ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ  ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

1. ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ
ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΚΠΕ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 17/10/2015
Ιωάννα Ντίνου Υπεύθυνη Π.Ε.
Διεύθυνση Β/θμιας
Εκπαίδευσης Γ΄Αθήνας

2. Περιβαλλοντική εκπαίδευση:
Μια πορεία προς την ενεργό μάθηση:
επικοινωνία, λήψη αποφάσεων,
αυτοδιαχείριση, κριτική σκέψη

3. Πληροφορίες που μαθαίνουμε μέσω ανάγνωσης,
ακρόασης και παρακολούθησης εικόνων ανακαλούνται
στην μνήμη μας μόνο κατά 80%.
όσφρηση
όραση
συναίσθημα
ακοή
γεύση

4. Στόχος: Σταθεροποίηση της πληροφορίας με την
βιωματική μάθηση και τροποποίηση
συμπεριφορών.
• Προβληματισμός
• Ανίχνευση προϋπάρχουσας γνώσης
Μέσα:
• Οπτικές πληροφορίες
• Ακουστικές
• Απτικές
• Γευστικές
• Συναίσθημα

5. Πριν αρχίσουμε…
• Έχουμε την διάθεση , να μάθουμε , να
ανακαλύψουμε , να δημιουργήσουμε, να
περάσουμε καλά.

6. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος:
• Βάζουμε τους στόχους της ομάδας
• Αποφασίζουμε όλοι μαζί για την πορεία της
ομάδας
• Καλλιεργούμε την εμπιστοσύνη των μελών
• Ανοιγόμαστε στην ομάδα
• Δίνουμε την σχετική ανατροφοδότηση
(feedback)

7. • Ενεργοποιούμε τους διστακτικούς
αναθέτοντας ρόλους σε κάθε μέλος
• Παραμερίζουμε προσωπικές αντιπάθειες και
συνεργαζόμαστε
• Αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα αντί να τα
παραμερίζουμε
Bowen D. and Jackson C.N. 1985

8. Περίγραμμα εκπαιδευτικής διαδικασίας κατά
την εκπόνηση ενός προγράμματος π.ε.
• Διαμόρφωση ευχάριστου μαθησιακού περιβάλλοντος
(δραστηριότητες γνωριμίας-ανοίγματος στην ομάδα)
• Προσδιορισμός θέματος- επί μέρους θεμάτων
• Στοχοθεσία
• Επιλογή τεχνικών
• Εφαρμογή δραστηριοτήτων
• Συνεχής διαμορφωτική αξιολόγηση (αναστοχασμός)
• Παρουσίαση- διάχυση του αποτελέσματος

9. Χωρισμός σε ομάδες
Καθορισμός αρμοδιοτήτων
• Υπεύθυνος χώρου και χρόνου (συντονιστής)
• Υπεύθυνος υλικού (προμηθευτής)
• Υπεύθυνος λήψης φωτογραφιών
• Υπεύθυνος τήρησης πρακτικών (γραμματέας)
• Υπεύθυνος τήρησης συμβολαίου
• Ανταποκριτής (αναφέρει στις άλλες ομάδες τα
αποτελέσματα).

10. 2. Γνωριμία μελών -
Δημιουργία θετικού κλίματος
• Ενδεικτικές Δραστηριότητες
-Συνέντευξη σε τρία βήματα
-Η Ταυτότητά μου
- Παιγνίδια γνωριμίας

11. Συνέντευξη σε τρία βήματα
(three-step interview)
• Ζευγάρια
• Αλλαγή ρόλων
• Ομάδες τεσσάρων
•Σπάσιμο πάγου
•Κατανόηση
•Υπευθυνότητα

12. Η ταυτότητά μου
(συμπληρώνουν και ανά δύο παρουσιάζουν τα
δελτία τους, διαβάζουν μόνο ότι θέλουν )
Με λένε:
Θα ήθελα να με λένε:
Είμαι περήφανος για:
Θα ήθελα να:
Δεν θα ήθελα:

13. Ζωγραφίζω κάτι που με ....κάτι που μου αρέσει στη
ευχαριστεί να κάνω στον δουλειά μου
ελεύθερο χρόνο μου
....κάτι που μου αρέσει στον Ζωγραφίζω έναν στόχο
εαυτό μου για το μέλλον.

14. 3. Συμβόλαιο της ομάδας
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ
• είμαι συνεπής στις
συναντήσεις
• σέβομαι την άποψη
του άλλου
• ακούω προσεκτικά
χωρίς να διακόπτω
ΥΠΟΓΡΑΦΗ
Τα παιδιά βάζουν
μόνα τους κανόνες
λειτουργίας της
ομάδας.

15. Γνωρίζω ότι… φαντάζομαι ότι…
(παιγνίδι γνωριμίας στην ομάδα)
• Προτείνεται για ομάδες που τα μέλη της
γνωρίζονται ήδη σε κάποιο βαθμό (π.χ. οι
μαθητές μας, εκπαιδευτικοί σε σεμινάριο)
• Έχει διάρκεια 1 ώρα
• Συμμετέχει και ο εμψυχωτής
• Η άσκηση βοηθάει να αυξηθεί η επίγνωση σε
σχέση με τις προκαταλήψεις και τις στάσεις
ζωής.

16. 1. Μέθοδος Project
1.1.Προβληματισμός - Επιλογή θέματος:
• Επιλογή θέματος του προγράμματος από
κοινού με τα παιδιά
• Μικρή καταγραφή των ζητημάτων της
γειτονιάς μας
• Θέματα που έχουν σχέση με την κοινότητα
όπου ζουν οι μαθητές

17. Επιλογή θέματος :
• Ελκυστικό
• Να πηγάζει από τα ενδιαφέροντα των
μαθητών
• Να συναποφαζίζεται η επιλογή με τους
μαθητές.
• Θεματικός ιστός
• Καταιγισμός ιδεών

18. ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ: καταγράφονται όλες οι ιδέες –έννοιες
και μετά επιλέγονται με ποιες θέλουμε κα μπορούμε να
ασχοληθούμε

19. ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ:
στο κέντρο του πίνακα γράφεται το κύριο θέμα
ΡΥΠΑΝΣΗ
φυτοφάρμακα
Συγκοινωνίες
Υγεία
διατροφή
βιομηχανίες
ρύποι
απόβλητα

20. 1.2. Σχεδιασμός – προγραμματισμός των διδακτικών
δραστηριοτήτων. Βάζουμε στόχους
• Γνώσεις
• Πρόγραμμα
διαθεματικό-ολιστικό
Χρονική διάρκεια
Θεματικές ενότητες
Στόχοι
Κατανομή σε ομάδες
Αντικείμενο μελέτης της κάθε
ομάδας
Μεθοδολογία
Πηγές πληροφόρησης
Δραστηριότητες
Χώροι για επίσκεψη
Ειδικοί

21. Η σαφής διατύπωση των στόχων:
• Προϋπόθεση της αποτελεσματικότητας κάθε εκπαιδευτικής
διεργασίας
• Διατύπωση με χρήση κατάλληλων ρημάτων έτσι ώστε τα
αποτελέσματα να είναι, κατά το δυνατόν, μετρήσιμα:
• Στο γνωστικό επίπεδο: αναγνωρίζω, διακρίνω, ερμηνεύω,
περιγράφω, ορίζω, απαριθμώ, επιλέγω, κατατάσσω, ταξινομώ,
κατηγοριοποιώ, συντάσσω, συγκρίνω, συσχετίζω, συνθέτω,
αναλύω…
• Στο επίπεδο ικανοτήτων: επιδεικνύω, κατασκευάζω, μετατρέπω,
μετρώ, συντάσσω, οργανώνω, σχεδιάζω, υπολογίζω, διορθώνω,
ελέγχω, επαληθεύω, επιλύω, εφαρμόζω, χρησιμοποιώ, επιλέγω…
• Στα επίπεδο στάσεων: αποδέχομαι, εκτιμώ, απορρίπτω,
αμφισβητώ, διερωτώμαι, προτιμώ, υποστηρίζω, ενθαρρύνω,
παροτρύνω, υιοθετώ, υποκινώ, εφαρμόζω, αρνούμαι, προτίθεμαι

22. 1.3 Η επίτευξη των στόχων –διεξαγωγή –
υλοποίηση δραστηριοτήτων
• Συλλογή πληροφοριών με:
1.Ερευνα στη Βιβλιοθήκη
2.Έρευνα στο πεδίο
3.Συνεντεύξεις με κατοίκους ,εργαζόμενους
ειδικούς
4. Αποστολή επιστολών
5.Σύνταξη ερωτηματολογίων

23. Οι παιδαγωγικές δραστηριότητες
• Πρέπει να ανταποκρίνονται στους στόχους
που θέσαμε :
• Π.χ. στο στόχο «οι μαθητές να ευαισθητοποιηθούν
σχετικά με το πρόβλημα των σκουπιδιών»
αντιστοιχούν ενδεικτικά οι δραστηριότητες:

24. • Α)Οι μαθητές να καταγράψουν τον όγκο και
το είδος των σκουπιδιών που παράγονται σε
καθημερινή βάση στο σπίτι τους.
• Β)Να αναζητήσουν πληροφορίες αν αυτό
ισχύει και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ή
του κόσμου και να προσπαθήσουν να δώσουν
απαντήσεις με τι είδους καταναλωτικές
συνήθειες σχετίζεται αυτό.

25. • Γ) Να προτείνουν ιδέες για την μείωση των
σκουπιδιών
• Δ)Να συνειδητοποιήσουν την πολυπλοκότητα
κάθε προβλήματος
• Ε) Να προχωρήσουν σε προτάσεις
αντιμετώπισης του προβλήματος .

26. 2.Επίλυση προβλήματος
(problem solving method)
• Εμπλέκει τους μαθητές στην επίλυση ενός
συγκεκριμένου περιβαλλοντικού
προβλήματος.
• Εμπεριέχει την διάσταση της έρευνας.
• Οι δραστηριότητες πρέπει να έχουν σχέση με
προβλήματα της τοπικής κοινωνίας.
• Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την
πολυπλοκότητα των προβλημάτων και των
λύσεών τους.

27. 2.1. Πορεία της επίλυσης
προβλήματος
• Αναγνώριση του προβλήματος και προσδιορισμός των
διαστάσεών του
• Ανάλυση του προβλήματος( συλλογή , οργάνωση και
ανάλυση πληροφοριών)
• Καθορισμός στόχων επίλυσης προβλήματος και
μεθοδολογία
• Διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων
• Σχεδιασμός δράσης και εφαρμογή της επιλεγόμενης
λύσης
• Αξιολόγηση ( συνολική συζήτηση για την διαδικασία
και τα αποτελέσματα).

28. 3.Μελέτη περίπτωσης (Case study)
• H μελέτη περίπτωσης είναι ένα συγκεκριμένο
περιβαλλοντικό πρόγραμμα προς μελέτη
• Αντικείμενο της μελέτης περίπτωσης μπορεί
να είναι ένα πραγματικό ή υποθετικό γεγονός
ή κατάσταση.
• Η μελέτη περίπτωσης φέρνει τον
‘’πραγματικό κόσμο’’μέσα στην τάξη.

29. 3.1 Εφαρμογή της μεθόδου
• Μάθηση μέσω πράξης
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων και λήψης αποφάσεων
• Γνώση χειρισμού δύσκολων καταστάσεων της
πραγματικής ζωής
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων προφορικής
επικοινωνίας
• Ομαδική εργασία.

30. 4.Τεχνικές
• Ιδεοθύελλα- Καταιγισμός ιδεών
• Συζήτηση
• Αντιπαράθεση ( debate)
• Μουρμουρητά (buzz activity)
• Χαρτογράφηση εννοιών
• Μελέτη πεδίου
• Περιβαλλοντικά μονοπάτια
• Επισκόπιση (ερωτηματολόγια και συνέντευξη)
• Βιβλιογραφική έρευνα
• Πειραματική μέθοδος

31. • Διάλεξη
• Αξιοποίηση των ΝΤ
• Προσομοίωση
• Παιχνίδια
• Παιχνίδια ρόλων
• Δραματοποίηση (inquire drama)
• Αξιοποίηση μορφών τέχνης
• Αφήγηση (storytelling)
• Ηθικό δίλημμα (moral dilemma) φιλοσοφική
ηθική

32. 5. Αποσαφήνιση αξιών
• Ασχολείται με την διαδικασία διαμόρφωσης
αξιών και όχι με τις ίδιες τις αξίες.
• Διδάσκει την διαδικασία διαμόρφωσης αξιών
σε τρια στάδια:
• Α)Επιλογή
• Β)Εκτίμηση
• Γ) Πράξη.

33. 5.1 Κριτήρια οικειοποίησης αξιών
• Η αξία θα πρέπει να έχει επιλεγεί ελεύθερα
• Να επιλέγεται μεταξύ πολλών εναλλακτικών
επιλογών και να εξετάζονται οι πιθανές
συνέπειες
• Να αποφασίζεται μετά από κριτική σκέψη
• Να αγαπάμε και να δεχόμαστε αυτή την αξία
• Να είμαστε διατεθειμένοι να την υποστηρίξουμε
δημόσια.
• Να δρούμε βάσει αυτής

34. 6. Παραδείγματα τεχνικών
Συζήτηση στην τάξη
-Δυάδες
-Ανά ομάδες
-Ολόκληρη τάξη
-Αποσαφήνιση εννοιών
-Διατήρηση πληροφορίας
-Κριτική σκέψη

35. Τα παιδιά οργανώνουν έναν αντίλογο
debate με θέμα: Τα υπέρ και τα κατά
της κατανάλωσης λαχανικών και
φρέσκων φρούτων

36. • Υπέρ:
• Πλούσια σε
αντιοξειδωτικά
• Φθηνά
• Νόστιμα
• Ωφέλιμα
• Κατά:
• Πρέπει να
καταναλώνονται
φρέσκα
• Καλό ξέπλυμα από τα
φυτοφάρμακα
• Δεν χορταίνουν

37. 6.1. Ερωτηματολόγια- συνεντεύξεις
•Διερεύνηση στάσεων
•Διασαφήνιση αξιών
“Πόσο συχνά
καταναλώνετε φρούτα
και λαχανικά;”
(διατροφικές
συνήθειες μαθητών
του Σχολείου)

38. 6.2 Παιχνίδι ρόλων
Οι μαθητές υποδύονται
χαρακτήρες με
προσωπικότητες, κίνητρα
και υπόβαθρο διαφορετικό
από το δικό τους
-κατανόηση του άλλου
-ενσυναίσθηση

39. 6.3 Μελέτη περίπτωσης
Διερεύνηση ενός προβλήματος υπό
πραγματικές
Συνθήκες ή από
βιβλιογραφία.
-κριτική σκέψη,
-διεύρυνση γνώσης,
-πρωτοβουλία

40. 6.4 Αλληλοδιδασκαλία: μάθηση μέσω διδασκαλίας
Μικρές ομάδες
4-5 ατόμων
-Ενεργός συμμετοχή
στην διαδικασία
μάθησης
-Εμβάθυνση

41. 6.5 Δραστηριότητες σε κάποιο αστικό
περιβαλλοντικό μονοπάτι:
Οι μαθητές παρατηρούν και καταγράφουν:
πολυκατοικίες, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, μονοκατοικίες,
υψηλοί συντελεστές δόμησης και κάλυψης, πυκνότητα
δόμησης, η καταγραφή
τη συχνότητας κίνησης των διερχόμενων αυτοκινήτων με
έναν επιβάτη, με πολλούς επιβάτες, των διερχόμενων
ποδηλάτων,
των διαβάσεων για ΑΜΕΑ και αν είναι ελεύθερες ή
κατειλημμένες από παρκαρισμένα αυτοκίνητα, η δυνατότητα
πρόσβασης σε πεζοδρόμους και άλλα σημεία της πόλης των
μετακινούμενων υπηρεσιών (ασθενοφόρων, πυροσβεστικών
οχημάτων κ.α.)

42. 6.7 Διάλεξη:Μαθαίνουμε με την βοήθεια των καθηγητών μας
της βιολογίας και της χημείας:
Πηγές αντιοξειδωτικών

43. Βιτ.Α Βιτ.C Λυκοπένιο Φλαβονοειδή Πολυφαινόλες
Συμπληρώνουμε τον πίνακα
αντιοξειδωτικών

44. 6.6.Νέες τεχνολογίες
http://www.dipe-serron.gr/apotipoma
• Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Σερρών
Το Οικολογικό Αποτύπωμα
• Η έννοια «οικολογικό αποτύπωμα» αναφέρεται στην έκταση παραγωγικής γης,
πόσιμου νερού και θάλασσας που είναι απαραίτητα για την κάλυψη των
καθημερινών αναγκών σε τροφή, ενέργεια, νερό και πρώτες ύλες
συνυπολογίζοντας τις εκπομπές ρύπων και την έκταση που χρειάζεται για την
απόθεση των απορριμμάτων.
• Το παιχνίδι
• Αναρωτηθήκατε ποτέ πόση έκταση γης χρειάζεται για να υποστηρίξει του τρόπο
ζωής σας; Το παιχνίδι του Οικολογικού Αποτυπώματος προσφέρει ένα
διαδραστικό και διασκεδαστικό τρόπο για να εξερευνήσετε και να μειώσετε το
αποτύπωμά σας. Ανακαλύψτε τις πιο καταναλωτικές σε πόρους δραστηριότητές
σας και μάθετε τι πρέπει να κάνετε για να αφήνετε όσο το δυνατόν λιγότερο τα
ίχνη σας πάνω στη γη.

45. 6.7 Επισκόπηση απόψεων
• Παραδείγματα ερωτήσεων
• 1. Ερώτηση ιεράρχησης: ‘’ποιες φροντίδες
μπορείς να προσφέρεις στον κήπο της τάξης
σου’’
• Βαθμολόγησε από 1 έως 3
(1.Πολύ,2.Λίγο,3.Καθόλου)
• Πότισμα, Σκάλισμα, Κλάδεμα, Καθαρισμό ζιζανίων,
Μεταφύτευση

46. 2.Ερώτηση με λίστα επιλογής
Σημειώστε με Χ το κατάλληλο τετράγωνο δραστηριοτήτων που
νομίζετε ότι πρέπει να γίνουν στον κήπο σας.
Δραστηριότητες Απαραίτητο Αδιάφορο Ανεπιθύμητο
Φύτευση λαχανικών
Φύτευση
μεσογειακών φυτών
Περίφραξη του
Κήπου
Σκάψιμο
Τοποθέτηση
πινακίδων

47. Ότι τρώμε έρχεται από παντού
Γεύμα: Κοτόπουλο με κάρυ, Ρύζι basmatti,
Σαλάτα με αβοκάντο και γαρίδες, άσπρο
κρασί , μπανάνες ή/και μήλα.
ΤΡΟΦΙΜΑ ΧΩΡΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Κοτόπουλο
κάρυ
Ρύζι basmatti
αβοκάντο
γαρίδες
άσπρο κρασί
μπανάνες
μήλα
καφές
μπαχαρικά
μουστάρδα
τυρί gouda
πορτοκάλια
νερό perrier

48. 7. ΔΡΑΣΕΙΣ
• Σχεδιάζετε τον δικό σας‘’αντιοξειδωτικό‘ ’κήπο
στο Σχολείο.
• Φυτεύετε τα λαχανικά σας , τα βότανα ,
αξιοποιείτε τα εσπεριδοειδή του Σχολικού
Κήπου (π.χ.Λεμόνια)
• Παίρνετε μέρος στην Ώρα της Γης ή σε μια
δενδροφύτευση , σε έναν καθαρισμό ακτής
• Μοιράζετε στους οδηγούς της γειτονιάς σας
έντυπα για την ημέρα χωρίς αυτοκίνητο.
• Καλείτε έναν ειδικό στο σχολείο

49. 8.Αξιολόγηση
απόκτηση γνώσεων και εμπειριών
διαμόρφωση νέων αξιών και συμπεριφορών
• Ερωτηματολόγιο
• Συζήτηση
• Αυτοαξιολόγηση

50. 8.1 ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ
• Ανακεφαλαιώνουμε τα οφέλη από το
πρόγραμμα
• Συζητάμε με όλους και αναλύουμε τις
εμπειρίες μας.
• Εντοπίζουμε τι διευκόλυνε και τι δυσκόλεψε
την εφαρμογή του προγράμματος.
• Αναφερόμαστε στην συμβολή κάθε ενός
χωριστά.
• Γιορτάζουμε μαζί τις επιτυχίες της ομάδας.

51. 9. Τελική παρουσίαση- διάχυση
αποτελεσμάτων
• Θεατρικό
• Βιντεάκι
• Έντυπο
• Αφίσα
• Κατασκευή
• Ζωγραφική έκθεση
• Χορευτικό
• Συναυλία

52. Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

55. ΄΄Ένα μήλο την
ημέρα’’Παιδαγωγικό
υλικό για Γυμνάσια και
Λύκεια 2010
Μαλαματή Μπακάλη
Γραφείο Α Υ ΔΔΕ
Δ’ Αθήνας
• http://www.medies.net
/_uploaded_files/desd_
health_gr_11/mpakalh_
yliko.pdf

56. Γραφείο Περιβαλλοντικής ΔΔΕ
Γ’Αθήνας
• http://grperivgath.canalblog.com/
• http://sxolikoilaxanokipoi.blogspot.gr/
• Στοιχεία επικοινωνίας:
• iodinou@gmail.com
• 210 5754479