Hod.ez.hot

“ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРХ ЗҮЙ” ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ БҮТЭЦ

I õýñýã. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí òîäîðõîéëîëò
1.1.Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí танилцуулга
1.2.Õөтөлбөрийн үндэслэл
1.3. Õè÷ýýëèéí çîðèëãî
1.4. Õè÷ýýëèéí çîðèëò
1.5. Õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº, öàã õóâèàðëàëò
1.6. Áàãøèä òàâèãäàõ øààðäëàãà

II õýñýã. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí àãóóëãà
2.1. Лекцийн хичээлийн агуулга
2.2. Семинарын хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө
2.3. Сургалтын нөөц хэрэглэгдэхүүн

III õýñýã. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí çààõ àðãà
3.1. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é хичээлийн àðãà ç¿éä òàâèãäàõ øààðäëàãà
3.2. Ìýäýýëýë ò¿ãýýõэд ашиглах аргууд
3.3. Îðîëöîîíû àðãууд

IV õýñýã. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí оюутны ¿íýëãýý
4.1. ¯íýëãýýíèé çîðèëãî
4.2. ¯íýëãýýíèé шалгуур
4.3. ¯íýëãýýíèé журам

1

I õýñýã. “ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРХ ЗҮЙ” ХИЧЭЭЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ

1.1.

Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí танилцуулга
Хичээлийн индекс: PL 213
Судлах кредит: 2.0
Нийт цаг: Нийт 48 цаг, лекц-16 цаг, семинар-32 цаг
Судлах улирал: 3
Өмнөх холбоо: Иргэний эрх зүй
Мэргэжил: Эрх зүй

1.2.

Хөтөлбөрийн үндэслэл
Иргэд олон төрлийн хөдөлмөр эрхлэн хөдөлмөрийн харилцаанд оролцож байдаг боловч
тэдгээрийг зохицуулж байгаа эрх зүйн зохицуулалтаас нь хамааруулан тухайн хүн хөдөлмөрийн
эрх зүйн харилцаанд оролцож байгаа эсэх нь тодорхойлогдоно. Иймээс оюутнууд хөдөлмөрийн
гэрээний үндсэн дээр үүссэн хөдөлмөрийн харилцаа, түүнээс уламжлан үүссэн бусад
харилцааны мөн чанар, эрх зүйн зохицуулалт, түүний ач холбогдлыг судалж, хөдөлмөрлөхтэй
холбогдсон эрх ашиг сонирхлоо хуулийн дагуу хэрэгжүүлж, хамгаалах шаардлагатай.
Хөдөлмөрийн эрх зүй хичээлийн зорилго, зорилт, лекц, семинарын хичээлийн төлөвлөгөө,
сэдэв, сургалтын материал, хэрэглэгдэхүүн, арга, үнэлгээний журмыг тогтооход хөтөлбөрийн
үндэслэл оршино.

1.3.

Хичээлийн зорилго
Хөдөлмөрийн гэрээний үндсэн дээр үүссэн хөдөлмөрийн харилцаа түүнээс уламжлан үүссэн
бусад харилцааны мөн чанар, эрх зүйн зохицуулалт, түүний ач холбогдлын талаар шинжлэх
ухааны

онолын

мэдлэг

олж,

хөдөлмөрийн

хууль

тогтооомжийг

хэрэглэх,

тайлбарлах,

байгууллага, иргэдэд эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх чадвар эзэмшиж, хөдөлмөрийн эрх зүйн аливаа
асуудлыг шийдвэрлэхдээ эрх зүйн үүднээс ханддаг хандлага төлөвшүүлэхэд оршино.
1.4.

Хичээлийн зорилт
- Эрх зүйн тогтолцоонд хөдөлмөрийн эрх зүйн гүйцэтгэх үүргийг тодорхойлох
- Хөдөлмөрийн эрх зүйн онолын суурь мэдлэг эзэмших
2

- Хөдөлмөрийн эрх зүйн үндсэн ойлголтуудыг тайлбарлах
- Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа үүсэх, өөрчлөгдөх, дуусгавар болох фактуудыг тогтоох,
хөдөлмөрийн харилцаанд оролцогчдын эрх зүйн байдлын тогтоох
- Онолын мэдлэгтээ тулгуурлан хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг хэрэглэх, тайлбарлах,
байгууллага, иргэдэд хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх, холбогдох бичиг баримтыг боловсруулах
чадвар эзэмших
- Хөдөлмөрийн эрх зүйн аливаа асуудалд эрх зүйн үнэлэлт дүгнэлт өгөх чадвар эзэмших

3

Батлав. Эрх зүйн тэнхимийн эрхлэгч:
Доктор, профессор О.Жамбалдорж
2013 оны ...-р сарын ...-ны өдөр
Улаанбаатар их сургуулийн Хууль зүйн салбар
1.5.

“Хөдөлмөрийн эрх зүй” хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө, цаг хуваарилалт

Хичээлийн нэр: “Хөдөлмөрийн эрх зүй”

Рейтинг оноо: 100

Анги: Эрх зүйн 2

Идвэхи: 20

Кредит: 2.0 кр

Ирц: 10

Улирал: III /намар/

Явцын шалгалт: 20

Лекцийн цаг: 16

Бие даалт: 20

Семинарын цаг: 32

Шалгалт: 30

Лекцийн хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө:
№

Лекцийн хичээлийн сэдэв

Заах арга

1

Хөдөлмөрийн эрх зүй бие даасан салбар эрх зүй
болох нь

Харилцан
ярианы

2

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа
Инсерт

3

Хамтын гэрээний ойлголт, байгуулах журам

4

Хөдөлмөрийн гэрээ

Харилцан
ярианы

Хичээлийн
хэрэглэгдэхүү
н

Цаг

2
Плаш,
компьютер
проектор
ашиглах

2

2
2

Инсерт
5

Хөдөлмөрийн хөлс, цалин

2
Инсерт

6

Ажил, амралтын цагийн ойлголт, зохицуулалтын
хэлбэр

Тайлбарлан
ярих

2

7

Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа

ярих

2

8

Ажилтанд ногдуулах сахилгын шийтгэл, түүний
хэлбэр

ярих

2

Нийт цаг
4

16

Семинарын хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө:
№

Семинарын хичээлийн сэдэв

1

Хөдөлмөрийн эрх зүй ба бусад салбар эрх Хөдөлмөрийн эрх зүйн эх сурвалж, 2
зүйн харилцан хамаарал
зарчим

2

Хөдөлмөрийн эрх зүйн эх сурвалж, зарчим

3

Ажилтны хөдөлмөрийн эрх зүйн чадвар, Ажилтны хөдөлмөрийн эрх зүйн 2
чадамж, эрх зүйн байдал
чадвар, чадамж, эрх зүйн байдал

4

Хөдөлмөрийн харилцаанд үйлдвэрчний Хамтын
эвлэлийн байгууллагын оролцоо
журам

5

Иргэдийн хөдөлмөр
зохион байгуулалт

6

Хамтын хэлэлцээр байгуулах журам

Олговрын ойлголт, төрөл

2

7

Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах журам

Амралтын цагийн ойлголт, төрөл

2

8

Хөдөлмөрийн
болох журам

9

эрхлэлт,

Бие даалтын сэдэв

Цаг

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа 2
ба бусад салбар эрх зүйн
харилцан хамаарал

хэлэлцээр

хөдөлмөр Хөдөлмөрийн
журам

гэрээ

байгуулах 2
байгуулах 2

дуусгавар Ажлын цагийн төрөл, дэглэм

2

Олговрын ойлголт, төрөл

Ажилтнуудад
хүлээлгэх
хөрөнгийн хариуцлага

эд 2

10


Ажлын цагийн ойлголт, төрөл

2

11

Хөдөлмөрийн нөхцөл


2

12

Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан
шийдвэрлэх нь

маргааныг Хөдөлмөр
ажиллагаа

13

шийдвэрлэх нь

маргааныг Хөдөлмөрийн
ганцаарчилсан 2
маргааныг шийдвэрлэх арга зам

14

Төрийн
жинхэнэ
албан
хөдөлмөрийн харилцаа

15

Олон улсын
зохицуулалт

16

Явцын үнэлгээ гаргах

гэрээг

цуцлах,

хамтын

хөдөлмөрийн

хамгаалал,

аюулгүй 2

хаагчийн Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг 2
шийдвэрлэх үе шат
эрх

зүйн Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн 2
хөдөлмөрийн харилцаа
Хөдөлмөрийн контрактын онцлог, 2
цуцлах журам

Нийт цаг

32

Төлөвлөсөн багш:

Д.Гиймаа /Магистр/

5

1.6.

Багшид тавигдах шаардлага

Мэргэжлийн талаар:
Хөдөлмөрийн эрх зүй хичээл заах онол арга зүйн мэдлэг, чадвар, сэтгэлгээний өргөн
хүрээний мэдлэгтэй байх
Çààõ àðãà ç¿éí õóâüä:
-

Ëåêö óíøèõ, ñåìèíàð áîëîí îþóòíóóäûí áèå äààëòûí àæëûã óäèðäàõ àðãà ç¿éã ýçýìøñýí, ñóðãàí
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ óõààíû çîõèõ ìýäëýã, ÷àäâàðòàé áàéõ

-

Õóóëü ç¿éí ñóðãàëò ÿâóóëàõ, çààõ àðãà ç¿éä ãàð÷ áóé îð÷èí ¿åèéí õàíäëàãûí ººð÷ëºëòèéã ìýäýð÷
ººðèéí çààõ àðãà ç¿éã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, áàéíãà øèíý÷ëýõ ÷èí ýðìýëçëýëòýé áàéõ

-

Îþóòíû ëåêöýýð îëæ àâñàí ìýäýýëýë áîëîí áèå äààí ñóäàëñàí ìýäëýãò ñóóðèëàí ãýðýýíèé ýðõ ç¿éí îíîëûí
ìýäëýãèéã á¿òýýõ ¿éë ÿâöûã óäèðäàæ ÷àääàã áàéõ

-

Áàãø, îþóòíóóäòàé õàìòðàí áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ

-

Ìýäýýëýë ò¿ãýýõ áîëîí îðîëöîîíû èäýâõèòýé àðãóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîõèõ ìýäëýã, äàäàëòàé áàéõ.
Áóñàä øààðäëàãà :

-

Ñóðãàëòûí ìàòåðèàë /ñóðàõ áè÷èã, òàðààõ ìàòåðèàë, ¿ëãýð÷èëñýí àæèëáàð çýðýã ñóðãàëòûí
õýðýãëýãäýõ¿¿íийã øèíýëýã õýëáýðýýð áýëòãýõ, òýäãýýðèéã àøèãëàõ àðãûã îþóòíóóäàä çààæ
ñóðãàõ

-

Îþóòíóóäàä çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãûã òîâ÷, òîäîðõîé, ýíãèéí õÿëáàðøóóëñàí àðãààð áýëòãýõ

-

Îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòûí òåõíèê, õýðýãñëèéã àøèãëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ /êîìïüþòåð, ïðîåêòîð, êîäîñêîï,
âèäåî, àóäèî òåõíèê õýðýãñýë/

-

Õè÷ýýëýýð îëñîí ìýäëýã, ÷àäâàðûã ¿íýëýõ çîõèñòîé øàëãóóðûã ñîíãîí àâ÷ îþóòàí, ñîíñîã÷ íýã á¿ðèéã
áîäèòîéãîîð ¿íýëäýã áàéõ .

6

II õýñýã. “ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРХ ЗҮЙ” ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГА
2.1. Лекцийн хичээлийн агуулга

Сэдэв 1. Хөдөлмөрийн эрх зүй бие даасан салбар эрх зүй болох нь
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн эрх зүйн ойлголт, зохицуулах зүйл, зохицуулалтын аргын
талаар онолын мэдлэг эзэмшиж энэ хичээлээр ямар асуудлыг судлах талаар ерөнхий чиглэлтэй
болно.
Сэдвийн агуулга:
-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн ойлголт, зохицуулах зүйл,

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн зохицуулалтын арга

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн систем
Түлхүүр үг:

-

Хөдөлмөр

-

Хөдөлмөрийн эрх зүй, харилцаа

-

Зөвшилцлийн арга

-

Императив арга

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн ерөнхий анги

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн тусгай анги
Хяналтын асуулт:

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйгээр зохицуулж байгаа хөдөлмөрийн харилцаа, зохицуулалтын аргыг
тодорхойлж, түүнийг бодит жишээн дээр тайлбарла!

-

Хөдөлмөрийн харилцаанаас уламжлан үүсэх бусад харилцаануудыг тоочно уу?

-

Хөдөлмөрийн эрх зүй бие даасан салбар эрх зүй болохыг тодорхойлно уу?
Арга барилын сонголт:

-

Агуулгыг тайлбарлах

-

Асуудал дэвшүүлэн шийдвэрлэх

Сэдэв 2. Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа

7

Сэдвийн

зорилго:


эрх

зүйн

харилцааны

ойлголт,

түүний

шинж,

бүрэлдэхүүний талаар цэгцтэй мэдлэг олж, улмаар хөдөлмөрийн эрх зүй ба бусад салбар эрх
зүйн уялдаа холбоо, хамаарлыг танин мэдэх чадвар эзэмшинэ.
-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа, түүний шинж

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааны бүрэлдэхүүн

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааны объект, субъект, агуулга,

-

Ажил олгогч

-

Ажилтан

-

Ажил олгогчийн төлөөлөгчид

-

Ажилтны төлөөлөгчид

-

Байнгын ажлын байр

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа, түүний онцлог шинжийг тайлбарлана уу?

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааг ойролцоо бусад салбар эрх зүйн харилцаанаас ялгах шинжийг
тодорхойлно уу?

-

Иргэдийн хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааны субъект байх чадвар, чадамжийг иргэний эрх зүйн
харилцааны субъектын чадвар, чадамжаас ялгана уу?

-

Зэрэгцүүлэн тэмдэглэл хөтлөх

-

Байр сууриа илэрхийлэх

Сэдэв 3. Хамтын гэрээний ойлголт, байгуулах журам
Сэдвийн зорилго: Хамтын гэрээний ойлголт, гэрээнд оролцогч талууд, зохицуулах
харилцаа, байгуулах үе шатын талаар мэдлэг олж, хамтын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах чадвар
эзэмшинэ.
-

Хамтын гэрээний ойлголт

-

Хамтын гэрээгээр зохицуулах харилцаа

-

Хамтын гэрээ байгуулах журам
8

-

Хөдөлмөрийн гэрээ, түүний зүйл, агуулга

-

Ажлын байрны тодорхойлолт

-

Хамтын гэрээ

-

Ажилтны төлөөлөгчид

-

Хөдөлмөрийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага

-

Хамтын гэрээний агуулга

-

Хөдөлмөрийн гэрээнд зайлшгүй тусгагдах гол нөхцөлүүдийг нэрлэнэ үү.

-

Хөдөлмөрийн гэрээг дуусгавар болгох үндэслэлүүд.

-

Хамтын гэрээ болон хамтын хэлэлцээрийн ойлголтыг тодорхойлоно уу.

-

Хамтын гэрээ болон хамтын хэлэлцээрт оролцогч талуудын ялгааг харьцуулан төрлүүд дээр нь
тайлбарлана уу?

-

Хөдөлмөрийн ба хамтын гэрээний нийтлэг болон ялгаатай шинжүүдийг тоочно уу?

-

Агуулгыг тайлбарлаж өгөх

-

Үзэл бодлоо илэрхийлэх

Сэдэв. 4. Хөдөлмөрийн гэрээ
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн гэрээний ойлголт, төрөл, цуцлах болон дуусгавар болох
хууль зүйн үндэслэлүүдийн талаар мэдлэг олж, хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах чадвар эзэмшинэ.
-

Хөдөлмөрийн гэрээний ойлголт

-

Хөдөлмөрийн гэрээний агуулга

-

Хөдөлмөрийн гэрээний төрөл

-

Тодорхой хугацаатай болон хугацаагүй гэрээ

-

Тодорхой бус хугацаатай гэрээ

-

Хөдөлмөрийн контракт гэрээ

-

Зэрэгцсэн хөдөлмөрийн гэрээ
9

-

Ямар шалгуураар юуг үндэслэн хөдөлмөрийн гэрээг төрлүүдэд ангилж байна вэ?

-

Хөдөлмөрийн гэрээг түдгэлзүүлэх үндэслэлийн тайлбарлана уу?

-

Хөдөлмөрийн контракт, түүний ач холбогдлыг ердийн хөдөлмөрийн гэрээтэй харьцуулах замаар
гаргана уу?

-


-


Сэдэв 5. Хөдөлмөрийн хөлс, цалин
Сэдвийн зорилго: Цалин, хөдөлмөрийн хөлсийн тухай ойлголт, төрлийн талаар онолын
мэдлэг олж иргэдэд цалин хөлсөө авах хугацаа, хэлбэрийг зөв тодорхойлоход зөвлөгөө өгөх,
хөдөлмөрийн хөлснөөс хийх суутгалыг зөв тооцоолж сурах чадвар эзэмшинэ.
-

Цалин, хөдөлмөрийн хөлсний ойлголт, бүрдэл

-

Хөдөлмөрийн хөлсний эрх зүйн зохицуулалтын арга

-

Хөдөлмөрийн ердийн нөхцлийг гажуудуулсан үед хөлс олгох журам

-

Цалин

-

Үндсэн цалин

-

Нэмэгдэл

-

Хөдөлмөрийн хөлс

-

Нэмэгдэл хөлс

-

Шагнал, урамшуулал

-

Хөдөлмөрийн хөлсний систем, доод хэмжээ

-

Хөдөлмөрийн ердийн нөхцөлийг гажуудуулсан үеийн хөлс төлөлт

-

Төрөөс нормчлох

-

Гэрээгээр тохируулах

-

Цалин хөдөлмөрийн хөлсний асуудлыг бусад салбар эрх зүйн хөлс төлөлтөөс ялгана уу.

-

Цалин, хөдөлмөрийн хөлсний бүрдлийг нэрлэнэ үү.
10

-

Баталгаат олговор болон нөхөх олговрыг бусад олговруудаас ялган тайлбарлана уу.

-

Хөдөлмөрийн хөлсний баталгаат доод түвшинг тогтоосны ач холбогдлыг жишээн дээр
тайлбарлана уу.

-


Сэдэв. 6. Ажил, амралтын цагийн ойлголт, зохицуулалтын хэлбэр
Сэдвийн зорилго: Ажил, амралтын цагийн ойлголт, ангилалын талаар онолын мэдлэг олж,
тэдгээрийн төрлүүдийг ялгаж сурах, улмаар ажлын цагийг тохируулан хэрэглэх чадвар эзэмшинэ.
-

Ажлын цагийн төрөл

-

Ажлын цагийн дэглэм

-

Илүү цагаар ажиллуулах журам

-

Амралтын цагийн төрөл

-

Ажлын цаг

-

Амралтын цаг

-

Ердийн ажлын цаг

-

Бүтэн бус ажлын цаг

-

Богиносгосон ажлын цаг

-

Уртасгасан буюу илүү цаг

-

Ажлын цагийн дэглэм

-

Ажиллахын хажуугаар суралцагчид

-

Шөнийн цаг

-

Ажлын цагийн ойлголт, түүнийг ангилах шалгуур юу вэ?

-

Илүү цагаар ажиллуулах үндэслэлүүдийг тайлбарлана уу?

-


-

Үзэл бодлоо уралдуулах
11

-

Агуулгыг тайлбарлаж ярих

Сэдэв. 7. Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа
Сэдвийн зорилго: Ажил олгогчоос хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны дүрэм
журмыг сахин ажиллуулах үүргийн талаар, мөн ажилтан хөдөлмөрийн аятай таатай нөхцлөөр
хангуулах эрхийн талаар мэлэг олж, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүйн ажиллагааны зөрчлийн
улмаас хөдөлмөрийн чадвараа алдах, эрүүл мэндээр хохирох тохиолдолд ажилтанд зөвлөгөө
өгөх чадвар эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөр хамгааллын тухай ойлголт

-

Үйлдвэр, аж ахуй нэгжүүдэд хөдөлмөр хамгааллыг зохион байгуулах нь

-

Хөдөлмөр хамгааллын хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага

-

Захиргааны буруугаас ажилтанд учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх журам

-

Хөдөлмөр хамгаалал

-

Аюулгүй ажиллагаа

-

Үйлдвэрийн осол

-

Мэргэжлээс шалтгаалах өвчин
Хяналтын асуулт

-

Ямар хүчин зүйлийн улмаас осолд орвол үйлдвэрийн осолд тооцох вэ?

-

Үйлдвэрийн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа тодорхой хувиар алдсан ажилтанд олгогдох
нөхөн төлбөрийн хэмжээг тодорхойлоно уу.

Сэдэв 8. Ажилтанд ногдуулах сахилгын шийтгэл, түүний эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн сахилга, сахилгын зөрчлийн тухай ойлголт, сахилгын
шийтгэлийн төрөл, ногдуулах журмын талаар онолын суурь мэдлэгтэй болж сахилгын шийтгэл
ногдуулах үндэслэл, сахилгыг хангах аргыг зөв сонгон хэрэглэх дадал, чадвар эзэмшинэ.
-

Хөдөлмөрийн сахилгын тухай ойлголт, сахилгын зохицуулалт, ач холбогдол
12

-

Хөдөлмөрийн сахилгыг хангах аргууд, ангилал

-

Сахилгын зөрчлийн бүрэлдэхүүн

-

Сахилгын шийтгэлийн хэлбэр

-

Хөдөлмөрийн сахилга

-

Сахилгын шийтгэл

-

Сахилгын зөрчил

-

Итгүүлэн ухамсарлуулах арга

-

Хүмүүжүүлэх

-

Урамшууллын арга

-

Сануулах

-

Цалин хөлсийг бууруулах

-

Эд хөрөнгийн бүрэн хариуцлага

-

Эд хөрөнгийн хязгаарлагдмал хариуцлага

-

Ажлаас халах

-

Хөдөлмөрийн сахилгын хэм хэмжээ, түүний төрлийг тайлбарлана уу?

-

Хөдөлмөрийн сахилгын зөрчлийг захиргааны зөрчлөөс ялгаж, ач холбогдлыг тодорхойлно уу?

-

Эд хөрөнгийн бүрэн хариуцлага, хязгаарлагдмал хариуцлагыг харьцуулж ярина уу.

-

Ажил олгогчид ногдуулах эд хөрөнгийн хариуцлага, түүний хэмжээ, үндэслэлийг тодорхойлоно
уу.

-


-

Агуулгыг тайлбарлаж ярих

-

Байр сууриа илэрхийлэх

13

2.3. Семинарын хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө
Батлав: УБИС-ийн Эрх зүйн тэнхимийн эрхлэгч
/доктор, профессор О.Жамбалдорж/
Сэдэв. №1. “Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа ба бусад салбар эрх зүйн харилцан
хамаарал” хичээлийн семинарын төлөвлөгөө
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа ба бусад салбар эрх зүйн уялдаа
холбоо, хөдөлмөрийн эрх зүйг нийтийн ба хувийн эрх зүйн талаас нь судалж, хөдөлмөрийн эрх
зүйн харилцааг ойролцоо бусад эрх зүйн харилцаанаас ялгах чадвартай болно.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаа ба бусад салбар эрх зүйн харилцан хамаарал

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааг хувийн ба нийтийн эрх зүйн аспектаар авч үзэх нь

-

Хөдөлмөрийн эрх зүй иргэний эрх зүйн харилцаа хамаарлыг тайлбарлана уу.

-

Хөдөлмөрийн эрх зүй ба захиргааны эрх зүйн харилцаа хамаарлыг тайлбарлана уу.

-

Хөдөлмөрийн эрх зүй нийтийн ба хувийн эрх зүйн алинд нь хамаарах вэ?
Ашиглах материал:
Нэг. Ном, сурах бичиг, гарын авлага
Л.Баасан. Монгол улсын хөдөлмөрийн эрх зүй. УБ., 2010
Л.Баасан, Г.Баяраа. Монгол улсын хөдөлмөрийн эрх зүй /тайлбар, схем/. УБ., 2001
Л.Баасан. Хөдөлмөрийн маргааны онол практикийн асуудал. УБ., 2002
С.Болормаа. Хөдөлмөрийн эрх зүйн бодлого, дасгалын хураамж, УБ., 2011
С.Болормаа. Хөдөлмөрийн эрх зүйн үндсэн асуудал, УБ., 2012, 10-14, 19-21, 39-46 дугаар тал
С.Болормаа. Иргэдийн хөдөлмөрлөх эрх ба хууль тогтоомж. УБ., 2005
Хоѐр. Хууль
Монгол улсын үндсэн хууль. 1992
Монгол улсын хөдөлмөрийн хууль. 1999
Монгол улсын Иргэний хууль. 2002
Төрийн албаны тухай хууль. 2002
14

Гурав. Хуульчилсан акт
Төрийн захиргааны албан хаагчид сахилгын шийтгэл ногдуулах, энэ талаар төрийн дээд шатны
байгууллагад гомдол гаргах журам. Засгийн газар. 1995. №97
Хөдөлмөрийн тухай хуулийн зарим зүйл, заалтыг тайлбарлах тухай. УДШ-ийн 2006 оны 33-р
тогтоол
УДШ. Захиргааны хэргийн танхим. Төрийн албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцаатай холбоотой
маргааныг хянан шийдвэрлэх талаар зөвлөмж. 2007 он
УДШ. Иргэний зарим хэргийн харъяаллыг захиргааны зарим хэргийн харъяалалаас зааглан ялгах
тухай. 2007. №32

Боловсруулсан багш

Д.Гиймаа /магистр/

15


Сэдэв. №2. “Хөдөлмөрийн эрх зүйн эх сурвалж, зарчим” хичээлийн
семинарын төлөвлөгөө
Сэдвийн çîðèëãî: Хөдөлмөрийн эрх зүйн зарчим, эх сурвалжийн талаар онолын мэдлэг
эзэмшиж, үзэл бодлоо илэрхийлэх чадвар эзэмшинэ..
Àãóóëãà:
1. Хөдөлмөрийн эрх зүйн зарчим, түүний учир холбогдол
2.

Хөдөлмөрийн эрх зүйн салбарын зарчмууд, түүний агуулга

3. Хөдөлмөрийн эрх зүйн эх сурвалжийн ойлголт, ангилал
-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн нийтлэг болон салбарын зарчмууд, тэдгээрийн практик хэрэглээ хууль
зүйн ач холбогдол

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн зарчмуудыг жишээ гарган тайлбарлана уу?

-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн эх сурвалжийг ангилсны хууль зүйн ач холбогдол юу вэ?
С.Болормаа. Хөдөлмөрийн эрх зүйн үндсэн асуудал, УБ., 2012
А.Б. Панина. Трудовое право. М., 2003


16


Сэдэв. №3. “Ажилтны хөдөлмөрийн эрх зүйн чадвар, чадамж, эрх зүйн байдал”
хичээлийн семинарын төлөвлөгөө
Сэдвийн çîðèëãî: Ажилтны хөдөлмөрийн эрх зүйн чадвар, чадамжийг судлан, ажилтныг
эрх зүйн байдлаар нь ангилан үзэж насанд хүрээгүй, эмэгтэй зэрэг ажилтнуудын хөдөлмөрийн
эрх зүйн онцлог зохицуулалтыг танин мэдэх чадвар эзэмшинэ.
Àãóóëãà:
1. Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцааны субъектын чадвар чадамж
2. Ажилтныг хөдөлмөрийн эрх зүйн чадвар, чадамжийн хувьд ангилах нь
3. Насанд хүрээгүй хүн, эмэгтэй хүн, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, гадаадын иргэн,
харъяалалгүй иргэний хөдөлмөрийн харилцаанд оролцох онцлог
-

Насанд хүрээгүй хүний хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаанд оролцох онцлог юу вэ?

-

Эмэгтэй хүний хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаанд оролцох онцлог юу вэ?
С.Болормаа. Хөдөлмөрийн эрх зүйн үндсэн асуудал, УБ., 2012, 28-31, 73-83 дугаар тал
Хөдөлмөрийн багц хуулийн талаарх 100 асуултын хууль зүйн хариулт. УБ., 2004
Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч мэргэжилтэн авах тухай хууль. 2001
Насанд хүрээгүй хүн ажиллуулахыг хориглосон ажлын байрны жагсаалт. НХХС. 2008. №107

17


Сэдэв. №4. “Хөдөлмөрийн харилцаанд үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагын оролцоо”
Сэдвийн çîðèëãî: Хөдөлмөрийн харилцаанд үйлдвэрчний эвлэлүүдийн оролцоо, эрх, үүрэг,
ач холбогдлын талаар мэдлэг эзэмшиж улмаар үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагаараа
дамжуулан эрхээ хамгаалах чадвар эзэмшинэ.
Àãóóëãà:
1. Хөдөлмөрийн харилцаан дахь МҮЭ-үүдийн эрх зүйн байдал
2. Хөдөлмөрийн харилцааны салбарт үйлдвэрчний эвлэлүүдийн эрх
-

Хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаанд МҮЭБ ямар байр суурь эзэлдэг, түүний практик ач холбогдол
юу вэ?

-

МҮЭБ-ын эрх үүргийг тайлбарла.
Хөдөлмөрийн харилцаа эрх зүйн баримт бичгийн эмхэтгэл. УБ., 2012
Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн эрхийн тухай хууль. 1991

18


Сэдэв. №5. “Иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт, хөдөлмөр зохион байгуулалт”
Сэдвийн çîðèëãî: Хөдөлмөр эрхлэлт, ажилгүй иргэний тухай ойлголт, ажилгүйчүүдэд олгох
хөнгөлөлт, дэмжлэг, хөдөлмөр эрхлэлтийн албаны эрх үүргийн талаар мэдлэг эзэмшинэ.
-

Хөдөлмөрийн эрхлэлтийн тухай ойлголт, хэлбэрүүд

-

Ажилгүйдлын эрх зүйн байдал, ажилгүйдлын тэтгэмж

-

Хөдөлмөрийн эрхлэлтийн албаны эрх, үүрэг

-

Ажилгүй иргэн гэж хэн бэ?

-

Ажилгүйчүүдэд олгох хөнгөлөлт дэмжлэгийн талаар ярина уу?
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль. 2011
Хүн амын амьжиргааны доод түвшинг тодорхойлох тухай хууль. 1998
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль. 2009
Төрөөс албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар баримтлах бодлого батлах тухай. УИХ.
2006.01.05. №1

19

Сэдэв. №6. “Хамтын хэлэлцээр байгуулах журам” хичээлийн
Сэдвийн

çîðèëãî:

Хамтын

хэлэлцээрийн

ойлголт,

хамтын

хэлэлцээрийн

талууд,

зохицуулах харилцаа, байгуулах үе шатын талаар мэдлдэг олж хамтын хэлэлцээр байгуулах,
хамтын хэлэлцээртэй холбоотой асуудалд хууль зүйн үүднээс ханддаг болно.
-

Хамтын хэлэлцээрийн ойлголт, ангилал

-

Хамтын хэлэлцээрийн зохицуулах харилцаа

-

Хамтын хэлэлцээрт оролцогч талууд, тэдгээрийн эрх зүйн байдал

-

Хамтын хэлэлцээрийн байгуулах үе шат

-

Хамтын хэлэлцээрийн ойлголтыг тодорхойлоно уу?

-

Хамтын гэрээ болон хамтын хэлэлцээрт оролцогч талуудын ялгааг харьцуулан тайлбарлана уу.
Хоѐр. Хууль тогтоомж

20



Батлав: УБИС-ийн Эрх зүй тэнхимийн эрхлэгч
Сэдэв. №7. “Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах журам” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн гэрээний ойлголт, хөдөлмөрийн гэрээний гол болон
нэмэгдэл нөхцлийн талаар мэдлэг олж, хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах чадвар эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн гэрээний ойлголт

-

Хөдөлмөрийн гэрээний гол болон нэмэгдэл нөхцөл

-

Гэрээний тогтолцоонд хөдөлмөрийн гэрээний эзлэх байр суурь

-

Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах нь

-

Хөдөлмөрийн гэрээний бусад гэрээнээс ялгагдах онцлог юу вэ?

-

Хөдөлмөрийн гэрээнд зайлшгүй тусгах гол нөхцлүүдийг нэрлэнэ үү.

-

Ямар тохиолдолд хөдөлмөрийн гэрээ хүчин төгөлдөр бус байх вэ?
Хөдөлмөрийн гэрээний нөхцлийг тодорхойлох тухай зөвлөмж. ЭМНХС. 2000. №128
21



Сэдэв. №8. “Хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах, дуусгавар болгох журам” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Ажил олгогч болон ажилтны санаачлагаар хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах
үндэслэл, журам, хөдөлмөрийн гэрээг дуусгавар болох үндэслэлийн талаар онолын мэдлэг
эзэмшиж захиргаанаас ажилтныг ажлаас халах тушаалыг хуул зүйн үндэслэлтэй боловсруулах,
энэ талаар хууль зүйн дүгнэлт өгөх, зөвлөгөө өгөх чадвар эзэмшинэ.
-

Хөдөлмөрийн гэрээг ажил олгогчийн санаачлагаар цуцлах үндэслэл, журам

-

Хөдөлмөрийн гэрээг ажилтаны санаачлагаар цуцлах үндэслэл, онцлог

-

Хөдөлмөрийн гэрээ дуусгавар болох үндэслэл

-

Хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах журам

-

Хөдөлмөрийн гэрээ хэний санаачлагаар цуцлагдаж болох вэ?

-

Хөдөлмөрийн гэрээ дуусгавар болох, цуцлах жишээ үү.
тогтоол
22




Сэдэв. №9. “Олговрын ойлголт, төрөл” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Олговрын тухай ойлголт, төрлийн талаар онолын мэдлэг олж, түүний
мөн чанарыг танин мэдсэний үндсэн дээр мэдлэгээ практикт хэрэглэх чадвар эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Олговрын тухай ойлголт, төрөл

-

Баталгаат болон нэмэгдэл олговор, ялгаатай болон нийтлэг тал

-

Нөхөх олговор, түүнийг олгох журам

-

Ээлжийн амралтын олговор тооцох журам

-

Хөдөлмөрийн хөлс ба олговрыг ялгана уу?

-

Баталгаат олговор дээр жишээ гарган тайлбарлана уу?

-

Нөхөх олговрыг бусад олговроос ялган тайлбарлана уу?
23



24

Сэдэв. №10. “Амралтын цагийн ойлголт, төрөл” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Амралтын цаг, түүний төрлийн талаар мэдлэг олж амралтын цагийн
тодорхой төрлүүдийг ялгаж сурах улмаар амьдралдаа хэрэгжүүлж ажил, амралтын цагаа зөв
тохируулан хэрэглэх дадал, нийтээр амрах баярын өдөр, долоо хоногийн амралтын өдрүүдэд
ажилсаны нэмэгдэл, ээлжийн амралтын олговор тооцох чадвар эзэмшихэд оршино.
Агуулга:
-


-

Долоо хоног бүрийн амралтын зохицуулалт болон бүх нийтээр амрах баярын өдрүүд

-

Ээлжийн амралт олгох заавар, ээлжийн амралтын олговор, түүнийг тооцох журам

-

Нийтээр амрах баярын ямар өдрүүд байдаг вэ?

-

Амралтын цагийг тодорхой жишээн дээр ярилцаарай.

-

Ямар тохиолдолд албан тушаал хэвээр хадгалах вэ?
Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хууль. 2003
Ажлын цагийг нэгтгэн бодох журам. Засгийн газар. 1999. №122


25

Сэдэв. №11. “Хөдөлмөрийн нөхцөл” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн хэвийн болон хэвийн бус нөхцөлд хамаарах ажил, албан
тушаал болон тэдгээрийн онцлог зохицуулалтын талаар мэдлэг эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн хэвийн болон хэвийн бус нөхцөл, тэдгээрийн онцлог зохицуулалт

-

Хөдөлмөрийн хортой, халуун, газрын дор нөхцөлд хамаарах ажил мэргэжлийн жагсаалт

-

Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцлийн онцлог зохицуулалт юу вэ?

-

Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцлийн ангилалын талаар ярина уу.
Тэтгэврийг хөнгөлттэй тогтоох газрын дор болон хөдөлмөрийн хортой, халуун, хүнд нөхцөлд
хамаарах ажил, мэргэжлийн жагсаалтыг шинэчлэн батлах тухай. НХХС. 2004. №77


27


Сэдэв. №12. “Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг шийдвэрлэх нь”
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбоотой ашиг сонирхлын хүрээнд
хөдөлмөрийн гэрээний талуудын хооронд үүсч байгаа саналын зөрүү болох хөдөлмөрийн
ганцаарчилсан маргааны талаар онолын мэдлэг олж хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан
үүссэн тохиолдолд маргааныг хэрхэн шийдвэрлэх талаар хууль зүйн зөвлөгөө өгөх чадвар
эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааны тухай ойлголт, субъект

-

Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын бүрэлдэхүүн

-

Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын үйл ажиллагааны журам, гаргах акт

-

Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг хамтын маргаанаас ялгана уу?

-

Ганцаарчилсан маргаан шийдвэрлэх байгууллагууд, тэдгээрийн үйл ажиллагааны нийтлэг
зарчмыг тайлбарлана уу?
28

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль. 2008
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тухай хууль. 2010
Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын дүрэм. Засгийн газар. 1999. 122
Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг зуучлагчийн оролцоотойгоор шийдвэрлэх журам. . Засгийн
газар. 2001. №78



29


Сэдэв. №13. “Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг шийдвэрлэх нь” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Мэргэжлийн зохих байгууллагад ажиллах үедээ ажилтнуудын хөдөлмөрлөх
эрх, ашиг сонирхол хөндөгдсөн тухай хамтын маргаан шийдвэрлэхэд шаардлагатай мэргэшлийн
мэдлэг олж, маргаан үүссэн тохиолдолд хууль зүйн зөвлөгөө өгөх, эрх зүйн үндэслэлтэй шийдвэр
гаргах чадвар эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн хамтын маргааны тухай ойлголт

-

Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг шийдвэрлэх онцлог, үе шат

-

Хэдий үеэс хамтын маргаан үүссэнд тооцох вэ?

-

Түр арбитр байгуулах журам.

-

Ажил хаялт зарлах үндэслэл юу вэ?

-

Ямар байгууллагад ажил хаялт хийхийг хориглодог вэ?
К.Д.Крылов. Коментарий к трудовому кодексу Российской Федераций.М., 2002
30

газар. 2001. №78



31


Сэдэв. №14. “Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцаа” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Төрийн жинхэнэ албан хаагч, түүний хөдөлмөрийн харилцааны онцлог
зохицуулалтын талаар мэдлэг эзэмшиж хөдөлмөрийн ба захиргааны эрх зүйн харилцааны
харилцан хамаарал болон ялгаатай талыг гаргах чадвар эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Төрийн албан хаагчийн ангилал, төрийн жинхэнэ албан хаагчийн ойлголт

-

Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцааны онцлогууд

-

Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн хөдөлмөрийн маргаантай хэргийг шийдвэрлэх зохицуулалт

-

Төрийн жинхэнэ албан хаагч гэж хэн бэ?

-

Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцааг ямар хуулиар зохицуулах вэ?
32

Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтын тухай хууль
тогтоол
УДШ. Захиргааны хэргийн танхимын Төрийн албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцаатай
холбоотой маргааныг хянан шийдвэрлэх талаар зөвлөмж. 2007 он
тухай. 2007. №32



33


Сэдэв. №15. “Олон улсын хөдөлмөрийн эрх зүйн зохицуулалт” хичээлийн
Сэдвийн зорилго: Хөдөлмөрийн олон улсын эрх зүйн зохицуулалтын тухай ойлголт, эх
сурвалж, хөдөлмөрийн харилцааны талаар монгол улсын олон улсын гэрээний талаар мэдлэг
эзэмшинэ.
Агуулга:
-

Хөдөлмөрийн олон улсын эрх зүйн зохицуулалтын тухай ойлголт, эх сурвалж, субъектүүд

-

Хөдөлмөрчдийн шилжин суурьшилт, ажил эрхлэлтийн эрх зүйн зохицуулалт

-

Ажил амралтын цагийн эрх зүйн зохицуулалт

-

Хөдөлмөрийн хөлсний эрх зүйн зохицуулалт

-

Хөдөлмөр хамгааллын эрх зүйн зохицуулалт

-

Хөдөлмөрийн маргааны эрх зүйн зохицуулалт

-

Хөдөлмөрийн олон улсын эрх зүйн эх сурвалжид юу орох в?

-

Монгол улсны олон улсын гэрээ дотоодын хууль тогтоомж хүчин чадлын хувьд ямар ялгаатай
вэ?

34

Семинарын хè÷ýýëèéã ÿâóóëàõ àðãууд:
-

Эгзэгтэй асуудлыг дэвшүүлэн тавьж хэлэлцүүлэх

-

Оюутнуудаар сэдвийг тусгайлан илтгүүлэн, мэтгэлцүүлэх

-

Тухайн асуудлаар санал бодлоо урьчилан бэлтгэж ирэхийг даалгаж харилцан ярилцаж, дүгнэлт
гаргах

-

Тухайн асуудлын эрх зүйн зохицуулалтыг илүү ойлгомжтойгоор зохицуулахыг санал болгохыг
даалгах

-

Тохиолдол шинжлэх

-

Багаар ажилллах арга

-

Суралцагч тодорхой сэдвээр хуулийн заалтын талаар асуулт бэлтгэн ирж нийтийн дунд тавьж
хэлэлцүүлж болно.

35

2.2. Сургалтын нөөц хэрэглэгдэхүүн

Л.Баасан. Монгол улсын хөдөлмөрийн эрх зүй /Ерөнхий анги/. УБ., 2000
Л.Баасан. Монгол улсын хөдөлмөрийн эрх зүй /Тусгай анги/. УБ., 2000
Л.Баасан. Хөдөлмөрийн харилцаатай холбоо бүхий гэрээ. УБ., 2004
Б.Уранцэцэг. Хөдөлмөрийн тухай монгол улсын хууль /онол арга зүйн тайлбар/. УБ., 2001
О.Жамбалдорж. Монгол улсын нийгэм хангамжийн эрх зүй. УБ., 2000
Б.Уранцэцэг. Хөдөлмөрийн гэрээ, түүнд тавих Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагын хяналт. УБ.,
2004
К.Д.Крылов. Коментарий к трудовому кодексу Российской Федераций.М., 2002
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль. 2011
Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хууль. 2003
36

Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч мэргэжилтэн авах тухай хууль. 2001
Хүн амын амьжиргааны доод түвшинг тодорхойлох тухай хууль. 1998
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль. 1996
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль. 2009
Хөдөлмөрийн арбитрын дүрэм батлах тухай. УИХ. 2001.06.08. №55
Төрөөс албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар баримтлах бодлого батлах тухай. УИХ.
2006.01.05. №1
Ажлын цагийг нэгтгэн бодох журам. Засгийн газар. 1999. №122
газар. 2001. №78
Үйлдвэрийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх журам. Засгийн газар. 2009. 14
Эмнэлэг, хөдөлмөрийн магадлах комиссын дүрэм. Засгийн газар. 2008. №304
Хамтын гэрээ байгуулах, түүний хэрэгжилтэнд хяналт тавих, биелэлтийг дүгнэх тухай зөвлөмж.
Засгийн газар. 2000. №92
Контракт байгуулж иргэнийг авч ажиллуулж болох ажил, албан тушаалын жагсаалт. ЭМНХС.
2000. №93
Хөдөлмөрийн дотоод журам боловсруулах загвар Засгийн газар. 2008. №304
Дундаж цалин хөлсийг тодорхойлох журам. НХХС. 2005. №55
Насанд хүрээгүй хүн ажиллуулахыг хориглосон ажлын байрны жагсаалт. НХХС. 2008. №107
Хөдөлмөрийн гэрээний нөхцлийг тодорхойлох тухай зөвлөмж. ЭМНХС. 2000. №128
Ээлжийн амралт олгох заавар. ЭМНХС. 2000. №166
Хөдөлмөрийн дотоод журам боловсруулах загвар. ЭМНХС. 2000. №213

37

Мэргэжил, албан тушаалын тариф, мэргэжлийн лавлах зохиох аргачлал, Хөдөлмөрийн норм,
норматив тогтоох журам. НХХС. 2001. №48
Тэтгэврийг хөнгөлттэй тогтоох газрын дор болон хөдөлмөрийн хортой, халуун, хүнд нөхцөлд
хамаарах ажил, мэргэжлийн жагсаалтыг шинэчлэн батлах тухай. НХХС. 2004. №77
тогтоол
УДШ. Захиргааны хэргийн танхимын Төрийн албан хаагчийн хөдөлмөрийн харилцаатай
холбоотой маргааныг хянан шийдвэрлэх талаар зөвлөмж. 2007 он
тухай. 2007. №32
УДШ. Төрийн албан тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг тайлбарлах тухай. 2010. №8

38

III. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРХ ЗҮЙ ХИЧЭЭЛИЙН ЗААХ АРГА.
3.1. Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éä òàâèãäàõ øààðäëàãà
Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéã ñóäëàõ ¿íäýñëýë, õè÷ýýëèéí çîðèëãî, çîðèëòòîé óÿëäàí óã
õè÷ýýëèéã çààõ àðãà ç¿éä äàðààõ øààðäëàãà òàâèãäàíà. ¯¿íä:
 Õè÷ýýëèéí çîðèëãûã õàíãàõóéö àðãà, õýëáýðèéã ñîíãîõ, òýð íü хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéí
àãóóëãàä òîõèðñîí áàéõ.
 Îþóòíóóä õè÷ýýëä æèãä, èäýâõèòýé îðîëöîõ áîëîìæ, íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
 Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿é íü àìüäðàë, ïðàêòèêò íèéöñýí, ø¿¿õèéí ïðàêòèêèéã õàðãàëçñàí áàéõûí çýðýãöýý
òóíõàãëàñàí õýëáýðýýñ àëü áîëîõîîð òàòãàëçñàí áàéõ
3.2. Ìýäýýëýë ò¿ãýýõýä àøèãëàõ àðãóóä.
1. Ëåêöèéí àðãà / Lecture /
Ëåêöèéí àðãà íü ñýòãýëãýýíèé ìýäëýã, îéëãîëòûí ò¿âøíèé çîðèëòûã õàíãàõàä òîõèðîìæòîé
áàéäàã áºãººä хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýëèéã ñóäëàõàä ëåêöèéí àðãûã ºðãºíººð àøèãëàäàã.
Ò¿¿í÷ëýí õè÷ýýëèéã ëåêöýýð ÿâóóëàõààñ ãàäíà òîäîðõîé àæèëëàãààã áèå äààí õèéõ, ñóðãàëòûí
òîãëîëò ÿâóóëàõ, àñóóäàë äýâø¿¿ëýí ÿðèëöàõ çýðýãòýé õîñëóóëàí ÿâóóëâàë èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.
Ëåêöèéí àðãûã õýðýãëýõýä àíõààðàõ ç¿éëñ:
Õ¿í àíõààðëàà äóíäæààð 15-20 ìèíóò òºâëºð¿¿ëäýã òóë ëåêöèéã óðò õóãàöààãààð
¿ðãýëæëýõ çîõèìæã¿é áºãººä áîëîìæòîé íºõöºëä ñóðãàëòûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ
õýëýëö¿¿ëýã, ýâë¿¿ëãèéí áîëîí áóñàä àðãûã íýìæ àøèãëàõ íü ç¿éòýé.
Õ¿í íýã çýðýã äîëîîãîîñ èë¿¿ã¿é ìýäýýëëèéã ë òîãòîîõ áîëîìæòîé ãýæ ñóäëàà÷èä ä¿ãíýñýí áàéäàã.
Áàðóóíû ñóäëàà÷äûí ä¿ãíýñíýýð îþóòíóóäûí 60-65 õóâèéíõ íü õàðààíû îé, 20-25 õóâèéíõ íü ñîíñîõ îé
èë¿¿ õºãæñºí áàéäàã áà õ¿ì¿¿ñèéí 15-20 õóâü íü ¿éë õºäëºëººð äàìæóóëæ ñóðäàã áàéíà.
Áàãø ÿðèõûí õàæóóãààð ¿ç¿¿ëýí òàíèóëàõ ìàòåðèàë àøèãëàñàí òîõèîëäîëä ñóðàëöàã÷äûí òîãòîîõ
ìýäýýëëèéí õýìæýý 25 õ¿ðòýë õóâèàð íýìýãääýã áîë çààëãàñàí ç¿éëýý òóðøèæ õýðýãëýñýí íºõöºëä
ýíý ¿ç¿¿ëýëò 70 õóâü õ¿ðòýë ºñäºãèéã õè÷ýýë çààõ ÿâöàä àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
2. Ýâë¿¿ëãèéí àðãà
Ýíý àðãà íü îðîëöîã÷äîä áîãèíî õóãàöààíä èõ ìýäýýëýë îëæ àâàõ áîëîìæ îëãîäîã áà ëåêöèéã
îðëóóëàõàä àøèãëàäàã. Ýâë¿¿ëãèéí àðãûí çîðèëãî íü îþóòíóóä áèå áèåäýý çààõ, ñóðãàõ áîëîìæ
îëãîäîã áà òóõàéí õè÷ýýëýýð ìýäýýëýë îëæ àâàõàä õ¿íäðýëòýé õè÷ýýëèéã òàéëáàðëàõ, àñóóëò
òàâèõ, áóñàäòàé õàðèëöàõ áà ñîíñîõ ÷àäâàðûã àìüäðàëä õýðýãëýõýä èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.

39

Хөдөлмөрийн эðõ ç¿é õè÷ýýëèéí çàðèì ñýäâèéã ñóäëàõàä îþóòíóóäàä äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë
øààðäàãääàã

áà

ýíý

òîõèîëäîëä

òóõàéí

ìýäýýëýë

ëåêöèéí

àãóóëãà

áîëîí

áóñàä

íýìýëò

õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã æèæèã áàãèéí òîîãîîð õóâààæ áýëòãýñýí áàéíà. Áýëòãýñýí ìàòåðèàëàà íýã
äóãòóéä õèéæ áàãóóäàä òàðààí ºãíº. Ýâë¿¿ëãèéí àðãûã õýðýãëýõäýý áàã òóñ á¿ðò íýã èæèë
äààëãàâàð /ìàòåðèàë/ ºãºõ áºãººä òîäîðõîé àñóóäëûí òàëààð ìýäëýã á¿òýýõ çîðèëãîòîé.
Áàãèéí ãèø¿¿ä ºãºãäñºí ñýäâèéí äàãóó ººð ººðñäèéí ñàíàë áîäëûã óã öààñàí äýýð áè÷íý. Òýäýíä
ñàíàë áîäëîî áè÷èõ, èëýðõèéëýõýä õàíãàëòòàé õóãàöàà ºãºõ õýðýãòýé áà áàãø áàã á¿ðò î÷èæ
ìàòåðèàëàà îéëãîæ áàéãàà ýñýõ òàëààð àñóóæ àðãà ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé.
Áàãóóä äîòðîî òóõàéí àñóóäëààð ÿðèëöàí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ¿íäýñëýãýý ãàðãàæ, íýãäñýí
òàéëáàðàà ãàðãàõàä áýëòãýíý.
¯¿íèé äàðàà áàã á¿ð ººðñäèéí ñàíàë áîäëîî áóñàä áàãóóäàä òàéëáàðëàõ, áàãóóäààñ ãàðñàí
àñóóëòàíä õàðèóëàõ, õàðèëöàí ìýòãýëöýõ çàìààð ìýäëýã á¿òýýõ áà îþóòíóóäààñ ãàðñàí àñóóëòàíä
áàãø õàðèóëàõ, õàðèëöàí ÿðèëöàõ, ìàðãààíòàé àñóóäëûã òàéëáàðëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ çàìààð
ìýäëýãèéã öýãöëýíý. Õè÷ýýëèéí ýöýñò áàãø áàãóóäûí õàðèóëòûã ä¿ãíýæ, èäýâõòýé îðîëöñîí
îþóòíóóäàä ¿íýëãýý ºãíº.
3. Õ¿í á¿ð áàãø
Á¿ëýã ñýäâèéã òàíèëöóóëàõàä áîëîí ¿çñýí ñýäâèéí àãóóëãà óõàãäàõóóíóóäûã ä¿ãíýõ,
ëåêöèéí àãóóëãûã îþóòíóóäàä õ¿ðãýõýä ýíý àðãûã ãîë òºëºâ õýðýãëýíý.
Ýíý àðãûí çîðèëãî íü ñóðãàëòûí ¿éë ÿâöàä èäâýõèòýé îðîëöîõ áîëîí áèå áèåòýéãýý ñàíàà áîäëîî
ñîëèëöîõîä îðîëöîã÷äîä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé áîëíî. Õ¿í á¿ð áàãø àðãûã õýðýãëýñíýýð õè÷ýýëýýð
çààâàë ýçýìøèõ ¸ñòîé àãóóëãà áîëîí óõàãäàõóóíû òàëààð åðºíõèé îéëãîëò ºãºõ áà

îþóòíóóäûí

ñîíèðõîëûã ºäººæ, àñóóëò òàâèõàä õ¿ðãýíý.
Õýðýãæ¿¿ëýõ äàðààëàë:
Ëåêöèéí àãóóëãà, ìýäýýëëèéã óòãàò õýñãýýð íü õóâààí, òàðààæ ºãºõ çîðèëãîîð æèæèã öààñàí äýýð
áè÷èæ áýëäýíý. Ýíý íü òóõàéí ñóðãàëòàä îðîëöîã÷äûí òîîãîîð áàéõ ¸ñòîéã àíõààð÷ îðîëöîã÷ á¿ðò
òàðààíà.
Îðîëöîã÷èä ìýäýýëëèéã óíøñàíû äàðàà óã óíøñàí ç¿éëèéíõýý àãóóëãûã ÿðèõ, çóðàãëàë, á¿ä¿¿â÷ýýð
èëýðõèéëýõ çýðãýýð áóñäàä ò¿ãýýõ áýëòãýëýý õèéíý. Ýíý ¿åä áàãø òóñëàìæ øààðäëàãàòàé õ¿í
äýýð î÷èæ çºâëºãºº ºã÷, òàéëáàðëàæ áîëîõ òàëòàé.
Áýëòãýõ õóãàöàà äóóññàíû äàðàà òýä ìýäýýëëýý áèå áèåäýý òàíèëöóóëæ àíãèà òîéðîí ÿâíà. Õ¿í á¿ð
ººðò áóé ìýäýýëëýý òàíèëöóóëæ, áóñäààñ ìýäýýëýë àâ÷ äóóñòàë ýíý àæèë ¿ðãýëæèëíý. Çîðèëãî íü
40

áóñàäòàé ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áóþó ººðò áóé ìýäýýëëýý áóñäàä òàðààæ, øèíý ìýäýýëýë áóñäààñ îëæ
àâàõàä îðøèíî.
Ýíý àæëûã äóóññàíû äàðàà áàãø áèå áèåíýýñýý þó ìýäñýí, ÿìàð øèíý ìýäýýëýë àâñàí òóõàé, óã
ìýäýýëëèéã þó ãýæ îéëãîæ áàéãàà òóõàé, ýíý ìýäñýí ç¿éë ººðò íü ÿìàð õýðýã áîëîõ òóõàé ÿðèëöóóëíà.
ßðèëöëàãûí ÿâöàä îþóòíóóäàä þó õýðýãòýé áàéãàà, òýäíèé áèå áèåýñýý àâñàí ìýäýýëëèéã õýðõýí
öýãöëýõ øààðäëàãàòàéã áàãø àæèãëàæ, òýð äàãóó íýìýëò ìýäýýëëèéã ºãíº.
3. 3. Îðîëöîîíû àðãóóä:
1. Òîõèîëäîë øèíæëýõ àðãà
Ýíý àðãà íü ñóðàëöàã÷äàä ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýã àìüäðàëûí òîäîðõîé æèøýýí äýýð ¿íäýñëýí
õýðýãëýæ ñóðàõàä òóñëàõàä ÷èãëýãäñýí àñóóëòûí àðãàä òóëãóóðëàñàí õýëáýð þì. Òîäîðõîé æèøýý
ãýäýã íü

áîäèò áîëîí çîõèîìîë õýðýã /¿éë ÿâäàë/, òîäîðõîé àñóóäàë øèéäâýðëýñýí çýðýã

ñóðàëöàã÷äàä òóõàéí ñýäâèéí òàëààð øèíýëýã îéëãîëò, ìýäýýëýë, ìýäëýã ºãºõ àñóóäàëä îëîí òàëààñ
íü ø¿¿ìæëýëòýé, íóõàöòàé õàíäàõ, õóóëèéí ¿íäýñòýé øèéäâýð ãàðãàõ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõýä
÷èãëýãäñýí õýðýãëýãäýõ¿¿í þì.
Ñóðãàëòûí òîõèîëäëóóä íü èõýâ÷ëýí ýõ áè÷âýðèéí õýëáýðòýé áàéäàã áîëîâ÷ ñóðãàëòûí êèíî
áîëîí ä¿ðñ áè÷ëýã, äóó õóðààã÷èä áè÷èãäñýí êàçóñ, ä¿ð á¿òýýæ òîãëîñîí áîëîí áóñàä õýëáýðòýé
áàéæ áîëíî.
Òîõèîëäîë øèíæëýõ àðãûã õýðýãëýõèéí òóëä àìüäðàë, ïðàêòèêò ãàð÷ áàéñàí àñóóäëóóäûí
òàëààð ÿíç á¿ðèéí ìàòåðèàë áîëîí èðãýíèé òóõàé õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæ, ýðõ ç¿éí àêòóóä
áîëîí õîëáîãäîõ ãàðûí àâëàãóóäûã áýëòãýñýí áàéõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.
Ò¿¿í÷ëýí ýíý àðãà íü îþóòíóóäûí óã õè÷ýýëèéã ñîíèðõîí ñóäëàõ, ñóðàõ èäýâõèéã ºðí¿¿ëýõ,
÷ºëººò ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ, ýðõ ç¿é÷ ìýðãýæëèéí ìºí ÷àíàð, îíöëîãèéã îéëãîõ, ìýðãýæëèéí ¿¿ðýã
õàðèóöëàãàà óõàìñàðëàõ, ìýðãýæëèéí ÷èã áàðèìæààòàé áîëîõ, ñîíãîæ áóé ìýðãýæëýýðýý áàõàðõàõ
¿çýë ñàíààã òºëºâø¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
Òîõèîëäîë øèíæëýõ àðãûã ÿàãààä õýðýãëýäýã âý?
Òîéìëîñîí ä¿ãíýëò, òîäîðõîé ¿çýë, ñàíààã ãàðãàäàã, õàðüöàíãóé ºíäºð ò¿âøèíä õèéñâýðëýí ñýòãýõ
áîëîìæèéã õàíãàäàã.
Ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýí çàäëàí øèíæëýõ, ñýòãýí áîäîõ äàäàë ýçýìø¿¿ëýí,
øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàðòàé áîëãîíî.
Õóóëèéã õýðýãëýã÷èéí ñýòãýõ¿é, ñýòãýë ç¿éí îíöëîã, ñýòãýë õºäëºë ìýäðýìæèéã òàíèóëàõûí
çýðýãöýý ñóðàëöàã÷äûí ä¿ðñëýí áîäîõ ñîíèðõîë, ëîãèê ñýòãýëãýýã ºäººæ ñóðàõ èäýâõèéã ºðí¿¿ëäýã.
41

Òàíõèìä ñóðàëöàæ áóé ñóðàëöàã÷äûã õóóëüä ¿íäýñëýñýí ñýòãýëãýýã áîäèò àìüäðàëûí
òóðøëàãà, æèøýý, áîäèò ñýòãýëãýýíèé õóâüä õîëáîîòîé áàéõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Ñóðàëöàã÷äàä ìýäñýí, ñóðñàíàà àìüäðàëä õýðýãëýõ áîëîìæ îëãîõûí çýðýãöýý èðãýíèé ýðõ ç¿éí
ñàëáàðò øèíý ¿çýë ñàíàà, îéëãîëò, çàð÷ìûã õºãæ¿¿ëýõýä íºëººëíº.
Òîõèîëäîë øèíæëýõ àðãûã õýðýãëýõýä òàâèõ õÿçãààðëàëò áîëîí ñàíàìæ:
Õýäèéãýýð àâ÷ áàéãàà òîõèîëäîë íü áîäèò áàéäëûí òóñãàë áîëäîã ÷ æèíõýíý áîäèò áàéäàë õàðààõàí
áèø þì. Íýã ÷ æèøýý æèíõýíý áîäèò áàéäëûã îðëîõã¿éã ñàíàõ õýðýãòýé. Çàðèì òîõèîëäîëä æèíõýíý
áàéäàë äýýð øèéäâýð ãàðãàõäàà òàíõèìûí ñóðãàëòûí æèøýýíä ¿ç¿¿ëæ õýðýãëýõ àðãàã¿é òèéì ¿ë
ìýäýãäýì, ¿ë îéëãîãäîõ áàðèìòàä ¿íäýñëýõýä õ¿ðäýã ÷ òàë áèé.
Ñóðãàëòàä õýðýãëýãäýæ áóé æèøýý á¿ð íü ººðèéí òîäîðõîé ¿çýë áîäîë ìýðãýæëèéí ò¿âøèí
á¿õèé õ¿í (áàãø)-ýýð äàìæèæ ñóðàëöàã÷äàä õ¿ðäэãèéã ìàðòàõ àðãàã¿é. Óã àðãûã õýðýãëýõ íü
¿ëýìæ öàã õóãàöàà øààðäàíà. Ýíý ÷àíàðààðàà áóñàä õè÷ýýë, ñýäâèéí öàãò ýñðýãýýð íºëººëäºã.
Èéìýýñ òîõèîëäîë íü ìàø ñàéí øèëæ àâñàí, áàÿëàã àãóóëãàòàé, ºãººæòýé ñóðàëöàã÷äûí äàäëàãà,
÷àäâàðûã ¿íýõýýð õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí áàéõ ¸ñòîé.
Çºâõºí ãàíöõàí òîõèîëäëûã øèíæèëñíýýð ñóðàëöàã÷èä ìàø òîì ä¿ãíýëò ãàðãàæ áîëîõ þì. Ìºí íýã
ñýäýâ äýýð õýä õýäýí æèøýý, ýñâýë ºãñºí æèøýýí äýýð ºãñºí ñòàòèñòèê òîî áàðèìò äýýð àæèëëàõ
áîëîìæòîé.
Åðäèéí òàíõèìûí íºõöºëä áàãø íü ýíý àðãààð õè÷ýýë ÿâóóëàõàä ëåêòîð áèø, ÿðèëöëàãûã
õºòëºã÷èéí ä¿ðä òîãëîõ áîëíî. Ãýòýë áàãø á¿õýí ýíý ¿¿ðýãòýý áýëýí áèë ¿¿? Çàðèì òîõèîëäîëä õóóëü
ýðõ ç¿é òýð á¿ð îéëãîìæòîé áèø, òýãýýä ÷ öîîðõîé èõòýé áàéäàã. Áàòëàãäñàí õóóëèóäûí ýäãýýð
äóòàãäàë íü ñóðãàëòûí æèøýýã òàíõèìûí íºõöºëä çààõàä õ¿íäðýëòýé. Èéì òîõèîëäîëä áàãø,
ñóðàëöàã÷èä ÿìàð õóóëü áàòëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé áàéñàí, õóóëèéã õýðõýí ººð÷ëºí ñàéæðóóëæ áîëîõ,
èéíõ¿¿ ººð÷ëºí ñàéæðóóëàõàä îðîëöîõ àðãà çàìóóäûí òàëààð ÿðèëöàõàä õ¿ðäýã.
Ýíý àðãûã õýðýãëýõäýý íýã áàãøèä 20-ñ èë¿¿ã¿é îþóòàí îíîãäîõîîð òîîöîîëîõ õýðýãòýé áºãººä
èë¿¿ îëîí îþóòàíòàé áàãø íýãýí çýðýã àæèëëàñàí òîõèîëäîëä õè÷ýýëèéí çîðèëãî, ¿ð ä¿íä ìóóãààð
íºëººëäºã.
Õîëáîãäîõ ãàðûí àâëàãà /áîäëîãî, äàñãàëûí õóðààìæ ã.ì/, ìàòåðèàë, õóóëü òîãòîîìæîîð
çàéëøã¿é õàíãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé áºãººä ýíý øààðäëàãà õàíãàãäààã¿é òîõèîëäîëä õè÷ýýëèéã ¿ð
ä¿íòýé ÿâóóëàõ áîëîìæ áàãàòàé.
Òîõèîëäëûã áýëòãýõ: Òîõèîëäëûã ñîíãîæ àâàõ áîëîí áîëîâñðóóëàõäàà äàðààõ øàëãóóðóóäûã
àíõààðàõ õýðýãòýé.

42

Õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë, ïðàêòèêò îëîíòîî òîõèîëääîã àñóóëòóóäûã òóñãàñàí ººðººð õýëáýë áîäèò áàéäàëä
íèéöñýí ýñýõ.
Ñóðàëöàã÷äàä ñîíèðõîëòîé áºãººä çîõèìæòîé ýñýõ
Ñóðàëöàã÷äûí ìýðãýøèë, ìýäëýã áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ
Òîõèëäîëä àâñàí íºõöºë íü ñóðàëöàã÷äûí ç¿ãýýñ çàäëàí øèíæèëãýý õèéæ ººðñäèéí ýðãýö¿¿ëëýý
áîäîæ áîëîâñðóóëàõ áîëîìæ îëãîõóéö áàéãàà ýñýõ.
Ýåðýã, ñºðºã áàðèìò íîòîëãîîã ãàðãàæ áîëîõóéö òýíöëèéã õàíãàæ ÷àäñàí ýñýõ. Òóõàéí õè÷ýýëèéí
çîðèëãî, àãóóëãà, àðãà, ¿ð ä¿íä òîõèðñîí ýñýõ.
¯å øàò :
À. Øèéäâýð ãàðãàõàä áýëòãýõ ¿å.
Àëèâàà øèéäâýðèéã ãàðãàõàä õàíãàëòòàé ñàéí ìýäýýëýë, áàðèìò, íîòîëãîî öóãëóóëæ áîëîâñðóóëàõ
õýðýãòýé áàéäàã. ¯¿íèé íýã àäèë òîõèîëäëûã øèíæèëæ øèéäâýð ãàðãàõûí òóëä ÷ áýëòãýë àæèë
õýðýãòýé. ¯¿íä:
Òóõàéí òîõèîëäëûã øèíæèëæ, øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ºãºõ. Ìýäýýëëèéã
ºãºõ îëîí ÿíçûí àðãà áàéäàã. Òóõàéëáàë: ñóðãàëòûí ìàòåðèàë òàðààõ, áàãà õýìæýýíèé ëåêö ñîíñîõ,
âèäåî áè÷ëýã ¿çýõ ãýõ ìýò.
Òîõèîëäëûã óíøóóëàõ. Ýíý ¿åä òýäýíä òîõèîëäîë (óã õýðãèéã ø¿¿õýýð õýðõýí øèéäâýðëýñýí
òàëààð/-ûí ýöñèéí ¿ð ä¿í, øèéäâýðèéã ìýäýýëýõã¿é áàéõ õýðýãòýé. Óã àñóóäëûí áîäèò òºãñãºëèéã
íèëýýä õîæèì íü àâ÷ ¿çýõ áîëíî.
Öààøäàà ñóðàëöàã÷äûí àíõààðëûã áîäèò áàðèìòûí ó÷ðûã îëîõîä ÷èãë¿¿ëýõ õýðýãòýé. Þóíû
ò¿ð¿¿íä òîõèîëäëûí ¿éë ÿâäëûã ñàéòàð îéëãóóëàõ íü ÷óõàë.
Òîäîðõîé àñóóëòóóäàä õàðèóëò àâàõ çàìààð òýäíèé îéëãîëòûã ã¿íçãèéð¿¿ëæ áîëäîã.
Õè÷ýýëèéí ýíý ¿åä á¿õ ñóðàëöàã÷èä á¿ãä íýã èæèë áàðèìòàä òóëãóóðëàõ ¸ñòîé áºãººä ýíý ¿íäñýí
äýýðýý èäýâõòýé àæèëëàõ ¸ñòîé òóë áàãø òàíä ñóðãàëòûí ýíý øàòàíä àíõààðàëòàé áàéõ íü ìàø
÷óõàë þì. ¯¿íèé õàìò óíøëàãûí äàäàë ñóóãààã¿é ñóðàëöàã÷äàä ÷ ýíý ¿å íü èõ à÷ õîëáîãäîë,
íºëººëºëòýé áàéäàã. Áàãøèéí ç¿ãýýñ ººðºº àñóóëò áîëîâñðóóëæ ñóðàëöàã÷äàä òàâüæ ÷ áîëíî, ýñâýë
ººð íýã õóâèëáàð íü òýäíýýð ººðñäººð

àñóóëò áîëîâñðóóëæ ÷ áîëîõ þì.

Èíãýõäýý õî¸ð õî¸ðîîð íü

àæèëëóóëàõ áºãººä íýã íü ÷óõàë áàðèìòóóä äýýä òîâ÷ ä¿ãíýëò õèéæ áàéõàä õî¸ðäàõü íü
àñóóëòóóäûã áîëîâñðóóëàí áýëòãýæ áàéõ þì.
Á. Øèéäâýð ãàðãàõ ¿å.

43

Ñóðàëöàã÷èä õýðýãòýé ìýäýýëëýý àâ÷, òîõèîëäëûã õàíãàëòòàé ñàéí ñóäàëæ, îéëãîñíû ¿íäñýí äýýð
øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãààíäàà îðíî. Òýäíèé øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöûã áàãø îëîí àðãààð
çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî.
Хөдөлмөрийн ýðõ ç¿é õè÷ýýë íü àìüäðàëä õàðüöàíãóé îéðõîí, çºâõºí õóóëèéí õ¿ðýýíä
ÿâàãäàæ, ïðàêòèêààð áàéíãà øàëãàãäàæ áàéäàã ó÷èð ýíý õè÷ýýëèéã çààõ ãîë àðãà íü òîõèîëäîë
øèíæëýõ àðãà áàéõ ó÷èðòàé. Ýíý àðãûã õýðýãëýõèéí òóëä ýõëýýä îþóòíóóäàä òóõàéí ñýäâýýð
ëåêöèéí õè÷ýýë îðæ òîäîðõîé îéëãîëò ºãñºí áàéõ íü ìàíàé ºíººãèéí íºõöºëä òîõèðîìæòîé.
2. Ìàðãààíòàé àñóóäëààð õýëýëö¿¿ëýã ÿâóóëàõ àðãà
Ýíý àðãà íü ýñðýã, òýñðýã ¿çýë áîäëûã îþóòíóóä õàìòðàí õýëýëöýõ ººðèéí ñàíàë áîäîë, áàéð
ñóóðèéã èëýðõèéëýõ, õàìãààëàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, ñî¸ëòîé ìýòãýëöýõ, ºðñºëäºã÷èéí ¿çýë áîäëûã
õ¿ëýýí çºâøººðºõ ÷àäâàðòàé áîëãîõ çîðèëãîòîé.
Ìàðãààíòàé àñóóäëààð õýëýëö¿¿ëýã õèéõ àðãààð õè÷ýýëèéã ÿâóóëàõàä îþóòàíä ýñðýã,
òýñðýã ¿çýë áîäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, îéëãîæ, íÿöààõ, íîòîëãîîã äýâø¿¿ëýõ ÷àäâàð õºãæèõ, áàéð
ñóóðü, ñàíàë áîäëîî ÷ºëººòºé èëýðõèéëýõ ÷àäâàð, õàíäëàãà òºëºâøèõ áîëîìæòîé.
Ñóðàëöàã÷äààñ, óã õýðýãò òýäíèé ¿çýæ áàéãààãààð õàìãèéí ÷óõàë ìàðãààíòàé àñóóäëóóä
íü þó áîëîõûã àñóóñíààð áàãø óã ñýäýâò õîëáîãäîëòîé õýëýëö¿¿ëýã ÿðèëöëàãàà ýõýëæ áîëîõ þì.
Õè÷ýýëèéã ÿâö, ä¿íãýýñ øàëòãààëààä îëîí òºðëèéí (õóóëü ýðõ ç¿éí, òºð-íèéãìèéí áîäëîãûí ýñâýë ¸ñ
ñóðòàõóóíû ýñâýë ïðàêòèêèéí õîëáîãäîëòîé ãýõ ìýò) àñóóäëóóä ãàð÷ áîëîõ þì. Õóóëü ç¿éí
àæèëëàãààíä àñóóëòóóä íü ãîë òºëºâ õóóëü ýðõ ç¿éòýé õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ãýâ÷ ¿¿íèé õàìò, äýýð
äóðüäñàí áóñàä òºðëèéí àñóóëòóóäûã ÷ íýãýí àäèë àâ÷ ¿çíý. Ñóðàëöàã÷èä ýõëýýä àâ÷ ¿çýæ áóé
òîõèîëäëûí õàìãèéí ìàðãààíòàé áîëîõ ãîë ç¿éëèéã íü ë îéëãîõ íü ÷óõàë áºãººä ¿¿íã¿éãýýð òýäýíä óã
òîõèîëäëûí áóñàä ç¿éëèéã îéëãîõîä áýðõòýé áîëíî. Áàãøèéí ç¿ãýýñ ñóðàëöàã÷äûí ò¿âøèí áîëîí óã
àðãààð àæèëëàõ äàäëàãà òóðøëàãà çýðãèéã õàðãàëçàí ººðºº óã æèøýýíèé ãîë ìàðãààíòàé õýñãèéã
íü òàéëáàðëàí ÿðüæ ÷ áîëîõ òàëòàé. Èíãýæ áàãøèéí ýñâýë ñóðàëöàã÷äûí ººðñäèéí õ¿÷ýýð òîäîðõîé
îéëãîæ àâñàí àñóóäëûí ãîë õýñãèéã äàðàà äàðààãèéí ¿çýõ ç¿éë¿¿äýýñýý ãîö ÿëãàí ñàëãàõ íü ÷óõàë
þì.
¯¿íèé äàðàà ñóðàëöàã÷èä àñóóäëûã øèéäâýðëýõòýé õîëáîãäñîí áàðèìò, íîòîëãîî îëîõ,
áîëîâñðóóëàõ áîëíî. Òýäíèé ãàðãàñàí áàðèìò íîòîëãîî íü íýã ¿çýë ñàíààã äýìæèæ, íºãººã ýñýðã¿¿öýõ íü
îéëãîìæòîé. Ýíý ÿâöäàà òýä îëîí òàëûã õàìàðñàí äàðààõ àñóóäëóóäûã õºíäºí ÿðèëöàæ áîëíî.
Ìàðãàëäàã÷ ¿çýë ñàíàà á¿ðèéã äýìæèõ áóþó ýñýðã¿¿öýõ ÿìàð áàðèìò, ó÷èð øàëòãààí áàéæ
áîëîõ, àëü íü ¿íýìøèë ìóóòàé áîëîõ, ÿàãààä?
Ýíý àñóóäëûã ººð ÿìàð àðãà çàìààð øèéäâýðëýæ áîëîõ âý?
44

Hod.ez.hot

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (11)

Semelhante a Hod.ez.hot

Semelhante a Hod.ez.hot (20)

Mais de giimaabn

Mais de giimaabn (20)

Hod.ez.hot