1. UNIVERSITETI I PRISHTINES
Ligjerata te autorizuara nga lenda:
Menaxhimi i dijes dhe inovacionet
Ymer Havolli
Dhjetor 2012
Ky tekst eshte nje permbledhje e ligjeratave nga lenda Menaxhimi I dijes dhe Inovacioneve ne Fakultetin
Ekonomik te Prishtines. Pergaditjen e tije e kam filluar krahas pergaditjes se ligjeratave. Keshtu çdo gabim
dhe citim I parregullt eshte per shkak te mungeses se kohes, mirepo kam qene I interesuar qe studenteve
edhe ne kete forme t’u ofroje nje material baze prej nga do te orientohen ; literature shtese etj. I
falenderoje studentet e vitit te III-te te drejtimit Menaxhment qe me angazhimin e tyre dhe qasjen ndaj
kesaj lende me nxiten qe ta punoje kete material edhe ne kete forme- DRAFT.

2. PERMBAJTJA:

3. Hyrje
Qenia njerëzore - njeriu është burimi (resursi) më i rëndësishëm dhe i pazëvendësueshëm në
natyrë. Ai është qenie që e ka vetëdijen, është kureshtar me interesim të shprehur për ta njohur
rrethinën e tij, ka interesim për të mësuar, ka ide se si t'i forcojë aftësitë dhe shkathtësitë e veta,
të cilat do t'i nevojiten që të përballojë rrethinën dhe të mbijetojë në të. Të gjitha këto veçori dhe
shumë të tjera, janë cilësi vetëm për njeriun si qenie me inteligjencë dhe e aftë për të gjykuar.
Në botën bashkëkohore tanimë është vërtetuar se burimet njerëzore, edukimi dhe dituria e tyre
janë burime parësore të zhvillimit, të cilave shoqëritë u kushtojnë prioritetet në strategjitë dhe
politikat e tyre nacionale. Shumë ekonomi të zhvilluara, strategji të zhvillimit të tyre nacional e
kanë vënë pikërisht faktorin njeri dhe edukimin e tij permanent.
Zhvillimet ekonomike, teknologjike, si dhe konkurrenca në tregun e brendshëm dhe atë
ndërkombëtar, i nxisin ndërmarrjet që t'i përkrahin të punësuarit e tyre në ngritjen e
kapaciteteve të tyre nëpërmjet formave të ndryshme të edukimit plotësues e, në anën tjetër,
qëndron edhe interesimi i të punësuarve për ngritur kapacitet e tyre si kusht i përparimit në
karrierë.
Format e edukimit të rregullt, edukimit plotësues, rikualifikimi, kualifikimi – krijojnë kushte për
pozita të mira të punës. Zakonisht për njerëzit, të cilët teknika dhe teknologjia e re i shtyn
domosdoshmërisht për rinovimin e dijeve, pastaj pjesa tjetër ambicioze e cila synon ngritje në
karrierë, format e edukimit plotësues bëhen gjithnjë e më shumë atraktive. Prandaj sot
gjithandej është duke u promovuar sistemi mësimi gjatë tërë jetës - long life learning. Parësore
në tërë këtë llojllojshmëri të mundësive për arsim dhe zhvillim profesional, long-life learning,
është vetëdijësimi i burimeve njerëzore dhe menaxhmentit te ndërmarrjeve për rëndësinë dhe
përfitimet e përcjelljes së ndryshimeve në rrethinë dhe ngritjes së kapaciteteve në mënyrë të
vazhdueshme.
Me qëllim të forcimit të konkurrencës, iniciativës së lirë në sferën e shkollimit (programeve,
shërbimeve), rritjes së cilësisë së shkollimit, mundësive më të mëdha për zgjedhje të lirë të
profesionit etj., edukimi privat zë një vend të rëndësishëm te shumë shtete. Kjo llojllojshmëri
dhe fleksibilitet në ofertë ka për qëllim që t’i plotësojë sa më mirë kërkesat heterogjene të
njerëzve të interesuar. Mirëpo, kjo mund të funksionojë mirë në shtetet të cilat kanë zhvillim të
lartë ekonomik, të cilat i vendosin rregullat strikte të funksionimit dhe të monitorimit të cilësisë.
Përgatitja e burimeve njerëzore sipas nevojave të ekonomisë sot gjithkund në shtetet përreth
kërkon cilësi të lartë dhe reformim permanent të sistemit të edukimit. Kërkohet qasje e re për
krijimin e potencialit të ri, i cili mund t’u përshtatet ndërrimeve. Sistemi i edukimit duhet të jetë
në gjendje që, përveç plotësimit të nevojave të brendshme, të përgatisë dhe ofrojë njerëz edhe
për kërkesat jashtë vendit. Për këtë është me rëndësi komunikimi me bizneset dhe institucionet
e jashtme, me qëllim të përvetësimit të praktikave dhe metodologjive të cilat do të jenë të

4. mirëseardhura për njerëzit të cilët janë në proces të edukimit (mësimdhënësit, studentët,
nxënësit), të cilët kërkojnë dije aplikative, shkathtësi, aftësi që ata i bën konkurrentë në tregun e
punës.
Koncepti i të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe ekonomia janë dy tema të reja, të cilat dominojnë në
shumë tubime shkencore dhe shumë shpesh do t’i hasim në shumë programe të qeverive. Këto
dy koncepte mbështeten në kërkesa të vazhdueshme për dituri përmes edukimit formal, i cili,
megjithatë, nuk siguron dituri të mjaftueshme për tërë jetën, prandaj njerëzit do të detyrohen që
ato njohuri t’i rinovojnë vazhdimisht përmes formave të tjera alternative, në mënyrë që t’i
rezistojnë konkurrencës në tregun e punës.
Mirëpo, rruga për aplikimin e këtij procesi te shtetet në tranzicion e edhe në Kosovë ka qenë
paksa më e vështirë në krahasim me vendet e tjera, për shkak të problemeve të grumbulluara
për një kohë të gjatë në ekonomi dhe në sistemin e edukimit. Në një situatën të tillë, sistemi i
edukimit duhet të ketë parasysh kërkesat që i shtron ky sektor, në mënyrë që të përcjellë
kërkesat e tregut të punës, për shkak se:
Tregu i punës ka ndryshuar rrënjësisht nga ai që më parë i referohej sistemi arsimor,
Sektori privat, investitorët e jashtëm dhe ndërmarrësia janë sfida të reja, të cilave duhet t’u
referohet sistemi i arsimit sot dhe në të ardhmen në shtetet në tranzicion e edhe në Kosovë
Ekonomitë e këtyre vendeve kanë nevojë që t’i aftësojnë njerëzit për hapjen e bizneseve të reja,
të vetëpunësohen dhe të hapin vende të reja të punës për shkak të papunësisë së theksuar.
Zhvillimi i ndërmarrësisë kërkon arsim cilësor, njerëz kreativë, me dije fleksibile, të aftë, të
motivuar dhe të prirur për zgjidhjen e problemeve. Kjo formë e edukimit nxit konkurrencën
profesionale dhe, në anën tjetër, bëhet edhe përcaktues i nevojave për mësim të vazhdueshëm, i
cili konvergjon me biznesin dhe në këtë mënyrë e përcakton pozitën e individit në jetën e
biznesit dhe në shoqëri.
Zhvillimi historik i menaxhimit të diturisë
Në shekullin e XVI-të, Francis Bacon shkruante që “Vetë Dija është pushtet”. Dhe kjo kurrë nuk
ka qenë më e vërtetë sesa tani në ditët tona1. Kur e tha kete Bacon sigurisht nuk e ka patur
parasysh se ndryshimet te cilat po vijne dhe te cilat kane ndodhur jane shume te shpejta dhe
dinamike. Pastaj, lidhja ne mes te bizneseve ne largesi shume te madhe ne mes vete,
komunikimi i shpejt i njerezve, menyra e pagesave dhe format tjera te komunikimit dhe bartjes
se dijeve jane aq te shpejta dhe dinamike në ditët e sotme te cilat njerëzit që janë marrë me
studimin e kësaj lëmie nuk kanë mund të marrin me mend zhvillimet me nje shpejtesi dhe
dinamike te tille qfare janë duke ndodhur sot.
1
British Council; Industria-kreative, fq 4

5. Zhvillimin e displinës shkencore menaxhimi i dijes e kanë për objekt të studimit mendimtare
dhe filozof te kohes bashkekohore te cilët përpiqen të argumentojnë rëndësinë e menaxhimit të
dijes për zhvillimet dhe ndryshimet të cilat janë duke ndodhur në rrethinë, pikrisht nga efekti i
diturisë. Nje kontribut te rendesishem ka dhene:
John Lock eshte perpjekur qe te veje kornizat e filozofise moderne, prejardhjes e kësaj filozofie,
është përpjekur të definojë kufijt saktesise si burim i diturisë . Të gjitha keto elemente sipas tijë
i studjone nje disipline qe quhet epistimiologjia. Në këtë përpjekje John Lock thot se njeriu
para se të lindë është tabula Rasa ( tabele e zbrazet). Mirëpo, me zhvilimin e tij të matutjeshem, duke
mësuar dhe duke punuar ai e plotëson këtë tabula rasa me informata të përdithshme )
Ekonomisti Fritz Machlup konsiderohet si njeri nder fillestaret e konceptit e shoqrise
informative.2 Ne vitin 1962 ai shkruan se industria e bazuar në dituri merr pjesë me 29% te
prodhimit kombetare te Amerikes. Ai për këtë ka pasur të drejtë, sepse , në ditët e sotshme
organizatat gjithnjë e mëë shumë janë duke i kushtuar vëmendja diturisë si njërin nga faktorët
kyq i cili atyre u krijonë përparësi konkurruese në treg. . Zhvillimet dhe rritja ekonomike në
shumë shtete ne Evropë e më gjërë, dëshmojnë se, prodhimi dhe zhvillimet në industri kohët e
fundit janë faktor kyç të rritjes ekonomike dhe mirëqenjes së atyre shteteve. Mirëpo brenda këtij
konstatimi qëndronë nxitësi i këtyre ndryshiomeve – dituria, e cila me hulumtimet e veta futë
ndryshime të reja si impute në formë të inovacioneve të cilat ndikojnë drejtëpërdrejt në rritjen e
GDP katër herë më shumë se sa inputi i kësaj industrie.
Michael Polany diturine e lidhe me me konceptin tacit knoëledge ( dituri e mshefur). Ai
kryesisht ka shkruar per procesin e e dijes se mshefur . Polany nuk ka folur për llojet tjera të
diturisë, mirëpo për diturinë e mshefur ( tacit) thotë se eshte dituri te cilet individet e bartin ne
mendjen e tyre , dhe per kete eshte shume veshtire te kihet qasje ne kete dituri.
Koncepti i menaxhimit te dijes hyri ne perdorim kur nje konzorcium i krijuar nga nje numer i
kompanive amerikane ne vitin 1989 e mori një inciativë që dituria të menaxhohet njësojë sikur të
gjitha asetet e kompanisë. . Pastaj fillojne edhe revistat e ndryshme qe ta trajtojne kete fushe te re
sikur Harëard Business Revieë. Organizatioanal Science etj.3
Mirepo kjo disipline filloje te zhvillohet edhe me shume, duke u fokusuar ne pergaditjen e
burimeve njerezore te organizates, pergatitje e cila eshte pergjegjesi emenaxhmentit te
organizates i cili ka per obligim te identifikoje ndryshimet qe vijne nga rrethina, dhe ne baze te
ketyre ndryshimeve te cilat duhet te implementohen ne organizate duhet te behen plotesimi i
dijeve te burimeve njerezore ne organizate. Sipas kësaj praktike, edhe sistemi i edukimit fillon
te jete pjese e ketyre ndryshimeve, duke i ndryshuiar planprogramet dhe duke i dhene hapsire
menaxhimit te dijes ne planprogramet e universiteteve.
Kjo displine shkencore eshte ne zhvillim e siper per shkak se materja te cilen e ka si baze te
shqyrtimit shkencor eshte e shkaperderdhur neper shume lemi shkencore. “ E vetmja e gje e
sigurt ne jeten korporative eshte, siguria se do te ndodhin ndryshime. Keto ndryshime jane
2
Fritz Machlup; the production and distribution of knoëledge in the United Stat, 1962
3
Shyqri llaci; menaxhimi dhe organizata e biznesit, teëorite dhe koncepte, Tirane 2008, fq38

6. shume me te shpejta, radikale, te fuqishme si asnjehere me pare ne historine tone.”4 Te vepruarit
dhe te menduarit ne menyre globale nuk eshte me vetem nje mundesi te cilen po perpiqemi ta
pranojme, veçmas shtetet ne tranzicion, por eshte nje nevoje per shkak te presionit te
konkurrences dhe veprimit me te gjere te kompanive ne shume tregje duke e pervetesuar
sintagmen: “ mendo globalisht, vepro lokalisht”ose prodho shume lire per perdorim masovik”.5
“Duke e konsideruar ate ( dijen), qe nga anikiteti biznest e organizuara kane krijuar perparesi
krahasues qe u ka mundesuar atyre qe tu sherbejne konsumatoreve ne menyre sa ma efiçiente,
maksimizimin e profitit, ndertimin e konsumatoreve lojal, pavaresisht se per çfare produkti
eshte fjala. Duke filluar para 15.000 vjeteve kjo perparesi eshte evidentuar si dituri e zgjedhur,
tregtaret, artistet, fizikantet, administrata shtetrore per te mbajtur shenime per rregullat e
shoqrise, rregulloret dhe dijen kumaltive. Kjo gjithashtu eshte bere nje evidence se kush ka
paguar per ndermarrjet e medha te asja kohe.”6
Ne mesopotami 5000 vjet me heret njerezit filluan ti humbin regjistrat dhe tabelat ne te cilat i
kane shkruar kontrat legale, vleresimet tatimore, shitjet dhe ligjet. Zgjedhja ishte te fillojne te
krijojne institucionin e pare te dedikuar menaxhimit te dijes, bibloteken. Neper bibloteka,
kryesisht ishin ne qendra te qytetit, grumbullimin e tabelave e benin nepermjet te njerezve
profesional per menaxhimin e dijes. Nje e keqe e kesaj praktike ishte koncentrimi i informatave ne
nje vend dhe te disa persona dhe keto ishin cak i ndeshkimeve ushtarake gjate luftrave te
ndryshme.”7
“Tani, njohja është një lidhje midis qenies që njeh / di (në gjuhën e filozofisë -subjektit) dhe
qenies që dëshirohet të njihet ose që është njohur që më parë (në gjuhën e filozofisë – objektit).
Çështjet që kanë të bëjnë me atë se cila prej këtyre elementeve të kësaj lidhjeje peshon më
shumë, ai që njeh apo ajo që njihet; mundësia apo pamundësia e njohjes; burimi, shtrirja,
hapësira, kufijtë e njohjes etj., përbëjnë lëndën e veçantë të degës së filozofisë të quajtur teoria e
njohjes apo epistemologjia”.8
Koncepti i diturise
Aristoteli ne vepren e tij Metafizika flet per diturine ne te cilen eshte shprehur se “të gjithë
njerëzit për nga natyra dëshirojnë të dinë”. Sërish sipas Aristotelit, kënaqësinë që e ndiejnë
njerëzit gjatë përdorimit të shqisave të tyre, p.sh. gjatë shikimit, dëgjimit etj., është prova më e
qartë për këtë sespse deshirojne te dijne.
“Njohja e thjeshtë / opinioni: Lloji më i përhapur i njohjes dhe të cilën të gjithë ne pak a shumë e
4
Rene Ttiesen; daniel ANDIESEN; Frank Lekan Depre; Creating high- performance companies through value-based,1999, fq.9
5
Po aty ; gr. Autoresh fq.9
6
Brayan Bergeron; Esential of Knoëledge Management, John Ëiley & Sons Inc, fq,1
7
Po aty fq.1.
8
Prof. Dr. Ahmed Arsllan; Hyrje ne filozofi, Kapitulli i parë i librit, Vadi Yayınları, Ankara, 1994 perkthyer nga nga turqishtja mr. Rejhan
Neziri http://www.el-hikmeh.net/files/hyrje_ne_filozofi_-_ahmed_arslan.pdf . fq.1

7. zotërojmë është njohja e thjeshtë, opinioni. Njohja e thjeshtë, ashtu siç tregon edhe vetë emri i
saj, nënkupton njohjen e rëndomtë të cilën njerëzit e fitojnë në jetën e tyre të përditshme pas disa
provave më të thjeshta. Burimi i kësaj njohjeje është struktura e përbashkët biologjike e të gjithë
njerëzve dhe përngjashmëria e rrethanave shoqërore në të cilat ata jetojnë. P. sh., qoftë gjeni,
qoftë një njeri i thjeshtë, të gjithë e dinë se shiu lag, se zjarri djeg; të kuqen e quan të kuqe,
sendet e nxehta i quan të nxehta etj. Po kështu, në saje të një njohjeje të këtillë njeriu thotë se “të
ushqyerit e largon urinë”, se “pas pranverës vjen vera” etj. Ky lloj njohjeje nuk është fituar si
rezultat i një metode të vetëdijshme kërkimi, porse fitohet pashmangshëm dhe pa qenë i
vetëdijshëm për të, ndaj dhe nga aspekti struktural është i pasistemuar. Ajo paraqitet si rezultat
i të jetuarit, i përdorimit të shqisave dhe eksperimenteve të llojit më të thjeshtë dhe nuk
mbështetet në ndonjë metodë të vetëdijshme.”9
Vërtet veçoria më e rëndësishme që njeriun e bën njeri gjithsesi është dëshira e tij për ta njohur
dhe mësuar botën që e rrethon, shoqërinë ku jeton, historinë dhe vetë vetveten me të gjitha
aspektet e saj.10
Për konceptin e diturisë thuhet se kemi;
 njohje filozofike dhe
 njohje shkencore 11

“Hapi më i drejtë që duhet hedhur gjatë përpjekjeve për ta kuptuar njohjen filozofike apo
filozofinë është të shikohet vetë puna që e kanë bërë njerëzit e quajtur filozofë përgjatë historisë.
Kur t’i qasemi kësaj çështjeje nga ky këndvështrim, do të shohim se filozofët në kohë të
ndryshme, në kultura të ndryshme, me qëllime të ndryshme dhe me funksione të ndryshme
kanë prodhuar filozofi të ndryshme konkrete.”12
”Dituria njerëzore (greq. anthroposofia) quhej edhe shkenca shpirtërore. Është filozofi e
themeluar nga Rudolf Shtajner. Puna e hershme e themeluesit të anthroposophy, Rudolf
Steiner, kulmoi në filozofinë e tij e Lirisë (përkthehet edhe si filozofi e aktivitet shpirtëror dhe të
menduarit intuitiv si një rrugë Shpirtërore). Këtu, Shtajner zhvilloi konceptin e vullnetit të lirë të
bazuar në përvojat e brendshme, sidomos ato që ndodhin në veprimtarinë krijuese të mendimit
të pavarur.13, Avitjen e tij Shtajneri e përshkruan si "shpirt-vëzhgime duke përdorur mënyra
shkencore". Idetë e tij i kanë rrënjët në kulturën lulëzuese gjermanike që përfundoi në filosofinë
kapërcyese të Hegelit, dhe Shelingut nga njëra ane, dhe në anën tjetër në veprat poetike dhe
shkencore të Gëtes, nga e cila ai u josh shumë. Shtajneri u ndikua thellë nga Franc
Brentano dhe Vilhelm Dilti.”14
9
Prof. Dr. Ahmed Arsllan; Hyrje ne filozofi, Kapitulli i parë i librit, Vadi Yayınları, Ankara, 1994 perkthyer nga nga turqishtja mr. Rejhan
Neziri http://www.el-hikmeh.net/files/hyrje_ne_filozofi_-_ahmed_arslan.pdf . fq.1
10
Prof. Dr. Ahmed Arsllan; Hyrje ne filozofi, Kapitulli i parë i librit, Vadi Yayınları, Ankara, 1994 perkthyer nga nga turqishtja mr. Rejhan
Neziri http://www.el-hikmeh.net/files/hyrje_ne_filozofi_-_ahmed_arslan.pdf .
11
Po aty
12
Po aty fq.1
13
Wikipedia: Robert McDermott; The essential Steiner, ISBN 0-6, pp, - 311, 392-5
14
http://sq.wikipedia.org/wiki/Dituria_njer[zore

8. Sociologjia e diturive shkencore është studimi i shkencës si aktivitet shoqëror, sidomos me ato
që kanë të bëjnë me "kushtet sociale dhe efektet e shkencës, si dhe me strukturat shoqërore dhe
proceset e veprimtarisë shkencore". 15
Kjo dituri per rrethinen mesohet me pervoje te gjate te cilen njeriu e ka fituar dhe e ka mesuar
duke perdorur shqisat e te prekurit, shijuarit, pamurit, degjuarit, nga te cilat njeriu ka krijuar
dituri per fenomene, zhvillime, dhe jeten.
Lidhur me diturine ka folur edhe Platoni ai te gjitha diturite I ka ndare ne dy grupe:
 teorike dhe
 praktike.
Ne kete ndarje, "diturite teorike" perfshijne çdo shqyrtim te kuptueshem mendor te te kuptuarit
të atyre lëndve te cilat në mënyrë te kthyeshme – në mënyrë prapavajtëse, ndikojnë në shpiertin
e individit, duke e ngritur dhe duke pasuruar ate. Ne forma te tjera kjo dituri eshte e
pavlefshme.
Ne dijet praktike Platoni para se gjithash rendite diturite te cilat, me dituri dhe shkathtesi te
caktuar, mund te prodhojne gjera te vlershme. Ne kete mund te renditen zejet; mjeksia,
inxhinieret, artistet, muzikantet, piktoret, skulptura.
Nderkaq Aristoteli ka bere nje ndarje tjeter te diturive nga ajo e Platonit
 Teorike,
 Praktike,
 Poetike
Dituria ( edhe "dija" apo "dijenia", dhe "njohuria" nganjëherë) është informacioni (lajmi) i
përvetësuar nga një person, organizatë apo ndonjë qënie tjetër. Dituria është dijenia dhe kuptimi
i ngjarjeve, së vërtetës apo njohurive të përftuara nëpërmjet mësimit, përvojës, arsyes
ose botëkuptimit (së dyti), apo nëpërmjet brendashikimit (së pari). Dituria është
vetëndërgjegjja e të zotëruarit të informacioneve të lidhura ndërmjet tyre të cilat, të marra
veçmas, kanë një vlerë dhe një përdorim më të vogël. Dituria është kuptimi i besueshëm i një
çështjeje, mundësisht me aftësinë e përdorimit të tij për një qëllim të caktuar.16
Te gjithe njerezit per nga natuyra tentojne qe ta arrijne diturine; deshmi per kete eshte knaqesia
e shkaktuar nga knaqesia e perjetuar nga diturite: ne te vertete, edhe per shkak te vlereshmerise
ajo vetvetiu na pelqen, dhe ne menyre te veçante dituria vizuele me shume se te tjeret.
Aristoteli në veprën e vet Metafizika thotë: Ne te pamurit e çmojme mbi te gjitha , jo vetem qe
te mund te punojme , por edhe nën sypozimin se nuk deshirojme kurgje te punojme. Shkak per
kete eshte se prej te gjitha ndjenjave tona, te pamurit eshte ajo ndjenje nepermjet te te cilies ne
fitojme me se shumti dituri dhe zbulojme shume ndryshim e. 17
15
http://en.wikipedia.org/wiki/Sociology_of_scientific_knowledge
16
http://sq.wikipedia.org/wiki/Dituria
17
Aristoteli; Metafizika, fq 3

9. Frank Blacklear (1995) shenoi se dituria eshte shume komplekse. Dituria paraqet qartësinë, është
e shpërndar në individ, ka karakteristika individuale, mendore, zhvillimore, verbale etj.18
Ai i kategorizon format e diturive ne organizate;
 Dituritë të cilat janë të instaluara në rregullat, procedurat e ndërmarrjeve
 Dituritë si kuptim kolektiv, si vlera, si besime
 Dituritë si diçka që është e mishruar në praktikë , ekspertizë, kompetencat dhe aftesite e
anetareve kyç te organizates .
Dituria konsiderohet si asset shume i rendesishem dhe paraqet faktorin kritik per nje
organizate. Ne nje konkurrence nderkombetare, ....roli i diturise si aset strategjik po behet
gjithnje e me i theksuar. Globalizimi dhe dinamika e rrethines se biznesit domosdoshmerisht
ndermarrjet duhet ta kapitalizojne diversitetin e tyre edhe pertej kufive nese deshirojne ta rrisin
profitabilitetin.19
Për dallim nga kapitali dhe mjetet, dituria e koncentruar te burimet njerëzore ka efekte
multiplifikuese. Ajo i shërben organizatës në plotësimin e objketivave të saj, rritjen e fitimit etj.
Miëpo, shërben eshe për të mirën e shoqërisë më gjërë . Dituria është nxitëse e ndryshimeve
dhe krijuese e vlerave të reja, krijuese e të mirave materiale dhe shërbimeve që ndërmarrjet i
ofrojnë kësaj shoqërie. Nëse është zbuluar diçka e re- risi, ne mund të theni se burimin e ka në
dije, është zbuluar një dituri, përvojë e re e cila është në të mirë të organizatës dhe të shoqrisë e
cila i shfrytëzon prodhimet dhe shërbimet e sajë. Një gjë tjetër që vlen të përmendet është se
krijuesi i diturisë e ka të vështirë për ta parandaluar përdorimin e saj prej të tjerëve.
Instrumentet siç janë marrëveshjet e fshehta tregtare, të drejtat e autorit dhe markat tregtare i
ofrojnë krijuesit një lloj mbrojtjeje. Mirepo shperndarja gjithesesi do te ndodhe, ajo do te
transferohet nga nje vend ne vendin tjeter, nepermjet produkteve, sherbimeve.
Ekzistojnë lloje të ndryshme të diturisë:
 Të dish çka (knoë-ëhat), ose dituria mbi faktet, që dita ditës po bëhet më e parëndësishme,
 Të dish pse (knoë-ëhy), është dituria mbi natyrën e globit, shoqërinë dhe mendjen njerëzore,
 Të dish kush (knoë-ëho), i referohet botës së marrëdhënieve shoqërore dhe është dituria se
kush çka dinë dhe kush çka mund të bëjë. Të njohësh njerëzit e duhur nganjëherë është më e
rëndësishme për inovacionet sesa të kesh dituri mbi principet shkencore,
 Të dish ku (knoë-ëhere) dhe të dish kur (knoë-ëhen) çdo herë e më shumë po bëhen më të
rëndësishme në ekonominë fleksibile dhe dinamike.
 Të dish si (knoë-hoë), i referohet shkathtësive, aftësisë për të bërë gjërat në praktikë.20
 Ka edhe autor te tjere te cilet flasin per dijen sikur qe eshte Brauner I cili I njeh dy lloj
diturishe: dituria declarative dhe dituria procedurale.21
18
Frank Blacklear; Knowledge, Knowledge Work and Organizations: An Overview and Interpretation
19
Danny Ardianto & Kerry Tanner, : knowledge governance, knowledge management in multinational companies, Case study
Siemens; Caulfield School of Information Technology, Monash University,
Melbourne, Australia
20
Lundvall&Johnson 1994, The Social Dimension of The Learning Economy, fq 4
21 Elisabeth Brauner:The book of Knoëledge

10. Dituria deklarative perfshin permbajtjne dhe cilësinë e dijes. Kjo dituri zakonisht është e
njohur nga njerëzit që e menaxhojnë dijen dhe njerëzit që bashkëpunojnë me personat që e
posedojne. Pra për këta njerëz dihet se çka dinë personi I caktuar dhe i dinë benefitet nga ajo
dituri qe ai njeri e posedon. Dituria deklarative është dituri per marredheniet dhe menyren e
te kuptuarit te objktit, ngjarjeve dhe proceseve. Kjo dituri sherben per pershkrimin e
informatave te rendesishme që shërben per zgjidhjen e problemeve te rendesishme, marrjen e
vendimeve te rendesishme, pershkrimin e objektit dhe fakteve, perkatesisht ne mes te
objektit/ fakteve dhe pershkrimi e tyre.
Dituria procedurale – kjo dituri zakonisht thuhet se njerezit e kësaj kategorie dine me
shumë , se sa që ata janë në gjendje ta shprehin ose prezentojnë. Mbrenda diturisë
procedurale duhet të përfshihet edhe strategjia e nxënjes dhe të vlerësimit të diturisë.
Strategjia për fitimin e diturisë përfshin shfrytëzimin e elementeve ndimëse të cilët krijojnë
mundësi që procesi i të mësuarit dhe ajo që mësohet të mbahen më leht mend, shqyrtohen
edhe përspektivat e ndryshme të cilat krijojne rrethana dhe mundësi që gëerat t’I shqyrtojmë
nga pozicione të ndryshme sikur është ; pozicioni i bashkëpunetorit , pozicioni i partnerit,
pozicioni i atijë që kërkon për të nxënë dituri etj. Ndërkaq vlerësimi i diturisë kërkon një
proces që fillon dhe ka një përfundim të nxënies së dijes, ka një procedure që ëshgtë
sistemore, për ate edhe quhet dituri procedurale sepse duhet të ndiqen rregulla dhe
procedura pëer fitimin e diturisë.
Raportet ne mes te diturise deklarative , procedural, ose eksplicite dhe implicite
Dija Eksplicite Dituria Implicite
Dituria
deklarative
• Ta dish ate (Ryle,1969)
• permban diturine per boten – dituri e
vetedijshme (Anderson, 1995)
• gjendja kognitive e kryerjes se
detyrave(Anderson, 1995)
• Verbalizimi i mundshem dhe i
nevojshem (Anderson, 1995)
• E mundur Metadituria
• Nuk ka vetedije, e fituar ne menyre implicite ,
mesimi i rastesishem (Berry & Dienes, 1993)
• mundesohet pergaditja edhe pse nuk ka
njohuri per burimin e informatave
• ma pak manipulative (Berry & Dienes, 1993)
• Prezentimi me raste, shembuj, lidhshmeri me e
madhe me realitetin, pa transferim (Berry &
Dienes, 1993)
• Nuk eshte e mundur metadituria (Chan, 1992,
Berry & Dienes, 1993)

11. Dituria
Procedurale
• Me dite si (Ryle,1969)
• Gjendja associative e zgjedhjes se
problemeve (Anderson, 1995)
• Tranzicioni nga prezentimi deklarativ
drejt prezentimit procedural (Anderson,
1995)
• Verbalizmi i mundshem edhe pse nuk
eshte i nevojshem (Anderson, 1995)
• eshte e mundshme metadija
• nuk eshte e nevojshme te pengohet kognitivja
• e paqellimshme , automatike, , mungese
kontrolle pa perpjekje (Frensch, 1998 )
• Menyra autonome e zgjedhjes se problemeve
(Anderson, 1995)
• Humbja e mundsise potenciale per pershkrim
verbal (Anderson, 1998 )
• nuk eshte e mundshme metadija
Metadituria do te thote – dituria per diturine; shfrytezohet per zgjedhjen e diturise të
nevojshme për zgjedhjen e ndonjë problemi nga nje fushe te caktuara.
Dituri Heuristike – rregullat e te menduarit te drejte te bazuara ne pervoje, intuite, shkathtesi –
dituria empirike eshte dituria e fituar me eksperiencë, edukimi formal dhe zhvillim me forma te
ndryshme ne mesin e tyre edhe trajnimet. Dituria nenkuptuar është dituri e fituar nga
eksperienca në vend të asaj të fituar nga edukimi formal dhe trajnimet. Në ekonominë e diturisë
nuk ka alternativë për prosperitet nëse të mësuarit dhe të krijuarit e diturisë nuk janë të
rëndësisë primare.
Kapaciteti i një vendi për të përfituar nga ekonomia e diturisë varet se sa shpejt ajo mund të
bëhet një “ekonomi e të mësuarit”. Të mësuarit nuk nënkupton vetëm përdorimin e teknologjisë
për të krijuar qasje në diturinë globale, por nënkupton përdorimin e diturisë për të komunikuar
me njerëz me qëllim të zhvillimit në ekonomi, zhvillimeve në fushën e inovacioneve etj. Në
përgjithësi zhvillimet ekonomike, shkencore, dhe komunikimi mbështeten në dije. Duke i
ngritur kapacitetet e tyre njerëzit e involvuar në proceset e prodhimit apo shërbimeve në
organizatë krijojnë kushte për ti zhvilluar vlera të reja përdoruese, të krijojnë pasuri e cila
ndryshon pozitën dhe gjendjen sociale. Zhvillimet ekonomike dhe shoqërore sot nga të
punësuarit kërkojnë që edukimi të jet më pak i fokusuar në atë se si të transferohen informatat
dhe më shumë të fokusohen në drejtim të asaj se si të mësojnë vet. Ikujiro Nonaka sygjeronë se
dituria eshte pjesë e individëve dhe pjesë që i përket kolektivitetit. 22
Autore te ndryshem pajtohen se dituria rrjedh nga eksperienca individuale dhe kolektive, nga
eksperienca e punës qe e fiton individi dhe barte ne ekipe. Kjo dituri te shumten është e
shpërndarë në mes të anëtarëve të nje grupi te veçant të komunitetit sikur qe është ekipi në një
ndërmarrje.
Është me rëndësi qe ne procesin e definimit te diturise dhe llojeve te tyre te behet dallimi mes
komponenteve qe e perbejne diturine. Ky dalllim është i rëndësishëm për identifikuar procesin e
22
Ikujiro Nonaka ; The Knowledge-Creating Company- MANAGING FOR THE LONG TERM 1991

12. e fitimit te diturise. Prandaj është e rëndësishme që të bëhet dallimi ne mes të të dhënave,
informatave dhe diturive:
 Te dhenat perbehen nga disa fakte bazike-ato ne te vertete janë bazë themelore të
informatave.
 Informatat jane te dhena te cilat janë përpunuara në një menyrë në të cilen jane
kuptimplote per individet,jane te disponueshme per secilin qe ka deshire, ne bazë të të
cilave mund të mirren vendime. Drucker(1988)’informatat jane te dhena te pajisura me
kuptim dhe qellim’.
 Dituritë janë informata që shfrytëzohen per qëllime zhvillimore, ato munden me qenë
personale dhe shpesh e paprekshme dhe te paarritshme
Epistimologjia
Njera nga pyetjet fundamentale e cila i preokupon mendimtaret, filozofet, dhe disiplina te
ndryshme shkencore, per gjate gjithe historise ka qene pyetja: çka eshte dituria?
Ne kete kerkim kemi ardhe deri te nje dege e filozofise e cila mirret me teorine e dijes. Kjo dege
e filozofise mirret me lindjen, karakteristikat, metodat dhe teresine e diturive njerezore. Kjo
disipline filozofike per dijen gjenezen dhe rrjedhjat e saj fillet i ka nga antika. Fillimet i gjejme
ne filozofine e Platonit dhe dhe ne veprat e Aristotelit. Nderkaq epistomiologjia ka filluar te
dominohet me mendim perdimor filozofik me Dekart-in dhe Lok-un me diskutimet e tyre per
rendesine e konceptit “ a priori” dhe “ a pasteriori” me rastin e fitim te diturive per diçka.
Epistemologjia ( rrjedh nga fjala greke epistom qe do te thote- besim, dituri; logos- shpjegim,
fjale, kuptim) ose shkencë. Ose teoria e diturise eshte dege e filozofise perendimore qe e studion
natyren dhe qellimin e diturise dhe besimit. Fjala epistemologji u perdor per here te pare nga
filozofi Skocez Xheims Fredrik Ferrier. Ne filozofine indiane perdoret fjala “ Paramana si
barasvlershme me epistemiologjine.
Episttemilogjia merret me studimin dhe rishqyrtimin e natyres se diturise dhe marredheniet e saj
me te verteteten, besimin dhe shfajsimin ( perligjen). Ajo gjithashtu merret me prejardhjen e
diturise; çfare eshte dituria, si fitohet ajo, çfare dine njerezit,.23
Tani, njohja ( dituria) është një lidhje midis qenies që njeh / di (në gjuhën e filozofisë -subjektit)
dhe qenies që dëshirohet të njihet ose që është njohur që më parë (në gjuhën e filozofisë –
objektit). Çështjet që kanë të bëjnë me atë se cila prej këtyre elementeve të kësaj lidhjeje peshon
më shumë, ai që njeh apo ajo që njihet; mundësia apo pamundësia e njohjes; burimi, shtrirja,
hapësira, kufijtë e njohjes etj., përbëjnë lëndën e veçantë të degës së filozofisë të quajtur teoria e
njohjes (dijes) apo epistemologjia. 24
23
http://en.wikipedia.org/wiki/Epistemology
24
Prof. Dr. Ahmed Arsllan; Hyrje ne filozofi, Kapitulli i parë i librit, Vadi Yayınları, Ankara, 1994 perkthyer nga nga turqishtja mr. Rejhan
Neziri http://www.el-hikmeh.net/files/hyrje_ne_filozofi_-_ahmed_arslan.pdf .

13. Llojet e diturive
Siç eshte diskutuar diturite munden me qene te qarta- explicite dhe te nenkuptueshme-
implicite. Dituritë e qarta mund te kodifikohen-jane te ruajtura dhe te gatshme te cilat mund te
ruhen ne baza te te te dhenave, ne intranet te korporates dhe ne portofoliot e pronave
intelektuale. Njohurite e nenkuptueshme egzistojne ne mendjet e njerezve. Eshte e veshtire qe te
artikulohet ne te shkruar dhe te sigorohet nepermes eksperiences personale.25
Asetet e diturise jane dituri ne kuptim:
 te tregut,
 të produkteve teknologjisë dhe
 të organizimit të cilat ndonje biznes I posedon ose I nevoiten e te cilat atij I mundesojne te
gjeneroje profit, t’I rrite vlerat .
Menaxhimi i diturise nuk ka te beje vetem me menaxhimin e aseteve te diturise , por ka te beje
me menaxhimin e proceseve duke perfshire:
 zhvillimin e diturise,
 konzervimin e saj diturie,
 perdorimin e saje dhe
 shperndarjen e saje.
Prandaj, menaxhimi i diturise perfshin identifikimin dhe analizimin e aseteve te disponueshme
te diturise te cilat kane te bejene me biznesin proceset, planifikimin dhe kontrollen e aktiviteteve
qe duhet te zhvillohen sikur asestet dhe proceset te cilat sjellin dituri te reja, ndryshime brenda
organizates, dhe mund te sjellin ndryshime edhe me te medha ne rrethine.
Dituria tanimë vlerësohet të jetë kapital i ndërmarrjes. Ky kapital është i grumbulluar në kokat e
njerëzve të cilët ajo i punëson. Prandaj, kohët e fundit njëra prej çështjeve të cilës ndërmarrjet
më së shumti i kushtojnë kujdes është pikërisht dituria dhe menaxhimi i saj. Menaxhimi i
diturisë është proces i krijimit, mbledhjes dhe i shfrytëzimit të diturisë, me qëllim të rritjes së
performansave të individit dhe të ndërmarrjes.
Menaxhimi i diturisë synon krijimin e kushteve që të shfrytëzohet dituria e njerëzve - të
punësuarve, të rriten rezultatet afariste të ndërmarrjes dhe që asaj nëpërmjet rritjes t’i rikthehet
kapitali i investuar në burimet njerëzore.
Dituria të cilën e posedon ndërmarrja konsiderohet si kapital intelektual i saj. Ndërkaq, dituria e
mbyllur në kokat e njerëzve e cila nuk prodhon efekte të cilat duhet të rezultojnë me fitim të
ndërmarrjes, nuk mund të konsiderohet si kapital. Kjo do të thotë se është mjaft e rëndësishme
që dituria të shfrytëzohet në aktivitetet afariste të ndërmarrjes dhe kjo të jet përparësi
konkurruese në treg ndaj partnerëve të tjerë afaristë. Në këtë rast e rëndësishme është që dituria
të shndërrohet në një burim dinamik që prodhon efekte të matshme të cila mund të
shfrytëzohen në mënyrë të pandërprerë.
25
William D. Stillëell; Tacit Knowledge And The Work Of Ikujiro Nonaka: Adaptations of Polanyi in a Business Context,fq19

14. Dituria është sinonim për njohuritë individuale dhe kolektive, për informatat dhe njohuritë
shkencore të cilat janë të strukturuara dhe të cilat kanë vlerë. Dituria gjeneron nga burime të
ndryshme dhe transformohet nëpërmjet metodave të ndryshme sikur:
 metoda e shqyrtimit,
 e krahasimit dhe
 e lidhshmërisë në mes shkakut e pasojës.
Transformimi i diturisë mbështetet në informata, përvojë, në njohuri nga e kaluara, nga të cilat
mund të gjykojmë për ngjarjet aktuale dhe për situatat e reja në të ardhmen. Prandaj, edhe në
ndërmarrje aplikimi i diturisë, veçmas në procesin e vendosjes, mbështetet në të gjitha këto
komponente që i thamë më lart. Mirëpo, dy prej tyre paraqesin bazën për këtë:
 Të dhënat - të cilat mund të jenë ngjarje objektive - reale apo dukuri të cilat grumbullohen,
përpunohen dhe organizohen, për t’u përdorur në momentin e duhur si informatë. Të
dhënat e papërpunuara, të pastrukturuara, nuk paraqesin kurrfarë burimi dhe kurrfarë
informate.
 Informatat – të cilat mund të jenë porosi e dhënë në formë të dokumentit, në formë të
komunikimit të drejtpërdrejtë apo audio-vizuel. Bashkësia e të dhënave të përpunuara
paraqet bazë të mirë për informata. Informata është elementi më i rëndësishëm për
individin, ekipin apo kolektivin gjatë përgatitjes dhe marrjes së vendimeve. Nëse të
dhënat kanë bazë të sigurt dhe janë përpunuar si duhet, atëherë ato mund shndërrohen
në informata, ndërkaq kreatori i tyre mund t’i përdorë ato si bazë për marrjen e
vendimeve të rëndësishme afariste. Të gjitha të dhënat dhe informatat e përpunuara kanë
vlerën dhe çmimin e tyre. Ai që e ka informatën në kohën e duhur, në vendin e duhur
dhe me çmim të duhur, ai e ka përparësinë në treg.
Dituria eshte shfrytezim I plote I informatave dhe te dhenave, me te cilat jane te paisur njerezit
ne forme te aftesive te njerezve , kompetencave, ideve, motivim etj.
Ne ekonomine e sotme, dituritë jane njerezit, sepse ata e posedojne ate, dituria eshte para sepse
ajo ploteson kerkesat e konsumatoreve, dituria eshte sistem per ngritjen e aftesive prodhuese
ose sherbyese, perkatesisht ajo ndikon drejteperdrejt ne suksesin e organizates, fuqine e saje
ekonomike, dhe ne aftesine e saje konkurruese. Dituria eshte ma shume relavente per
qendrueshmerine e biznesit dhe kapitalit, tregut etj. Eshte me shume se nje besim dhe nje akcion
esencial, performanse dhe adoptim i vazhdueshem i burimeve njerezore. Ne fund te themi se
dituria te mundeson menaxhimin e situtave te reja.
Dituria eshte e ruajtur ne trurin e njeriut ne menyre individuale dhe ne organizate eshte e
ruajtur ne proceset e ndermarrjes, dokumentete, produkte, sherbime, dhe sisteme.
Dituria eshte baze nxitese per zahvillimin e ekonomise. Dituria eshte rezultat i mesimit te
vazhdueshem i cili i siguron qendrueshmeri dhe perparesi konkurruese organizates. Dituria
eshte akcion , I cili eshte I fokusuar ne inovacione, ekspertize, eshte vlere e shtuar e cila mund te
fitohet te mirret dhe te shperndahet.

15. Shumica e njerëzve e ngatërrojë kuptimin e menaxhimit të diturisë me atë të kapitalit
intelektual. Kapitali intelektual paraqet përpjekje për ta vlerësuar financiarisht diturinë në
organizatë. Edhe pse kalkulimi i vlerës së diturisë së kapitalit intelektual lidhet me menaxhimin
e diturisë, megjithatë fokusi është në kategorinë financiare e jo në kategorinë menaxhuese.
Menaxhimi i dijes është njëra nga qështjet më me interes në ditëtë e sotme. Qështja është:
 se çka është aktiviteti të cilin ne e quajm menaxhimi I dijes,
 Pse është i rendësishëm për sejcilin nga ne,
Është e vështirë të vihet me një përkufizim të vetëm gjithpërfshirës të asaj se çka është
menaxhimi i dijes sepse ekzistojnë mbi 60 përkufizime të këtij koncepti. Përshembull disa nga
këto përkufizime janë:
 “Proceset e ndara por të ndërvarura të krijimit të diturisë, deponimit dhe rikthimit të
diturisë, transferimit të diturisë dhe zbatimit të diturisë.”26
 “Mjetet, teknikat dhe strategjisë e fitimit, analizimit, organizimit, përmirësimit dhe
shpërndarjes së ekspertizës biznesore”27
 “Përpjekjet sistematike dhe të paramenduara të një entiteti për ta zgjeruar, kultivuar dhe
zbatuar diturinë në dispozicion në mënyra të cilat shtojnë vlerë në entitet në kuptimin e
rezultateve pozitive në arritjen e objektivave apo përmbushjes së qëllimeve.”28
 Fatkeqësisht nuk ka një përkufizim univerzal menaxhimit të dijes (MD), njëjtë sikurse,
para së gjithash, nuk ka një marrëveshje se çka përmbanë dituria. Për këtë arsye më së
miri është të mendojmë për MD-në në kontekst më të gjerë. Thënë shkurt, MD-ja është
procesi përmes së cilit organizatat gjenerojnë vlerë nga asetet e tyre intelektuale dhe
asestet e bazuara në dituri. Më së shpeshti, gjenerimi i vlerës nga këto asete përfshin
kodifikimin e asaj se çka punonjësit, partnerët dhe konsumatorët dinë, dhe shpërndarjen
e atyre informatave mes punënonjësve, departamenteve e edhe me kompanitë tjera në
përpjekje të sajimit të praktikave më të mira.29
Ndermarrjet e kane kuptuar se sa eshte e rendesishme dituria per to dhe gjithnje jane ne
perpjekje te vahzdueshme qe kete fushe ta zhvillojne ne te mire te rritjes se efekteve dhe
sherbimeve qe ato i ofrojne per konsumatoret e tyre. Kjo dituri eshte ne shume vende sikur:
 baza e te dhenave ,
 baza e diturive,
 ne njerez – kokat e tyre, dhe te zhvillohet ne fortma te ndryshme.
26
Maryam Alavi; Dorothy E. Leidner, Review: Knowledge Management and Knowledge Management Systems:
Conceptual Foundations and Research Issues MIS Quarterly, Vol. 25, No. 1. (Mar., 2001), pp. 107-136.
27
Todd R. Groff and Thomas P. Jones, Introduction to Knowledge Management: KM in Business , 2003, p.2
28 C.W. Holsapple and K.D. Joshi, A formal knowledge management ontology: Conduct, activities, resources, and influences,
Journal of the American Society for Information Science and Technology, Volume 55, Issue 7, pages 593–612, May 2004
29
http://www.cio.com/article/40343/Knowledge_Management_Definition_and_Solutions (webfaqja sw fundi vizituar mw 17
tetor 2013).

16. Shume shpesh nje pjese e ndermarrjes e perserite e punen dhe aktivitetet ne menyre te njejte qe
shpesh nuk rezultojne me rritje te efekteve dhe sherbimeve. Te shumten e rasteve shkak i kesaj
mund te jene pamundesia per te evidentuar se cilat dituri ajo i disponon, cilat dituri duhet te
ruajtur dhe ajo qe eshte me e rendesishme cilat dituri duhet te perdoren. Pra per kete
ndermarrjet duhet te dine:
 Cilat diturive i kane brenda organizates;
 Dhe si te menaxhojne dhe perdorin per te arritur rezultate maksimale.
Kompanite me tradite te cilat kujdesen dhe kane politika dhe strategji ne asete te prekshme –
asete fikse, i kushtojne kujdese gjithashtu edhe asteve te diturise.
Suksesi ne nje konkurrence varet nga cilesia e diturise te cilen organizata e aplikon ne procesin
e berjes se biznesit. Per shembull zingjiri I furnizimit me paisje , material, planifikim dhe
shperndarje varet nga dituria. Aktivitetet ekonomike kerkojne dituri per te permbushur nevojat
e konsumatoreve, per tu perballur me teknologjine e re, marketingun etj.
Ndryshimet ne shperndarjen e diturise te nje organizate per te siguruar përparësitë
konkurruese duhet te jete:
 Nëse tregu është konkurruese niveli i inovacioneve vazhdimisht duhet të jet ( është) ne
rritje,
 Ndermarrjet jane te organizuara si te tilla qe te permbushin nevojat e konsumatorev duke
krijuar vlera te reja. Keto vlera bazen duhet ta kene ne dituri,
 Funksionet e ndryshme dhe ndryshimi i diturive te staffit varet nga shpejtesia e
ndryshimeve ne treg si rezultat i inovacioneve dhe njohurive te reja.
 Dituria kerkon kohe per tu arritur. Punetoret gjithnje e me pak kane kohe per te mesuar-
për ta nxene atë .
 Eshtë e nevojshme që të rritet një përfshirje më e gjërë në mënyrë që mos te humben
diturite te cilat ofrohen.
 Eshte e nevojshme te menaxhohet organizata dhe diturite e saje per shkak se gjithnje e me
shume kjo dituri po behet me komplekse.
 Ndryshimet ne drejtime strategjike mund te rezultojne me humbjen e diturive ne fusha.
Keto ndryshime te cilat kerkojne rinovimin e diturive.
Para se të merremi me qështjet e menaxhimit të dijes, është mire që të mirremi edhe pak
diturinë për të cilën ne jemi të interesuar që ta menaxhojmë.
Neil Fleming ka bërë këtë diagram lidhur me dijen.

17.  Mbledhja e të dhënave nuk është informatë.
 Mbledhja e informative nuk është dituri.
 Mbledhja e diturisë nuk është mençuri.
 Mbledhja e diturisë nuk është e vërteteta – saktësia.
Ideja se informatat, dituria dhe mençuria e pergjithshme janë më shumë se mbledhja e thjesht
tyre. Tërësia e tyre përfaqëson më shumë se tërësinë e tyre e cila është e përbërë prej pjesëve të
ndryshme dhe kan sinergjinë e vet e cila reflektohet ne rezultatet e organizates.
Dituria sot nga korporatat është shumë me interes për shkak të orientimit të tyre gjithnjë e më
shumë kah shërbimet me çka edhe orientohen edhe me burime njerëzore ( kah shërbimet)
diturinë e tyre të cilën e tërheqin, përpiqen që ta mbajnë dhe ta sjellin në ndërmarrje.
Për të patur mundësi që ndërmarrjet të jenë konkurruese në ekonominë e tregut, ato duhet që
diturinë ta konsiderojnë dhe trajtojnë si aset strategjik dhe aftësi të ndërmarrjes
 Dituria e Korporatës: Kolektivi i ndërmarrjes i cili ka krijuar përvojë dhe kupton proceset
e organizatës për menaxhimin e situatave të planifikuara dhe të paplanifikuara.
 Menaxhimi i diturisë së korporatës: Proces i kerkuesve te diturise te cilet jane te lidhur me
burimin e e diturive dhe transferimin e kesaj diturie.
Serveri i korporates:
 Dituria eshte studimi i natyres se formimit te diturive.
 Etimologjia: Studimi i historikut te ndryshimeve dhe shprehjeve linguistike.
 Dituria: Nje teresi e modeleve qe pershkruan pasurine dhe sjelljen me te.
 Morfologjia: Studimi i struktures se formulimit te fjaleve ne aspektin gjuhesor.
Analiza e diturise: Ne analizimin e diturive ne modelojme burimet e diturise ne ate menyre duke
u perpjekur te analizojme qellimshmerine dhe perdorimin e tyre, te metat e tyre dhe
dobishmerine per ndermarjen.
Analizmi i diturive eshte nje hap i domosdoshem per aftesine menaxhimit te diturive. Brenda
analizimit te diturive ne mund te perdorim modelimin e diturive dhe teknika te ndryshme.
Te dhenat
Te kuptuarit
Te kuptuarit e marrëdhënieve
informatat
Niveli I te kuptuarit e
dituria
Dituria e përgjithshme- e fituar
te kuptuarit e principeve
Konteksti i pavarësisë
•Mbledhja e të dhënave
nuk paraqet informatë
•Mbledhja e
informatave nuk është
dituri,
Mbledhja e diturisë nuk
paraqet diturinë e
përgjithshme
Te tri këto nivele janë
më shumë se mbledhja
e thjesht e tyre. Tërësia
e tyre përfaqëson më
shumë se se tërësinë e
pjesëve që e përbëjnë
dhe kanë lidhshmerinë

18. Planifikimi i diturive : Kur ndermarrja ka mundesi te mbeshtet ne dituri ajo do te jet ne gjendje te
planifikoje te ardhmen. Nje organizate do te jete ne gjendje ose mund te zhvilloje nje plan
shume vjecar te diturive i cili definon se si organizata te zhvilloje burimet e diturise , nepermjet
formave te ndryshme sikur qe jane trajnimet te burimeve te veta njerezore , ose zhvillimin e
sistemit per mbeshtetje te burimeve njerezore ose forma te tjera te cilat e ngrisin nivelin e
njohurive dhe sasine e diturive ne ndermarrje.
Teknologjia e diturise : Eshte nje fjale e cila ne veti ngerthen aplikimin e teknikave te ndryshme,
metodave te ndryshme te cilat jane te mbeshtetura ne fushen e sistemit te diturise.
Teknologjia e diturise eshte ne perdorim qe disa kohe dhe njerezit jane te akomoduar me
aplikacionet e ndryshme te teknologjise se diturise ne forma te sistemit te kompjutereve.
Teknika dhe metodat per dizajnimin e ketyre sistemeve jane te njohura per nje kohe.
Sistemi kompjuterik : Eshte system me aktivitet formal dhe joformal ( njerezor) ne nje
organizate ku njerezit jane te mbeshtetur nga Teknologjia informative. Kjo teknologji eshte mjaft
e vlershme ne sistemin e punes , mirepo definitivisht te themi jo I vetmi system me I
rendesishem dhe faktor vendimtar pasi qe edhe nje here te themi se njeriu eshte ai I cili I vene
ne levizje te gjitha keto.
Dituria- e brendshme, te kuptuarit, dijet prkatike te cilat ne i posedojme jane burime
fundamentale te cilat na mundesojne ne te funksionojme ne menyre intelegjente. Gjate kohes
nje pjese e konsiderueshme e diturise transferohet ne forma te ndryshme sikur qe jane; librat,
teknologjia, pervoja, dhe traditat ne nje organizate. Keto transformime rezultojne me ekspertize
te akumuluar nese shfrytezohen ne menyre te mire, rrite efikasitetin, Dituria eshte nje, ose
faktori kryesor e cila bene njerzit- personat, ndermarrjet, dhe shoqrine intelegjente.
Dy aspekte jane te rendesishme per çdo nivel te suksesit:
1. Asetet e diturise –qe do te elsploatohen ose aplikohen dhe te zhvillohen dhe te perdoren
ne nivelin me te larte nga individet dhe ndermarrjet.
2. Dituria- proceset -- krijimi, ndertimi, organizimi, transformimi, transferi, zbatimi, I
diturive duhet te jet i kujdesshem dhe i menaxhuar net e gjitha sferat.
Dituria duhet te menaxhohet ne menyre efikase qe te siguroje se objektivat bazike do te
realizohen. Menaxhimi i diturise ne ndermarrje duhet te veshtrohet nga tri kendveshtrime:
1. Perspektiva e biznesit – i fokusuar ne SI, KUR, dhe ne CKA organizata duhet te investoje
ne menyre qe te eksploatoje diturine. Strategjite, produktete , sherbimet duhet te trajtohen
nga dituria si pike referuese.
2. Perspektiva menaxherike – fokusimi ne organizim, udheheqje, mbeshtetje dhe monitorim
te diturise ne relacion me praktiken dhe aktivitetet te cilat kerkohen per te arritur dhe
realizuar deshirat dhe strategjite dhe objektivat.
3. Perspektiva operative – fokusimi ne aplikim dhe ekspertize ne realizimin e detyrave te
punes.
Historikisht dituria ka patur gjithmone rendesi të veçantë, mirepo menaxhimi i saje ka qene i
ndryshëmvarësisht nga zhvillimet që kanë ndodhur. Dituria efektive dhe menaxhimi aktive e

19. saje kerkojne perspektiva dhe teknika te reja te cilat kane bazen ne faktet dhe burimet e
ndermarrjes. Ne duhet te zhvillojme discipline te re dhe te pergadisim njerez profesionist me nje
ekspertize te gjere nga ajo qe kemi pare dhe patur deri tani. Keto jane NDRYSHIMET.
Dituria individuale dhe kolektive
Mendimtaret e ndryshem dhe nga pikpamja e shkences ontologjia ( disc. Qe studijone dijen ne
organizate)theksojne se dituria ne organizate eshte individuale. Kur flasim per diturine individuale
, ajo e ndermarrjes ose dituria kolektive eshte si teresi e individeve e saje. Dituria individuale
eshte pjese e diturise se organizuar. Kjo dituri eshte ne mendjen dhe shkathtesine e individeve.
Kjo dituri ne organziate per zgjedhjen e detyrave specifike dhe te perditshme e rendesishme
eshte se kjo dituri eshte autonome dhe me mundesi te transferimit nga individi ne individ.
Dituria kolektive varet edhe nga fakti se si tansferohet brenda anetareve te kolektivit. Kjo dituri
akumulohet sipas disa rregullave te organizates, procedurave, normave te perbashketa e cila
percakton menyren se si zgjidhen problemet ne praktike, si dhe interakcionit ne mes anetareve
te organizates. Dija kolektive eshte ajo qe ne e quajm “ memorie e organizates” ose “ mendim
kolektiv i organizates”. Pra dituria kolektive me shume ekziston ne dituri te pergjithshme –
kolektive, ne vend te asaj kolektive. Pra teresia e diturive individuale paraqet diturine kolektive.
Pra duhet te themi se dituria eshte nje kombinim i informative dhe burimeve njerezore te cilat
s’bashku krijojne kapacitete per aktivitet. Nga kjo qe u tha me larte mund te zberthejme
dimenzionin dhe ndarjen e diturive:
 dituria individuale , grupore, apo ajo ne nivel te organizates. Menaxheret dhe lidershipi i
organizates duhet te jet i pergatitur dhe te organizoje shfrytezimin e kesaj diturie ne
organizate me qellim te arritjes se objektivave prodhues apo sherbyese qe i ka vene vedi
ajo.
 ditruia e mshehur (tacite)eshte dituri ne kokakat e individeve, dhe
 dituria eksplicite jane dituri te cilat jane te mbledhura ne dokumente, prodhime dhe
procese, ose
 dituria e strukturuar
 dituria e pastrukturuar.
Dituria si vlere
Nje gje eshte e sigurte se bota eshte duke ndryshuar dhe duke u zhvilluar si rezultat i diturise.
Nese i krahasojme zhvillimet te cilat jane duke ndodhur rreth nesh atehere bindemi se ky
konstatim eshte realitet. Ndryshimet jane shume te shpejta radikale, te fuqishme sa asnjehere
me pare ne histori.

20. Mundesia e qasjes ne informata, kercnimi i vazhdueshem per ngopje me informata dhe qasjen
ndaj tyre, kane bere qe ekonomia industriale te pesoje ndryshime ne dicka me cilesore qe sot
njihet me ekonomine e dijes.
Rrethina ekonomike nga tregu tradicional eshte duke u shendrruar ne nje hapsire tregtare
virtuale.
Te vepruarit global ne ekonomi me nuk eshte ndonje opcion qe ekonomite duhet ta
pervetesojne, por eshte domosdoshmeri nese ekonomite nacionale deshirojne te mbijetojne dhe
te percjellin ndryshimet dhe trendet e zhvillimit.
Ne te njejten kohe menaxheret gjithnje e me shume jane duke u ballafaquar me sfida te
nderlikuar te cileva ata duhet t’u japin zgjidhje. Prandaj mund tu kete rene qe te degjoni fjaline;
mendo ne menyre lokale ( ekonomine nacionale) dhe vepro ne menyre globale, te prodhohet me kosto te
ulet per perdorim masovik, , Mos puno s’pari ne zhvillim pastaj ne treg, por ne te njejten kohe zhvilloje qe
te dyjat.
Te gjitha keto qe u thane me larte sot jane te njohura. Pasiguria sot eshte pjese e zhvillimeve te
pergjitheshme ekonomike sot dhe ne te ardhmen. Menaxheret ne kete aspekt jane te ballafaquar
me ate se sa me shume te thellohemi ne ekonomine e diturise, marrja e vendimeve gjithnje e me
shume eshte me e nderlikuar dhe per keta menaxhere gjithnje e me shume nete pa gjume dhe
strese te paparapara. Ne ekonomine e diturise eshte shume e rendesishme qe t’u pergjigjemi me
efikasitet kerkesave te pazakonta te tregut. Ndryshimi po behete paradoksal pasi qe ekonomia e
dijes po vendose rregulla te reja te afarizmit. Kompanite i ndajne prodhimet ne mes vete pa
pagese, koha dhe shpenzimet e dergimit (liferimit) te produketeve , gati se jane ba te
parendesishme per shkak se keto mund te realizohen shume shpejte dhe ne kohe te shkurter.
Pastaj qeshtja e çmimeve te produkteve me te mira dhe te vlershme gjithnje e me shume behen
me çmime te lira dhe te arsyeshme. Nderkaq ne keto rrethana kompanite qe me se shpejt
zhvillohen jane kompanite me resurse jomateriale. Presioni me nuk vjen vetem nga rritja e
konkurrences ne menyre te vazhdueshme dhe rritjes se kerkesave te konsumatoreve. Publiku
kerkon nga kompanite ndikim pozitiv ne shoqri dhe zhvillimin e saj. Pra kompanite nuk
ekzistojne vetem per te konkurruar njera tjetres, por ato duhet te jene te aftesuara qe te
mbijetojne. Te gjitha keto konstatime e edhe te tjerat qe ne nuk i kemi permendur, ndodhin ne
kohen kur menaxheret jane te dhene pas projekteve te riingjinjeringut dhe ristrukturimit per te
cilat eshte thene se do ta shpetojne situaten.
Sot menaxheret jane te detyruar qe te pranojne se nuk eshte aspak efekt i pritshem. Nese themi
se 7 nga 10 projekte te riingjinjeringut deshtojne. Edhe Stiven Rouç ( Stephen Roach) njeri i
Nje kompani industrijale e njohur per prodhimin e kontenjereve i nxiti shumicn e punetoreve qe te pensionohen pasi
kishin kaluar moshen mbi 50 vjecare, edhe pse ajo kishte projektuar te ndertoje fabrike te re me teknologji te re per
prodhimin e kontenjereve te celikte qe do te behej me teknike me te re bashkekohoree te saldimit. Ketu menaxheret
menduan se do t’i pergjigjen kerkesave per te ardhmen, mirepo shpejt kuptuan se pikrisht njerezit qe pikrisht ishin te
pensionuar posedojne dituri specifike per tekniken aktuale te saldimit- dituri te cilat kane qene te domosdoshme per
aplikimin e teknologjise se re te saldimit. Rezultati? Kompanija u detyrua qe t’i angazhoje perseri, por tani duhet qe ajo
t’u paguaj honorare te larta.

21. njohur nga Vol Strit, teorite e te cilit jane mbeshtetur ne zvoglimin e numrit te punesuareve me
qellim te zvoglimit te shpenzimeve, ka rezultuar me largimin nga puna permbi nje milion
njerezish. Ai ne nje leter qe i dergon klientit te vet Morganu Stenli e ka pranuar:”Kam gabuar”.
Autori Skot Morgan pajtohet:” duke e ditur ate qe tani dijme, mos ndalimi nga forma ekstreme e
riinxhinjeringut eshte njesoje me udheheqje te gabuar dhe pandergjegjshme. E kjo eshte ajo qe e
zvoglon pershtatshmerine e fuqise punetore ne ndryshime”.
Keto racionalizime qe jane mbeshtetur ne zvoglimin e numrit te puntoreve kane qene
katastrofale per shume kompani ane e kend botes. Ato e kane reduktuar fuqine punetore – dhe
s’bashku me ujin e ndyte industrial e kane qitur jashte foshnjen intelektuale. Eshte e
pallogaritshme sa dituri eshte hupur ne kete menyre duke zvogluar numrin e punetoreve. E
edhe me keq, ato tani me e kane kuptuar se dituria eshte pasuria kryesore dhe se ne boten
bashkekohore te biznesit eshte shume veshtire te mbijetohet nga konkurrenca e tregut. Pra ne
kete rast kompanive u eshte dashur vitaliteti kreativ – nderkaq ato e kane hupur kete duke i
leshuar njerezit nga kompanite e tyre qe ate vitalitet me siguri do t’ua sillnin pikrisht ata
punetor.
Ne ekonomi kjo ka ndodhe dhe sot eshte duke ndodhur nga fakti se shumica e menaxherve
eshte nga ekonomia industriale, dhe kjo me nuk eshte faktor vendimtar. Shpejtesia e dhe befasite
jane ndryshimet kyqe. Menaxhmenti ballafaqohet me idene se si t’i plasoje produket qe i
paramendon sa me shpejt qe eshte e mundur t’ plasoje ne treg.Mirepo, shpejtesia nuk ka te beje
dobi, shpejtesia eshte parakusht per ekzistence. Sfide e kompanive eshte te ballafaqohen me
kompleksitetin e ekonomise ne te cilen veprojne. Per kete ato duhet te kene dituri te
mjaftueshme, njerez te mjaftueshem, menaxhment te mjaftueshem, lider qe projektojne
ardhemrine dhe dine te vleresojne ndryshimet dhe to t’i pranojne dhe zbatojne edhe atehere kur
kompanite paraqesin kosto mjaft te larte.
Kjo situate eshte keqsuar me faktin se shumica e menaxhereve vijne nga fusha e industrise. Ata
besojne ne procese prodhuese, dhe keto nuk jane faktoret vendimtare. Shpejtesia e befasise jane
mjet kyq per vendosjen e ndryshimeve. Menaxhmenti ballafaqohet me qeshtje te cilat ideohen sa
me shpejt te dalin ne shitje ne treg. Shpejtesia sot nuk sjell vetem dobi: ajo ne te vertete eshte
kusht i ekzistences.
Ndryshimet
Nje grup i njerezeve afarist te cilet kane ppunuar ne kompanite me te njohura evropiane ne sferene e industrise
elektronike gjate nje bisede ne restoran te nje hoteli, dhe ne nje moment njeri prej tyre kishte thene: “ loja plotesisht ka
ndyshuar 1968. Ate vite kasetofoni i pare eshte shitur ne tregun evropian. Deri tani ne nuk kemi patur konkurrence.
Menaxheret e mije kane mund ta punesoje nje shperndares te qumshtit qe te shes produktet tona, mund te leje ne prag te
shtepise gjerat me te reja dhe te kethehet neser te mbledhe te hollat neser ose pasneser kur ti bije rruga aty pari.
Cka eshte e re? Pyeti nje tjeter.
Sot kompanite i kushtojne kujdese prodhimit ne menyre qe t’i terheqin bleresit qe te shfrytezojne sherbimet e tyre.
Sistemet globale te telofonise mobile ( GSM) shfryteohet si terheqes per ndonje provajder. Ndoshta edhe ata do te
angazhonin shperndarsin e qumshtit

22. Kjo qe tham me larte pasqyron ate se kompanite kane lindur ne epoken industriale, per te cilen
supozohet se zhvillimi rrjedh ne zhvillimin e shpejte, metodave te lira te produkteve te cilat
kane lindur ne kete epok. Pra sot ka ndyshuar gjendja shume. Nuk eshte e mundshme te
ekzistohet vetem te prodhohet prodhime, por suksesi mund te arrihet edhe ne menyra te tjera.
Keshtu qe kemi nje transformim dramatik nga aktivitetet industriale. Fokusi i sotem me nuk
eshte ne industrine tradicionale. Mirepo pasurimi sipas Kevin Keli ( Kevin Kelly) vije
drejteperdrejt nga inovacionet, e jo nga optimizimi i prodhimeve: kjo do te thote se pasuria
arrihet jo me permiresimin, por nga zbulimet e tjera. Ardhemeria me nuk eshte ne kompjuter
por ne lidhje ( conections). Me fjale te tjera, para nesh po zhvillohet nje kthese drastike e cila po
shpie nga produktet drejte sherbimeve. Keto sherbime paraqiten ne ate menyre te barabarte me
kerkesat ne rritje te konsumatoereve. Ne Dritaren e Andersonit ( Anderson windows )jane krenar
me llollojshmerine e produkteve - dritareve te formes dhe madhesive te ndryshme. Mirepo,
zgjerimi i mundesive ne vitet 1985 eshte rritur nga 28000 ne 86000- dhe kjo i ka habitur bleresit
me shpejtesine e reagimit te formimit te çmimeve.
Epoka e kompjuterizmit ka shkaktuar ndryshime te medha. Kjo ka mundesuar qe ne vend te
ndertimit te ndertesave te medha, me ndihmen e dizajnimeve te ndryshme te behet dizajnimi i
formes ne vendndertim, dhe aty per aty te formohen cmimet.
Pra fjala eshte per perpjekje te kompanive qe te plotesojen nevojat e konsumatoreve . Psh.
Kompania Sony e ka paralajmeruar dhe orientuar aktivitetin e vete afarist nga prodhimi ne
drejtim te sherbimeve. Nje hap i tille ka deshmuar se ka nje lidhshmeri ne mes te sherbimeve
dhe prodhimit. Duke siguruar prodhime dhe sherbime Sony ka ndertuar zingjirin e integruar te
vlerave, qe sot eshte domosdoshmeri dhe plotesisht i permbush nevojat e konsumatoreve. Kjo
forme zingjirore po behet gjithnje strategji e kompanive te cilat zhvillimin e tyre e mbeshtesin ne
inovacione te fokusuara ne konsumatorin e te cilat burimin e kane ne dituri.
Definimi i puneve dhe punëtorëve lidhur me diturinë që e kërkojnë dhe diturinë që e
posedojnë
Aktiviteti parësor u punës e cila kërkon dituri është në krijimin, sigurimin, ruajtjen, aplikimin
dhe shpërndarjen e diturisë. Këtë mund ta bëjnë njerëzit profesionist ose njerëzit e lëmive të
ndryshme teknike dhe shkencore me nivel të lartë të shkathtësive dhe të ekspertizës. Punët dhe
procest të cilat kërkojnë dituri në fushveprimin e tyre kanë zhbvillimin e produkteve,
edukimin, shërbimet profesionale, dhe strategjitë e ndryshme të planifikimit dhe të zhvillimit.
Në këtë aspekt në këto aktivitete mund të kyqen punëtorët – BNJ punët e të cilëve përmbajnë
elemente të konsiderueshme të kërkesave për dituri, ose punë të cilat shfrytëzojnë informata të
ndryshme për të marr vendime të rëndësishme.
Rritja BNJ me dituri e ndrron fuqinë ose raporte brenda vetë organizatës duke shkaktuar
shpeshherë tensione dhe ndrrim të përgjegjësive menaxherike. BNJ të cilët janë në proceset e
punës dhe nivele të ndryshme të hirarkisë menaxherike, nuk punojnë më vetëm për pagë, ose
lojalitet ndaj organizatës. Këto tani më kanë ndrruar. Njerëzit kanë interes dhe në rend të parë e
synojnë zhvillimin e tyre ( paisjen me dituri), e tek pastaj vjen lojaliteti dhe paga.

23. Ghoshal dhe Bartcett propozojnë zëvendsimin e kontratës tradicionale me të ashtuquajturin
kontratë morale. Sipas kësaj kontrate sejcili i zënë në punë ka përgjegjësi për të ofruar
maksimumin e tijë në punë. Për kundërvlerë TOP menaxhmenti i organizatës ndërmerr aksione
të caktuara të cilat i mundësojnë të zënëve në punë që të zgjedhin punën në mënyrë të lirshme, e
jo punëtorët të jenë të lumtur me faktin se janë në punë. Top menaxhmenti u ofron mundësi
çdo të punësuari, mundësinë për zhvillim dhe mësim të vazhdueshëm, dhe në këtë mënyrë BNJ
i rrisin shansat e veta për punë brenda dhe jasht kompanisë. Gjithashtu krijohen edhe masa të
reja që stimulojnë BNJ që të rrisin aftësinë konkurruese të kompanisë dhe në të njejtën kohë të
krijojnë një lidhmëri me kopaninë.
Kjo kontratë e re u jep hapsirë BNJ duke i deleguar funksionet menaxherike dhe se procesi i
vendimmarrjes nuk është plotësisht i varur nga TOP menaxhmenti por ai duhet të ndahet me të
gjithë të punësuarit. BNJ gjithnjë e më shumë duhet të kenë kujdesë për edukimin e tyre dhe të
zhvillojnë dijen dhe edukimin e tyre përmanent në mënyrë që t’i kontribuojnë zhvillimit të
organizatës. Përgjegjësitë e reja do të rrjedhin nga parimi i ndërmarrësisë, të sillen si
ndërmarrës, dhe në procesin e vendimmarrjes të sillen me përgjegjësi të plotë për shkak se
shpeshherë ka dembeli nga menaxhmenti dhe reagimi i tillë i BNJ është mjaft pozitiv. Ky reagim
vjenë nga përvoja, posedimi i informatave dhe përgjegjësia e tyre ndaj proceseve të cilat ata i
njohin. Pra këtu duhet ë mendohet në eliminin e punëve të cilat nuk krijojnë vlera të reja, të cilat
ngadalësojnë procesin e plotësimit të nevojave të konsumatorëve.
Nevojat për procesin e zhvillimit dhe menaxhimit të dijes gjithnjë e më shumë në botën
bashkëkohore janë duke ardhur në shprehje. Deri në vitin 2010 në UE pritet që afër 80% e
vendeve të punës të jenë me përgaditje të lartë. Dmth. Ekonomia bashkëkohore është duke
shkuar kah ekonomia e dijes dhe përdorimit të kësaj dije për rritjen e mirqenjes së njerëzve. Këtë
e arsyeton fakti se sot gjithnjë e më shumë ka kërkesë dhe mungesa të burimeve natyrore. Dhe i
vetmi faktor i cili mund ta menaxhojë këtë situatë është edukimi i njerëzve, pra për këtë kemi
nevojë për menaxhimin e dijes e cila do t’na mundësojë shfrytëzimin racional të këtyre
resurseve të cilat vazhdimisht janë në mungesë.
Vlerësohet se vetëm në industrinë e automobilave sot rreth 30% deri 40% të punëtorëve që
gjejnë punë për herë të parë kanë ndonjë lloj të shkollës së lartë apo edukim superior. Kjo ofertë
e tregut të punës gjithnjë e më shumë po bëhet më e ashpër në kuptim të ofrimit të dijes në
tregun e punës dhe se njerëzit vazhdimisht janë duke i kushtuar kujdes procesit të zhvillimit
dhe dijes edhe ata që janë në marrëdhënie pune e edhe ata që për herë të parë kërkojnë punë.
Dituria dhe zhvillimi i prodhimit
Shkencca ka bërë përparime të mëdha në fusha të ndryshme të teknikës dhe të teknologjisë.
Vlerësohet se koha e nevojshme për mbledhjen e të dhënave dhe procesimin e tyre hargjohet
diku afër 50%. Përparimi i teknologjisë është aq i shpejt sa ndonjëherë nuk mbrrijmë ose nuk
kemi kohë që t’i kuptojmë se si funksionojnë ato.
Për këtë dituria në aspektin cilësor mund të ndahet në:

24.  Sipas cilësisë,
 Sipas sasisë
Dijet themelore duhet të mbështeten në cilësi dhe gjithëherë përfshijnë përmbajtjen e diturive të
reja.
Ekspanzioni i diturisë kryesisht mbështetet në cilësinë – për ate themi se ka expansion. Sasia
matet me efekte, formula, publikime, libra ......ekspanzioni i diturisë është edhe punë e një
numri hulumtuesish, në aktivitete të llojit të përgaditjes së matrialeve konkurrencës në mes të
hulumutesëve, revista shkencore etj.
Gjithnje e me shume shkenca eshte duke u marre me hulumtime, projekte te cilat edhe nxisin
ndryshimet edhe nxisin zgjerimin e dijes si ne organizate ashtu edhe ne shoqri e me gjërë.
Teknologjia dhe zhvillimi i ekonomisë në shumë vende në kohët e fundit, vende që më heret
ishin të ballafaquara me varëfëri dhe zhvillim të ulët ekonomik sikur Kina, Koreja e Jugut, kohët
e fundit Turqia, dëshmon se aplikimi i dijeve qoftë nga vendi qoftë nga jashtë ka dhënë rezultate
shumë të mëdha. Njëri prej elementeve kyqe ka qenë globalizimi i ekonomisë, me zhvendosje të
kapaciteteve prodhuese nga një shtet në shtetin tjetër krejt me qëllim të:
 Ngritjes së Cilësisë,
 Shkurtimin e kohës së prodhimit të produkteve- rritja e produktivitetit
 Zvoglim të shpenzimeve,
 Rritje të konkurrencës
Të gjitha këto kanë sjellur deri te rritja e dijes, zgjërimit dhe krijimit të kushteve për zgjërimin e
sajë nëpërmjet shpërndarjes së saj në organizata dhe rajone të ndryshme.
Zhvendosjet e sektoreve të ndryshëm nga një vend në tjetrin, ka bërë që subjetet ekonomike, por
edhe shoqëria e atij vendi të fokusohen në dije specifike të cilat kanë prodhuar specializime të
ngushta specializime të ngushta për lëmi të caktuara për aftësimin e njerëzve që në fusha të
ndryshme specifike të japin maksimumin.
Pra globalizimi i ekonomisë ka bërë qe dituritë mos të mbesin të mbyllura në një organizatë,
në një vend, në një shtet në një regjion, por të shpërndahen shumë shpejt dhe të jenë të qasshme
jo vetëm për to por edhe për konkurrentët dhe për ata që këtë dituri që deri më sot nuk e kanë
disponuar. Për këtë ka ndihmuar pa masë teknologjia informative e cila në kohë të shkurtër ka
bartur dituritë prej një vendi në një vënd tjetër me një kosto shumë të ulët. Mirëpo megjithatë ka
edhe faktor të tjerë qe kanë bërë dhë bëjnë presion të vazhdueshëm që të gjenden në mënyurë të
vazhdueshme zgjidhje të reja, sikur që është:
 Shtimi i numrit të popullësisë, kërkesat e kësaj popullësie në rritje për produkte bazike ,
 Tendencat e vazhdueshme për plotësimin nevojave dhe rritja e standardit të popullsisë,
 konkurrenca në mes të shteteve, ndërmarrjeve dhe hulumtuesëve,
 këmbimi ndërkombëtar.

25. Zhvillimet të cilat ndodhin në zgjërimin e vazhdueshëm të diturisë më së shumti i kontribuon
teknologjia informative. Ndryshimet e shpejta dhe transferi i diturisë dhe i kapaciteteve ka bërë
që të rritet prodhimi në masë, dhe të rritet cilësia e produkteve duke e zvogluar çmimine
produkteve në mënyrë të vazhdueshme. Gjitrhashtu zhvillimet dhe transferi i dijes ka
mundësuar qe:
 të përmirësohen kushtet e punës të dhe jetës,
 të rritet konkurrenca dhe të rritet cilësia e produkteve,
 mundësia më e madhe e njerëzve për të patur qasje në këto të mira- rritja e konsumit
Në sferen e prodhimit dhe të shërbimeve, transferi i dijes dhe i teknologjisë ka bërë që ekonomi
dhe shtete të caktuara për shkak të konkurrencës të krijojnë profile dhe profesione të caktuara:
 specializimi,
 dije fragmentare,
 ekspansioni i punëve specifike, standardeve, dhe mënyrave të punëve
Nëse kemi parasysh se transferi i teknologjisë dhe zhvillimi i sajë është shumë dinamik, atëher
në një të ardhme të shkurtër nëse nuk përcillen trendet e zhvillimit edhe në segmente të tjera
jashtë specializimeve të ngushta, për këto organizata, shtete do të bartë vështirësi për zhvillimin
e harmonizuar të sistemit të edukimit dhe të sektorëve të ekonomisë duke e favorizuar një
sektor sot, e duke e lënë mas dore sektorin tjetër. Është e natyrshme qe ekonomia e ndjek
logjikën e fitimit, prandaj edhe dituria favorizohet pikrisht duke u mbështetur në sektorët nga të
cilët realizohet fitimi. Mirëpo lënia anash e sektorëve të tjerë në pikpamje strategjike – afate të
gjata është e dëmshme për shkak të investimeve shumë të mëdha që do të kërkohen më vonëe
këto sektore që kanë mbetur mbrapa në zhvillim dhe gjithashtu duhet patur parasysh koha
nevojshme për prodhimin e këtyre profileve. Pra shoqërit duhet të kenë kujdesë që edhe
sektorët e tjerë të ndryshimeve dhe dijeve t’i përcjellin , t’i zhvillojnë dhe të investohet edhe në
sektorë të tjerëduke ptur parsysh pikrisht aspektet zhvillimore dhe strategjitë e mundshme të
zhvillimit. Zakonisht për këtë duhet të zhvillohen strategjitë e zhvillimit të dijes duke patur
parasysh skenarët e mundshëm të zhvillimeve të organizatës, zhvillimeve ekonomike dhe të
sistemit të edukimit duke patur parsysh gjithëherë ndryshimet dhe trendet e këtyre
ndryshimeve në vend dhe rrethinë. Në bazë të kësaj mund të përkufizojmë konceptin e dijes së
organizatës si dije në zhvillim të vazhdueshëm, e cila është dije individule e mbledhur me kohë
në kokat e individëve, dije e cila ndahet dhe shfrytëzohet me kolegët e tjerë në organizatë duke
u materializuar në vlera dhe produkte të reja.
Për këtë është e nevojshme mësimi i vazhdueshëm gjatë gjithë jetës ( long Life Learning),
zhvillimit të vazhdueshëm në vendin e punës, dhe transferin e kësaj diturie tek të tjerët. Në
kohën që jemi duke e jetuar dhe ajo që është para nesh, mësimi është përgjegjësi personale.Njerëzit duhet të
marrin përgjegjësinë për dijet e veta dhe për cilësinë e punëve që e bëjnë, duke mos pritur iniciativat për
nxanjen e diturive të vinë nga menaxhmenti.Duke u mbështetur në zhvillimet dhe ndryshimet
dinamikeardhmën shtrohet pyetja a kanë ato organizata, shoqri, individët dije të domosdoshme, a kanë

26. shkathtësi të domosdoshme që të përballojnë ndryshimet, punët editore që janë përgjegjësi e tyre, dhe
kohëne shkurtër të ndryshimeve të shpejta në rrethinë..
Në librin "Mësimi i shpejt për shekullin 21", autori Colin Rose dhe Malcolm Nichols thonë se e
ardhmja ju përket atyre të cilët përvetsojnë 3 gjëra:30
- mësim të shpejt
- krijojnë gjithnjë e më shumë memorje më të mëdha
- ayre që krijojnë mendim kreativ,
Punë të mirë dhe të sigurt mund të llogarisiin vetëm ata individ të cilët mund tu adaptohen
kushteve të kohës, si edhe ata të cilët vazhdimisht i rinovojnë dituritë e tyre.
Dituria eshte fuqi
Gjithmone njerzit, organizatat, shtetet dhe udheheqja e tyre kane qene të angazhuar qe sa me shume te kene
ne dispozicion burime - resurse te cilat e nxisin zhvillimin.
Kjo tendencë ka patur për objektiv për të qenë “ më i miri se sa të tjerët”, nëse e përkthejmë në gjuhën e
ekonomistëve do të thotë: „ si të dimë më shumë se të tjerët). Si të jemi më konkurruesit më të shpejtë, më
inovativ, si të prodhojmë produkte dhe shërbime të reja. “Rëndësia e dijes është bërë evidente. Krahas
faktorëve tradicional të prodhimit : tokës, kapitalit dhe punës, dituria është duke u bërë burimi më i
rëndësishëm në krijimin e vlerave. Dituria rreth produkteve, proceseve, konsumatorët, të punësuarit,;
dituria e ruajtur në raportet, dokumentet, sistemeve, dhe dituria në kokat e tona dhe punonjësve; Në
shumicën e kompanive dituria është bërë një pjesë thelbësore të biznesit dhe operacioneve. Në jetën tonë të
përditshme, dituri do të thotë çdo gjë sikur: Informacion, vetëdija, shkenca, përvoja, aftësitë, urtësia, të
mësuarit, etj. Dija ka qenë subjekt i debateve akademike dhe filozofik për mijëra vjet. Pavarësisht nga këto
debate, nuk ka asnjë Përkufizimi të saktë të dijes. Prandaj, kjo nuk është gjithmonë e qartë se çfarë
nënkuptohet me dituri, dhe me koncepte të lidhura ngushtë të, sikur: 'informacionet', 'kompetencat',
'eksperiencat', 'dituria' dhe 'kapitali intelektual ". 31
Prandaj në të gjithë litaraturën bashkëkohore do ta hasim këtë frymë duke e çmuar diturinë si asetin
kryesor dhe vlerësuar diturinë si pasuri e cila „ krijonë përparësi konkurruese të organizatës, krijon aftësi
që të mësojnë ato më shpejt se sa konkurrentët, të mësojë-mbledhë dhe shpërndajnë diturinë, dhe në
mënyrë të vazhdueshme e rrisin atë“32
(Senge, 2003). Nga ky konstatim shihet se organizatat i janë
nënshtruar një presion të vazhdueshëm që të shtojnë diturinë për të mbetur në konkurrencë me ndërmarrjet
të tjerët në treg. Prandaj në literaturë dhe terminologji do të hasim emrimin e tyre; organizata që mësojnë
“Organizatat të cilat përparojnë në rrethinën e re, janë organizata të cilat mësojnë me qëllim të zhvillimit
kontinuel dhe përmirësimit të resursit të diturisë33
(Senge). Presioni i konkurrencës, ndryshimet të cilat
30
Colin Rose dhe Malcolm Nichols ;Accelerated Learning for the 21ST Century; http://www.amazon.com/Accelerated-Learning-21ST-
Century-Colin/dp/
31
Christiaan Stam; Managing Knowledge Processes; Asia-Link Programme, 2007
32 Peter M Senge : The Fifth Discipline: The Art & Practice of The Learning Organization
33 Peter M Senge : The Fifth Discipline: The Art & Practice of The Learning Organization

27. ndodhin si rezultat i inovacioneve shtrojnë para organizatave kërkesë të domosdoshme që zhvillimin ta
mbeshtesin në mësim dhe kjo tu shërbejë si strategji konkurruese.
“Ekonominë e dijes e definojmë si prodhimit dhe shërbime të bazuara në aktivitetet të diturisë intensive që
kontribuojnë një ritëm të përshpejtuar të zhvillimit shkencor dhe teknologjik, Kompetncat kyqe të
ekonomisë së dijes mbështeten në besimin më të madh në aftësitë intelektuale sesa në inputet fizike apo
burimet natyrore, të kombinuara me përpjekjet për tu integruar dhe përparim të çdo faze të procesit të
prodhimit, nga zyrat e Hulumtimit dhe Zhvillimit e deri te hallat e fabrikave për tu ballafaquar me
konsumatorë”34
( Powell & Snellman,2004 )
Është shumë e sigurt se organizatat të cilat nuk kanë krijuar burime të mjaftueshme dhe kapacitetet për ta
rritur në mënyrë të vazhdueshme resursin e dijes nuk mund te mbijetojne ne treg . Shpesh shtrohet pyetja
kur është filluar kjo garë për diturinë?
Duhet të themi se njerëzit dhe shoqritë në mënyrë të vazhdueshme kanë qene kurreshtar për të njohur
fenomenet, për të ndryshuar mirëqenjen e tyre, për ta lehtësuar mënyrën e jetesës, dhe për të arritjur
objektivat më lehtë. Prandaj që nga koha antike me Greket e vjetër, rëndësia e diturisë dhe përpjekjet për ta
shtuar atë, deri në ditët e sotme nuk ka ndryshuar. Mirëpo, një interesim i shtuar për dijen, kapitalin
intelektual (KI) për menaxhimin e dije (MD) fillon me mileniumin e tretë. Rëndësia e dijes në aktivitetet
profesionale nuk është një risi.
Me 1455 njerëzimi ka përjetuar revulicionin si rezultat i dijes. Zbulohet makina e shkrimit nga Gutenbergu,
që në litaraturë njihet si makina e Gutenbergut. Kjo makinë mundësojë që informatat të shkruhen, ashtu
të shkruara të ruhen, të shkruara të bartën, dhe si të tilla të shpërnadahen dhe të mësohen edhe nga të tjerët.
Ky zbulim e nxiti edhe më shumë procesin e mësimit, dhe gjithashtu e zvoglojë periudhën e ndryshimeve.
Edhe pse është periudhë prej 5 shekujve është e gjatë, megjithatë historia fillon të ndryshojë, kemi
zbulimin tjetër i cili nepërmjet zërit bartë informatat te njerëzit e më vonë edhe televizioni nëpërmjet
fografisë. Ky zbulim tjetër i zvoglojë kontaktet në hapsirën gjografike, zvoglojë kohën e marrjes së ketyre
informatave duke i bartur ato me një shpejtësi që nuk ishte parë deri atëher. Prandaj për këtë konsiderohet
njëra ndër faktorët revolucionar edhe makina e gytenbergut edhe radijoja të cilat drejtëpërdrejt ndikuan në
shpejtsinë e bartjes, në të mësuar, transformimit dhe mundësisë e ruajtjes – arkivimit të informatave.
Prandaj dituria me të drejtë konsiderohet fuqi për shkak se zhvillimet e shpejta që kanë ndodhur e kanë
vërtetuar këtët.
Dituria si fuqi.
Revulicioni i cili zgjati mjaft kohë me shekuj qiti në pah “punëtorët e dijes“ të cilët ishin të ngarkuar që të
menaxhojnë astetet në procesin e prodhimit. Punëtorët – e kompanive softërike , njerëzit e marketingut
kreativ, njerëzit që merren me biznes në zyre, njerëzit nëpër fabrika , tregtarët me derivate të naftës dhe
tregtarët e produkteve të tjera , mendojnë me kokën e tyre në mënyrë që të zhvillohen dhe krijonë pasuri .
Organizatat bashkëkohore-moderne zhvillimin dhe përparësinë e tyre konkurruese e mbështesin në intelekt
. sot mund të flitet për 70 deri 80% e punës kërkon intelekt, kërkon dije. “Mjeti themelore i prodhimit
34
WalterW. Powell and Kaisa Snellman; THE KNOWLEDGE ECONOMY ; Annu. Rev. Sociol. 2004. by Stanford Univ. Robert Crown law
Lib. on 06/01/06. For personal use only.

28. është i vogël, është në gjendje të lëngët dhe peshon 1,3 kilogram. Ky mjet është truri i njeriut i cili
është i jashtëzakonshëm dhe delikat ”35
Truri i neriut është shumë më superior se nga mjetet tradicionale të prodhimit – lëndës së parë, punës dhe
të kapitalit. Ai i transformon ato, i shëndrron në vlera, në vlera përdoruese që e ndryshojnë strukturën
sociale të njerëzve36
.. Ju mund të shihni konkurrencën që zhvillohet në industrinë psh. Automobilistike;
prej projektimit, dizajnit, shpejtësisë së daljes në treg, shërbimeve të logjistikës dhe të servisimit, si dhe
komunikimit me furnitor dhe konsumator. Nëse ndalemi dhe mendojmë çka i shtynë të gjitha këto, do të
shohim se në thelb do të dali dituria, ajo pasuri e paprekshme e organizatës e cila është e koncentruar në
kokat e njerëzve që ajo i punëson. Këta njerëz janë kreativ, krijojnë zgjidhje të reja, produkte dhe shërbime
më afikase, më të përdorshme dhe me kosto shumë më të ulët. Lirisht mund të thuhet se organizatat e
mëdha dhe të sukseshme garojnë me dituri, në fushën e dijes dhe rezultateve që i prodhon dituria p-
inovacionet.
Nga parahistoria e deri më sot, nga antika e deri më sot, mund të themi se shoqritë dhe formacionet
shoqrore ekonomike kanë ndryshuar ekskluzivisht duke i falenderuar dijes, kanë krijuar ndryshime në
formacione ekonomiko shoqrore nga dituria, kanë krijuar këto ndryshime dhe janë pasuruar, kanë rritur
mirëqenien duke i falenderuar dijes dhe faktorit njeri i cili në mënyrë të vazhdueshme bënë përpkjkeje për
t’ia lehtësuar veti jetën.
Format e diturisë në organizatë janë:
1. Forma materiale (dituria eksplicite) - planet, projektet, patentet, licencat, baza e të dhënave, programet e
kompjuterëve, doracakët e ndryshëm etj.
3. formës jo matriale ( dituria e nënkuptuar - tacite) – dituria, idetë , vizioni, aftësitë, shkathtësitë,
përvoja, zgjedhja e problemeve, kultura etj.
Nënkuptuar –tacit Eksplicite
4. Nuk mund të mësohet 5. Mund të mësohet
6. E partikuluar 7. Mund të artikulohet
8. Nuk është e pashme gjatë
përdorimit
9. Është pashme gjatë
përdoimit
10. Është komplekse 11. Është e thjesht
12. Është element I sistemit 13. Është e pavarur
Tb.1. Karakteristikat e diturisë së nënkuptuar ( tacit-e) dhe asaj eksplicite (Winter, 1987)
1.2. Ekonomia e dijes
Sipas OECD-së (2001), “ dituria është ajo që e nxitë zhvillimin e sotëm dhe bartë ekonominë, dituria është
shumë më shumë e rëndësishme se industria, teknologjia e cila mbështetet në të arriturat shkencore dhe
teknologjinë informative. Në ekonominë e ditëve të sotme në ekonominë e dijes, me një shpejtësi të paparë
ndrrohet mënyra e krijimit të vlerave brenda organizatës, gjithashtu edhe mundësia dhe përballimi i
konkurrentëve dhe zhvillimet që i bëjnë ato. Pra ndryshimet dhe zhvillimet e organizatave dhe shoqrive
35 Ridderstrâle dhe Nordström, Funky Business Forever: How to enjoy capitalism (3rd Edition) (Financial Times Series) [Paperback]
2002, fq. 28
36
Po aty fq.28

29. varën nga mënyra se si njerëzit e fitojnë –marrin diturinë, organizojnë dhe si e shfrytëzojnë ate ( knoë –
hoë –in e tyre).
Sipas Drucker-it (1993) dhe Weggeman-it (1997) ekzistojnë tri faza në rrugën për ekonominë e dijes:37
Faza e parë ka qenë revolucioni industrial (1750-1880), Gjatë kësaj faze organizatat e kanë shfrytëzuar
diturinë për të prodhuar mjete për prodhim dhe produkte.
Faza e dytë ka qenë revolucioni i prodhimit (1880-1945), Gjatë kësaj faze organizatat e kanë shfrytëzuar
diturinë për të përmirësuar procest e punës.
Faza e tretë është faza e menaxhimit dhe lidershipit (1945-sot), Gjatë kësaj faze organizatat e kanë
shfrytëzuar diturinë për të përmirësuar proceset e udhëheqjes me dijen ekzistuese.
Nxitësi kryesor i zhvillimeve të ekonomisë dhe të diturisë, është kombinimi i këtyre trendeve:
Globalizimi
Për globalizimin kan[ folur shum[ autor; John Hand , Baruch Lev 2003; Houghton dhe Sheenan, 2000;
Weggeman, 1997 keta autor potencojnë vareshmërinë e qarkullimit të produkteve dhe shërbimeve ,
invstimeve të jashtme direkte, transferit të kapitalit dhe zhvillimit të burimeve njerëzore, përkatësisht të
diturisë dhe shtimit sa më shumë të këtij aseti. Ky intensifikim i konkurrenccës jashtë kufive të ekonomive
nacionale, ka bërë që konkurrenca gjithnjë të jet më e fortë. Mirëpo, ka bërë edhe presion te subjektet
ekonomike që të gjejnë mënyra se si të ruajn dhe si të fitojnë tregje të reja. Konkurrenca i shtynë të gjithë
që të prodhojnë vlera, që kërkojnë dituri dhe kërkojnë në mënyrë të vazhdueshme mësim dhe rinovim të
diturive. Organizatat mund të jenë konkurrente vetëm nëse në mënyrë kontinuele mësojnë dhe në mënyrë
kontinuele i zhvillojnë dhe i pasurojnë produktet dhe shërbimet e tyre., të jenë funksional, me
qëndrueshmëri afatgjate, të mira dhe brende të njohura.
Pra konkurrenca tani më është dhe vjen nga çdo pjesë e rruzullit tokësor, prandaj në biznes gjithnjë e më
shumë është e rëndësishme “me qenë i veçantë”, me “ qenë ndryshe” nga të tjerët.
Veçantija nuk buron ngaasetet e prekshme, ajo buron nga dituria , kreativiteti, aftësitë dhe shkathtësitë që i
posedojnë burimet njerëzore. Pra dituria tani konsiderohet si resurs dhe ate ndër më të rëndësishmit për
organizatën.
Ekonomia e dijes në mënyrë thelbësore dallon nga format e tjera të ekonomisë; industrisë, bujqësisë, dhe
kjo në bazë te shtatë karakteristikave .
1. dituria e zëvendëson fuqinë punëtore dhe kapitalin si resurse fundamentale në prodhim . Pë këtë
Stewart dhe Weggeman, thonë se resurset e paprekshme sikur inovacionet, brendi, imixhi, marka e
prodhimit, krijojnë vlerë shtuese dhe gjithnjë masë më të madhe kanë ndikim në profitabilitetin e
ndërmarrjes.
2. Gjithashtuy po keta dy autor flasin për rëndësinë e diturisë në prodhime dhe shërbime në mënyrë
marramendëse po rritet. Elektronika në automobilat bashkëkohor ka vlerë më të madhe se ta zëmë
çeliku i ndërtuar në të . Në ekonominë e dijes jo vetëm prodhimet , por edhe proceset afariste në
masë gjithnjë e më të madhe varen nga dituria . Inovacioni i proceseve po bëhet po aq sa
inovacionet e procesve.
3. . Ekonomia e dijes është ekonomi në të cilën vlejnë ligjet tjera ekonomik. Lev (2001) sqaron
shkaqet nga të cilët ekonomia e paprekshme dallon nga ekonomia e prekshme:
37
Drucker F. P.: Post-capitalist society, Oxford, Butterwort Heineman, 1993.

30.  Mjetet- astetet e paprekshme nuk janë rivale në mes vete, dhe se ato mund të përdorën
në të njejtën kohë,
 Mjetet –asetet e paprekshme karakterizohen me kosto fikse të lartë dhe , shpenzime
margjinale të ulëta (zhvillimi i sofëer-it shpesh kërkon investime të mëdha, por shitja e
atij softëeri dhe distribuimi i tijë kushton shumë më pak ),
 Mjetet –asetet e paprekshme shpesh shërbehen me efektin e rrjetit ( përdorimi dhe vlera
sistemit operativ të kompjuterëve zhvillohet me zhvillimin e numrit më të madh të
shfrytëzuesëve),
 Shpesh ndodhë që ka vështirësi në krijimin e pronësisë ndaj aseteve të paprekshme, këtë
e dëshmon edhe shkelja e ligjit mbi të drejtat e autorit,
 Inovacionet e asteve të paprekshme shpesh janë të rrezikshme,
 Tregu i Mjeteve –aseteve të paprekshme zakonisht nuk ekziston , sepse me këto asete
nuk mund të tregtohet në mënyrë të thjesht sikur që tregtohet me produkte dhe shërbime.
4. Në ekonominë e re po ndryshon koncepti i pronësisë mbi asetetet . Duke marrë parasysh se dituria
është në kokat e njerëzve, kompanitë më nuk janë pronare të këtij aseti më të rëndësishëm – diturisë
(Weggeman, 1997). Dituria eksplicite mund të jet në pronësi në bazë të pronësisë intelektuale.
5. Ekonomia e dijes është ekonomi në të cilën ndryshojnë karakteristikat e fuqisë punëtore. Jemi
dëshmitar të rritjes së numrit „punëtorëve të dijes“ (Tissen dhe bashkëautorët 1998). „Punëtorët e
dijes krijojnë më së shumti vlerën e shtuar të kompanisë (Steëart, 1997). Ata në proces të krijimit të
kësaj vlere shumë pak e shfrytëzojnë fuqinë fizike, dhe shkathtësitë manuale (Ëeggeman, 1997).
6. Si rezultat i ketyre që u tha më lartë, ndrrojnë edhe organizatat. Menaxhimi i Mjetet –asetet e
paprekshme është plotësisht tjetrfare nga menaxhimi i mjeteve financiare, lëndës së pare, materialit
dhe paisjeve. Menaxhimi i “ punëtorëve të dijes” është shumë i vështirë se sa menaxhimi i
punëtorëve të zakonshëm. (Tissen dhe bashkautorët, 1998). Ëeggeman (1992) thekson që
kompanitë nuk munden më tutje të kontrollojnë mjetet –asetet e paprekshme – “ punëtorët e dijes”
nëpërmjet rregullave, procedurave, dhe sistemeve informatike, sepse këta punëtor kërkojnë lirinë e
veprimit.
Në ekonominë e dijes aktiviteti më i rëndësishëm, prodhimi i dijes, e cila pastaj ndërtohet në prodhime
dhe shërbime.
1.3. Epoka e dijes
Globalizimi dhe ndryshimet të cilat janë rezultat i dijes tani po e lënë prapa epokën e industrisë, dhe po e
vejnë në plan të parë epokën e ekonomisë së dijes. Nëpërmjet ekonomisë së dijes kontribuohet në biznes,
shkencë, inovacione, dhe zhvillimet në mirëqenjen individuale dhe atë të përgjithshme. Dituria ka krijuar
mundësi të reja jo vetëm brenda ekonomive nacionale, por edhe më gjërë, duke e globalizuar biznesin,
shkencën, informatat dhe zhvillimet në fushën e inovacioneve dhe teknologjisë. Prandaj është i
rëndësishëm sistemi i edukimit dhe zhvillimi i dijes dhe ofertës cilësore për një shtet sikur që është
Kosova. Në tabelën e mëposhtme mund të shihni dallimet në mes të ekonomisë së industrisë dhe
ekonomisë së dijes.

31. Perspektiva e ekonomise
indusstrise
perspektiva e ekonomise se
dijes
Te punesuarit gjenerues I shpenzimeve
pasuria gjenerator I te hyrave-
fitimit
fuqi e menaxhereve
varet Hirarkia organizative niveli I dijes qe posedojne
konflikti I fuqise eshte
raport I punetorit prodhues dhe
kapitalistit
eshte raport I "punëtorit te dijes" dhe
menaxherit
Detyrat kyce te
menaxherit kordinimi dhe mbikqyrja perkrahja dhe kolegialiteti
Informatat jane Instrument I kontrolles jane mjet komunikimi dhe pasuri
Prodhimi eshte ..
veprimtari e punetorit manueal ku
resurset fizike I proceson ne produkte
te gatshme dhe te prekshme
konvertimi I dijes në të cilin " punetori I
dijes" krijon sherbime" produkte te
paprekshme"
Informatat jane
ne menyre te kontrolluar rrjedhin ne
organizate
rrjedhin lireshem nepermjet rrjetit
kolegial
forma themelore e
fitimit eshte e prekshme " parate"
eshte e paprekshme - mesimi, idete e
reja, konsumatoret e rinje
Rrjedhat e prodhimit jane sekvenciale. I kryejne makinat jan kaotike, te bazuara ne ide
Raporti me
shfrytezuesit nje kahshe - kah tregu interaktiv nepermjet rrjeteve
Dituria
eshte mjet dhe nje ga
resurset/burimet eshte fokus I biznesit
kuptimi I te mesuarit eshte mjet I ri krijim I vleres se shtuar
vlera e tregut te firmes
eshte e percaktuar me pasurine e
pashme- qe duket
eshte e percaktuar me pasurine qe nuk
shihet
fytet e ngushta te
prodhimit paraja dhe shkathtesite koha dhe dituria
Tabela 2. krahasimi i ekonomise industriale dhe ekonomise se dijes (www.sveiby.com)
Në epoken e dijes mbretron organizimi i dijes, i cili proceson një masë të madhe të informatave , të ndarë
nga rrjedhat e produkteve dhe te burimeve të prekshme (Stewart, 1997). Organizatat e diturisë janë
organizata, të cilat në bilancin e gjendjes kanë mjete në sasi të vogla, në raport me vlerën e shtuar të cilën e
realizojnë dhe të cilat zbatojnë plotësisht stratehji të ndryshme. Ato nuk garaojnë në minimizimin e
shpenzimeve gjatë transakcioneve, vetëm në “ formsimin dhe riformsimin e mjeteve me qëllim të krijimit
kombinimeve të veçanta , të domosdoshme për plotësimin e kërkesave të ndryshme dramatike të
konsumatorëve“ (Teece, 2000, fq. 29). Peter Senge (1991) me organizatë e cila mëson nënkupton grupen
e njerëzve , të cilët në mënyrë kontinuele e rrisin aftësinë e tyre që krijojnë ate çka ajo dëshiron të krijojë.
Do të thotë shpejtësia me të cilën organizata mëson mbetet burim i vetëm i konkurrencës dhe përparësisësë
saj. Jogesh Malhotra (1996) konsideron se organizata e cila mëson është “organizatë me filozofi të fortë të
ndërtuar për të pasqeuar, reagim dhe për t’iu përgjigjur ndryshimeve, kompleksitetit dhe pasigurisë.”

32. Kornizat e ekonomisë së dijes
Me përdorimin e qëndrueshme dhe krijimin e njohurive në
qendër të procesit të zhvillimit ekonomik, një ekonomi në
thelb bëhet ekonomi e dijes. Një ekonomi e dijes (KE) është
ai që përdor njohuritë si motori kryesor i rritjes ekonomike.
Ajo është një ekonomi ku dija është fituar, krijuar,
shpërndahet dhe përdoret në mënyrë efektive për të rritur
zhvillimin ekonomik. (Derek H. C. Chen* and Carl J.
Dahlman**)
Ajo është gjetur se tranzicioni i suksesshëm për ekonominë e
njohurive zakonisht përfshin elemente të tilla si investime
afatgjata në arsim, zhvillimin e aftësive risi, modernizimin e
infrastrukturës së informacionit, dhe të kesh një ambient
ekonomik që është e favorshme për transaksionet e tregut.
Këto elemente janë quajtur nga Banka Botërore si shtyllat e
ekonomisë së dijes dhe së bashku ato përbëjnë kuadrin
ekonominë e njohurive. (Derek H. C. Chen* and Carl J.
Dahlman**)
Më konkretisht, këto katër shtylla të ekonomisë së
informacionit (KE) Kuadri janë(Derek H. C. Chen* and Carl
J. Dahlman**):
 Një nxitje ekonomike dhe institucionale që ofron
regjimi i politikave të mira ekonomike dhe
institucionet që lejojnë mobilizim efikas dhe
alokimin e burimeve dhe të stimulojnë kreativitetin
dhe incentiva për krijimin efikas, përhapja dhe
përdorimi i njohurive ekzistuese.
 Punëtorëve të arsimuar dhe të aftë të cilët mund
vazhdimisht të përmirësuar dhe përshtatur aftësitë e
tyre në mënyrë efikase të krijojnë dhe të përdorin
njohuritë.
 Një sistem efektiv risi e firmave, qendrat kërkimore,
universitetet, këshilltarët, dhe organizatat e tjera që
mund të mbajnë deri me revolucionin e njohurive dhe
trokitje e lehtë në të aksioneve në rritje të njohurive
STUDIM
Në vitin 2008 profesori Dan Ariely nga MIT Sloan
School of Management,, Cambridge SHBA sëbashku
me ekipin e tij Emir Kamenica nga University of
Chicago Graduate School of Business, Chicago, SHBA
dhe Drazen Prelqec nga MIT Sloan School of
Management,, Cambridge SHBA publikuan studimin
“Kërkimi i njeriut për kuptimin: Rasti i Lego-ve”.
Me anë të tre llojeve të eksperimeteve në këtë studim
autorët synojnë të hulumtojnë se si kuptimi i përceptuar
ndikon në ofertën e punës. Rezultatet tregojnë se
njerëzit janë në gjendje të bëjnë edhe punë
‘shwrbwtori’, madje me një pagesë shumë të ulët,
përderisa ata e konsiderojnë punën kuptimplote apo
përderisa ata vlerësohen për kontributin e tyre. Në bazë
të kësaj autorët konkludojnë se “puna kuptimplote është
shpërblyese në vetvete dhe ne jemi në gjendje të bëjmë
më shumë për më pak pagesë atëherë kur ndjejmë që
puna jonë ka njëfar lloj qëllimi, pavarësisht sa i vogël
mund të jetë ai”.
Bazuar në të gjeturat e tyre, autorët rekomandojnë
menaxherët të gjejnë mënyra të ofrojnë më shumë
kuptim të gjitha punëve, pavarësisht sa rutinore janë ato
apo cilit nivel i takojnë. Sipas tyre, fakti që gjatë
prodhimit në shumë raste puna është ndarë në shumë
detyra ku secila operohet nga një tjetër punonjës, i bën
punonjësit që të ndihen shumë pak të lidhur me
produktin final. Kjo ndarje e punës rezulton që
punonjësit të ndihen shumë pak të motivuar.
Për këtë arsye atorët rekomandojnë që të arsimohen
punonjësit rreth qëllimit të punës së tyre dhe rreth
mënyrës se si detyrat individuale të kryera nga secili
prej tyre ndërlidhen me produktin përfudnimtar. Kjo
është një mënyrë e mënjanimit të mungesës së
përceptuar të kuptimësisë së punës.
Në lidhje me këtë njëri nga autorët, Dan Ariely, bën
edhe një krahasim mes qasjes së Adam Smithit dhe asaj
të Karl Marxit. Siç dihet Adam Simithi e promovon
ndarjen dhe specializimin e punës, dhe rrjedhimisht
edhe konceptin e efikasitetit, përmes shembullit të
prodhimit të gjilpërave. Ai thotë që prodhimi i
gjilpërave kalon nëpër 12 faza dhe nëse të gjitha fazat
kryhen nga një punonjës i vetëm, atëherë produktiviteti
është shumë i ulët. Mirëpo nëse secila fazë kryhet nga
një punonjës tjetër, atëherë kemi një shfrytëzim efikas
të fuqisë punëtore. Në fakt ky është një shembull i mirë
i Revolucionit Indistrial. Në anën tjetër, Karl Marxi
thotë se tjetërsimi i punës është një element shumë i
rëndësishëm në atë se si ndihen njerëzit rreth asaj se
çfarë janë duke bërë. Prandaj, nëse punonjësi i kryen të
gjitha fazat e prodhimit të gjilpërës ai do të ndihet më i
lidhur me gjilpërën se sa nëse e kryen vetëm një fazë të
kësaj prodhimtarie.
Duke iu referuar rezultateve të studimit të tij Ariely
konkludon se gjatë Revolucionit Industrial Adam Smith
kishte më shumë të drejt se Karl Marxi. Ndërsa sot, ne
kemi kaluar në Ekonominë e Dijes dhe numri i
faktorëve motivues është rritur dukshëm në krahasim
me Revolucionin Industrial ku paga ishte pothuajse
faktori i vetëm motivues. Përveç papagës sot rol të
madh në motivim luajnë edhe kuptimësia, krijimi, sfida,
zotësia, identiteti, krenaria e kështu me radhë. Prandaj,
sipas Ariely, në Ekonominë e Dijes Karl Marxi ka më
shumë të drejt se sa Adam Smithi sepse nëse
menaxherët arrijnë t’i zbatojnë të gjithë këta faktorë
motivues në vendin e punës, ata do të arirjnë që njerëzit
të jenë edhe më produktivë edhe më të lumtur me punën
e tyre.

33. globale dhe të asimiluar dhe të përshtatur atë me nevojat lokale.
 Një infrastrukturë moderne dhe adekuate informacion që mund të lehtësojë komunikimin efektiv,
përhapja dhe përpunimi i informacionit dhe njohurive.
1.4. Menaxhimi i dijes (MD)- drejtim i ri i menaxhmentit
Nga gjuha angleze në gjuhën shqipe kuptimi i konceptit „knowëledge management” më së shpeshti
përkthehet, përkatësisht kuptohet si “ menaxhim i dijes”. Nëse kemi parasysh se me diturinë individuale
mund të qeverisë – menaxhojë individi i cili e posedon atë dituri atëherë shumë njerëz – shkenctarë që
mirren me trajtimin e menaxhimit të dijes thonë se më mirë do t’ishte të thuhet “ menaxhimi i rrjedhave të
dijes” . Një definim të cilin e jep The Garter Group e cila menaxhimin e dijes e definon si „disiplinë e cila
promovon qasje të integruar të identifikimit, qeverisjes ( menaxhimit) dhe ndarjes së mjeteve në
ndërmarrje. Këto mjete mund të jenë baza e të dhënave, dokumente, politika dhe procedura, si dhe përvojë
e artikuluar dhe ekspertizën e individëve në ndërmarrje. KPMG në vitin 2001 ka dhënë një definicion e cila
përafërsisht thotë kështu: „Qeverisja ( menaxhimi) i dijes është frazë kolektive për grupen e proceseve dhe
praktikave të cilat organizata i shfrytëzon për të rritu vlerën e vet duke e përmirësuar efektivitetin krijues
të kapitalit intelektual“. Sveiby (1997) Menaxhimin e dijes e definon si “art të krijimit të vlerave nga
mjetet e padukshme”.
Në përgjithësi menaxhimin e dijes duhet ta kuptojmë si aftësi e kombinimit të informatave me kreativitetin
e burimeve njerëzore, krijimit, rikrijimit, organizimit, ruajtjes, distribuimit dhe përdorimit të diturisë duke
e trajtuar atë si komponentë të biznesit dhe aset intelektual me rezultate pozitive në biznes.
Grafiku ... Modeli i organizimit te sistemit të KPMG (Jeans, 1998)
Vizioni
Tregu
Strategjia
Dhe
qellimet
ProcesetKultura e
organizates
Struktura dhe
organizimi
Burimet
( resurset)