SAMPRAPTI AND UTILITY OF
AMA IS DIFFERENT FROM VISHA
Presented by: Miss .Komal Jadhav
(4th prof BAMS)
KAHER’s Shri B.M.Kankanwadi
Ayurveda Mahavidalya
Guided by:
Dr. Vishwanath S Wasedar MD(Ayu)
Department of Panchakarma
KAHAER’S Shri B.M.Kankanwadi
Ayurveda Mahavidalya ,Belagavi

Content
• Ama definition and samprapti
• Ama hetu ,guna,samanya lakshana
• Ama pradoshaja vikara
• Treatment of ama
• Visha definition and gunas
• Visha karmukata,yoni, Visha peeta lakshana
• Visha upakaramas,vishamukta laxana
• Amavisha

PURPOSE
• Ayurveda is most ancient science to mankind.
It is having 8 speciality branches from its
origin.
• Agada is one among this which mainly deals
with visha.
• Now a days the diseases are treating as per
the DSM IV with 10 guidelines.
• Understanding of peculiar samprapti of ama
and visha

Ama
• क
ु पितानाां हि दोषाणाां शरीरे िररधावताम् |
यत्र सङ्गः खवैगुण्याद्व्याधधस्तत्रोिजायते ||
su.su.24/10

Ama samprapti
ऊष्मणोअल्िबलत्वेन धातुमाध्यमिाधितम्।
दुष्टमामाशयगतां रसमामां प्रिक्षते॥अ.ह्र.सु.१३/२५

HETU
• न च खलु
क
े वलमतिमात्रमेवाहारराशिमामप्रदोषकरशमच्छन्ति
अपि िु खलु
गुरुरूक्षिीििुष्कद्पवष्टपवष्टन्भिपवदाह्यिुचचपवरुद्धा
नामकाले चातनिानानामुिसेवनं,
कामक्रोधलोिमोहेष्यााह्रीिोकमानोद्वेगियोििप्िमन
सा वा यदतनिानमुियुज्यिे, िदप्याममेव
प्रदूषयति||८||
िवति चात्र- मात्रयाऽप्यभ्यवहृिं िथ्यं चातनं न
जीयाति| चचतिािोकियक्रोधदुुःखिय्याप्रजागरुः||९||
(Cha. Vi. 2/8-9)

Amaguna
• आम लक्षणं च एव िठन्ति द्रवं गुरु अनेकवणा
हेिुुः सवारोगणां न्ननग्धं पिन्च्छलं आमं
ितिुमदनुबद्धिुलं दुगान्तध इत्यदद।
A.H.Su.13/26(sarvangasundara)

SAMANYA LAKSHANA
स्रोत्रो अवरोध बलभ्रांश गौरवाननलमूढता॥
आलस्यािक्ततननक्ष्टवमलसङ्ग अरुधितलमाः ।
A.Hr.Su.13/2
AMA PRADOSHAJA VIKARA
तां द्वपवपवधमामप्रदोषमािक्षते भिषजः- पवसूधिकाम्, अलसक
ां ि||१०||
(Cha.vi.2/10)

Treatment
Acc to (A.H.Su. 13) Ama
Utklista avasta Anutklista avasta
expelling out from pachana
urdwa and adha marga
Should not stop from aushadha nirharana

• Grahani ashrita ama --- vamana kriya
• Pakshaya sthitha ------ Deepana pachana and
virechana
• Sarva shareera gata and rasagata --- langhana
and pachana
• Acc to (Cha. Chi. 15)

Visha
• जगक््दषष्णां तां दुष्टवा तेनासौ पवषसांझितः॥ cha. Chi.23/4
VISHA GUNAS
लघु रूक्षमाशु पवशदां ्यवानय तीक्ष्णां पवकाभस सूक्ष्मां ि|
उष्णमननदेश्यरसां दशगुणमुततांपवषां तज्ज्ैः||२४||
cha chi 23/24

Vishakarmukata
• रौक्ष्याद्ववातमशैत्याक्त्ित्तां सौक्ष््यादसृ प्रकोियनत|
कफम्यततरसत्वादन्नरसाांश्िानुवततते शीघ्रम्||२५||
शीघ्रां ्यवानयिावादाशु ्याप्नोनत क
े वलां देिम्| तीक्ष्णत्वान्ममतघ्नां
प्राणघ्नां तद्वपवकाभसत्वात्||२६||
दुरुिक्रमां लघुत्वाद्ववैशद्वयात् स्यादसततगनतदोषम्|
दोषस्थानप्रकृ तीः प्राप्यान्यतमां ह्युदीरयनत||२७||
cha chi 23/25-27

Visha yoni
• According to Charaka:
Sthavara Jangama
According to sushrut
Sthavara jangama kritrima
vanaspati dhathuja

Vishapeet lakshana
सवातां गृिधूमािां िुरीषां योऽनतसायतते||३५||
आध्मातोऽत्यथतमुष्णास्रो पववणतःसादिीडितः ||
उद्ववमत्यथ फ
े नां ि पवषिीतां तमाहदशेत् ||३६||
न िास्य हृदयां वक्ह्नपवतषजुष्टां दित्यपि ||
तद्वधध स्थानां िेतनायाः स्विावाद्व्याप्य नतष्ठनत ||३७||
su kal 3/35-37

Visha upakramas
|मन्त्र अररष्ट उत्कततन ननक्ष्ििन िूषन अक्नन िररषेकाः|
अवगाि रततमोक्षण वमन पवरेक उिधानानन||३५||
हृदयावरण अञ्जन नस्य धूम लेि औधप्रशमनानन |
प्रनतसारणां प्रनतपवष सञ््ासांस्थानिनां लेिः||३६||
मृतसञ्जीवनमेव ि पवांशनतरेते ितुभितरधधकाः

Visha mukta lakshana
• प्रसन्नदोषां प्रकृ नतस्थधातुमन्नाभिकाङ्क्षां समसूत्रक्जह्वम् ||
प्रसन्नवणेक्न्ियधित्तिेष्टां वैद्वयोऽवगच्छेदपवषां मनुष्यम्||३२||
su ka 6/32

Amavisha
• पवरुद्धाध्यिनाजीणाािनिीशलनुःिुनरामदोषमामपव
षशमत्याचक्षिे शिषजुः, पवषसदृिशलङ्गत्वाि्; िि्
िरमसाध्यम ्,आिुकाररत्वाद्पवरुद्धोिक्रमत्वाच्चेति
||
cha.vi.2/12
• दुष्यत्यन्ग्नुः, स दुष्टोऽतनं
न िि् िचति लघ्वपि अिच्यमानं िुक्ित्वं
यात्यतनं पवषरूििाम ् ||४४||
cha.chi.15/44

• घोरमतनपवषं च िि ्||४६||
संसृज्यमानं पित्तेन दाहं िृष्णां मुखामयान ्|
जनयत्यभलपित्तं च पित्तजांश्चािरान ् गदान ्||४७| यक्ष्मिीनसमेहादीन ् कफजान ्
कफसङ्गिम्
cha.chi 15/45-46
• .............................सुिरां व्याचधनुिजन यत्यामपवषं च॥
अ.स.सु.
• पवनफोटिोफमदपवद्रचधगुल्मयक्ष्म िेजोबलस्रुतिमिीन्तद्रयचचत्तनािान।
ज्वरमस्रपित्तमष्टौ गदांश्च महिो पवषवच्च म्रुत्युम ्॥
अ.स.सु.९/११

CONCLUSION
• Amavisha will not come under the branch of
Agada tantra because visha will not give rise
to the diseases like kushta, shota, jwara etc.
• Ama and visha are different entities with
respect to its hetu, guna, sampraprti, laxana
and treatment.
• In grahani roga ghora anna visha laxana’s may
occur hence it requires proper and early
treatment of grahani .

AKNOWLEDGEMENT
I would like to thank Dr. Vishwanath S
Wasedar (Dept of Panchakarma) for his expert
advice and encouragement throughout the
case study . Thank you for giving me this
opportunity .