1.
1
Singelpark Leiden: aanbevelingen voor de volgende fases
Team SingelparkStadslab Leiden, 3 december 2020

2.
2

3.
3
Singelpark Leiden: aanbevelingen voor de
volgende fases
In september2020 zijnalle nieuwebruggenende eerste nieuwe
parkdelenvanhetSingelparkopgeleverd.Eenprachtige mijlpaal,waarwe
metzijnallentrotsop mogenzijn! Eenmooie aanleidingvoorhet
vijfkoppige TeamSingelparkvanStadslabLeidenom achtjaar na dato
samente kijkenhoe hetparker voorstaat. Daarvoor gebruiktenwe onze
elf ‘GuidingPrinciples’:richtlijnenvoorde ontwerpers,die we opstelden
na eengrote brainstormsessie op18 januari 2012 met tweehonderd
inwonersenorganisaties uitLeideninNieuwe Energie.
De deelnemersaandie brainstormvormdeneenbontemix vanonder
anderenomwonenden,architecten,kunstenaars,botanici,historici,
ingenieurs,ondernemers,vastgoedeigenaren,politici,ambtenaren,
evenementenorganisatorenenvertegenwoordigersvanmaatschappelijke
organisaties. Diverse deelnemerszijndaarnaopenigerlei wijze betrokken
geraaktbij de ontwikkelingvanhetSingelpark. Hetuiteindelijke
BeeldkwaliteitsplandatLolaLandscape ArchitectsuitRotterdamenStudio
Karst uitZürichhebbenopgesteld, isgebaseerdopdeze richtlijnen.
Om metonze belangrijkste conclusiete beginnen:we zijntrotsopde
eerste resultaten! HetSingelparkbegintechtte levenbij inwonersvande
stad énbij bezoekersvanbuiten.Steedsmeermensenwetende wegte
vindennaarhetnieuwe parkopenrond de historische vestingwallenvan
Leidenenmakenhetzeskilometerlange ‘rondje Singelpark’. En
belangrijkernog:ze waarderenhetgoed,blijkensde velereactiesdie
binnenkomen. Hetisgeweldigomte zienhoe hetharde werkenvanzo
veel inwonersenorganisatiesinde stadnuzijneerste vruchtenbegintaf
te werpen.Achtjaarzijnwe vastberaden blijvendoorwerkenaanhet
realiserenvande gezamenlijke droom:hetlangste,mooisteen
spannendste stadsparkvanNederland.
Op maandag21 september2020 kwamhetTeam SingelparkvanStadslab
Leidenvoorheteerstinacht jaar weerbij elkaar.Nadatwe iedervoorzich
(delen) vanhetSingelparkde voorbije maandenal haddenbezocht,
hebbenwe directnade openingvande vijf nieuwe Singelparkbruggenhet
hele rondje gelopensamen.Inde wekendaarnahebbenwe de
gelegenheidgenomenomvele inwoners,organisatiesenbezoekerste
sprekenoverhoe zij hetparkbeleven. Bij onze rondgangdoorhetpark
hebbenwe de vorderingen zoalsgezegdbekekenmetde ‘guiding
principles’vandestijdsopnieuwalsrichtsnoer:inhoeverrewordthetpark
zoalswe hetmet elkaarhebbenbeoogd?Waarzijnwe blij mee?Waaris
nog werkaan de winkel opkorte enoplangere termijn? We lopenze in
ditrapport éénvooréénaf. We hopendatonze aanbevelingen
strategische richting,concrete ideeënennieuweenergiegevenaanalle
betrokkenpartijenom samende volgendefasesinte gaan.
Leiden, 3 december 2020
StadslabLeidenTeamSingelpark|JeroenMaters,GeertCrielaard,
Michelle de Roo,CorSmit,FonsVerheijen

4.
4

5.
5
Onze top10 ‘quick wins’
1. Investeerinonderhoudenbeheervan hoog niveau
2. Start campagne ‘AdopteereenmeterSingelpark’
3. Verduidelijkde bewegwijzeringwaarde route nietduidelijkis
4. Opende hekkenbij3e
Binnenvestgracht– Energiecentrale
5. Leg eentijdelijke vlonder/pontonaanin Witte Singel bij WSD-
complex
6. Fatsoeneerenvergroende speelplaatsop hetArsenaalplein
7. Haal eenaantal parkeerplaatsenwegin belangrijke zichtlijnen
8. Maak géénvlonderrond de Hortus, maar verlaag de hegbij de
5e
Binnenvestgracht(of maak kijkgaten)
9. Onderzoekmogelijkheidextraentree vanuitKatoenpark naar
Begraafplaats Groenesteeg(die ’savondsdicht gaat)
10. Stimuleeromwonendenomgevel- enstoeptuinenaante leggenen
plaats klimmersbij grotere blinde muren(w.o. Energiecentrale)
Onze top10 ‘big wins’
1. Haal de dam uit de Maresingel
2. Maak de Jan van Houtkade eentot eenvolwaardig parkdeel vol
historie
3. Laat park boven (auto)verkeerprevalerenopde plaatsenwaar
autoverkeerde binnenstadbinnenrijdt
4. Trek de Singelpromenade aan de volledige buitenzijde door
5. Maak van Energieparkeenindustrieel landschapspark
6. Maak van verkeerspleinLammermarkteenCultuurpark
7. Biedruim de ruimte voor het Singelparkbij de HumanitiesCampus
8. Plaats vierSingelparkKiosken,in elke windstreekéén
9. Ontwikkel rondomMuseum Volkenkunde eenspannende
etnobotanische ‘Tuinvan de wereld’
10. Openhet Singelparkin 2022 (LeidenEuropeanCity of Science) met
eengrootse zeskilometerlange SingelparkParade

6.
6

7.
7
Hier wordenwe blij van: kleinmaar fijn
1. De tuinendie door inwonerszelfwordenaangelegden beheerdzoals
in hetRembrandtpark, de 5e
BinnenvestgrachtenStadstuinderijHet
Zoete Land
2. Het kabouterhuisje inhetPlantsoen
3. Trotse inwonersdie toeristenvriendelijkhelpenbijhetvindenvan de
weg
4. Het Singelparkals ‘Corona-ommetje’
5. Zwemmeninde singels opsnikhete dagen
6. Het sedumdakop de Zijlpoort
7. De vrolijke brugwachter die op afstand wandelaars op de Loviumbrug
toespreekt
8. Mensén dierdie de ogenuitkijkeninhet Ankerpark
9. Singelparkwandelroutesdie de deur uit vliegenbijde VVV
10. De populaire Singelparkrondwandelingenmetenthousiaste gidsen
En natuurlijk:het winnenvan de eerste nationaleLoopAwardvan het
PlatformRuimte voor Lopen!
Hier zijnwe trots op
1. Het hele planwerkt: fraaiere en betertoegankelijke parkenzorgen
ervoor dat veel meerinwonersmet elkaar genieteninde buitenlucht.
2. De hele stad werkt aan de realisatie van de Singelpark-droom.Metde
Vriendenvan hetSingelparken de gemeente Leidenalsde grote
motoren. Het Singelparkzorgt voor verbinding,trots en inspiratie inde
hele stad en hetzet Leiden(inter)nationaal opde kaart.
3. Eenheel nieuw,onverwacht mooi deel van de Leidse binnenstad
wordt ontdekt: de industriële noordoostkant. Maar ook andere
verborgenpareltjes,zoalsde 5e
Binnenvestgrachten Begraafplaats
Groenesteeg.
4. De nieuwe bruggen!
5. De nieuwe parkdelen,metfraaie en diverse beplanting
6. De Singelpromenade langsde Maresingel buitenzijde,met
fantastische wilde bloemeninvoorjaar
7. De arboretumroute,in samenwerkingmetde Hortus ontwikkeld
8. De Singelparkpoorten,routebordenenplantenbakken
9. De Singelparkdoorgangbijde Hortus botanicus en hetnieuwe pad bij
de Sterrewacht
10. Het team van SingelparkinBedrijfdat met diverse doelgroepeneen
deel van het beheerenonderhoudverzorgt

8.
8

9.
9
1. Het Singelpark moet eengroene long om de
dichtbebouwde binnenstadvanLeidenworden
Is hetgebiedrondde Leidse singelsgroenergewordendanhetwas? Heb
je continuhetgevoel datje ineenechtpark loopt,onderbomen, over
gras, langswater, bloemenenplanten? Veel ruimte voormeergroeniser
nietinonze dichtbebouwde binnenstad:elkemogelijkheid,hoe klein
somsook,zou je daarom moetenbenutten omgroentoe te voegenen
blikensteenwegte halenof tegente houden. Inalle opzichtenwasenis
zo veel mogelijkgroenvanhoge kwaliteitinhetSingelparkde
belangrijkste doelstelling:voorde belevingvanhetparkbij bezoekers,
maar ook voorduurzaamheidsdoelenzoalsCO2-afvang(de stadLeiden
heeftde meestverontreinigdeluchtvanalle stedeninNederland),
regenwateropvang,tegengaanhittestress, geluiddemping, versterkenvan
biodiversiteit…
Onze conclusie isdater (nog) nietzoveel vierkante metersgroenbij zijn
gekomen,maardat hetbestaande groenwel eenbeduidendhogere
kwaliteitheeftgekregen plekken(bijvoorbeeldParkde Put,Huigpark,
Blekerspark,Ankerpark).Daarnaastervaarje de singelsalsgroene long
veel beteromdatje ernu continu,zeskilometerlang,langs kunt
wandelen.Voorheengingje overde singelsenzatje meteeninde dicht
bebouwde binnenstadof buitenwijken. Vanhetfeitdatwe de grootste
vestingwallenvanEuropaomonze stad hebben,wasdestijdsweinig
besef.
Wat ook goedwerktisde fantastische arboretumroutedie in
samenwerkingmetde Hortusbotanicusisopgezet:doorde uitleg op
bordjesbij diverse bijzondere bomengaje veel bewusterkijken naarde
natuur,enbeleef je dientengevolge hetgroenookveel beter. Veel bomen
die nunet geplantzijn,moetennoggroeien:ietsomnaaruit te kijken!
Waar wél substantieel groenistoegevoegd, zie je meteenhetpositieve
effect,zoalsbij hetSterrenwachtpadvanKaiserstraatnaarSterrewacht.
Of de PietOudolf-tuinaande voetvanMolenDe Valk – vroegernietmeer
dan eenheken eenheg.OokStadstuinderij HetZoete Landaande
Zoeterwoudsesingel pastinditrijtje:hetzieternietalleenschitterenduit,
maar hetwordt ookonderhoudendoorvrijwilligersengebruiktals
pluktuinvoor120 huishoudens,enbrengtzomensennatuurdichterbij
elkaar.
Maar ook alle kleinerebeetjeshelpen:we wordenblij vande geveltuinen
die doorinwonersi.s.m.de VriendenvanhetSingelparkzijnaangelegd,de
Singelpark-plantenbakken,de klimopdie vanhetappartementencomplex
aan de Oude Herengrachteengroene zuil gaatmaken envooral de
minituintjes dieherenderdooromwonendenzijnontwikkeldenworden
bijgehouden(zierichtlijn2). Nade kwaliteitsverbeteringvanhet groenop
diverse andere plekken zie je meteeneengrote toenameingebruik en
waardering.
Hoe groenerenbeterdie nieuwe parkdelenworden,hoe groterhet
contrast wordtinhet ‘rondje Singelpark’metde parkdelendie nogte
versteendzijnendaardoornietof nauwelijkswordengebruikt.De meest
stenige gebieden,waarhetparkgevoel echtontbreekt,enwaarje het
Singelparkgevoelalsgeheel echtkwijtraakt,zijnde delenbij hetWitte
Singel-Doelencomplex vande UniversiteitLeidenaande zuidkantenhet
Energieparkaande noordkant. Bij hetEnergieparkspeeltdaarnaastmee
dat geparkeerde auto’shetbeeldbepalen.OokhetLakenpleinende
Kaarsenmakersstraatbestaatnuvooral uitsteenengeparkeerde auto’s,
maar daar wordt – in combinatie vanmetde aanlegvaneen
natuurspeeltuinvan speeltuinverenigingDe Doorbraak – gelukkigal aan
gewerkt. De tuinvanMuseumVolkenkunde heeftfraaie elementen,maar
isook stenigenoogt wat gedateerd.Hetzoumooi zijnals deze ineen
nieuw,groenjasje gestokenkanworden enzoeeneigentijdsvisitekaartje
van hetmuseuménvanhet Singelparkkanworden.

10.
10
Het minstzijnwij te sprekenoverde Lammermarkt.Hetisbeterdanhet
was nude auto’sverhuisdzijnnaarde parkeergarage onderde grond.De
molenisnubovendienveel beterinhetzicht.Maar hetis nogietwat het
kan zijn.Alshiergeenevenementenopplaatsvinden(watmeestentijds
hetgeval isen zal zijn),danisheteengrote desolate vlakte waarniemand
gebruikvanmaakt.Een drukverkeersplein,inplaatsvanhetCultuurpark
als‘Grande Entree’vande binnenstaddat hetzoukunnenzijn.Hetis een
gemiste kans datde grootste openruimte van de dichtstbebouwde stad
van Nederland géénverblijfskwaliteitheeft,dathetgrootste
cultuurclustervanNederlandhiernietzichtbaaris,endateenstaddie
duurzaamheidhooginhetvaandel heeftstaanopdeze prominenteplaats
kiestvoorsteeninplaatsvangroen. Groen vangtregenwateraf,
reduceerthitte,verminderthetgeluidvanhetgemotoriseerdverkeer en
vangt de CO2-uitstootaf, vergrootde biodiversiteit. We realiserenons
goeddat een grote openruimtesnodigisomgrotere evenementenopte
latenplaatsvinden, endaterinde binnenstadnietechtalternatievenzijn.
Maar metenige creativiteitengoede wil zoudenbeide functies –die van
park endie van evenemententerrein –veel beterinbalanskunnenraken.
Aanbeveling1: Vormde Lammermarktom tot eengroenCultuurpark,in
samenwerkingmethetStichtingCultuurkwartier,de Vriendenvanhet
Singelparkende buurtverenigingen eningoedoverlegmetde
belangrijkste organisatorenvanevenementen.Onderzoekwelke ruimte
eninfrastructuurje inde toekomstwerkelijknodighebtvoor
evenementen.Biedalleenruimteaanevenementendieeen duidelijke
relatie hebbenmetde omgeving.Pasde Lammermarktzoaan dat deze
eenplekwordtwaarde buurtende bevolkinggraagwillenverblijvenén
die eentoonbeeldwordtvande duurzame ambitiesvande stad. Denk
bijvoorbeeldaanhet‘campingmodel’:attractiesvoorde 3oktoberkermis
wordenin‘tuinkamers’opgebouwd,zoalstentenopde campingtussen
bomenenheggen.Zijnde attractiesweg,danblijftnogsteedseen
aantrekkelijkterreinover.“3Oktoberwashere”– 365 dagenperjaar
herinnerthetparkaan de kermis. De kermiswordtmeteende groenste
kermisvanNederland–eenattractie opzichen passendbij Leiden. Maak
daarnaast werkvan‘verrijdbaargroen’opde plekkendieje echt
open/steenmoethoudenvoorevenementen.

11.
11
Aanbeveling2: Maak inde aanloopnaar de grotere herontwikkeling (o.a.
woningbouw)hetEnergieparkalvastgroener. Denkbijvoorbeeldaanhet
latenbegroeienvande blinde murenvande elektriciteitscentrale met
snelle groeiers (eventueelincombinatie metmurals).KijknaarZollverein
EssenenLandschaftparkDuisburgNord hoe je van industrieel erfgoed
eengeslaagden spannendparkkuntmaken. Vormparkeerplaatsenom
tot tuin.Er zijntwee grote parkeergaragesinde directe omgeving.Leg
onderandere eentuinaanmetondermeerLeidse ‘industriële’beplanting
alskatoen, gerst,tarwe, rogge, hop, gagel,moerasrozemarijn, vlas,
hennep, tabaksplant,jeneverbes,wedde, boekweit,haver,spelt,
meekrap, indigoplant,grote kaardenbol,wouw etc.Hierwerdinde Leidse
fabriekenonderandere brood,sigaren,jenever,bier,touw,verf,linnen
eninktvan gemaakt.Eengroene ode aan hetrijke industriële verleden
van Leiden. Engoedpassendbij éénvande belangrijksteuitgangspunten
van hetSingelpark:maximalediversiteitinbeplanting.

12.
12
Aanbeveling3: Doe alvasttijdelijkegroene ingrepenbij hetWSD-complex,
enfatsoeneerenvergroenhetspeeltuintjeophetArsenaalplein. Ditishet
minstaantrekkelijke deel vanhetSingelpark. Ookeentijdelijke
eenvoudige groeneopknapbeurtvanhetopzichzeerfraai op hetzuiden
gelegenterrasvanhetrestaurantinhetLipsiuszouhelpen.
Aanbeveling4: Maak van de tuinvan MuseumVolkenkundeeen
spannendenfraai etnobotanischvisitekaartje vanhetmuseum.Denk
bijvoorbeeldaan‘Moestuinenuitde wereld’: vanSuriname totChina,van
Marokko tot Peru,maar ook de strakke Hollandse wisselteeltvolkstuin en
de statige Franse potager.De tuinenzoudenmisschienonderdeel kunnen
uitgaan makenvan hetLeidse schooltuinenproject?Of eentuinmet
‘plantendie de wereldgeschiedenisveranderden’:die aande basis
stondenvan oorlogenvrede,verslavingengenezing,vaneconomische
voorspoedentegenspoed,die werdenaanbedenof verguisdetc.inalle
delenvande wereld. Zowordtde tuinvanhet museumeenattractie op
zichdie extrabezoekzal genereren. (N.B.Eenteamisbezigomvoor2022,
alsLeidenEuropeanCityof Science is, eendergelijkegrote
etnobotanischeexpositie/evenementvoorte bereiden).
Aanbeveling5: Legverticale tuinenaanopplaatsenwaarnauwelijks
plaatsis voorhorizontale beplanting.We denkendaarbij inde eerste
plaatsaan eenverticale tuin langsde Marepoortkade enbij hetWSD-
complex.Hetappartementengebouwbij de entree vanhetBlekersparkis
eengoedvoorbeeldvanhoe hetkan.
Aanbeveling6: Maak werkvan de echotuinen (zieBeeldkwaliteitsplan)
aan de buitenkantvande singels:daarverheugenwe onsop.Alsde wilde
bloemenhunwerkinhetvoorjaarhebbengedaanaande buitenkantvan
de singels,nemende echotuinenmetvaste planteninzomer ennajaar
hetstokje over.Zoblijvende buitensingelshethele jaarspannend.
Bijvoorbeeldde bocht in de Maresingel terhoogte vande Marnixstraat
wacht opeenechotuin.

13.
13

14.
14

15.
15
2. Het Singelpark moet van envoor alle Leidenaars zijn
Het Singelparkisvanalle Leidenaren.Daarzijnwe misschiennogwel het
meeste trotsop. Viade StichtingVriendenvanhetSingelparkzijnvele
Leidenarenbetrokkenbij hetbeheerenonderhoudvanhetpark,maar
ookbij programmering,advisering,communicatie,fondsenwervingetc.
Nude hele stadde afgelopenmaandenfysiekkennisheeftkunnenmaken
metde bedoelingvanhetSingelpark,ishetmomentumdaarommeer
vrijwilligerste werven uitalle geledingenvande bevolking,meer
‘vriendjesvooreentientje’, meersponsors.
Het Singelparkisechtvooriedereen.Alleparkdelenwordenveel beter
gebruiktdanvóórhet Singelpark,mede dankzij de betere bereikbaarheid
van deze delen.Je zietsteedsmeermensenhet‘rondjeSingelpark’lopen,
op elkmomentvande dag. Alleen,alsstelletje of ingroepen,al danniet
onderleidingvaneenenthousiaste gids. De ‘lockdown’alsgevolgvande
Covid-19-uitbraakinmaart2020 gaf de nieuwe onderdeleneen
onverwachte ‘vliegende start’:heel veel inwonersgebruiktende nieuwe
parkdelenvooreenommetje vlakbij huisenontdektenopdie manierhet
Singelpark-in-wordingendaarmee onontdektedelenvanhunstad.
Maar meernogdan hetbezoekaanhet Singelparkviel onsietsandersop:
op diverse plaatseninhetparkwaar inwonerszélf eendeelvanhetpark
hebbenaangelegd,onderhoudenof beheerdishetprachtig!Denk
bijvoorbeeldaanStadstuinderij HetZoete Landaande
Zoeterwoudsesingel,de Rembrandtuinbij hetGalgewater, de moestuin-
in-bakkenopde 5e
Binnenvestgracht,de tuinnaastTabuaan heteinde
van de Witte Singel en lastbutnotleast de diverse parkdelendie
onderhoudenwordendoorde vrijwilligersvanSingelparkinBedrijf,zoals
hetHuigpark. Juistopdeze delenspatde liefdeervanaf endat geefteen
bezoekaan hetpark eenpositieve ‘vibe’.
Ookgoedom te constaterenisdatLeidse ondernemersnual profijt
hebbenvanhetSingelpark.Horecagelegenhedendie eerstwatmeer
afgelegenwaren,liggennuopeensalspleisterplaatsenaande route.Ook
bijvoorbeeldde nieuwe bloemen- enplantenwinkel inde Zijlpoortiseen
mooie passende toevoeging.
Ookvoor mindervalide mensenmoethetSingelparkgoedtoegankelijk
zijn.Nietalle nieuwebruggenzijnbijvoorbeeldtoegankelijkvoor
rolstoelersof mensendie slechtterbeenzijn.Somskanhetnietanders,
enzijner omrijd-/looproutes.Maarop andere plekkenzoudenmetkleine
ingrepende toegankelijkheidkunnenwordenverhoogd.Denkhierbij
bijvoorbeeldaaneenpaadje langsde drie traptreden inhetAnkerpark
vanaf de brugbij hetLooiersplein,ende trapvanSterrewachtlaannaar
Vijfde Binnenvestgracht. Voormensenmeteenvisuele beperkingkande
Hapynionbrugmogelijkeente grote uitdagingzijnomdatde bakstenen
traptredennauwelijksvanelkaarte onderscheidenzijn.
Aanbeveling 7: Benuthetmomentumomnogmeervrijwilligers,
donateursensponsorste wervenvoorde VriendenvanhetSingelpark.
Werf vooral gerichtondergroependie zichwatmindersnel vanzelf
aandienen,zoalsjongeren. Kijkbijvoorbeeldonderde inmiddels
duizendenvolgersopInstragramenFacebookof je interessante en
enthousiastemensengerichtkuntbenaderen.
Aanbeveling8: Programmeeractiviteitenwaarbijde verbindingtússenal
deze groepenwordtversterkt(jongenoud,bewonerenbezoeker,
academicusenarbeider, verschillendeculturele achtergronden).Zokan
hetpark nog beterbijdragenaande sociale cohesieinde stad.

16.
16
Aanbeveling9: Stimuleerenondersteunomwonendenenandere
Leidenarenruimhartigomzelf eendeel vanhetSingelpark aante leggen
ente onderhouden.Binnende kaderszoalsovereengekomeninhet
Beeldkwaliteitsplan,omzowel eencontinuekwaliteitenuitstralingte
garanderen.Investeerinde uitbouwvanSingelparkinBedrijf. Laatde
GeveltuinExpressrijdenommensen hetzomakkelijkmogelijkte maken
eengevel- of stoeptuinte beginnen.

17.
17
Aanbeveling10: BouwSingelparkKioskenbij grotereparkdelenals
ontmoetingsplekkenvoorbezoekersenvrijwilligers,enalsplekkenwaar
de Vriendenvan hetSingelparkzichtbaarzijn. Denkbijvoorbeeldaan
kioskeninhetHuigparken inhetPlantsoen. Inde kioskkunje eenkop
thee of limonade of bijzonderplantje kopen,maarookeenknapzak,
verrekijker,schaakbord,schildersmaterialenof gitaarlenen. Eneen
basketbal,bij hetHuigpark! Verderkande kioskhetuitgiftepuntzijnvoor
routebeschrijvingenvoorwandelaarsen tuingereedschappenvoor
vrijwilligers.
Aanbeveling11: BekijksamenmetexpertswaarinhetSingelparkde
toegankelijkheidvoormindervalidenkanwordenverbeterd.

18.
18
Aanbeveling12: Brengverlichtingaanlangsde doorgaande padenvanhet
Blekerspark,hetAnkerparkenhetPlantsoen.We denkendaarbij subtiele
verlichtingdie uitsluitendde wandelpadenverlicht.Eenmooi voorbeeld
vindje langshetwandelpadlangsde Witte Singel bijde Sterrewachtlaan.
In de winterishetal vroegdonker.Voorenna hetavondetenzijnernog
véél inwonersdie de benenstrekkenmeteenrondje Singelpark,hebben
we geconstateerd.Omte wandelen,hardte lopenof de honduitte laten.
Rondvraagbij mensendie we tegenkwamenleerdedatenige verlichting
metname het gevoel vanveiligheidzouvergroten.Inalle andere
parkdelenisal voldoende verlichtingvooreenaangename enveilige
avondwandeling.

19.
19

20.
20

21.
21
3. De Singelgracht moet het leidende elementinhet
Singelpark zijn
De meestgestelde vraagde afgelopenmaandenwas:wanneerkunnenwe
hetvolledigerondje singelsnuvaren?De dam in de Maresingel die warm
enkoudkoelwatervande energiecentrale scheidt maaktdatnu
onmogelijk.Vele botenvarenzich dagelijksopde damvast.Door het
openenvande dam krijgenwe eraande noordzijde 1,5kilometer
vaarwaterbij,wordende vernieuwdenoordelijke parkenbeter
toegankelijkvoorwaterrecreanten,zal de (over)drukopde grachtenen
singelsinde restvande stadietsafnemenenwordtde doorstroomvan
waterrichtingzee bevorderd(eenwensvanhetHoogheemraadschap).
Vanaf hetwaterkun je dan echtde volledigesingelgrachtuit1659, de
grootste vanEuropa, involle glorie ervaren. Pereigenboot,huurbootof
rondvaartboot.
Daarnaast ishet de bedoelingdatje ookvanaf landmaximaal kunt
genietenvande singelgracht. De Maresingelterhoogte vanhetHuigpark
laat zienhoe hetoveral zoumoetenzijn.Vanalle kantenisde singelgracht
te beleven.Zowel aande binnenkantalsaan de buitenkantloopje over
wandelpaden metvrij zichtophetwater.Dat isnietalleenmooi,maarhet
isook hetmakkelijkstnavigeren:volgde singelgrachtenje vindtvanzelf
de route. Een vande belangrijkste uitgangspuntenvanhet
Beeldkwaliteitsplan.
Op eengrootdeel vande route wordthet contact metde Singelgracht
echterverbroken.Aande buitenzijde vande Zijlsingel enHerensingel
ontnemenhagenenschuttingenhetzichtopde gracht. En aan de
buitenzijde vande Zoeterwoudsesingel,de Witte Singel eneendeel van
de Rijnsburgersingelontbreektde doorgaande promenade.Je moetdan
hetvoetpadaan de kant van de huizenvolgen,waardoorde singelgracht
achter eenrij geparkeerdeauto’s,tweefietspadenentwee autorijstroken
verdwijnt.Aande binnenkantvande singelgrachtmoetje af entoe
binnendoorsteken. Je raaktop die momentenhetcontactmetde
Singelgrachtkwijtbij begraafplaatsenZijlpoortenGroenesteeg,bij De
Meelfabriek,bij de HortusBotanicus,bij hetWSD-complex
(Reuvensgebouw)en bij de energiecentrale.
Aanbeveling13: Haal vóórhet vaarseizoenvan2021 de dam bij de
energiecentralewegzodathetmogelijkwordtomnietalleeneenrondje
singel te lopen,maarookte varen. Het WaterambachtLeidenheefteen
aantal ideeën hiervoorbedachtdie relatief eenvoudiguitvoerbaarlijken
eneenhaalbaarheidsonderzoekverdienen.Bijvoorbeeldeenschot,een
sluisof eenbuis waarmee hetwarme koelwaterwordtafgevoerdnaarde
Haarlemmertrekvaart(N.B.zo’nbuiswaseerderde tijdelijke oplossing
toende Maresingel werduitgebaggerd –alleenzouhij nuinde
singelgrachtenmoetenwordenafgezonkeninplaatsvanbovengronds
lopen).

22.
22
Aanbeveling14: Openof verwijderde hekkeninhetEnergieparkzodatje
vanaf de 3e
Binnenvestgrachtongehinderdzodichtmogelijk langshet
waterkuntlopen.Idealiterzouje langsde schoorsteentussende
oudbouwende nieuwbouwvande energiecentrale kunnenlopenén
tussenhetwaterzuiveringsgebouwaande singel ende nieuwbouw.
Aanbeveling 15: Trekde hele Singelpromenade directlangsde buitenzijde
van de singelgrachtdoorlangsde volledige singel–dusbehalve de
Maresingel ookde Rijnsburgersingel, Witte Singel, Zoeterwoudsesingel,
Herensingel,Morssingel en Zijlsingel.Streef dezelfde kwaliteitnaalsbij de
Maresingel. HerschikwoonbotenconformBeeldkwaliteitsplan.
Aanbeveling16: Leg (optermijn) eenwandelpadaanaande buitenkant
van begraafplaatsZijlpoort(N.B.volgenshetbestuurvande begraafplaats
was de toestemmingvoorditpadal in1969 gegeven).
Aanbeveling17: Overlegmethetbestuurvande stichtingBegraafplaats
Groenesteegof ereentweedetoegangshekkankomenvoorvoetgangers
aan de kant van de vissteigerachterspeeltuinverenigingDe Doorbraak.
Aanbeveling18: Leg eentijdelijke vlonderaanachterhetReuvensgebouw,
van PaterbrugtotArsenaalplein,zodatje altijdaande singelkantomhet
WSD-complex kuntlopen,totdatde HumanitiesCampuseris.De
omlooproute viade Cleveringaplaats binnendoorisverre van
aantrekkelijk,enonduidelijk,ende doorsteekdoorhetReuvensgebouwis
lastigte vindenen bovendien inavondenenweekendengesloten.

23.
23
Aanbeveling19: Maak inhetplanvoor de Humanities Campusruimplaats
voor hetSingelpark,metwandelpadendirectlangsbeide zijdenvande
Witte Singel.
Aanbeveling 20: De mogelijkheden vaneensteiger/wandelpadaande
buitenzijde vande HortusBotanicus wordenonderzocht.We zijngeen
voorstandervan deze oplossing.Hetzouhetfraaie enherkenbare uitzicht
op de Sterrewachtende Hortus vanaf waterende buitensingel te veel
verpesten.Enomdatde steigerverderinhetwaterzoumoetenworden
gesitueerd(omdatwandelaarsandershetHortus-terreinopkunnen
stappen/springen),wordthetvaarwater(te) smal.Lieverzienwe een
tweede kleinere entreepuntterhoogte vande kioskbij de Sterrenwacht
(waarnu de tourniquet is),of eenbeperkterevariantwaarje naar binnen
kuntdoor je Museumjaarkaartof online tickette scannen.
Aanbeveling21: Verlaagde hoge hegbij de Hortus aan de kant van de 5e
Binnenvestgracht,of maakruimhartige doorkijkjes,zodatje continu
visueel incontactblijftmetde vestingwallen/singel alsje buiten
openingstijdenoverdeze (opzichergfraaie!) omlooproute loopt.
Daarnaast vormendeze doorkijkjeseenmooie etalagevoorde Hortusen
wordenwandelaarsaangemoedigdde tuin(betaald) te bezoeken.
Aanbeveling22: Onderzoekof ereenoplossingisomde geparkeerde
auto’sop de Boisotwal elderste accommoderen:ze ontnemennuhet
zichtop de singel.

24.
24

25.
25
4. In het Singelpark moet je lange en kortere rondjes
kunnen wandelen, rennen, fietsenenvaren
Hét verbindendelementinhetSingelparkzijnde nieuwe
Singelparkbruggen.Ze zijnprachtiggeworden!Waarje eersttelkensom
moestlopen,kunje nudichtbij de singel het‘rondje Singelpark’ blijven
lopen.Opde bruggenhebje eenmooi uitzicht,zoalsde twee prominente
bruggenoverde Oude ende NieuweRijn.De Binnenoostsingelbrugmaakt
eenrondje directlangsde Havenmogelijk.Je zietmeteendatalle bruggen
intensief wordengebruiktdooromwonendenenbezoekers:ze voorzien
duidelijkineenbehoefte. Hetrondje Singelparkis dusnugrotendeelste
lopen.Zeskilometerblijktprecieseenfijneafstandvoorveelmensen.
Daarnaast ishet de bedoelingdatje ookkortere rondjeskuntlopen,aan
weerszijdenvanhetSingelpark,vanbrugtot brug.Dat luktnogniet
overal. Zie hiervoorde aanbevelingen11t/m 17.
Aanbeveling23: Maak eenaantrekkelijkedoorsteekvande Zijlpoortbrug
langsde noordkantvan de poort richtingBegraafplaatsZijlpoort.Ditfraai
gelegengebiedje isnunogrommeligenoverwoekerd.Eenverbeterde
doorsteeklangsde entree vande nieuwe bloemenwinkel nodigtuittot
wandelenenverpozen.
Aanbeveling24: Vervangde dambij
de energiecentrale dooreen
voetgangers- enfietsbrugdie het
fietsverkeervande
Driemanschapskadedirectnaarde
binnenstadbrengt.Maakhiereen
iconische brugvandie de sfeervandit
deel vanhetpark uitstraalt:
innovatief,duurzaam,creatief/speels,
cultureel,industrieel.

26.
26

27.
27
5. Het Singelpark strekt zichuit vande gevels aande
binnenzijde tot de gevels aande buitenzijde
Begrijpelijkerwijslagde nadrukinde eerste fase vande aanlegvanhet
Singelparkopde herinrichtingvande binnenkantvande singels. Waarde
buitenkantvande singelswelisaangepakt,bij de Maresingel,zieje een
grote kwaliteitsverbetering. Diverse bewonersmaaktenophunbeurt
gevel- enstoeptuintjesomde omgevingnogverderte verfraaien.Opde
delenwaardeze slagnognietheeft plaatsgevondenishet‘één
parkgevoel’ beperkter.Of,inhetgeval vande Zijlsingel eneendeel vande
Herensingel,afwezig:ditdeel ishelaasvooral eenverkeersriool met
nauwelijksverblijfskwaliteit.
Aanbeveling25: Trekhet ‘conceptMaresingel’doornaarde hele
buitenkantvande singelgracht:eendoorgaande promenadedirectlangs
hetwater.Maak fietsstratenen investeerinextragroen,echotuinen,
klinkerpadeninplaatsvangrijze stoeptegels. Moedigomwonendenaan
om samende buitenkantvande singelste verfraaienente onderhouden.
Aanbeveling26: BetrekStadstuinderij HetZoete Landnadrukkelijkerbij
hetSingelpark.De tuinderij ligtnunogverscholenachter bosschages.
Door eenopeningte makennaarde Witte Singel krijgthetgebiedeennog
groenere enruimere uitstraling.
Aanbeveling27: BetrekhetSlachthuisparkbij hetSingelparkdooréénof
twee openingente makeninhetheklangsde Maresingel.

28.
28

29.
29
6. Het Singelpark moet autoluwzijn(park gaat vóór
verkeer)
Op ditpuntis hetSingelparknognietzoalswe hetin2012 met elkaar
beoogden. Opdiverseplaatsenwaarauto’soverde singel de stadin
rijden,winnenzij hetvanhetparken de gebruikersvanhetpark.Ditis
eigenlijkbij de meeste autobruggenhetgeval:de JanvanHoutbrug, de
Utrechtsebrug/Plantagelaan, de Singelbrug,de de Herenpoortsbrug, de
Weverbrug,de Zijlpoortsbrug,de Schrijversbrug,de Valkbrug,de
Rijnsburgerbrug. Bij al deze overstekenraakje hetparkgevoelkwijtenop
sommige plaatsenis overstekenvoorwandelaarsronduitgevaarlijk. Ook
de oversteekvanLoviumbrugnaarBegraafplaatsZijlpoortisoverigens
gevaarlijk.Hierzouden (brom)fietsersmoetenwordenafgeremddie hard
onderde Zijlpoortdoorgaan.
Daarnaast staan geparkeerdeauto’sopsommige plaatsenzodaniginde
wegdat zij zichtop singel engroengrotendeelsontnemen,en/of aanleg
van groenonmogelijkmaken.Ziehiervoorookonze aanbevelingenbij
richtlijnen1en3.
Aanbeveling28: Brengalle locatiesinkaartwaar auto’shetpark
doorsteken,enzorgvoorduidelijke, veiligeengroene oversteekplaatsen
voor wandelaars,zoalsgoedomschreveninhetBeeldkwaliteitsplan,zoals
Valkbrug,JanvanHoutbrugen Rijnsburgerbrug(foto’sonder),
Zijlpoortsbrug,Oosterkerkstraat,Utrechtse Veer,Plantage,Noordeinde,

30.
30
Aanbeveling29: Haal geparkeerde auto’szoveelmogelijkuithet
zicht/zichtlijnen.Ditgeldtmetname voorde grote parkeerplaatsen
rondomde Energiecentrale,maarbijvoorbeeldookvoorde ingangvan
hetSterrewachtpark.Vervangparkeerplaatsen doorgroen.
Aanbeveling 30: Neem(fiets)verkeersremmendemaatregelen bij de
Zijlpoortvooreenveiligere overgangvanLoviumbrugnaarBegraafplaats
Zijlpoort.

31.
31

32.
32

33.
33
7. Het Singelpark moet de gelaagdheidvan Leidens rijke
verledenlatenzien
Nergensinde stadzie je de gelaagdheidvanhetrijke verledenzogoedals
inhet Singelpark.Vanstadsmurenenstadspoortennaaraardenwallen,
van bolwerkennaarparkenenbegraafplaatsennaarindustriële revolutie.
De stadvan academici aande zuidkantende stadvan arbeidersaande
noordkant.De botanische geschiedenis:vanZochertotOudolf.Overal zijn
verhalente vertellen,invalshoekenzijneindeloos.Datwasvóór het
Singelpark al zo,maar doorde doorgaande wandelroute ontstaan
doorgaande verhalen.Enopdiverse plaatsenzijnmonumentenenhun
omgevinginhetkadervanhetSingelparkprojectveel fraaiergeworden.
Denkaan de stadspoorten,de begraafplaatsen,de molens,de
Sterrewacht…Kortom:we zijnhierzeertevredenover.Opeenpaar
plaatsenkunnenverhaleninhetSingelparknogsterkerwordenaangezet.
Aanbeveling 31: Leg de focusbij de herontwikkelingvanhetEnergiepark
op hetzo goedmogelijkzichtbaarenbeleefbaarmakenvanhetrijke
industriële verledenvanLeiden. Zetde industriële monumentendaarvol
inde schijnwerpers:de energiecentrale,hetvoormalige Closen
Leembruggen,de voormaligevuilverbranding,de slachthuisgebouwen.
Vul ze in metambachtelijke encreatieve bedrijven,kunstencultuuren
bijpassendehoreca. Hetontwikkelplan vanBamBamenPronckis gaaf!
Aanbeveling32: Brengde tweeling
weersamen:muurtorens
OostenrijkenBourgondië.
HerbouwmuurtorenBourgondië
aan de Jan van Houtkade in
eigentijdsestijl opde
fundamentendieernogzijn(bij
de SintJacobsgracht).In de geest
de Delftsche PoortinRotterdam.
Maak vanmuurtorenBourgondië
eenpermanente expositie over
hetbelegenontzetvanLeiden.
Metsel (delenvan) de stadsmuur
tussenBourgondië enOostenrijk
eenmeterop,enmaak hierzitjes
in,zeter eenminibiebbij:een
leestuin.Je ziterfantastischop
hetzuiden,metje gezichtinde zon,onderlommerrijke bomen,enzicht
op de Zoeterwoudsesingel. Haal minimaal éénrij (betaald) geparkeerde
auto’sweg(aan de waterkant),maakvande straat eenfietsstraat,enleg
eenmooi wandelpaddoorhetgroenaanvan PlantsoennaarBoisotwal.

34.
34
Aanbeveling33: Herbouwde muziekkoepel inhetPlantsoendie vroeger
bij hetMusis Sacrumin hetPlantsoenstond. Eenontmoetingsplekvoor
buurten bezoekers,eneenmooie klassieke toevoeginginde openlucht
voor Leidenalscultuurstad. Ideaalvoorbijvoorbeeld kleinschalige
zondagochtendconcerten(niette vroeg!) van blazers- en
strijkersensembles,voortango-orkestof koren.
Aanbeveling34: Haal zo veel mogelijkverkeers-enreclamebordenetc.
wegdie hetzichtop monumentenen natuurbelemmeren,of verplaats
ze.Bijvoorbeeldde reclamezuil voorMolende Valk,of het
voetgangersbordpal voorde Morspoort,of de bordenmetwaterhoogte
middeninde nieuwe beplantingvanhetBlekerspark.

35.
35

36.
36

37.
37
8. Het Singelpark moet de binnenstadende
buitenwijkenverbinden
Het Singelparkisondermeerdoorde extrabruggenende vernieuwing
van de parkdelenveel toegankelijkerenaantrekkelijkergeworden.Delen
die voorheennauwelijksgebruiktwerden,trekkennuveel meer
bezoekers. We vermoedendathetSingelparkdoorinwonersuitalle
omliggendewijkenwordtgebruikt,endatookinwonersvanverderweg
een‘rondje Singelpark’lopen,maarzekerwetendoenwe datniet.
Daarvoor zounaderonderzoeknodigzijn. Watwe wel al wetendatvoor
ruim60.000 Leidenaren,de helftvande Leidse bevolking,hetSingelpark
binnen500 meterlopenligt.HetSingelparkdoorkruist18buurtenenis
hetdichtstbijzijndegroenwaarzij eenserieuze wandelingkunnenmaken.
Aanbeveling 35: Doe in 2021 eenonderzoeknaargebruik,waarderingen
effectvanhetSingelparkonderbezoekers die errondlopen.Wie komen
er,hoe vaak komenze er,wat vindenze ervan,welke rol speelthetpark
inhun dagelijksleven?Hoe kunnenwe hetparknogverderverbeteren
om tegemoette komenaanhunwensen?Mogelijkdatditonderzoek
samenmetstudentenvande UniversiteitLeidenen/of de Hogeschool
Leiden(viahetprojectComOn) kanwordengedaan.
Aanbeveling 36: Ontwikkelaantrekkelijke groenecorridors tussen
Singelparkende restvande stad. Denkhierbij aanaantrekkelijkegroene
routeslangshetwaterde stadin.Bijvoorbeeldlangsde
Haarlemmertrekvaart, de Vliet(JanvanGoyenkade/Schelpenkade),de
Slagmolensloot(CronesteijnkadeenwandelpadlangsTrigon) ende
Nieuwe Rijn(UtrechtsejaagpadendoortrekkenRijnkade).De
DriemanschapskadelangsNieuwLeydenrichtingMaresingel kanalsmooi
voorbeelddienen. Daarnaastopandere belangrijke plekkende
binnenstaduitzoalsnaarde Kooi (aansluitingopKooipark),
Lammeschansweg,OudHortuszicht,Morsweg. Zorgervoordatje het
Singelparkvanverre al ziet vanuitdeze stratendie haaksopde singels
staan.

38.
38

39.
39
9. Het Singelpark moet ruimte biedenaanpermanente,
tijdelijke enspontane activiteiten, enplekkenzonder
activiteiten
Kinderenzwemmeninde Zoeterwoudseingel. Jongerenbasketballenin
hetHuigparkof makengebruikvanhetnieuwe Calestenicspark.
StudentenstudereninhetPlantsoen.Jonge gezinnenenopa’senoma’s
verzamelenzichrondde nieuwe speeltoestelleninhetBlekerspark.
Vrijwilligershelpenbij hetonderhoudvanhetpark.Omwonendendoen
eenommetje metde hond.Hardlopersmakengebruikvanhetwandelpad
aan de buitenkantvande noordelijke singels.Watersportliefhebbers
ontdekkensteedsmeerde volledigesingel.We slagenerinomeenparkte
makendat vooralle interessesietsbiedt endatverbindt.Buurtbewoners
uitde binnenstadénde omliggende wijken,maarookuitde rest van
Leiden,wetenhunwegnaarhetSingelparkte vinden. Enorganiserenook
eigenevents:vanbasketbaltoernooitjestotkinderfeestjes,van
plantenverkooptot buurtbarbecues.
Aanbeveling 37: Hou er bij verdere programmeringeninrichtingrekening
mee dat we hetSingelparknietgaanover-programmeren:ermoetvoor
mensendierruimte blijvenvoorrustige plekken,envoormensendie
spontane activiteitenwillenorganiserenzoalseenkinderverjaardag.
Aanbeveling38: Programmeerzodat de identiteitvande diverse
parkdelenwordtversterktenhoudtprogrammeringtegendie daar
afbreukaandoet.Sport hoort vooral in hetHuigpark,een schildercursus
eerderinhetPlantsoen,natuurlijkspeleninhetKatoenparkengrotere
culturele manifestatiesopde Lammermarkt.
Aanbeveling39: Programmeerdaarnaastaf en toe activiteitendie de
identiteitvanhetSingelparkalsgeheel benadrukken.Datkangaan om
themarondleidingen(bomen,kunst,monumenten,industrie,Leidse
ontdekkingenetc.).Voorkomdaarbij eenwildgroei aanbordjes:houhet
vooral bij gidsen,rondwandelingenvanaf papier,podcastwandelingenen
evt.QR-codes.Maar ookde tijdelijke kunsttentoonstellingmeteen
beperktaantal grotere werkendie nuinde maakis,past prima. Maak een
Singelpark-agendawaarinalle toegankelijke activiteiteninhetSingelpark
overzichtelijkvermeldstaan.

40.
40

41.
41
10. Het Singelpark moet zo’nsterk merk wordendat we
er bezoekers enaanvullende financiering mee kunnen
werven
Er zullennogmaarweinigmensen
enorganisatieszijndie het
SingelparkinLeidenníetkennen –
enveruitde meeste mensen
hebbenerpositieve gevoelensbij.
Ookin de regioenin Nederland
wordthet parksteedsmeer
bekend. De Vriendenvanhet
Singelpark,de gemeente Leiden
enandere partnersinde stad
hebbenheel goed
communicatiewerkverricht.
Zowel ‘onsite’alsopsociale
media,inde persetc.Grote
complimentenookvoorde
vrijwilligersdie ditopzo’n
professioneel niveauwetente
doen.
Aanbeveling 40: Start vanaf voorjaar2021 eengrote adoptiecampagne
onderinwonersenorganisatiesalsextrafondsenwerving.Degenendie
willendoneren,wordenvermeldmeteen naambordje methunnaamerin
gegraveerdinde doorgaande singelpromenade aande buitenzijde of
binnenzijde.Elke maandstellenwe twee delenvan 50 metervooradoptie
beschikbaar,te beginnenmet 50 meterHuigparken50 meterPlantsoen,
waarvoormensenzichkunneninschrijven.De openingvande
naambordjesvierenwe meteenfeestelijk groepsfotomomentmetalle
donateurs. Zij komeninonze SingelparkWall of Fame. Opdeze manier
halenwe maandelijks extrafinanciëlemiddelenop, die we kunnensteken
innog beteronderhoud,beheerenprogrammeringvanhetSingelpark.In
totaal hebbenwe zo’n6.000 meterte vergeven,dusinde eindsituatie
levertdatzo’n300.000 euroop, minuskostenis dat netto250.000 euro.
Aanbeveling 41: OpenhetSingelparkin hetvoorjaarvan2022 (European
Cityof Science) opeenwijzedie pastbij de ambitiesvanhetpark:groots!
Organiseereenoptochtvanzeskilometerlengte,metallefanfares,
scholen,sportverenigingen,tuindersverenigingen,historische
verenigingen,omwonendenetc.enloopmetditlange lint van6.000
menseneenrondje Singelpark. Vraagalle botenbezittersomsameneen
rondje Singel te varen. Nodigde Koningende Koninginende
(inter)nationale persuit. Gebruikdeze datumalsdeadline enstokachter
de deurvoor hetafrondenvan zo veel mogelijkdeelprojecten.

42.
42
Aanbeveling42: Ontwikkelpodcastseriesdie je kuntbeluisterenalsje een
rondje Singelparkloopt.Bijvoorbeeldéénpodcastoverde
totstandkomingvanhetSingelparkalsburgerinitiatief,éénoverde
verdedigingswerken,éénoverde dierendie je ertegenkomt,éénover
kunstwerken,éénmetverhalenuithetdagelijkslevenaande singelsin
1659, éénoverbekendeLeidenaarsdie aande singelswonenenwoonden
etc.etc.
Aanbeveling43: Maak nogmeerroutes interactieveroutesinapp-vorm,
waarbij je themawandelingenzoals bovenkuntinstellen.Zodraje
telefoonherkentdatje opeenlocatie inhetthemabent,kunje naar een
bijpassendverhaalluisteren. De izi.TRAVELappdie al gebruiktwordt,
voldoetprima. Zo’nnieuwethemawandelingkanbijvoorbeeldookeen
kinderwandelingzijn,waarbij kinderenbij elke speelplek,maarookbv bij
de volière inhetPlantsoen,eendenk- of doe opdrachtkrijgen.
Aanbeveling44: Benaderde (inter)nationale persomverhalenoverhet
Singelparkte makenalsgrootburgerinitiatief enalsgroot park.Maar
houdnu al goedinde gaten dathet Singelparknietté drukwordtmet
bezoekersvanbuiten,zoalsbij andere populaire parken(zoalsThe High
Line inNewYork) soms hetgeval is.HetSingelparkisinde eerste plaats
voor buurtbewonersenLeidenaren.
Aanbeveling45: Leg bij alle horecagelegenhedeneninalle winkelsinen
rond hetSingelparkroutekaartjes/foldersvande Vriendenneer.
Aanbeveling46: Schrijf hetverhaal vanhetverleden,hethedenende
toekomstvanhetSingelpark.Waarkwamhetidee vandaan?Watwaren
de doelen,zijnze gehaald,watmaakthetparkbijzonder,watwillenwe
nog bereiken?De korte versie kanactief wordenuitgedragendoor
iedereendie bij het Singelparkbetrokkenis.Voorde lange versie iseen
boekoverhetSingelpark alslangste,mooiste enspannendste stadspark
van Nederland opzijnplaats.
Aanbeveling47: Onderzoekwie hetSingelparkbezoekt,watmenervan
vindtenwelkeffecthetparkheeft.Gebruikdatvoorgerichte
marketingplannen, maarookvoor ontwerp,programmeringetc. Ditkan
d.m.v.kwalitatief onderzoekenookkwantitatiefonderzoek(bvvia
Google – registratie mobieletelefoons,of infraroodbezoekerstellers).
Aanbeveling48: Start een(web)winkelmetSingelparkgadgets,zoals
koffiemokken,plattegronden, bloemenvazen,snoeischaren,
tuinhandschoenenetc.HetSingelparkheeftinmiddelsfans!

43.
43

44.
44

45.
45
11. Het Singelpark moet zogoed wordendat het de stad
samenbrengt entrots maakt
Het Singelparkisecht‘vande stad’geworden,zekerinde mooie
voorjaars- enzomermaandenvan2020 toenhetene na hetandere
parkdeel enalle bruggengeopendwerden.Het isnual nietmeerwegte
denken.Datgeeftenergieom hetparkde komende jarennogcompleter
enbeterte makensamenmetalle inwonersenorganisatiesvande stad.
Aanbeveling49: Hou vol!Vierde totnu toe behaalde successen,en
gebruikde energie dievanuitde stadvoelbaarisomsamende
uitdagingenaante gaan die ernog liggenomvanhetSingelpark
daadwerkelijkhetlangste,mooiste enspannendste stadsparkvan
Nederlandte maken!

46.
46
En verder…
We eindigenmetonze belangrijksteaanbeveling(nr50):geef onderhoud
enbeheerabsolute topprioriteit!DraagvlakvoornieuweSingelpark
projectenhoudenwe alleenalsbestaande parkdelen(beplanting,paden,
gazonsetc.) in perfecte staatvanonderhoudverkerenénomwonenden
eenveiliggevoelhebbenenweinig overlastervaren.Daarnaastisheteen
feestomeenparkte bezoekendaterspik enspanbij ligt.Dat zal meer
inspanningvereisen.Zozatendeze zomerprullenbakkentotoverde rand
toe vol en begonafval te zwerven.Idealiterzouer optermijneen
‘dedicated’onderhouds- enbeheerteamkomendathetpark op een
efficiënte manierdagelijksschoon,heel enveilighoudt,zoalsje ookbij
grotere parkeninhetbuitenlandziet.

47.
47
Dank!
Restons nogom onze grote dank uitte sprekenaaniedereendie het
Singelparkmogelijkmaakt. De vrijwilligersvande Vriendenvanhet
Singelpark,StadslabLeiden enbuurtorganisaties,politici enambtenaren
van de gemeente Leiden, de ontwerpers enaannemers,de kunstenaars
enprogrammeurs, de aannemers, de UniversiteitLeidenende musea,
ondernemersenvastgoedeigenaren,sponsorsenfondsen.Samenlaten
zienwelke mooieresultatenerontstaanalswe eendrachtigsamen
werkenaanhetrealiserenvan onze stadsdromen. HetSingelpark is
daarmee nietalleeneenprachtige toevoegingaande stad opzichzelf,
maar hopelijk ookeeninspiratiebronvoorandere (burger)initiatievenin
de stad nu eninde toekomst!

48.
48

49.
49

50.
50

51.
51

52.
52