Presentación empregada na charla "Outras historias do cinema. Cinema portugués dos 80", impartida no local da A. C. Alexandre Bóveda o xoves 1 de decembro de 2022.

3. Ousmane Sembène
N: 1 de xaneiro de 1923, Ziguinchor (Senegal).
M: 9 de xuño de 2007, Dakar (Senegal).

5. “Nacín en Ziguinchor, en Senegal, en
1923, no seo dunha familia que non era
rica. Exercín trinta e seis oficios; fun
pescador, albanel, mecánico e despois
estibador no porto de Marsella durante
case seis anos. Alí estiven implicado
nunha importante actividade sindical.
Tamén comecei a escribir alí os meus
primeiros libros”.
Entrevista de Guy Hennebelle en “L’Afrique
Littéraire et Artistique”, número 7, 1969. No
sucesivo, GH1969.

6. Como cidadán francés, e igual que
moitos outros mozos da súa quinta,
entrou no exército colonial para
combater na Segunda Guerra Mundial;
máis adiante explicaría que foi aí onde
coñeceu “o verdadeiro significado do
colonialismo e o racismo”.
Ao rematar a guerra volveu a Dakar e
formou parte do movemento sindical: a
folga de ferrocarrís que paralizou o país
en 1947 foi decisiva na súa definitiva
toma de conciencia.
Soldados africanos na II Guerra Mundial (de Senegal, África
Ecuatorial e Madagascar). Fonte: Library of Congress.
Dominio público.

7. Sen emprego nun país devastado pola
economía de guerra, Sembène embarcou
cara a Francia como polisón en 1948.
Atopou traballo como estibador portuario
en Marsella, onde residiu até 1960.
Afiliouse ao Partido Comunista e á CGT,
Confederación Xeral dos Traballadores, o
máis poderoso dos sindicatos franceses na
posguerra, e participou en diferentes
accións de apoio á Fronte Nacional de
Liberación Alxeriana e de protesta contra as
guerras de Indochina e Corea ou contra a
execución do matrimonio Rosenberg nos
Estados Unidos. Foron anos de formación
que lle serviron para estudar a obra dunha
morea de escritores e artistas próximos no
ideolóxico, incluídas as grandes figuras da
“Negritude”, coma Aimé Césaire.
Aimé Césaire (Martinica, 1913-2008)

8. Neses anos tamén foi consciente da
alarmante ausencia de intelectuais e
artistas a reivindicaren en África os
cambios radicais que o continente
precisaba. Foi por iso que se botou a
escribir. Para empezar decidiu contar a
súa experiencia como traballador e
inmigrante en Francia con Le docker
noir (1956). Logo virían Oh pays, mon
beau peuple e Les Bouts de bois de
Dieu, inspirada na folga do 47, que lle
reportou eloxios e apoios por parte da
intelectualidade de esquerdas.
Nesa altura, e despois de doce anos en
Europa, Sembène regresou a África.

9. “Decateime de que cun libro, sobre todo en África
onde o analfabetismo é maioritario, só podía tocar
un número limitado de persoas. O cinema, porén,
chegaba a grandes masas. Neste punto atendín as
solicitudes de diferentes bolsas para recibir un título
de cinematografía. O primeiro país que me
respondeu favorabelmente foi a Unión Soviética.
Pasei un ano no estudio Gorki de Moscova onde
recibín formación práctica baixo a dirección de Mark
Donskoi” (GH1969).
En tan só un ano e sen saber nin unha soa palabra
de ruso, Sembène adquiriu os rudimentos
necesarios para facer películas. A súa primeira
curtametraxe, L’Empire Songhay, foi un encargo do
Goberno de Malí que nunca chegou a ser
distribuída.
Mark Donskoy (URSS, 1901-1981)

10. “Fundei unha modesta produtora en Dakar,
Filmi Domirev cuxos medios eran, e aínda son,
extremadamente débiles. En coprodución con
Les Actualités Françaises, dirixida por André
Zwobada (un autor de Marrocos que dirixiu
películas como La septième porte en 1947 e
Capitaine Ardant en 1952), realicei entón
Borom Sarret, a miña primeira curtametraxe
de verdade. É a historia dun carreteiro que é,
en certa medida, un taxista cun carro tirado
por cabalos. Enfrontado a un rico cliente nun
barrio residencial no que ese tipo de vehículos
non pode entrar, un policía deteno, fai unha
denuncia e apodérase do carro. (...) Por esta
película conseguín o primeiro premio de obra
no Festival de Tours en 1963” (GH1969).

11. La Noire de… é un fito por ser a primeira
longametraxe da historia rodada por un
director subsahariano. Diouana é unha
moza contratada en Dakar por un
matrimonio francés para coidar dos seus
fillos. Cando a familia volta á Riviera, ela
acepta con entusiasmo a idea de vivir en
Francia, mais decontado descobre que a
súa nova función é exercer de asistenta e
soportar desprezos.
La Noire de… levou en 1966 o premio Jean
Vigo.

12. “Comecei a facer esta película sen a
autorización do Centro Nacional do
Cinema francés. Porén, precisaba tela
por ser unha coprodución entre Domirev
(Dakar) e Les Actualités Françaises.
Estaba nun círculo vicioso pois non podía
obter autorización porque non tiña o
carné profesional xa que para obter un é
necesario ter feito unha película ou ser
axudante dunha (e non quería).
Finalmente decatámonos de que
presentando La Noire de... como curta
(<60 minutos) sería máis doado
regularizar a situación co CNC”. (GH1969)

13. En 1968 Sembène roda a primeira
longametraxe falada nunha lingua
africana, o wolof: Mandabi, o relato da
odisea de Ibrahim Dieng (Makhouredia
Gueye) para cobrar un xiro postal que lle
envía desde París o seu sobriño. Mandabi
foi exhibida no Festival de Cinema de
Venecia.
“Cun anticipo das entradas do ministro
Malraux puiden facer Mandabi. Respondo
que efectivamente é unha contradición.
Mais non tiven opción: entre dúas
contradicións, hai que escoller o mal
menor. Tiña dúas solucións: coller este
diñeiro que me permitiu atopar un
produtor francés e facer a miña película,
ou non aceptar este diñeiro e non facela. É
moi claro, moi sinxelo, igual que dous e
dous suman catro”. (GH1969).

14. En 1971 estreou Emitaï, outro
berro contra a crueldade do
réxime colonial que foi premiada
no Festival de Moscú e no Fórum
da Berlinale.
“Quería opoñer a propensión dos
homes á subordinación (ao
amparo dos desexos do deus) ao
forte desexo de resistencia
humana das mulleres”.
Entrevista de Guy Hennebelle en “Les
Lettres Françaises”, número 1404, 1971. No
sucesivo, GH1971.

15. Xala (1974) é unha sátira que ironiza sobre a
nova clase media africana, despreocupada
polo ben alleo, a través da figura dun
burgués musulmán que na noite do seu
terceiro matrimonio se ve afectado de
impotencia sexual.
“A loita en Emitai era unha loita anticolonial,
mais non tiña nada que ver cunha loita de
clases. Xala é unha sorte de alegoría, ou máis
ben unha fábula, máis accesíbel ao meu
pobo a distintos niveis. Entre Emitai e Xala,
vemos as dúas fases dunha loita: para
comezar, a primeira loita violenta contra o
colonialismo, despois, o inicio da loita de
clases en África”.
Entrevista de Noureddine Ghali en “Cinéma 76”, número
208, 1976.

16. Ceddo (1976) foi prohibida en Senegal durante
oito anos por razóns en teoría ortográficas: o
goberno de Leopold Senghor aseguraba que
o título debía escribirse cun só “d”. A realidade
de fondo era outra: o filme é unha audaz
crítica ao imperialismo relixioso, tanto o
cristián coma -neste caso, sobre todo- o
islámico. Foi iso, e non unha letra, o que lle
meteu medo ao presidente.
“Aínda que respecto a todas as persoas
crentes, persoalmente opóñome a todas as
relixións. Son opio. Isto é especialmente certo
en Senegal”. (GH1971)

17. Camp de Thiaroye, codirixida con Thierno
Faty Sow, recibiu o Gran Premio Especial
do Xurado no Festival de Venecia de 1987.
O filme revisa un feito histórico: o motín
dun grupo de soldados africanos que
participaran na Segunda Guerra Mundial
en protesta polas pésimas condicións de
vida que tiñan no campamento do título,
onde foran provisionalmente refuxiados á
espera do seu traslado definitivo, e o
posterior masacre perpetrado polas tropas
francesas.

18. Regresou á competición internacional
de Venecia con Guelwaar (1992), outra
sátira política e relixiosa que toma coma
punto de partido o enterro dun cristián
nun cemiterio islámico. Unha nova
mostra do seu humor e humanismo
ateo.
“Ninguén é bo de todo nin malo de
todo. Cada un toma o que quere e
ninguén se preocupa por ninguén máis.
En África non somos mellores nin
peores que a xente doutros lugares.
Mais non hai virtude na miseria e na
pobreza”.
Entrevista de Bernd Wolpert en EZEF, 1995.

19. Convencido de que a liberación de África
pasa pola liberación das mulleres, inicia
unha nova etapa fílmica sobre o heroísmo
do día a día arredor de espléndidos
personaxes femininos. O primeiro froito é
Faat Kiné (2000).

20. En Moolaadé catro nenas evitan a
salvaxe ablación refuxiándose na casa
de Colle Ardo (Fatoumata Coulibaly),
que as acolle e axuda. A súa acción pon
en conflito dous valores tradicionais: a
«purificación» pola vía da mutilación
xenital fronte ao dereito ao asilo e
protección. Foi o primeiro (e único)
filme de Sembene que tivo distribución
comercial en España, en parte grazas ao
seu exitoso paso polo Festival de
Cannes de 2004, onde levou o premio
“Un certain regard”.

21. Ousmane Sembene, figura de referencia dos cinemas africanos, faleceu en
Dakar, Senegal, o 9 de xuño de 2007.

22. André Zwobada, director e produtor (1910-1994)