Presentatie van het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur tijdens de workshop "Zorg voor kloostererfgoed" te Gent, Erfgoedhuis | Zusters van Liefde JM, 18 oktober 2016.

1. Zorg voor kloostererfgoed
18 oktober 2016
Erfgoedhuis Zusters van Liefde JM
Gent

3. Zorg voor kloostererfgoed
Wat doet het CRKC voor de
kloosters?

4. Voor wie?
- Alle erkende erediensten
- Voornamelijk kloosters, abdijen en
parochiekerken
- Collecties/archieven met religieuze insteek
(begijnhoven, OCMW-collecties, privécollecties,
musea…)
- Privé eigenaars
- Publieke instellingen
- Collectiebeheerders
- Professionele erfgoedspelers

5. Waarvoor kunt u bij ons terecht?
- Alle vragen over religieus erfgoed
- Iconografisch
- Functie van een object
- Conservering
- Informatie
- Maken en begeleiden van inventarissen
- Begeleiding d.m.v. handleiding
- Hulp en advies bij herbestemming

6. Dienstverlening
• Advies:
– Inventarisatie van objecten
– Collectiebeheer
– Kunsthistorisch advies (iconografie,
dateringen, toeschrijvingen…) en expertise
– Erfgoedwaarde van objecten
– Behoud en beheer
– Restauratie en conservatie
– Selectie van objecten, herbestemmingsopties
– Trajecten voor immaterieel erfgoed
– Archief- en bibliotheekzorg
– Organisatie van tentoonstellingen

7. Advies
• Op onze website www.crkc.be vindt u
- antwoorden op veelgestelde vragen
- publicaties
- handleidingen
• Toch nog vragen? Mail ons
- duidelijk geformuleerde vraag
- eventueel foto’s

8. Dienstverlening
• Vorming
• Inventarisatie
• Collectieanalyse
• Herbestemmingsplan
• Vraag & Aanbod

9. Vorming
• Lezingen en workshops over
verschillende aspecten
religieus erfgoed
- Zelf georganiseerd
- Georganiseerd door derden

10. Inventarisatie
Inventarissen van het roerend erfgoed van religieuze instellingen,
steeds op vraag van de instelling zelf.
• Voor een verantwoord beheer:
– om verzekeringen af te sluiten
– bij calamiteiten (diefstal, brand of vandalisme)
– voor het verlenen van bruiklenen
– voor de organisatie van tentoonstellingen
– voor wetenschappelijk onderzoek
– om de collectie te ontsluiten
– bij herbestemming van kunst- en cultuurpatrimonium
– Als onderdeel van een beheersplan voor onroerend erfgoed
(beschermde monumenten)

11. Inventarisatie
• Enkel roerend erfgoed
- Niet het gebouw
- Geen archieven
- Geen boeken

12. Inventarisatie
• Niet enkel topstukken
• Niet enkel ‘kunst’
• Niet enkel oude stukken
• Overal is wel iets interessants aanwezig
• Eenvoudige stukken illustreren verhaal
van de congregatie
• Maatschappelijk belang van de religieuze
instellingen (architectuur, cultuur, onderwijs, ziekenzorg, natuur en
landbouw,…)
• Kennis leidt tot waardering
• Waarderingcriteria en selectie: toepassen op basis van volledige
inventarissen
• Zicht op het totale kloostererfgoed: voor onderzoek én voor beleid

13. Werkwijze inventaris
• Prospectie: welk erfgoed, actuele situatie, hoeveel, omschrijving van de
opdracht
• Inventaris: bruikbaar beheersinstrument
• Foto’s!
• Technische gegevens:
• Afmetingen
• Materialen, technieken
• Toestand
• Beheergegevens:
• Eigenaar, beheerder
• Herkomst
• Bewaarplaats
• Kunsthistorische gegevens:
• Beschrijving, iconografie
• Signaturen, merken, opschriften
• Vervaardigers en plaats van vervaardiging
• Datering
• Objecten nummeren

14. Digitale registratie
• Verwerking van informatie op
een uniforme wijze.
• De gegevens zijn gemakkelijk
doorzoekbaar en nieuwe
verbanden kunnen worden
gelegd.
• wetenschappelijk onderzoek
mogelijk
• ontsluiting voor het brede
publiek (van openbare
collecties) is mogelijk. Kennis en
waardering zijn immers cruciaal
voor de toekomst van het
kwetsbaar religieus erfgoed.

15. Collectieanalyse
• Historische context
• Samenstelling, opbouw en betekenis van de collectie
• Leggen van verbanden tussen gebeurtenissen en objectgegevens
• Advies behoud en beheer
• Diverse erfgoedwaarden
• Waarderingskader: gestoeld op kennis van het kloostererfgoed
 Categoriseren
• Kerncollectie: (kunst)historisch waardevol, band met congregatie
• Religieus materiaal, weinig erfgoedwaarde maar perfect bruikbaar: Vraag &
Aanbod
• Waardevol materiaal zonder band met gebouw of congregatie
• Bij uitgebreidere waarderingstrajecten kan CRKC begeleiden

16. Herbestemmingsplan
• Wanneer?
- objecten kunnen niet meer ter plaatse blijven
• Redenen, bv.
- verhuizing
- herbestemming gebouw
- zorg voor objecten wordt
te groot
• Wat?
- o.b.v. inventaris/collectieanalyse zoekt CRKC samen met
diverse partners naar verantwoorde bestemming

17. Herbestemmingsplan
• Kerncollectie (bepaald in collectieanalyse):
– Blijft indien mogelijk bij de congregatie
– Toezicht van het bisdom
– Indien nodig tijdelijk in bewaring geven
– (langdurige) bruikleen

18. Herbestemmingsplan
• Museale herbestemming:
– Modemuseum Antwerpen
– Speelgoedmuseum Mechelen
– Zilvermuseum
– Gemeente, heemkundige kring
– …

19. Herbestemmingsplan
• Kerkelijke herbestemming via Vraag & Aanbod

20. Herbestemmingsplan
Afstoten
• Verkoop (veilinghuis en/of goed doel)
• Wereldmissiehulp,…
• Vernietiging

21. Zusters van Liefde, Borgloon
Inventarisatie n.a.v. verhuizing  klooster te groot
• Begeleidende rol CRKC
- Herbestemming aan de hand van collectieanalyse
- Kunstwerken zuster Hildegard naar gemeente
Borgloon

22. Zusters van Liefde, Borgloon
- Aantal objecten, waaronder textiel
en beelden naar Sint-Odulphuskerk
in Borgloon

23. Abdij van Waasmunster
Inventaris n.a.v. verhuizing/herbestemming gebouw
• Intermediaire rol CRKC
- Zoektocht naar nieuwe bestemming i.s.m. verschillende
instellingen
 probleem: collectie
moest samenblijven
Objecten uiteindelijk
overgebracht naar
ruimte in hoofdhuis te
Waasmunster

24. Abdij van Waasmunster
- Probleem schimmel en houtborende insecten
• Gespecialiseerde firma offerte
laten opmaken na plaatsbezoek
 te duur!
• Monumentenwacht ingeschakeld
 plan van aanpak opgesteld
- met vrijwilligers probleem
aangepakt
- aantal objecten overgebracht
voor behandeling naar
provinciaal depot in Ename

25. Kanunnikessen Heilig Graf, Turnhout
Inventaris n.a.v. verhuizing
• Facilitaire rol CRKC
- Kelderproject: op basis van inventaris selectie
gemaakt voor o.a. Vraag & Aanbod

26. Kanunnikessen Heilig Graf, Turnhout

27. Kanunnikessen Heilig Graf, Turnhout
Objecten herbestemd via Vraag & Aanbod

28. Adviesrapport
• Herbestemmingsopties voor:
- objecten met erfgoedwaarde
- objecten voor kerkelijke herbestemming
• op basis van plaatsbezoek
• omvat geen inventarisatie
• omvat geen collectieanalyse

29. Betalende diensten
• Inventarisatie, inclusief digitale registratie
(kosten bepaald na plaatsbezoek)
• Praktische hulp (transport, waardering en
selectie ter plaatse…)

30. Gratis
• Advies via mail/telefoon
• Advies ter plaatse (betalend vanaf tweede dag
o.b.v. offerte)
• Opmaken collectieanalyse = verbonden aan de
inventaris
• Opstellen van herbestemmingsplan =
verbonden aan de inventaris
• Aanbieden van objecten via Vraag & Aanbod

31. Uitdagingen voor het roerend erfgoed
Musea staan niet altijd te springen om alles op
te nemen
Niet alles kan bewaard worden, selectie dringt
zich op!
CRKC kan niet alle problemen oplossen

32. Uitdagingen voor de toekomst
• Onbekend = onbemind
• Kennis van de religieuzen over de waarde van het
eigen erfgoed verhogen = grotere weerbaarheid
• Maatschappelijk belang van de congregaties
weer bekend maken
• Breed maatschappelijk draagvlak creëert
middelen en mogelijkheden
• Met respect voor de eigenaar, beheerder,
gebruiker
• Duurzame herbestemmingen