνο της φυλακής)
 χρήση αποσιωπητικών (αφήνοντας έτσι τον αναγνώστη να κάνει τις προεκτάσεις του)
 αναπάντητα ερωτήματα (μέσα από το οποία διαχέονται αισθήματα ανασφάλειας, αγωνίας,
καταλυτικού φόβου)
 αναλυτική πορεία (δηλ. ένας στίχος αναπτύσσεται σε αλλεπάλληλους άλλους στίχους, ή
αντίθετα, από την ανάλυση στη σύνθεση).
 από το τρίτο πρόσωπο της αφήγησης περνάει στο πρώτο, ταυτιζόμενος έτσι με τον
αγωνιστή-λαό.
 συχνή χρήση αντιθέσεων
 κατά κόρον χρήση παρομοιώσεων
 συσσώρευση επιθέτων
 Η θρησκευτικότητα στην ποίηση του Λειβαδίτη
Ένα ιδιάζον γνώρισμα της ποίησης του Λειβαδίτη είναι η αναζήτηση του Θεού. «Ένας
άρρωστος για Θεό» τιτλοφορεί ένα σχετικό κείμενότου ο Κώστας Γεωργουσόπουλος,πουγράφει
ανάμεσα σ’ άλλα: « Όποιος θελήσει να διαβάσει την αποτυπωμένη στις σελίδες του Λειβαδίτη
μαρτυρία ψυχής, θα διαπιστώσει πως ο ποιητής αυτός μιμήθηκε ασυνειδήτως πιθανόν τον βίο
πολλών αγίων, οι οποίοι ξεκίνησαν από αλαζόνες διδάσκαλοι, διδάχοι, σαλπιγκτές, μπροστάρηδες
και σε μια κρίσιμη καμπή του δρόμου άλλαξαν προσανατολισμό και πορεύτηκαν με μόνη πυξίδα
την αγωνία τους κι όχι τον αγώνα».
Σύμφωνα με την Αλεξάνδρα Μπουφέα «ο ποιητής στα πρώτα του φανερώματα δεν αναζητεί
το Θεό, άλλοτε η ύπαρξή του είναι δεδομένη, άλλοτε την αμφισβητεί. Στη θέση του υψώνει μια
νέα αξία, τον άνθρωπο και τη δύναμή του (...). Θα ‘λεγε κανείς ότι τα επαναστατικά του πρότυπα
τον υποχρεώνουν να αρνηθεί το Θεό, ενώ απ’ την άλλη το ένστικτό του μένει γαντζωμένο επάνω
του».
Στη δεύτερη περίοδο παρατηρείται μια έντονη διαφοροποίηση. «Διαμορφώνεται μια
ολόκληρη θεο-θεωρία καθώς τη θέση της απογοήτευσης από το ανεκπλήρωτο ιδανικό της
επανάστασης υποκαθιστά η αναζήτηση της ύπαρξης του Θεού». Διαισθητικά και όχι νοησιαρχικά
προσπαθεί να προσεγγίσει το Θεό. Ως αρετές προβάλλονται η ταπεινοφροσύνη, η μετριοφροσύνη
και μια ιδιότυπη, μυστικιστική σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα στο Θεό και στους
περιθωριοποιημένους της κοινωνίας. (Οι περιθωριοποιημένοι, άλλωστε, της κοινωνίας, ζητιάνοι,
τυφλοί, υπηρέτριες, πόρνες, μέθυσοι πρωταγωνιστούν συχνά στο έργο του Λειβαδίτη.
Εξαγνιζόμενοι μέσα στο ποιητικό του φως, θεωρούνται «εντιμότεροι αρνητές του συστήματος
από τους επαγγελματίες αμφισβητίες»).
Ακόμα εντονότερη είναι η κατάφαση του ποιητή στο θείο στην τρίτη φάση του έργου του,
καθώς και μια στροφή στις μεταφυσικές αναζητήσεις και αντιλήψεις. Πιστεύει στη μεταθανάτια
ζωή και προσδοκά την ανάσταση των νεκρών. Το κύκνειο άσμα του, Ο τυφλός με το λύχνο, θα
’λεγε κανείς πως γράφτηκε από εκκλησιαστικό υμνογράφο. Ειδικά η ενότητα «Συνομιλίες» είναι
ολόκληρη μια προσευχή που κάθε ποίημά της αρχίζει με το «Κύριε...», ενώ πλήθος άλλοι τίτλοι
(«Ευαγγελισμός», «Η άρνηση του Πέτρου κ.ά», παραπέμπουν κατευθείαν στο Χριστιανισμό.
 Η κριτική για το έργο του
«Τέλος όσον αφορά στον Τάσο Λειβαδίτη, ιδιαίτερα στους δύο τελευταίους τόμους του έργου του οι
οποίοι περιέχουν την μετά το 1972 προσφορά του, απαλλαγμένος πλήρως από τις όποιες “στρατεύσεις”
του παρελθόντος,διατηρώντας όμως μέσα από μια νοσταλγική προσήλωση αρυτίδωτο το όραμα εκείνης
της ηρωικής εποχής της νεότητας, μας δίνει μια ποίηση υπερβατική, στις σελίδες της οποίας καταθέτει

3. τον πόνο του ένας κόσμος ετερόκλητων “καταραμένων” με κοινό παρανομαστή του την μοναξιά, το
συναίσθημα του ματαιωμένου, καθώς και μια ερωτική ερημιά, η οποία καθίσταται, μέσα από τη
συμβολοποίησή της, απερίγραπτα τραγική. Ένας κόσμος βυθισμένος σε έναν λαβύρινθο φορτισμένο με
τις πληγές, αφ’ ενός της ηλικίας που τόσο τον σημάδεψε (της παιδικής), κι από τη θλίψη αφ’ ετέρου,
για ό,τι δεν του επετράπη στη συνέχεια, μέσα σε αυτό το σκληρό σύστημα των κοινωνικών αξιών, με
τις περίεργες ταξικές του διαρθρώσεις. Ένας κόσμος, που τον διατρέχει μια αποπνιχτική αίσθηση του
τέλους, καθώς και μια ιδιόρρυθμη παραφροσύνη, μέσα στη δίνη της οποίας τα άτομα διατηρούν τη δική
τους σχέση με την ηθική, καθώς και μια “ψυχική γεωγραφία”, στους κόλπους της οποίας λαμβάνουν
χώρα αφανείς καθημερινοί φόνοι και μεγάλα αινιγματικά παιχνίδια, ουσιαστικά βαπτισμένα στην
τρέλα. Όλα αυτά τα στοιχεία δεν συνθέτουν παρά ένα έργο, που πέρα από εξαιρετικό σύνολοέμπνευσης,
μεγαλόπνοης σκέψης και συναισθήματος, αποτελεί ταυτοχρόνως και υπόδειγμα επίμονης επεξεργασίας
και εξέλιξης, μέσα στην πορεία του …».
(Γιώργος Μαρκόπουλος, «Σημαντικές στιγμές της ποίησής μας κατά τον αιώνα που πέρασε», Η
λέξη, 157, Αθήνα, 2000, σελ. 384)
«Όμως στον ρομαντισμό - και στον Λειβαδίτη- το κυνήγι της ευτυχίας γίνεται από και για τον
συγγραφέα, προσωπικά. Βέβαια η αναζήτηση της τελειότητας, η επιδίωξη του ανέφικτου, ο πόθος του
ανεκπλήρωτου, οδηγούν σχεδόν πάντα στην συντριβή, αλλά όχι στην παραίτηση, όχι στην ανέκκλητη
παραδοχή της ήττας, αφού η πραγμάτωση της ποίησης αναιρεί την ίδια την ήττα. Έτσι, μέσα στον
ρομαντισμό του Τάσου Λειβαδίτη το όνειρο παραμένει το ζητούμενο, ενώ η συντριβή γίνεται κι αυτή
στοιχείο της ζωής, στοιχείο που η ζωή το ενσωματώνει και το υπερβαίνει. Αν όμως όλα αυτά γίνονται
από και για το συγγραφικό υποκείμενο, στον Λειβαδίτη, όπως και σ’ όλους τους μεγάλους ποιητές, το
συγγραφικό εγώ δεν συρρικνώνεται σε μια αυτάρκη και αυτάρεσκη λατρεία του εαυτού του, αλλά
διαστέλλεται έτσι ώστε να μας χωρέσει όλους....».
(Τίτος Πατρίκιος, «Οι πολλαπλοί κόσμοι του Τάσου Λειβαδίτη», Η λέξη, 130, 1995, σελ. 717)
«Η ποίηση του Λειβαδίτη είναι δυνατόν να διακριθεί, γενικά, σε τρεις περιόδους. Όταν,το 1965, εκδίδει
τον πρώτο συγκεντρωτικό τόμο ποιημάτων του, που καλύπτουν την περίοδο 1952-1963, υπάρχουν ήδη
ευδιάκριτες δύο φάσεις, απ’ τις οποίες πέρασε η ποίηση αυτή. Το 1957, με τη Συμφωνία αρ. 1,
παρατηρείται μια ενδοστρέφεια [...]. Η διάθεση μιας μελαγχολικής ενδοστρέφειας επιτείνεται με την
έκδοση των επόμενων βιβλίων: Οι γυναίκες με τα αλογίσια μάτια (1958), Καντάτα (1960), 25η
ραψωδία της Οδύσσειας (1963) [...].
Στην Καντάτα, όπου (ανάμεσα στ’ άλλα) περιγράφεται το μαρτύριο και η γενναιότητα του «ανθρώπου
με το κασκέτο», εκεί που, ύστερα από πολλά μερόνυχτα βασάνων, ακούει κάποιον να βογκάει στο
διπλανό κελί και σηκώνει το ανήμπορο χέρι του κι αρχίζει, μισοπεθαμένος σχεδόν, ναχτυπάει τον τοίχο,
το κάνει «όπως αιώνες τώρα, συνηθούν μέσα στην ερημιά τους οι τρελοί κι οι φυλακισμένοι» […].
Στην Καντάτα ο αγωνιστής «άνθρωπος με το κασκέτο» είναι στιγμές, όπου υποδύεται, θα έλεγα, το
ρόλο του Ιησού. Και συγχέονται έτσι οι χώροι των στρατοδικείων του Εμφυλίου και του “συμβουλίου”
των Εβραίων γραμματέων και πρεσβυτέρων: «Κι οι δικαστές, μόλις εκείνος μπήκε, σκύψαν και κάτι
μίλησαν μεταξύ τους. / Και τον ερώτησαν: Είστε πολλοί; / Κι αυτός, κανείς δεν ξέρει αν από σύμπτωση,
ή ίσως για ν’ απαντήσει, έδειξε έξω απ’ το παράθυρο,/ το πλήθος./ Κι οι δικαστές φώναξαν: τι χρείαν
έχομεν άλλων μαρτύρων;/ Και θυμήθηκαν, τότε, πως τούτος ο λόγος είχε, κάποτε, πριν πολλάχρόνια,
ξανά ειπωθεί./ Και τους πήρε φόβος μεγάλος». Συγχρόνως όμως ο ποιητής βλέπει ότι, εκεί που βάζει
τον άνθρωπο με το κασκέτο να δείχνει το πλήθος, δεν υπάρχει πλήθος».
(Μ. Μερακλής, «Συμβολή στην αποκατάσταση μιας διασπασμένης ενότητας»,
Η λέξη, ό.π., σελ. 746, 749,754)

4. «Η Καντάτα (1960) θα επιχειρήσει μια νέου επιπέδου σύνθεση. Θα επιδιώξει την πολυφωνία του
ατομικού, αλλά και την ισορροπία της με το συλλογικό, όπως το αντιπροσωπεύουν οι χοροί ανδρών και
γυναικών. Η δράση εξελίσσεται πάλι σε μια συνοικία, με φανερές όμως πολύ πλατιές προεκτάσεις στο
χώρο και τον χρόνο, τον εθνικό, αλλά και τον πανανθρώπινο, ιδιαίτερα στην βιβλική αφήγηση του
Ανθρώπουμε το κασκέτο, σύμβολο της αιώνιας προσφοράς και την θυσίας. Πρόκειται για την τελευταία
μεγάλη τοιχογραφία του Λειβαδίτη».
(Σόνια Ιλίνσκαγια, «Όψεις της γενέθλιας πόλης», Η λέξη, ό.π., σελ. 742)
«Χαρακτηριστικό δείγμα της συνέχειας του αγώνα αποτελεί ο ήρωας της Καντάτας (1960). Ζώντας σε
μια κοινωνία στέρησης και δυστυχίας έρχεται αντιμέτωπος με τους κυρίαρχους μηχανισμούς του
αστικού καθεστώτος. Οι «άντρες με τις καπαρντίνες και τις χαμηλωμένες ρεπούμπλικες» τον
συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν. Αντιπροσωπεύουν έναν από τους πολλούς Αντίμαχους που θα
συναντήσουμε στην Καντάτα. Πρόκειται για τα εκτελεστικά όργανα της εξουσίας, τα οποία με τις
«καπαρντίνες» και τα «τυφλά τους μάτια» αποτελούν στερεότυπα αναπαράστασης των καταδιωκτικών
αρχών. Ο ήρωας μεταφέρεται σε ένα κελί όπου βασανίζεται για να αποκαλύψει τα όπλα, τα οποία κατά
την αντίληψη των ανακριτών θα στρέψει εναντίον της εξουσίας. Τα βασανιστήρια συνεχίζονται
σαράντα μέρες […].
Ο πρωταγωνιστής μαζί με άλλους δύο στήνονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Δύο στοιχεία
προβάλλονται εδώ: η περιφρόνηση του θανάτου και η γνώση της μελλοντικής δικαίωσης. Σε μια στιγμή
λίγων δευτερολέπτων το υποκείμενο οραματίζεται το μέλλον, τότε που θα δικαιωθούν όσοι
θυσιάστηκαν. Αλλά και στο φυσικό επίπεδο υπάρχουν σημάδια που δηλώνουν τη μελλοντική δικαίωση
του ήρωα. Η εκτέλεσή του γίνεται την άνοιξη. Η άνοιξη σε σημασιακό επίπεδο σημαίνει τη φυσική
αναγέννηση και κατ’ επέκταση τη συνέχεια της ζωής. Ο θάνατος ακόμη τον βρίσκει τη στιγμή που
βγαίνει ένας ολόλαμπρος ήλιος. Η φύση επομένως δηλώνει ότι με τον θάνατό του ο ήρωας γίνεται
πρόξενος μιας νέας ζωής και ότι κάποτε θα έλθει η δικαίωση [...]».
(Απόστ. Μπενάτσης, «Οι ποιητικοί μετασχηματισμοί και το ενιαίο σύμπαν στο έργο
του Τάσου Λειβαδίτη», Η λέξη, ό.π., σελ. 761)
Τάσος Λειβαδίτης «Καντάτα» [απόσπασμα]
Η Καντάτα είναι ένα συνθετικό ποίημα με θεατρική, θα λέγαμε, σύνθεση. Ο ίδιος ο ποιητής δίνει
στην αρχή το σκηνικό και τα πρόσωπα. Σκηνικό: Συνοικιακός δρόμος σύγχρονης πόλης. Αρχίζει να
βραδιάζει. Πρόσωπα: Ποιητής. Ο άνθρωπος με το κασκέτο. Διάφοροι περαστικοί. Χορός από
γυναίκες και άνδρες (οι γυναίκες μαζεμένες σε μια εξώπορτα· οι άντρες αριστερά, πλάι στη
σκαλωσιά μιας οικοδομής). Στο απόσπασμά μας μιλάει ο άνθρωπος με το κασκέτο. Είναι η δεύτερη
φορά που παίρνει το λόγο. Την πρώτη φορά αφηγήθηκε τη σύλληψη ενός φτωχού ανθρώπου —
«επιγραφοποιός το επάγγελμα». «Συχνά» λέει ο ποιητής, «του αρέσει να μιλάει σε ύφος βιβλικό».
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΑΣΚΕΤΟ
16. Και την πρώτη νύχτα μπήκε μες στο κελί ένας άνθρωπος που ‘χε χάσει το πρόσωπο
του, κι ακούμπησε το φανάρι που κρατούσε κάτω στο πάτωμα.
17. Κι ο ίσκιος του μεγάλωσε πάνω στον τοίχο.
18. Και τον ερώτησε: πού έχεις κρυμμένα τα όπλα;
19. Κι εκείνος, κανείς δεν ξέρει αν από σύμπτωση, ή ίσως για ν’ απαντήσει,

5. 20. έβαλε το χέρι πάνω στην καρδιά του.
21. Και τότε τον χτύπησε. Ύστερα μπήκε άλλος άνθρωπος που ‘χε χάσει το
πρόσωπό του και τον χτύπησε κι αυτός.
22. Κι οι άνθρωποι που ‘χαν χάσει το πρόσωπό τους, ήσαν πολλοί.
23. Και ξημέρωσε. Και βράδιασε.
24. Ημέρες σαράντα.
25. Κι ήρθαν στιγμές που φοβήθηκε πως θα χάσει το λογικό του.
26. Και τον έσωσε μια μικρή αράχνη στη γωνιά, που την έβλεπε
ακούραστη κι υπομονετική να υφαίνει τον ιστό της.
27. Και κάθε μέρα τής τον χάλαγαν με τις μπότες τους μπαίνοντας.
28. Κι εκείνη τον ξανάρχιζε κάθε μέρα. Και της τον χάλαγαν πάλι. Και τ’ άρχιζε ξανά.
29. Εις τους αιώνας των αιώνων.
[Καντάτα: Φωνητική σύνθεση, με χαρακτηριστικό της ότι τραγουδιέται από έναν ή περισσότερους
σολίστες ή και χορωδία, κατά κανόνα με συνοδεία οργάνων· αναπτύχθηκε στον 17ο αι. και
διαμορφώθηκε στη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή ως είδος μικρού ορατορίου, τον
18ο αι., κυρίως με τις καντάτες του Μπαχ· τα θέματά της είναι συνήθως εκκλησιαστικά, αλλά
υπάρχουν και κοσμικές καντάτες.]
Η Καντάτα (1960) είναι μια εκτενής ποιητική σύνθεσητου Τάσου Λειβαδίτη, στο πλαίσιο της οποίας
εντάσσεται η διήγηση του ανθρώπου με το κασκέτο, σχετικά με τη σύλληψη και την εκτέλεση ενός
φτωχού επιγραφοποιού, που μας μεταφέρει στα χρόνια του εμφυλίου (ή τα πρώτα μετεμφυλιακά
χρόνια).
Περιληπτικά το περιεχόμενο της ιστορίας έχει ως εξής:
Ο φτωχός επιγραφοποιός, σύμφωνα με τη διήγηση του ανθρώπου με το κασκέτο, είχε αφιερώσει τη
ζωή του στο να διακηρύττει στους άλλους ανθρώπους τις ιδέες της αριστεράς. Μάζευε κοντά του
τους φτωχούς και αδικημένους συνανθρώπους του και τους μιλούσε για την ελπίδα ενός καλύτερου
μέλλοντος. Αυτό ήταν και το μοναδικό του αδίκημα, το οποίο άρκεσε, εντούτοις, για να εκδοθεί
διαταγή για τη σύλληψή του. Οι ανακριτές τον αντιμετωπίζουν με εξαιρετική σκληρότητα, όχι τόσο
για τις ιδέες που πρέσβευε, αλλά για τα υποτιθέμενα όπλα που είχε κάπου κρυμμένα, και τα οποία
θα του χρησίμευαν, ίσως, για κάποιο μελλοντικό χτύπημα ενάντια στην «εξουσία». Τον ανακρίνουν
συνεχώς με ολοένα αυξανόμενη σκληρότητα, τον χτυπούν και τον αφήνουν απομονωμένο στο κελί
του: «36. Και τον αφίναν ύστερα μονάχο, με τη σιωπή και το αίμα του που έτρεχε».
Μόνος μέσα στο κελί του ο φτωχός επιγραφοποιός λυγίζει ψυχικά, μέχρι που τη 13η νύχτα ακούει
από το διπλανό κελί κάποιον να βογκάει, και τότε συνειδητοποιεί πως δεν είναι εντελώς μόνος σ’
αυτό του το μαρτύριο: «44. Κι όταν έφτασε, τέλος, σήκωσε το ανήμπορο χέρι του κι άρχισε να
χτυπάει τον τοίχο. 45. Όπως, αιώνες τώρα, συνηθούν μέσα στην ερημιά τους οι τρελλοί κι οι
φυλακισμένοι. 46. Και μονομιάς το βογγητό έπαψε. Κι ένα σπασμένο χτύπημα ακούστηκε στον
τοίχο του άλλου κελιού. 47. Προς δόξαν του ανθρώπου.»
Στη συνέχεια, ο άνθρωπος με το κασκέτο διηγείται τα σχετικά με τη δίκη του επιγραφοποιού: «49.
Ήταν δε η φρουρά αμούστακα, φτωχά παιδιά που αισχρολογούσαν και βρίζανε. 50. Για να
ξεχάσουν πως κάποτε τα φώναζαν: της πλύστρας ο γιος.», για να περάσει αμέσως μετά στα
συναισθήματά του, όταν έφτασε το τελευταίο απόγευμα της ζωής του: «Κι ένιωσε μέσα του τον
ίδιο γλυκό λυγμό, όπως όταν ήταν παιδί, και κάποιος του άπλωνε εγκάρδια το χέρι του, ή τούλεγε
μια παρήγορη λέξη. 70. Και ψιθύρισε σιγανά: σύντροφοι.»
Η διήγηση έπειτα περνά στο πρωινό της εκτέλεσης, όπου ο αφηγητής εντάσσει με εύστοχο
σαρκασμό και την τελευταία επιθυμία ενός από τους τρεις προς εκτέλεση να του φέρουν μια μεγάλη
πέτρα: «80. Τότε αυτός πήρε την πέτρα πουζήτησε και την ακούμπησε κάτου, στο χώμα, ανάμεσα

6. στους δύο άλλους συντρόφους του. Κι ανέβηκε πάνω. 81. Γιατί ήταν κοντός.» Ενώ, εμφανής είναι
κι η πικρή ειρωνεία της ίδιας της εκτέλεσης: «91. Πυρ!. 92. Κι ήταν η ώρα που κάθε μέρα βγαίνει
ο ολόλαμπρος ήλιος. 93. Κι αρχίζει η ζωή.»
Ο άνθρωπος με το κασκέτο συνεχίζει και ολοκληρώνει την ιστορία του με την αμέσως επόμενη
σύλληψη των διωκτικών αρχών. Αυτή τη φορά στα χέρια τους πέφτει ένας μαρμαράς, ο οποίος έχει
-κατά σύμπτωση!- το ίδιο όνομα με τον επιγραφοποιό: «104. Κι αναρωτιόντουσαν μεταξύ τους: τι
συμβαίνει λοιπόν; μην τάχα αναστήθηκε; 105. Κι ύστερα γέλασαν, πως τάχα δεν γίνονται στον
αιώνα μας θαύματα – ένα γέλιο αβέβαιο.»
 Ερμηνευτική προσέγγιση
16. Και την πρώτη νύχτα μπήκε μες στο κελί ένας άνθρωπος που ‘χε χάσει το πρόσωπο του, κι
ακούμπησε το φανάρι που κρατούσε κάτω στο πάτωμα.
17. Κι ο ίσκιος του μεγάλωσε πάνω στον τοίχο.
18. Και τον ερώτησε: πού έχεις κρυμμένα τα όπλα;
19. Κι εκείνος, κανείς δεν ξέρει αν από σύμπτωση, ή ίσως για ν’ απαντήσει,
20. έβαλε το χέρι πάνω στην καρδιά του.
21. Και τότε τον χτύπησε. Ύστερα μπήκε άλλος άνθρωπος που ‘χε χάσει το πρόσωπό του και τον
χτύπησε κι αυτός.
Η βίαιη ανάκριση του επιγραφοποιού -ενός ανθρώπου που το μόνο του αδίκημα ήταν πως
οραματιζόταν μια δικαιότερη κοινωνία- έχει τη δική της σημασία, αφού οι συλλήψεις
αντιφρονούντων δεν μπορούσαν να σταθούν μόνο στο γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί πρέσβευαν
διαφορετικές ιδέες. Διατηρούνταν έτσι, -έστω και χωρίς καμία βάσιμη στήριξη-, το πρόσχημα πως η
σύλληψη έγινε για την προστασία της πολιτείας από κάποια ενδεχόμενη εγκληματική ενέργεια
(Αναγκαστικός νόμος 375/1936). Κι ενώ ο επιγραφοποιός διώκεται ακριβώς γιατί υπερασπίζεται
απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των κρατούντων, ανακρίνεται με βιαιότητα για
τα υποτιθέμενα όπλα που έχει κάπου κρυμμένα.
Οι ανακριτές αναφέρονται ως άνθρωποι που έχουν χάσει το πρόσωπότους, για να δηλωθείη αίσθηση
της πλήρους αποκτήνωσής τους, αφού καθημερινοί άνθρωποι του λαού κι οι ίδιοι δέχονται να
λειτουργήσουν ως όργανα μιας ισχυρής εξουσίας, που εκμεταλλεύεται την αφοσίωσή τους.
Άνθρωποι χωρίς πρόσωπο,λοιπόν, καθώς έχουν χάσει την ανθρωπιά, την ευαισθησία και το σεβασμό
για τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες των φτωχών συνανθρώπων τους· άνθρωποι χωρίς πρόσωπο, διότι
δρουν ως άβουλα πιόνια μιας σκληρής και απρόσωπης εξουσίας, που επιδιώκει να συντρίψει
οποιαδήποτε σκέψη για την προάσπιση των δικαιωμάτων του απλού πολίτη και την αναμόρφωση της
κοινωνίας κατά τρόπο που να υπηρετεί, όχι πια τους πλούσιους και ισχυρούς, μα τους φτωχούς και
αδύναμους πολίτες.
Ο ίσκιος του ανακριτή που μεγαλώνειστον τοίχο αποδίδει έξοχα τον τρόμο που προκαλεί η παρουσία
ενός τέτοιου ανθρώπου που δεν διστάζει να κακοποιήσει έναν συνάνθρωπό του μόνο και μόνο επειδή
εκείνος θέλησε να αλλάξει την κοινωνία, κάνοντάς τη πιο δίκαιη και πιο ανθρώπινη. Ο φτωχός
επιγραφοποιός αφήνεται κυριολεκτικά στο «έλεος» ανθρώπων δίχως πρόσωπο και δίχως σεβασμό
για την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Ο συμβολισμός της κίνησης του επιγραφοποιού, που ακουμπά το χέρι στην καρδιά, όταν ρωτάται για
τα κρυμμένα όπλα, είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς αποκαλύπτει ακριβώς την πηγή της δύναμης,
αλλά και το μόνο όπλο, του φτωχού αυτού ανθρώπου. Ο επιγραφοποιός δεν έχει όπλα ή τουλάχιστον
δεν έχει υλικά όπλα, όπως αυτά για τα οποία τον κατηγορούν· έχει, όμως, ιδέες που μπορούν να
επιφέρουν πολύ πιο σημαντικά χτυπήματα στους κρατούντες, αφού είναι ιδέες που μιλούν για
δικαιοσύνη, για κοινωνική ισότητα, για εξάλειψη των αδικιών, μα και για ένα μοίρασμα του πλούτου,
που τόσο διψαλέα αποζητούν και κατακρατούν οι άνθρωποι της εξουσίας.
22. Κι οι άνθρωποι που ‘χαν χάσει το πρόσωπό τους, ήσαν πολλοί.

7. 23. Και ξημέρωσε. Και βράδιασε.
24. Ημέρες σαράντα.
25. Κι ήρθαν στιγμές που φοβήθηκε πως θα χάσει το λογικό του.
26. Και τον έσωσε μια μικρή αράχνη στη γωνιά, που την έβλεπε
ακούραστη κι υπομονετική να υφαίνει τον ιστό της.
27. Και κάθε μέρα τής τον χάλαγαν με τις μπότες τους μπαίνοντας.
28. Κι εκείνη τον ξανάρχιζε κάθε μέρα. Και της τον χάλαγαν πάλι. Και τ’ άρχιζε ξανά.
29. Εις τους αιώνας των αιώνων.
Παρά το γεγονός πως οι ιδέες που πρεσβεύει ο επιγραφοποιός έρχονται να υπερασπιστούν τα δίκαια
κάθε απλού εργαζόμενου, εντούτοις οι άνθρωποι εκείνοι που έχουν χάσει το πρόσωπό τους, οι
άνθρωποι εκείνοι που έρχονται να τον χτυπήσουν και να τον βασανίσουν, είναι πολλοί. Πρόκειται,
βέβαια, για εκείνους τους ανθρώπους που, φροντίζοντας μόνο για το προσωπικό τους συμφέρον,
θεωρούν πως έχουν να κερδίσουν πολύ περισσότερα αν εξυπηρετούν την εξουσία, αδιαφορώντας
τελείως για τα δεινά όλων των άλλων συνανθρώπων τους που εξαθλιώνονται απ’ την απληστία των
κρατούντων.
Σαράντα ημέρες κρατά η απάνθρωπη ανάκριση του επιγραφοποιού κι είναι τέτοια η απόγνωσή του,
ώστε φτάνει στο σημείο να φοβάται πως θα χάσει το λογικό του. Καταφέρνει, όμως, να αντέξει τα
βασανιστήρια που του γίνονται, χάρη σε μια υπομονετική αράχνη, η οποία κάθε μέρα φτιάχνει από
την αρχή τον ιστό της που τον χαλάνε οι ανακριτές με τις μπότες τους. Η επιμονή της μικρής αράχνης
υπενθυμίζει στον επιγραφοποιό πως οτιδήποτε αξίζει και έχει ιδιαίτερη σημασία χρειάζεται υπομονή
και αντοχή, διότι ακόμη κι αν υπάρξουν -και σίγουρα θα υπάρξουν- πάμπολλες αντιξοότητες, μόνο
η επίμονη προσπάθεια είναι αυτή που εγγυάται την τελική επιτυχία. Συνειδητοποιεί με αυτό τον
τρόπο ο επιγραφοποιός πως η προσπάθεια αναμόρφωσης της κοινωνίας δεν μπορεί να επιτευχθεί
ούτε αμέσως, μα ούτε και εύκολα. Μπορεί, όμως, να επιτευχθεί, αν οι άνθρωποι που την επιδιώκουν
συνεχίσουν το έργο τους, χωρίς να κάμπτονται από την λυσσαλέα αντίδραση των κρατούντων.
Έτσι, το επίμονο έργο της μικρής αράχνης -αναγκαίο για την επιβίωσή της- λειτουργεί ως ακούσιο
μήνυμα για τον επιγραφοποιό, ο οποίος αντιλαμβάνεται και αποδέχεται το ακούραστο και το
άκαμπτο που απαιτείται για την εκπλήρωση της σπουδαίας αποστολής που έχει αναλάβει. Άλλωστε,
όταν μετά τη δική του εκτέλεση, οι ανακριτές συλλαμβάνουν έναν μαρμαρά, που έχει το ίδιο όνομα
με τον επιγραφοποιό, η πρόθεση του ποιητή καθίσταται σαφής. Όσους κι αν σκοτώσουν, όσους κι
αν εξορίσουν οι άνθρωποι της εξουσίας,πάντοτε θα υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι με την ίδια άσβεστη
επιθυμία στην καρδιά. Με την επιθυμία να δουν την κοινωνία να αποκτά ένα πιο ανθρώπινο
πρόσωπο, που θα υπηρετεί επιτέλους τους απλούς πολίτες, και όχι τους ισχυρούς και συνεχώς
ευνοημένους.
 Ύφος-τεχνική
Ο τρόπος με τον οποίο μιλά «ο άνθρωπος με το κασκέτο» τόσο σε όλη την Καντάτα όσο και στο
απόσπασμα που ερμηνεύουμε ακολουθεί την τεχνική και το ύφος των λαϊκών αφηγήσεων και που
επίσης συναντάμε στον Μακρυγιάννη, στη Γυναίκα της Ζάκυνθος του Σολωμού και στα
«Αναγνώσματα» από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη.
Πιο συγκεκριμένα:
 Υπάρχει αρίθμηση στίχων ή μικροενοτήτων, όπως στη Γυναίκα της Ζάκυνθος.
 Και στα δύο κείμενα πλείστοι στίχοι αρχίζουν με το «και».
 Η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων, κοινή σε όλες τις λαϊκές αφηγήσεις, μεταβάλλει
σχεδόν κάθε πρόταση σε κύρια, τονίζοντας έτσι περισσότερο το περιεχόμενο και την
αυτοδυναμία της.
 Στοιχεία του βιβλικού ύφους είναι επίσης ο υποβλητικός τόνος του ποιήματος, η συχνή
επανάληψη λέξεων ή φράσεων και κυρίως η συνειδητή επιλογή του εκφραστικού τρόπου σε

8. πολλά σημεία, π.χ. «Και ξημέρωσε. Και βράδιασε», που, όπως ελέχθη πιο πάνω, παραπέμπουν
άμεσα στη Γένεση.
 Το όλο κλίμα της ανάκρισης, τα χτυπήματα, η σιωπηλή αντίδραση του κρατουμένου,
παραπέμπουν στο Θείο δράμα και στο πρόσωπο του Χριστού, που ο Λειβαδίτης συχνά ταυτίζει
με τους ανώνυμους, τους επαναστάτες και τους φτωχούς.
Με το όλο ύφος και την τεχνική που ακολουθεί ο ποιητής επιδιώκει:
α) Την εγκυρότητα και την αυθεντία που αποκτά το περιεχόμενο, σαν να πρόκειται για μια εξ
αποκαλύψεως θρησκεία.
β) Την προσέγγιση του λαού, μιμούμενος το ύφος της λαϊκής αφήγησης.
γ) Παραπέμπει στην έννοια Ευαγγέλιο, που εδώ είναι το ευαγγέλιο των κοινωνικών αγώνων. Δεν
αναφέρεται στη μεταφυσική δικαίωση, αλλά στη δικαίωση των αγωνιστών αυτής της ζωής για
ένα καλύτερο κόσμο.
Ερωτήσεις
1. Να παρακολουθήσετε τα διαδραματιζόμενα μέσα στο απόσπασμα με τη βοήθεια των λέξεων
«νύχτα», «κελί», «τον ρώτησε», «τον χτύπησε», «τον έσωσε».
Τα βασανιστήρια του επιγραφοποιού ξεκινούν από την πρώτη κιόλας νύχτα που οδηγείται στο κελί
της απομόνωσης. Οι δίχως πρόσωπο ανακριτές του τον χτυπούν ανελέητα για 40 μέρες και νύχτες,
χωρίς οι ίδιοι να κουράζονται, αφού ήταν πολλοί οι πρόθυμοι να βασανίσουν έναν φτωχό άνθρωπο.
Τον ρωτούν επανειλημμένα για το που έχει κρύψει τα όπλα, έστω κι αν στην πραγματικότητα
γνωρίζουν πως δεν υπάρχουν κρυμμένα όπλα. Υπάρχει μόνο η ελπίδα και η θέληση αυτού του
ανθρώπου να δει την κοινωνία να αλλάζει προς το καλύτερο και το δικαιότερο.
Οι συνεχείς κακουχίες φέρνουν τον επιγραφοποιό σε οριακό σημείο, μα εκείνο που κατορθώνει να
τον σώσει απ’ το να χάσει το λογικό του ήταν μια μικρή επίμονη αράχνη, που ακούραστα ξεκινούσε
από την αρχή τον ιστό της, κάθε φορά που οι ανακριτές τον χαλούσαν με τις μπότες τους.
2. Γιατί ο ποιητής χαρακτηρίζει τους βασανιστές του φυλακισμένου με τη φράση «είχαν χάσει
το πρόσωπό τους»;
Οι βασανιστές του επιγραφοποιού χαρακτηρίζονται ως άνθρωποι που είχαν χάσει το πρόσωπό τους,
για να τονιστεί το γεγονός πως ήταν επί της ουσίας άβουλα όντα που λειτουργούσαν ως πιόνια της
εξουσίας. Δεν είχαν πρόσωπο, γιατί δεν είχαν δική τους ταυτότητα· όλοι φέρονταν με τον ίδιο
απάνθρωπο τρόπο, εκτελώντας τις ίδιες ακριβώς εντολές.Κανείς τους δεν ξεχώριζε,διότι κανείς τους
δεν είχε διατηρήσει την ανθρωπιά του και τον σεβασμό απέναντι στον αδύναμο κρατούμενο.
Οι βασανιστές αυτοί, άλλωστε, όταν βρίσκονταν στον έξω κόσμο, μακριά από τα σκοτεινά κελιά,
δεν αποκάλυπταν την πραγματική τους δράση. Έκρυβαν την αλήθεια για το ποιοι ήταν πραγματικά,
γιατί γνώριζαν πως θα προκαλούσαν την αποστροφή των γύρω τους.
3. Ποιος είναι ο ρόλος της αράχνης μέσα στο απόσπασμά μας; Τι εννοεί ο ποιητής λέγοντας ότι
«τον έσωσε μια αράχνη»;
Η αράχνη, με την ακούραστη επιμονή της να ξεκινά κάθε μέρα από την αρχή τον ιστό της που
καταστρέφουν με τις μπότες τους οι ανακριτές, δίνει κουράγιο στον επιγραφοποιό, καθώς του
υπενθυμίζει πως για να πετύχει αυτό που θέλει θα πρέπει να μην εγκαταλείψει ποτέ την προσπάθειά
του.
Συνειδητοποιεί, λοιπόν, ο επιγραφοποιός, παρακολουθώντας την αράχνη να αρχίζει ξανά και ξανά
το έργο της, πως η προσπάθεια αναμόρφωσης της κοινωνίας δεν μπορεί να επιτευχθεί ούτε αμέσως,

9. μα ούτε και εύκολα. Μπορεί, όμως, να επιτευχθεί, αν οι άνθρωποι που την επιδιώκουν συνεχίσουν
το έργο τους, χωρίς να κάμπτονται από την λυσσαλέα αντίδραση των κρατούντων.
4. Να επισημάνετε τα στοιχεία του βιβλικού ύφους και να δείξετε τη σημασία τους για το
ποίημα.
Το αφηγηματικό ύφος της ιστορίας μας παραπέμπει σε κείμενα της Αγίας Γραφής, όπως είναι για
παράδειγμα η Αποκάλυψη του Ιωάννη, όπου ακολουθείται παρόμοια λιτότητα στην απόδοση των
αφηγουμένων, καθώς και σταθερή χρήση του συμπλεκτικού συνδέσμου (και) στην αρχή κάθε
παραγράφου. Η αφήγηση αποκτά, έτσι, κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως είναι η πεζολογική
χροιά -κατάλληλη για την αφήγηση γεγονότων που θέλουν να μοιάζουν ιστορικά-, η γοργή εξέλιξη
της δράσης, ώστε το κείμενο να μην κουράζει και να διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά
και μια προφητική διάσταση -μέσα από τη συσχέτισή του με την Αποκάλυψη-, μιας και θέληση του
ποιητή είναι να υποδηλώσει την πεποίθηση ή την ελπίδα του πως θα υπάρξει δικαίωση για τις θυσίες
αυτών των ανθρώπων.
Ενδεικτικές ως προς το βιβλικό ύφος -πέρα από τη συνεχή χρήση του και- είναι εκφράσεις
όπως: «Και ξημέρωσε. Και βράδιασε. Ημέρες σαράντα / Εις τους αιώνας των αιώνων.»
Συγκριτικά γίνεται αντιληπτή η ομοιότητα ύφους με το ακόλουθο χωρίο της Αποκάλυψης: «καὶ πᾶν
κτίσμα ὃ ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὑποκάτω τῆς γῆς καὶ ἐπὶ τῆς θαλάσσης ἐστί, καὶ τὰ ἐν
αὐτοῖς πάντα, ἤκουσα λέγοντας· τῷ καθημένῳ ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ τῷ ἀρνίῳ ἡ εὐλογία
καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.»
 Αποσπάσματα από το ποίημα
Για τον άνθρωπο με το κασκέτο ο ποιητής γράφει τα ακόλουθα στην εισαγωγή του ποιήματος:
«ψηλός, βλογιοκομένος άντρας. Περνάει συχνά απ’ αυτό το δρόμο, πάντα κατά το ηλιοβασίλεμα –
και κανείς δεν ξέρει από που έρχεται, ούτε που πάει. Μόνο τα παιδιά που παίζουν, μόλις τον δουν,
σταματάνε το παιχνίδι και τον τριγυρίζουν. Εκείνος χαμογελάει. Κάθεται ύστερα σ’ ένα σκαλοπάτι
κι αρχίζει κάθε φορά κι απόνα ωραίο παραμύθι. Και τα μάτια των παιδιών, μεγάλα κι ερωτηματικά
μέσα στο βράδι, τον κοιτάζουν. Σήμερα θα τους πει μια ιστορία παλιά όσο κι ο κόσμος. Α, ναι –
συχνά του αρέσει να μιλάει σε ύφος βιβλικό.»
Την πρώτη φορά που μιλάει ο άνθρωπος με το κασκέτο λέει τα ακόλουθα:
«1. Και τις ημέρες εκείνες οι άντρες με τις καπαρντίνες
και τις χαμηλωμένες ρεπούμπλικες πήραν το έγγραφο
της διαταγής.
2. Και πήγαν να τον συλλάβουν.
3. Ήταν δε αυτός άνθρωπος φτωχός, επιγραφοποιός το
επάγγελμα.
4. Κι είχεν απαρνηθεί τη μητέρα του και τα εργα-
λεία του,
5. κι ότι πιο άγιο και βαθύ έχει ο άνθρωπος σε τούτον
τον κόσμο.
6. Και μάζευε, έλεγε η διαταγή, κρυφά τους μεροκαμα-
τιάρηδες και τους χερομάχους,
7. και τους μιλούσε για την ελπίδα και το μέλλον – κι
άλλες τέτοιες βλασφημίες.
8. Κι οι ταπεινοί χαμογέλαγαν, κι οι τυφλοί σκιρτού-
σαν, κι οι φτωχοί πλουτίζαν από φιλία.
9. Οι διψασμένοι βρίσκαν έν’ αυλάκι νερό. Κι οι κυνη-

10. γημένοι μια πόρτα.
10. Κι οι απελπισμένοι γυρίζαν τώρα τραγουδώντας σι-
γά μέσα στη νύχτα
11. έναν παράξενο σκοπό.
12. Που ενώ μιλούσε για βάσανα, ξαλάφρωνε όλο της
ψυχής σου το βάρος.
13. Και την άλλη μέρα, ώρα λύχνου, οι άντρες με τις
χαμηλωμένες ρεπούμπλικες, (για να μη φαίνονται τα
τυφλά τους μάτια), χτύπησαν τη μικρή ξύλινη πόρτα,
δυτικά της πόλης, κοντά στα παλιά βυρσοδεψεία.
14. Κι αυτός άνοιξε. Και τον ερώτησαν: Πώς λέγεσαι;
Κι εκείνος απάντησε.
(Μικρή παύση)
15. Και τ’ όνομά του ήταν μεγάλο, σαν οποιοδήποτε
ανθρώπινο όνομα.»
Δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα των λόγων του ποιητή:
«Μια ζωή, αλήθεια, μπορεί να τελειώσει στη μέση, μια
άλλη να μην αρχίσει ποτέ,
ένας άνθρωπος μπορεί να πεθάνει ξαφνικά
χωρίς ποτέ να βρει τον εαυτό του πίσω από τόσα γεγονότα
και τόσα όνειρα. Μια χειρονομία που κατέληξε να σκοτώσει
μπορεί να ξεκίνησε να χαϊδέψει – παρεμβάλλονται τόσα
πράγματα
ανάμεσα σε δύο στιγμές. Τόσα αδιάφορα πρόσωπα γεμίζουν τους δρόμους
– πόσα χρόνια πάνε χαμένα!
Στις παρόδους άρχισε η κίνηση. Οι μισάνοιχτες πόρτες
με τη μικρή ταμπέλα καρφωμένη απ’ έξω – αυτοί οι
δημόσιοι αποχετευτικοί αγωγοί
της θλιβερής αρσενικής κυριαρχίας – τα «κορίτσια»
φοράνε φτηνές, μπαμπακερές ρόμπες
ή σορτς, ανάλογα με την εποχή. Και μερικές
δεν έχουν παρά πάνω απ’ τα χρόνια της κόρης σας, αξιότιμε κύριε,
εχτές ακόμα βαφτίζανε τις κούκλες τους, με τα ίδια χέρια
που ψαχουλεύουν τώρα τα γεννητικά όργανα των αντρών, αδιάφορα,
όπως ένας γιατρός. Λογιώ - λογιώ τύποι κάθονται γύρω στις καρέκλες
ή περιμένουν όρθιοι,
έφηβοι, ναύτες, μπακαλόγατοι, ύποπτοι κύριοι με μαύρα
παλτά, και κάποιοι
ξεθωριασμένοι απ’ το χρόνο ή ένα πάθος
που τους αφάνισε. Η ατμόσφαιρα είναι βαρειά από
φτηνή κολώνια, καπνούς
και σεξουαλική αφθονία.
Κάθε που ανοίγει η μεσαία πόρτα, στο βάθος της άλλης
κάμαρας φαίνεται το κρεβάτι,
σχεδόν απείραχτο – η δουλειά γίνεται σύντομα,

11. όλα τελειώνουν γρήγορα στον αιώνα μας, κι ο έρωτας,
κι η δόξα,
και μόνο ο πόνος κρατάει ακόμα
εκείνη την παλιά πατριαρχική βραδύτητα.»
Ένα περίεργο επεισόδιο διαβάζαμε τελευταία στις εφημερίδες,
ένας άντρας πήγε σ’ ένα απ’ αυτά τα «σπίτια»,
πήρε μια γυναίκα,
μα μόλις μπαίνουν στο δωμάτιο,
αντί να γδυθεί και να επαναλάβει την αιώνια κίνηση,
γονάτισε μπροστά της, λέει, και της ζητούσε να τον αφήσει
να κλάψει στα πόδια της. Εκείνη βάζει τις φωνές,
«εδώ έρχονται για άλλα πράγματα»,
οι άλλοι απ’ έξω δώστου χτυπήματα στην πόρτα.
Με τα πολλά άνοιξαν και τον διώξανε με τις κλωτσιές
— ακούς εκεί διαστροφή να θέλει, να κλάψει μπρος σε μια γυναίκα.
Εκείνος έστριψε τη γωνία και χάθηκε καταντροπιασμένος.
Κανείς δεν τον ξανάδε πια.
Και μόνο εκείνη η γυναίκα,
θα ‘ρθει η αναπότρεπτη ώρα μια νύχτα, που θα νοιώσει τον τρόμο ξαφνικά,
πως στέρησε τον εαυτό της απ’ την πιο βαθιά,
την πιο μεγάλη ερωτική πράξη
μην αφήνοντας έναν άντρα να κλάψει στα πόδια της.