Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө

1. Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө Зохиогчид: Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа Монгол улс, Мандах бүртгэл ДС Мейл хаяг: tse.0906@yahoo.com Хураангуй Төрийн албан хаагчдын цалин хөлсний зардал, нийгмийн халамжийн зардал шилжүүлгүүд, төсвийн урсгал зардал, бараа үйлчилгээний зардал өсөх нь инфляцид хэрхэн ямар хугацаанд нөлөө үзүүлдэг талаарх судалгаа ховор байдаг. Энэ үүднээс энэхүү судалгааны ажлаар төсвийн зарлага болон цалин, инфляци хоорондын уялдааг 2003 оны 1 дүгээр улирлаас 2013 оны 4 дүгээр улирлын хоорондын тоон өгөгдлийг ашиглан эконометрикийн коинтэгрэшн болон алдаа залруулах загварын үр дүнд суурилсан Гранжер шалтгааны шинжилгээгээр судаллаа. Ийнхүү судлахдаа бид энэ төрлийн судалгаануудад өргөн ашиглагддаг Gordon (1982, 1985)-ны анх ашигласан инфляцийн процессын онолын суурь загвар болох хүлээлт агуулсан дэвшилтэт Филлипсийн муруйн эконометрик өргөжүүлэн ашиглалаа. Судалгаанд Монголын эдийн засгийн онцлогт тохирсон 5 блокоос бүрдсэнзагварыг боловсруулж,танилцууллаа. Түлхүүр үг: ХҮИ (хэрэглээний үнийн индекс), ГББМ (гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө), цалин, импортын үнэ Удиртгал Төрийн албан хаагчдын цалин өсөх нь боловсон хүчний шилжилтийн болгоомжлол, инфляцийн бага зэргийн өсөлтөөр дамжин хувийн хэвшилд ажиллагсдын цалинг нэмэгдүүлэх шалтгаан болох бөгөөд энэ тохиолдолд бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх нэгжийн зардал өсөх тул бараа, үйлчилгээний үнийг өсгөх, нийт өрхийн цалин болон орлогын өсөлт нь нийт эрэлтийг өсгөн улмаар илүү өндөр инфляцийн шалтгаан(demand driven inflation)-ыг бий болгох талтай. Энэхүү нөлөөлөл нь тодорхой хугацааны хоцролттойгоор илэрдэг гэж үздэг. Гэхдээ энэхүү цалингийн өсөлт нь тус сувгаар инфляцид нөлөөлнө, нөлөөлөхгүй гэсэн байр суурь маргаантай байсаар байна. Мөн цалин, орлогын өсөлт нь энэхүү өсөлтөөсөө илүүтэй инфляцийг бий болгох, мөн нийт иргэдийн худалдан авах чадварт сөргөөр нөлөөлж болдог. Огцом нэмэгдэж байгаа инфляцийн сөрөг нөлөөллийн улмаас нийгмийн чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа цалин хөлс, тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх бодлогууд “үнэгүйдэж” ,хүмүүсийн амьжиргааг дэмжих зарилготой хөтөлбөрүүд бодитой ач холбогдлоо мэдрүүлж чадахгүй байдалд хүрэх аюултай. Иргэдийн худалдан авах чадварт сөргөөр нөлөөлөх үр дүнг үзүүлэхээр бол төсвийн ажилчдын цалинг өсгөхгүй байх нь төрд, ард иргэдэд, хувийн хэвшлийнхэнд ашигтай, эдийн засагт сөрөгдам нөлөө үзүүлэхгүй байх юм. Ач холбогдол 2008 онд инфляци голчлон гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр 30 гаруй хувьд хүрч байсан бол 2015 онд инфляци дотоод хүчин зүйлс өсөх нөхцөл байдал үүсч болохоор байна. Энэ тохиолдолд засгийн газрын урсгал зардал өсөх, халамжийн зардал, шилжүүлэг өсөх зэрэг нь эргээд инфляцийг хөөрөгдөж, иргэдийн бодит худалдан авах чадварт сөрөг нөлөө үзүүлэх юм. Иймээс сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх сувгуудын нөлөөг тодорхойлох нь макро эдийн

2. засгийн бодлогын шийдвэр гаргалтанд чухал ач холбогдолтой. Судалгааны зорилго Монголын эдийн засаг дахь төсвийн зарлага, цалин болон инфляци нь харилцан бие биенийгээ шалтгаан болдог эсэхийг эмпирик байдлаар шалгах, урт болон богино хугацааны харилцан нөлөөллийн мэдрэмжийг тодорхойлоход оршино. Макро эдийн засгийн онол болон мөнгөний онолуудад авч үздэг инфляцийг загваруудыг танилцуулж, манай орны нөхцөлд тохирох хувилбарыг сонгон инфляцийн динамик загварын үнэлгээг хийнэ. Үр дүнд үндэслэн инфляцийг бууруулах болон тогтвортой барих богино болон дунд хугацааны бодлогын аргачлалуудыг санал болгоно. Судалгааны зорилтууд:  Төсвийн зарлагын өсөлт инфляци хоорондын хамаарлыг тодорхойлох  Төсвийн цалингийн өсөлт нь инфляцийн хэр зэрэг шалтгаан болдог: Төсвийн цалингийн өсөлтийг инфляциар индексжүүлэх боломж байгаа эсэхийг тодорхойлох  Төсвийн цалинг нэмэгдүүлэхдээ инфляцид хамгийн бага нөлөө үзүүлэх байдлаар ямар стратегиар явуулах оновчтой түвшинг тодорхойлох  Төсвийн зарлага тус бүрийн инфляцид үзүүлэх нөлөөллийг тодорхойлох Судалгааны ажлын бүтэц: 1 дэх хэсэгт инфляцийн динамик хандлага, динамик өөрчлөлтийн учир шалтгааныг эдийн засгийн онолын тайлбаруудаар тайлбарласан. 2 дугаар хэсэгт тухайн судалгаанд ашигласан онолын болон эконометрик загварыг танилцуулсан. 3 дугаар хэсэгт тус судалгааны түүвэр, тоон үзүүлэлтүүдийн тайлбар болон загварт тодорхойлогдсон хувьсагчдад ямар хувьсагчлыг сонгосон талаар дурьдсан. Мөн эконометрик загварыг үнэлгээ, чухал үр дүнгүүдийн тайлбарыг хийсэн. 4 дугаар хэсэгт судалгааны үр дүн, дүнгэлтүүдийг нэгтгэсэн. Сэдвийн судлагдсан байдал Инфляцид мөнгөний бодлогоор нөлөөлөхөөс гадна сангийн бодлогын нөлөө байж болно гэсэн таамаглал бий. Сангийн бодлогын нөлөөг судалсан эмпирик судалгааны ажлууд байдаг хэдий ч эдгээр нь нэгдсэн дүгнэлтэнд хүрээгүй байна. Зарим судалгааны ажлуудад, тухайлбал Dornbusch, Fischer(1981), De Haan, Zelhorst (1990) нар төсвийн алдагдал ба мөнгөний өсөлтийн хоорондын хамаарал хүчтэй биш гэж дүгнэсэн байна. Хөгжиж буй орнуудын тоон өгөгдлийн ашигласан судалгааны ажилдаа Edwards, Tabellini (1991) нар төсвийн алдагдал инфляцийн шалтгаан болж байна гэж дүгнэсэн ба сүүлийн үеийн судалгаануудын нэг болох Fischer, Sahay, Vegh (2003), Catao, Terrones (2005) нар төсвийн алдагдал ба инфляцийн хооронд найдвартай хамаарал байна гэсэн үр дүнд хүрчээ. Эдгээр судалгааны ажлууд нь уламжлалт мөнгөний хувьсагчдаас гадна сангийн бодлогын хувьсагч оруулсан загварыг ашиглан, 𝐸𝐶𝑀2 аргаар үнэлгээ хийсэн байдаг. Khan баSchimmelpfenning (2006) нар Пакистан улсын инфляцид мөнгөний бодлогын хүчин зүйлс болон бүтцийн нийлүүлэлтийн талын хүчин зүйлсийн харьцангуй нөлөөг судалсан. Инфляцийн загвар нь уламжлалт мөнгөний хувьсагчид, валютын ханш ба нийлүүлэлтийн талын хүчин зүйлээр улаан буудайн үнийг авч судалсан байна. Улаан буудайн үнийн засгийн газраас тогтоодог учраас энэ нь инфляцид нөлөөлөх бодлогын сувгийг тайлбарлана гэж үзжээ. 2005 онд NachegaКонго улсын инфляцийн судалгаандаа сангийн бодлогын давамгайлах байдлын тухай таамаглалыг вектор ECM загвар ашиглан шалгасан байна. Тэрээр бэлэн мөнгө гарах байдлаар санхүүждэг төсвийн алдагдал ба инфляцийн хооронд хүчтэй найдвартай, урт хугацааны хамаарал байгааг илрүүлжээ. Энэ нь урт хугацаанд үнийн тогтворжилтийг хангах талаар бодлогын зөвлөмж боловсруулахад чухал мэдээлэл болж чадсан байна. 2008 онд MoiyamaСудан улсын инфляцийг энгийн нэг хувьсагчийн загвар, бүтцийн VAR загвар болон вектор ECM загвар ашиглан судалжээ. Энэ нь хувьсанчдын хоорондын урт хугацааны хамаарал ба урт хугацааны хамаарлаас хазайх хазайлт нь инфляцийг тогтоворжих хурдад нөлөөлдөг гэдгийг харуулдаг. Ийнхүү олон төрлийн загваруудад ашиглан судалснаар найдвартай үнэлгээ гарсан эсэхэд хариулт өгч чадах юм.

3. Нэгдүгээр бүлэг. Инфляци, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлс 1.1 Эдийн засгийн онолуудын инфляцийн тайлбар Эдийн засгийн сонгодог онолын инфляцийн тайлбар: Сонгодог: (David Hume, Adam Smith, David Ricardo, John Stuart Mill) болон шинэ сонгодог(Leon Walras, Alfred Marshall, Arthur C.Pigou) эдийн засагчид инфляцийг тайлбарлахдаа мөнгөний тооны онолыг ашигладаг. Мөнгөний тооны онол нь бүх худалдагдах барааны өртөг нь худалдан авалтын нийт дүнтэй тэнцүү гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл мөнгөний хэмжээ нь бараа, үйлчилгээний үнийн дүнтэй уялдаж байх шаардлагатай гэж үздэг. Богино хугацаанд мөнгөний эргэлтийн хурд, бодит үйлдвэрлэлийн хэмжээ тогтмол гэсэн сонгодог эдийн засагчдын таамаглалаар бусад хүчин зүйлс тогтмол байхад мөнгөний нийлүүлэлтийг хоёр дахин өсгөвөл үнийн түвшин мөн хоёр дахин өснө гэсэн дүгнэлтийг хийж болно. Мөнгөний зах зээл дээр илүүдэл нийлүүлэлт хийгдвэлбараа, үйлчилгээний зах зээл дээр эрэлтийн илүүдэл үүсдэг. Үүнээс шалтгаалан сонгодог ба шинэ сонгодог эдийн засагчид инфляцийн мөнгөний үзэгдэл хэмээн тайлбарладаг. Мөнгөний нийлүүлэлтийг бууруулснаар инфляцийг бууруулж болно гэж үздэг. Эдийн засгийн кейнсийн онолын инфляцийн тайлбар: John Maynard Keynes (Кейнс, 1936) “Ажил эрхлэлт, рүү мөнгөний онол” зохиолоо тогтмол үнийн түвшинтэй үед бүрэн бус ажил эрхлэлтийн таамаглалд үндэслэн бичсэн. Энэд инфляцийн динамик шинжилгээний загварчлал байхгүй. Кейнс (1940) инфляцийн монеари загварын альтернатив хувилбар болох хөдөлмөрийн зах зээл дээр ихэнх үнэ тогтмол тохиолдолд эрэлтийн инфдяцийн загварын нэг хувилбар боловсруулсан. Үүнийгээ тэрээр “Inflation Gap”буюу “Инфляцийн зөрүүний” загвар гэж нэрлэсэн: Энэ загвартаа тэрээр орлогын дахин хуваарилалтын процессийг авч үзсэн. Энэхүү процесс дэх инфляцийн үзэгдэл нь доогуур хадгалах ахиу хандлагатай болон бага татвартай цалин авагчдаас өндөр хадгалах ахиу хандлагатай, өндөр татвартай үйлдвэрлэлийн сектор луу орлого шилжиж үнийн хөөрөлт үүссэний үр дүн юм хэмээн тайлбарлажээ. Дайны үеийн нөхцөл байдал шиг нийт эрэлтийн хүлээгдээгүй өсөлт нь бүрэн ажил эрхлэлттэй нөхцөл дэх үнийг өсгөдөг бөгөөд нөгөө талаас нэрлэсэн цалин богино хугацаанд тогтмол байх учраас пүүсүүдийн хувьд хүлээгдээгүй ашгийг бий болгодог. Ашиг нэмэгдсэнээрээ бүтээгдэхүүний зах дээр нэмэлт илүүдэл эрэлтийг бий болгодог. Гэсэн хэдий ч бүтээгдэхүүний зах зээл дээр анхдагч илүүдэл эрэлтийг хангах пүүсүүдийн орлого нь хөдөлмөрийн зах зээл дээх илүүдэл эрэлтийг бий болгоно. Бүрэн ажил эрхлэлттэй үед үйлдвэрлэгчдийн хоорондохөрсөлдөөний үр дүнд нэрлэсэн цалинг анхны түвшин дэх бодит цалингийн хэмжээнд хүртэл өсгөдөг. Бодит цалингийн өсөлт нь бүтээгдэхүүний зах зээл дээр шинэ эрэлтийг бий болгох ба үр дүнд нь дахин үнэ өсдөг. Хэрвээ цалингийн хожимдлын механизм хэвээр байвал чухал ач холбогдолтой орлогын бодлогыг хэрэгжүүлэх замаар хатуу, чанга байдлыг бууруулж, нийт эрэлтийг багасгаснаар л үгүй болгох инфляцийн гүнжин өөрчлөлт бий болдог гэж тайлбарлажээ. Шинэ Кейнсийн болон монетари хандлагын инфляцийн тайлбар: Кейнсийн “Ифнляцийн зөрүүний” загвар нь богино хугацаанд цалин уян хатан биш байх нөхцөл дэх эрэлтийн талын загвар байсан. Гэвч мөнгөний зах зээлийн хөгжлийн тухай юу ч тэмдэглээгүй. Түүний инфляцийн мөнгөний бус, эрэлтийн хандлага нь зардлын инфляцийн зарим аргумент юм. (Humphrey (1981)). Шүүмжлэгчиднийлүүлэлтийнталынгэнэтийн өөрчлөлтөөс бий болсон инфляцийн нөлөө гэж хүлээн зөвшөөрдөг ч, ихэнх Кейнсч эдийн засагчид, тухайлбал A.Smithies, G.Ackley, S.Maitai, J.A.Trevithhickнар эрэлтийн талын гэнэтийн өөрчлөлтөөс болдог гэж үзсэн. Arthur Smithies (1942) болон бусад судлаач нар “Инфляцийн зөрүүний” загварыг онолын үндэслэлтэйгээр томъёолсон ба энэхүү тайлбар нь 1970-аад оны дунд хүртэл хүчинтэй байсан. Бүтцийнхэн, пост-Кейнсүүд, тэнцвэрийн бус хийгээд шинэ-Марксист эдийн засагчид инфляцийн зардлын онолыг томъёолохдоо инфляцийн үйл явц дахь орлогын хуваарилалтын

4. үр нөлөөний үүрэгт онцгой ач холбогдол өгсөн нь Кейнс-Смитиесийн инфляцийн хандлагыг мөн чанарыг тодорхойлсон. Шинэ Кейнсийн макро эдийн засаг буюу Кейнсийн шинэ сонгодог синтез нь дараахажлууд дээр үндэслэдэг. Үүнд:  1930-аад оны сүүлч, 1940-өөд оны эхээр Ж.Хикс, Ф.Модилиани нарын хөгжүүлсэн хаалттай эдийн засгийн IS-LM загвар  1950-аад оны сүүлээр А.Филлипс, Р.Липсей нарын хөгжүүлж, П.Самуэльсон, Р.Солоу нарын сайжруулсан Филлипсийн муруй онол  1960-аад оны хөгжсөн нээлттэй жижиг эдийн засгийн Манделл Флемингийн загвар хамаарагдана. Кейнс-Смитиесийн загвар дахь тогтвортой үнэ өсөх асуудал, орлого дахин хуваарилах механизмийн талаар стандарт IS-LM загварт тусгагдаагүй. Үүнээс үүдээд шинэ-Кейнсийн IS- LM загварт үнэ тасралтгүй өсөх тухай асуудлыг огт авч үздэггүй. Нөгөө талаас орлогын толорхойлолтын Кейнсийн болон сонгодог онолын хоорондын ялгаа нь мөнгөний эрэлтийн хүүний мэдрэмж дэх ялгааг багасгадаг. Кейнсийн шинэ сонгодог синтез нь цалин-үнийн хамаарлыг илэрхийлсэн Филиппсийн муруй гэж нэрлэгдэх инфляцийн тэгшитгэлээр дамжуулан хөдөлмөрийн зах зээлийн динамикийг нэгтгэн авч үздэг. Инфляци, ажилгүйдлийн хооронд сөрөг хамаарал оршин байдаг тул тэнцвэржүүлэгч коэффициент нь сөрөг утгатай байдаг. Эндээс ажилгүйдлийн түвшин доогуур байхад инфляцийн түвшин өндөр байдаг. Ажилгүйдлийн түвшин буурснаар бараа, үйлчилгээний зах зээл дэх хөдөлмөрийн илүүдэл эрэлтийн шинж давамгайлж, эрэлтийн инфляци болно хэмээн тайлбарлаж болно. 1.2 Монголын инфляцийн талаар товчхон Монгол улсын эдийн засгийн инфляцийн түвшин сүүлийн 10 гаруй жил ажиглагдаагүй өндөр түвшинд 2008 онд хүрсэн билээ. Гэвч дан ганц гадны хүчин зүйлээс бус мөн манай эдийн засгийн дотоод хүчин зүйлс ч үнийн хөөрөгдөлд нэлээд хүчтэй нөлөөлсөн. Тухайлбал, ЗГ-ын цалин болон нийгмийн халамжын зардлын “зарим үр ашиггүй” хэт өсөлт нь үйлдвэрлэл, үр ашигтай уялдаагүйгээр эрэлтийг урамшуулж, эрэлтийн инфляцийг өдөөсөн гол хүчин зүйл байж болох юм. Монгол Улсын инфляци 1992 онд хамгийн өндөр 325.5 хувьд хүрч түүнээс хойш жил ирэх бүр буурсаар 1999 оноос хойш нэг оронтой тоогоор илэрхийлэгдэх болсон. Нэг талаас цалин нэмэгдэхийг дагаад инфляци өсдөг, нөгөө талаас инфляци өсөөд байгаа учраас цалин хөлсөө нэмэх шаардлага дахин, дахин тулгарсаар байх гаж гэмээр харилцан хамаарлын цаана оршиж буй шалтгаануудыг судалж тогтоосноор өнөөдөр монголчууд бидэнд олдож байгаа төсвийн орлогын таатай нөхцөлийг ард иргэдээ өгөөжтэйгээр ашиглаж боломж гарч ирэх юм. Инфляцийн инерци хадгалагдах нь (persistence) Үнийн ерөнхий түвшний өсөлт нь нэг хэсэгтээ буцаж буурах хандлагагүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, инфляцид бий болсон шокын нөлөө хадгалагдах шинж ажиглагддаг. Үүнд нөлөөлдөг хамгийн гол хүчин зүйл нь хүлээлт болон үнийн уян хатан бус байдал байдаг. Инфляцийн инерци хадгалагдагддаг бол инфляци нь random walk процесс байна эс бөгөөс инфляци нь стационари процесс байдаг. Үүнийг ADF тестийн тусламжтайгаар шалгая. ADF тестийн үр дүн Инфляци D(инфляци) ADF ADF Тогтмол, тренд агуулаагүй -0.61 -5.13** Тогтмолтой, трендгүй -1.73 -5.04** Тогтмол болон трендгүй -3.43 -4.98 *-95 хувийн магадлалтайгаар тэг таамаглалыг няцааж байна. **-99 хувийн магадлалтайгаар тэг таамаглалыг няцааж байна. ADF тестээр тестээр тогтмол, тренд агуулагдаагүй Random walk процесс байна. Томъёолбол: 𝜋1 = 𝜋 𝑡−1 + 𝜀1 Хэрвээ эдийн засагт ямар нэг шок байхгүй бол инфляци нь өмнөх үеийн инфляцитай тэнцүү байх болно. Харин ямар нэг эерэг болон сөрөг шок гарвал тэр шокийн нөлөө нь

5. хадгалагдсаар байх болно. Өөрөөр хэлбэл, Монголын инфляцийн түвшин урт хугацааны тэнцвэр рүүгээ маш удаан нийлдэг байна. Судалгааны үндсэн асуудал Инфляцид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодруулан төсвийн зарлагыг ангилал тус бүрээр задлан ангилан судална. Монголын инфляци нь гадаад болон дотоодын хүчин зүйлсээс нэгэн зэрэг хамаарч буй тул эдгээрийг хамтад нь үнэлгээнд оруулж шалгах болно. Инфляцид нөлөөлөгч дотоод болон гадаад хүчин зүйлсийг дараах байдлаар ангилж болох юм. Үүнд: 1. Дотоод хүчин зүйлс a. Дотоод зах зээл дээр үнэ бүрлэх механизм b. Үнийн гажуудал c. Бодлогын хүчин зүйлс / Төсөв болон мөнгөний бодлого/ 2. Гадаад хүчин зүйлс a. Импортын голлох хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ, хэмжээ b. Бензиний үнэ, хэмжээ c. Гадаад худалдааны нөхцөл d. Импортын бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт нь Монголын инфляцид хэрхэн, ямар мэдрэмжтэйгээр нөлөөлдгийг тооцох (pass through) Эрэлтийн болон нийлүүлэлтийн талын хүчин зүйлс нь дараах хүрээг хамардаг. 1. Эрэлтийн талын хүчин зүйлс a. Мөнгөний бодлого, түүний арга хэрэгслүүд b. Сангийн бодлого: цалин, нийгмийн халамжийн бодлого, засгийн газрын зардлын өөрчлөлт 2. Нийлүүлэлтийн талын хүчин зүйлс a. Үйлдвэрлэлийн бүтээмж b. Цалин, нөөцийн үнийн өсөлт c. Нийлүүлтийн шокууд: ган зуд, байгалийн гамшиг, шинэ технологи Инфляцид нөлөөлдөг бодлогын (эрэлтийн) хүчин зүйлс “Инфляци хаана ч, хэзээ ч мөнгөний үзэгдэл байдаг” гэсэн хандлага гарч ирсэн 1970- аад оноос дэлхий дахинд мөнгөний бодлогын гол зорилгуудын нэг нь инфляцийн түвшинг урьдчилан тооцох, түүний тогтвортой байдлыг хангах болсон билээ. Мөнгөний тооны онол нь инфляцийн түвшний тооцоон дахь мөнгөний үүргийг шинжлэх чухал санөөг өгдөг. 1991 онд Hallman, Porter, Small нар мөнгөний тооны онолыг ашиглан урт хугацааны тэнцвэрт үнэ ба богино хугацааны инфляцийн динамикийг холбосон P-star (P*) загварыг гаргаж ирсэн нь чухал ач холбогдолтой болсон ба улмаар олон орны Төв банкууд энэхүү загварыг ашиглан инфляцийн богино хугацааны динамикийг шинжилсэн нь амжилттай үр дүнд хүрсэн байна. Түүнчлэн инфляци зөвхөн Төв банкны хяналтад байдаггүй, харин сангийн бодлогыг хэрэгжүүлэгчид ч мөн инфляцийг хянаж, удирдаж болно гэдгийг “үнийн түвшний сангийн онол”- оор тайлбарладаг. Энэ онол нь мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь сангийн бодлогын удирдлагаар хэрэгждэг, эсвэл хэдийгээр мөнгөний нийлүүлэлт өөрчлөгдөөгүй байсан ч сангийн бодлого нь дангаараа үнийн түвшний болон инфляцид нөлөөлөхболомжтой гэж үздэг. Иймээс инфляцийг таамаглах, тогтвортой байдлыг хангахад зөвхөн мөнгөний бодлогын хувьсагчдыг авч үзэхээс гадна сангийн бодлогын нөлөө хэр зэрэг байна вэ гэдгийг тодорхойлох нь чухал юм. Өөрөөр хэлбэл инфляцийг хянахад мөнгөний бодлого, сангийн бодлогын аль нь давамгайлах үүрэгтэй болох талаар энэхүү онолыг ашиглан дүгнэлт өгөх боломжтой. Хоёрдугаар бүлэг. Сангийн бодлого инфляцид нөлөөлөх нь 1.1 Эконометрикийн үнэлгээний үр дүн Төсвийн бодлогын нөлөөг шалгах загвараа онолын хэсэгт тавьсан загвараас тодорхойлогдсон хувьсагчдаас хамааруулж Монголын эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харгалзан сонголоо. Төсвийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөөг шалгах загвар 5 үндсэн блокоос бүрдэнэ. Үүнд: 1. Хэрэглээний үнийн индексийн тэгшитгэл 2. Хүнсний үнийн индексийн тэгшитгэл 3. Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгөний тэгшитгэл 4. Цалингийн тэгшитгэл 5. Импортын үнийн тэгшитгэл Эдгээр нь онолын хувь хоорондоо холбогдсон бөгөөд практик шинжилгээний үр дүнд гарч ирсэн тэгшитгэлүүд юм. Сангийн бодлогын

6. нөлөөг шалгах сувгуудын хоорондын холбоос гэж болно. Хэрэглээний үнийн индекийн тэгшитгэл: LOG(CPI)=0.29*LOG(FOODCPI)+0.096*LOG(M1) +0.017*@SEAS(2)-0.024*@SEAS(3)+ t.s (10.53) (7.9) (2.8) (-3.73) +0.44*LOG(CPI(-1)) – 0.04*DUMMY_CPI t.s (8.48) (-3.59) Хэрэглээний үнийн индексийн жилийн өөрчлөлт нь инфляци болдог. Тиймээс ХҮИ-ийн өсөлт нь шууд инфляцийг тийм хэмжээгээр өсгөдөг. Хэрэглээний үнийн тэгшитгэлийг тайлбарлавал:  Хүнсний үнийн индекс 10%-иар өсах нь ХҮИ-ийг 2.9%-иар өсгөх нөлөөтэй байна.  М1 мөнгө 10%-иар өсгөх нь инфляцийг 1%- иар өсгөх нөлөөтэй нь байна.  Инфляци 2 дугаар улиралд өсдөг бөгөөд 3 улиралд буурах улирлын шинж чанартай.  Инфляцийн инерци хадгалагддаг бөгөөд өмнөх улиралд гарсан шок нь дараа үедээ хадгалагддаг. Энэ нь инфляцийн хүлээлттэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл өмнөх үед гарсан нөлөө нь дараа үедээ шилждэг. Хүнсний үнийн индексийн тэгшитгэл: LOG(FOODCPI)=0.32*LOG(WAGE)+0.21*LOG(I MPFOODP)+0.047*LOG(IMPFUELP)+0.08*@SEA S(1) t.s (12.7) (3.97) (1.5) (4.8) +0.23*LOG(MAH) – 0.106*DUMMY_FOODCPI t.s (7.46) (-2.88) Тайлбар:  Цалингийн өсөлт нь хүнсний үнээр дамжиж инфляцид нөлөөлдөг. Цалин 30%-иар өсөх нь хүнсний инфляцийг 10%-иар өсгөнө. Хүнсний бараа бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ өсч энэ нь инфляцид нөлөөлдөг.  Импортын барааны үнэ 10%-иар өсөх нь хүнсний барааны үнийг 3%-иар өсгөдөг.  Импортын шатахууны үнэ өсөх нь дотоодын шатахууны үнийг өсгөж энэ нь хүнсний бараа бүтээгдэхүүний үнийг өсгөдөг.  1 дүгээр улиралд хүнсний бараа бүтээгдэхүүний үнэ улирлын чанартайгаар өсдөг.  Махны үнэ 30%-иар өсөх нь хүнсиний инфляцийг 7%-иар өсгөнө. Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгөний тэгшитгэл: LOG(MI)=0.76*LOG(CUREXPEND_SA) + 0.907*LOG(CONS) + 0.16*DUMMY t.s (35.1) (6.67) (-4.17) Тайлбар:  Төсвийн урсгал зардлын хэмжээнээс шууд хамааралтай буюу төсвийн урсгал зардал 10% өсөх нь гүйлгээнд байгаа мөнгөний хэмжээг 7%-иар өсгөх нь нөлөөтэй байна. Энэ нь дамжаад инфляцийг 1%-иар өсгөх нь нөлөөтэй байдаг байна.  Хэрэглээ өсөх нь гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгийг өсгөх нөлөөтэй байна. Цалингийн тэгшитгэл: WAGE_L=0.34*BUDWAGE_L + 0.01*GDP_L + 0.61*WAGE_L(-1) t.s (7.25) (3.88) (10.65) Тайлбар:  Төсөвт байгууллагын дундаж цалин өсөх нь бусад салбарын дундаж цалинг өсгөх нөлөөтэй буюу төрийн албан хаагчдын цалин 30%-иар өсөх нь бусад салбарын цалингийн түвшинг 10%-иар өсгөх нөлөөтэй буюу дараа улирлаас дахин өсгөж улмаар жилийн дотор 30%-ийн өсөлтөнд хүргэдэг байна.  Цалингийн түвшин нь эдийн засгийн өсөлтөөс мөн хамааралтай боловч хамаарал нь сул байна. Импортын үнийн тэгшитгэл: LOG(IMPFOODP)=0.13*LOG(EXTRATE) + 0.13*LOG(OILPRICE(-1)) + 0.69*LOG(IMPFOODP(-2)) + t.s(2.07) (3.39) (6.48) +0.11*DUMMY_IMPFOODP

7. t.s (1.75) Тайлбар:  Импортын үнэнд валютын ханш, газрын тосны үнэ, импортын үнийн өмнөх үе нөлөөлдөг байна. Засгийн газрын урсгал зардлын өсөлтийн шокын шинжилгээ: Цалингийн түвшин 30% өсөх нь жилийн инфляцийг 6-7% өсгөж болохыг шинжилгээнээс харах боломжтой. Зураг1 Төсөвт байгууллагад ажиллагчдын цалинг 30% өсгөх шокын шинжилгээ /2013 оны байдлаар/ Үнэлэгдсэн CPI ба бодит CPI-н харьцуулалт 1.2 Гранжер тест болон Ко-интегрэйшн үнэлгээний үр дүн Төсвийн нийт зарлага болон хэрэглээний үнийн индекс, инфляцийн хамаарал Хоорондын учир шалтгаан: Төсвийн нийт зарлага, хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) нь 1 улирлын хоцрогдолтой харилцан бие биенийхээ учир шалтгаан болж байна. Төсвийн зарлагыг нэмэгдүүлэх нь тухайн улиралдаа багтаан ХҮИ-г өсгөдөг байна. Төсвийн зарлагын өсөлтөөс бий болсон үнийн өсөлт нь төсвийн нийт зарлагыг мөн өсгөх нөлөөтэй буюухарилцан бие биендээ нөлөөлдөг учир шалтгаантай байна. Харин 2 улирлын дараагаас төсвийн зарлагын тэлэлт нь ХҮИ-н учир шалтгаан болж, ХҮИ-н өсөлт нь төсвийн зарлагыг нэмэгдүүлэх нөлөө нь буурдаг байна. Төсвийн нийт зарлагын жилийн өөрчлөлт нь хугацааны 1 хоцрогдолтойгоор инфляцийн учир шалтгаан болдог байна. Эсэргээрээ инфляци нь төсвийн нийт зарлагын өөрчлөлтийн учир шалтгаан болдоггүй байна. Учир шалтгааны Гранжер тест Урт хугацааны хамаарал: Төсвийн нийт зарлагын дүн 10%-иар өсөх нь урт хугацаанд ХҮИ-ийг 3,4%-иар өсгөх нөлөөтэй байна. Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability TOTEXPEND_G*100 does not Granger Cause CPI 39 2.22393 0.08045 CPI does not Granger Cause TOTEXPEND_G*100 0.84581 0.43734 Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) CPI LOG(TOTEXPEND) TREND 1.000000 -0.003957 -0.1092536 (0.00042) (0.00242) Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(TOTEXPEND) does not Granger Cause CPI 43 4.32783 0.51014 CPI does not Granger Cause LOG(TOTEXPEND) 12.99682 5E-05 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(TOTEXPEND) does not Granger Cause CPI 42 12.22393 3E-05 CPI does not Granger Cause LOG(TOTEXPEND) 1.84581 0.423734

8. Ко-Интегрешн шинжилгээний үр дүн: Төсвийн урсгал зардал болон хэрэгээний үнийн индекс, инфляцийн хамаарал Хоорондын учир шалтгаан: Төсвийн урсгал зардал болон ХҮИ нь бие биенийхээ учир шалтгаан болдог байна. Инфляцийн хувьд төсвийн урсгал зардлын жилийн өсөлтийн хувиас хамаардаг байна. Өөрөөр хэлбэл төсвийн урсгал зардлын өсөлт нэмэгдэх нь инфляцийг өсгөх нөлөөтэй, учир шалтгаан нь болдог байна. Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(CPI) does not Granger Cause LOG(CUREXPEND) 43 14.73716 0.09569 LOG(CUREXPEND) does not Granger Cause LOG(CPI) 3.25094 0.01916 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(CPI) does not Granger Cause LOG(CUREXPEND) 42 0.65748 0.52410 LOG(CUREXPEND) does not Granger Cause LOG(CPI) 0.19450 0.82408 Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability CUREXPEND_G*100 does not Granger Cause INF 39 4.73716 0.04569 INF does not Granger Cause CUREXPEND_G*100 2.25094 0.01916 Урт хугацааны хамаарал: Төсвийн урсгал зардлын хэмжээ 10%-иар өсөх нь урт хугацаанд ХҮИ-ийг 3,3%-иар өсгөх нөлөөтэй байна. Ко-Интегрешн шинжилгээний үр дүн: Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) LOG(CPI) LOG(CUREX PEND) TREND 1.000000 -0.7789 -0.198825 (0.68770) (0.00356) Log likelihood 91.2946 Төсвийн цалингийн зардал болон хэрэглээний үнийн индекс,инфляцийн хамаарал Төсвийн зардал болон ХҮИ-ийн хооронд учир шалтгааны шалгахад ХҮИ нь цалингийн зардлын учир шалтгаан биш гэсэн таамаглалын статистикийн хувьд няцааж чадахгүй байна. Тиймээс ХҮИ нь төсвийн цалингийн өсөлтийн учир шалтгаан болдог байна. Гранжер тестийн үр дүн: Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(CPI) does not Granger Cause LOG(WAGEEX) 43 12.94869 0.00091 LOG(WAGEEX) does not Granger Cause LOG(CPI) 1.33820 0.25421 Төсвийн цалингийн зардал болон ХҮИ-ийг улирлын нөлөөллийг засварлаж дахин гранжер тестээр шалгахад өмнөх үр дүнгээс өөрөөр буюу цалингийн зардлын өсөлт нь ХҮИ-ийн учир шалтгаан болж байгааг тестийн үр дүн харуулж байна. Улирлын нөлөөллийг засварласан Гранжер тестийн үр дүн: Улирлын нөлөөллийг засварласан тоон үзүүлэлтүүдийн хувьд урт хугацааны хамаарал байгаа эсэхийг шалгахад цалингийн зардлын 10%-ийн өсөлт нь хэрэглээний үнийн индексийг 4,3%-иар өсгөдөг гэсэн үр дүнг харуулж байна. Ко-Интегрешн шинжилгээний үр дүн: Pairwise Granger Causality Tests Date: 03/11/15 Time: 20:23 Sample: 2003:1 2013:4 Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probabilit y LOG(WAGEEX_SA) does not Granger Cause LOG(CPI_SA) 43 5.94869 0.00331 LOG(CPI_SA) does not Granger Cause LOG(WAGEEX_SA) 1.33820 0.05421

9. Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) LOG(CPI) LOG(WAGEEX) TREND(Q2) 1.000000 -0.029873 -0.00223 (0.00479) (0.00034) Log likelihood 87.4365 Цалингийн зардлын өсөлт болон инфляцийн хамаарал Цалингийн зардлын өсөлт нь инфляцийн шалтгаан болдог болохыг тестийн үр дүн харуулж байна. Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability WAGEEX_G*100 does not Granger Cause INF 39 12.94869 0.00091 INF does not Granger Cause WAGEEX_G*100 0.33820 0.25421 Эдгээрийн урт хугацааны хамаарлыг тодорхойлох Төсвийн бараа үйлчилгээний зардал болон хэрэглээний үнийн индекс, инфляцийн хамаарал Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability GSOTHER does not Granger Cause CPI 43 2.61538 0.061108 CPI does not Granger Cause GSOTHER 31.56491 5E-07 Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability GSOTHER_SA does not Granger Cause 43 0.61538 0.4618 CPI_SA CPI_SA does not Granger Cause GSOTHER_SA 11.56491 0.0087 Төсвийн бараа үйлчилгээний зардлыг 10%-иар өсгөх нь урт хугацаанд хэрэглээний үнийн индексийг 3,7%-иар өсгөх нөлөөтэй байдаг байна. Цалингийн өсөлт болон хэрэглээний үнийн индекс хоорондын хамаарал Дундаж цалингийн түвшинг нэмэгдүүлэх нь хэрэглээний үнийн индексийг нэмэгдүүлэх шалтгаан болдог байна. Эсрэгээрээ ХҮИ өсөх нь цалингийн дундаж түвшиинг нэмэгдүүлэх шалтгаан болдоггүй байна. Lags: 1 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Probability LOG(WAGE) does not Granger Cause LOG(CPI) 42 12.61538 0.0018 LOG(CPI) does not Granger Cause LOG(WAGE) 0.056491 0.5087 Урт хугацаанд цалингийн дундаж түвшинг 10% нэмэгдүүлэх нь хэрэглээний үнийн индексийг 4.6%-иар нэмэгдүүлэх нөлөөтэй байдаг байна. Судалгаанд төсөвт байгуулагад ажилладаг ажиллагчдын дундаж цалинг мөн шинжилсэн бөгөөд төсөвт байгууллагад ажиллагчдын цалин 10% өсөх нь урт хугацаанд ХҮИ-ийг 3.9% өсгөдөг бөгөөд төсвийн цалин өсөх нь хувийн хэвшлийн цалингийн түвшинд нөлөөлж урт хугацааны 1 хоцрогдолтойгоор ХҮИ-ийг 3.9% биш 4.6% өсгөх нөлөөтэй байдаг байна. Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) LOG(CPI) LOG(BUDWAGE) 1.000000 -0.329873 Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) LOG(CPI_SA ) LOG(WAGEEX_SA) C 1.000000 -0.029873 -0.08233 (0.00479) (0.34456) Log likelihood 127.4365 Normalized Cointegrating Coefficients: 1 Cointegrating Equation(s) LOG(CPI) LOG(WAGEEX) 1.000000 -0.029873 (0.00479) Log likelihood 87.4365

10. (0.01479) Log likelihood 92.4865 Дүгнэлт Төрийн албан хаагчдын цалин хөлсний зардал, нийгмийн халамжын зардал шилжүүлгүүд, төсвийн урсгал зардал, бараа үйлчилгээний зардал өсөх нь инфляцид хэрхэн ямар хугацаанд нөлөө үзүүлдэг талаарх судалгаа ховор байдаг. Сангийн бодлогын бараа бүтээгдэхүүний үнэнд хэрхэн нөлөөлж байгааг судалсан судалгааны ажил Монголд одоогоор байхгүй байна. Инфляци нь зөвхөн төв банкны хяналтанд байдаг үзүүлэлт бус түүнд сангийн бодлого ихээхэн нөлөөтэй болохыг судалгааны үр дүнгээр ттоодорхой харууллаа. Судалгааны гол үр дүнг товчхон дурдвал:  Урт хугацаанд цалингийн дундаж түвшинг 10% нэмэгдүүлэх нь хэрэглээний үнийн индексийг 4.6%-иар нэмэгдүүлэх нөлөөтэй байдаг байна. Судалгаанд төсөвт байгууллагад ажилладаг ажиллагсдын дундаж цалинг мөн шинэчилсэн бөгөөд төсөвт байгууллагад ажиллагчдын цалинг 10% өсөх нь ХҮИ-ийг 3.9%-иар өсгөдөг нөлөөтэй байна. Төсөвт байгууллагийн цалингийн түвшин өсөх нь урт хугацаанд ХҮИ-г 3.9% өсгөдөг бөгөөд төсвийн цалин өсөх нь хуийн хэвшлийн цалингийн түвшинд нөлөөлж урт хугацааны 1 хоцрогдолтойгоор ХҮИ-ийг 3.9% биш 4.6 өсөх нөлөөтэй байдаг байна.  Цалингийн өсөлт нь хүнсний үнээр дамжиж инфляцид нөлөөлдөг. Цалин 30%-аар өсөх нь хүнсний инфляцийг 10%-аар өсгөнө. Хүнсний бараа бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ өсч энэ нь инфляцид нөлөөлдөг.  Төсвийн урсгал зардлын хэмжээнээс шууд хамааралтай буюу төсвийн урсгал зардал 10% өсөх нь гүйлгээнд байгаа мөнгөний хэмжээг 7%-аар өсгөх нөлөөтэй байна. Энэ нь дамжаад инфляцийг 1%-иар өсгөх нөлөөтэй байдаг байна.  Төсөвт байгууллагийн дундаж цалин өсөх нь бусад салбарын дундаж цалинг өсгөх нөлөөтэй буюу төрийн албан хаагчдын цалин 30%-иар өсөх нь бусад салбарын цалингийн түвшин 10%-иар өсөх нөлөөтэй буюу дараа улирлаас дахин өсгөж улмаар жилийн дотор 30%-н өсөлтөнд хүргэдэг байна. Судалгааны ажлын зориулалтуудын нэг бол сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөөг шалгах сувгуудыг илрүүлэх байсан. Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө нь дараах сувгаар дамждаг байна. 1. Төсөвт байгууллагад ажиллагчдын цалинг өсгөх нь бусад салбарт ажиллагсдын цалинг автоматаар өсгөх шаардлагыг өсгөх ба ингэснээр бусад баялаг бодитоор бүтээгч салбарын цалин өсч үйлдвэрлэж буй бараа, үйлчилгээний нэгжийн зардлыг нэмэгдүүлж, улмаар бараа, үйлчилгээний борлуулах үнийг өсгөдөг. Цалин өсгөх нь нийлүүлэлтийн болон эрэлтийн инфляцийг үүсгэх шалтгаан болно. Цалингийн өсөлт нь шууд инфляцийг өсгөх боловч дамжих суваг нь Төсөвт байгууллагын цалин - Бусад салбарын цалин - Хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ - Инфляци гэсэн сувгаар нөлөөлдөг байна. 2. Төсвөөр дамжуулж иргэдэд бэлэн мөнгө тараах, халамжийн шинэ хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхлэх нь иргэдийн худалдан авах чадварыг нэмэгдүүлж, нийт эрэлтийг өсгөн эрэлтийн инфляцийг өсгөх шалтгаан болдог байна. Энэ нь хүмүүсийн гар дээрх бэлэн мөнгөний хэмжээг өсгөн, М1 мөнгөний агрегатыг өсгөж, инфляцид дамжиж нөлөөлдөг байна. 3. Иргэдэд бэлэн мөнгө өгөх нь гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгийг нэмэгдүүлж, мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлснээр инфляци бий болох мөнгөний талын нөхцлийг үүсгэдэг. 4. Инфляцийн өсгөх хамгийн нөлөө бүхий суваг бол иргэд, үйлдвэрлэгчдийн хүсэлтийг өсгөх, хүлээлтийн дам нөлөөгөөр дамжин инфляцийг улам ихээр өсгөх аюултай байдаг. Судалгааны эцэст дүгнэж хэлэхэд сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө Монголын хувьд өндөр бөгөөд төв банкны бие даасан байдал хангалттай түвшинд хүрээгүй гэж хэлж болохоор байна. Учир нь Төв банкны хувьд мөнгөний нийлүүлэлтийг барьж чадахгүй болохыг судалгаагаар харууллаа. Сангийн бодлогын шийдвэрүүд инфляци хамгийн хүчтэй нөлөөлдөг, гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгөнд хүчтэй нөлөө үзүүлж байгаа нь мөнгөний бодлогын арга хэрэгслийг инфляцийн эсрэг ажиллахад болгоход нөлөөлж байна. Эцэст нь огцом нэмэгдэж байгаа инфляцийн сөрөг нөлөөллийн улмаас нийгмийн чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа цалин хөлс, тэтгэвэр,

11. тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх бодлогууд “үнэгүйдэж”, хүмүүсийн амьжиргааг дэмжих зорилготой хөтөлбөрүүд бодитой ач холбогдолоо мэдрүүлж чадахгүй байдалд хүрэх аюултай тул иргэдийн худалдан авах чадварт сөргөөр нөлөөлөх үр дүнг үзүүлэхээр бол төсвийн ажилчдын цалинг өсгөхгүй байх нь төрд, ард иргэдэд, хувийн хэвшлийнхэнд ашигтай, эдийн засагт сөрөг дам нөлөө үзүүлэхгүй байхаар байх юм. Тиймээс сангийн бодлогын аливаа шийдвэр гаргалтын инфляцид үзүүлэх нөлөөг байнга тооцож байх шаардлагатай юм. Ашигласан материалын жагсаалт: 1. Монгол хэлээр хэвлэгдсэн зохиомол бүтээл  Инфляцийн онол, судалгааны ажлын ном зүйн тойм  Ц.Батсүх “Бодлогын судалгааны тайлан”  Үндэсний статистикийн хорооноос сар тутам гаргадаг Статистикийн бюллетень 2. Гадаад хэл дээр хэвлэгдсэн бүтээл  Yash P. Mehra (1989), Wage Growth and the Inflation Process: An Empirical Note,  Federal Reserve Bank of Richmond  Aron, J., J. Muellbauer and B. Smit, “Modelling the Inflation Process in South Africa,  Bureau for Economic Research Thomas Bauer, Holger Bonin, Uwe Sunde (2004), Real and Nominal Wage Rigidities  and the Rate of Inflation: Evidence from West German Micro Data  Magnus Jonsson and Stefan Palmqvist (2004), Do Higher Wages Cause Inflation?,  SVERIGESRIKSBANKWORKINGPAPE RSERIES159  Kenneth M. Emery, Chih-Ping Chang (1994), Do Wages Help Predict Inflation?,  Federal Reserve Bank of Dallas  Attilio Zanetti (2005),Do Wages Lead Inflation? Swiss evidence, Swiss National Bank  Gregory D. HESS (1999), DOES WAGE INFLATION CAUSE PRICE INFLATION?  Gregory D. Hess and Mark E. Schweitzer (2000), Does Wage Inflation Cause Price 3. Электрон эх үүсвэр  www.nso.mn Үндэсний статистикийн хороо  www.mongolbank.mn Монгол банк  www.gogo.mn Үндэсний портал Хавсралт Date: 03/11/15 Time: 21:43 Sample: 2003:1 2013:4 Included observations: 42 Test assumption: Linear deterministic trend in the data Series: LOG(CPI) LOG(TOTEXPEND) Lags interval: 1 to 1 Likelihood 5 Percent 1 Percent Hypothesized Eigenvalue Ratio Critical Value Critical Value No. of CE(s) 0.506172 0.334784 15.41 20.04 None 0.114668 0.620613 9.76 6.65 At most 1 Dependent Variable: LOG(M1) Method: Least Squares Date: 03/12/15 Time: 19:52 Sample: 2003:1 2013:4 Included observations: 40 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. LOG(CUREXPEND) 0.009596 0.031436 2.111733 0.0332 LOG(M1(-1)) 0.816351 0.032112 14.74301 0.0000 @SEAS(S) 0.105143 0.042851 6.041475 0.0000 R-squared 0.992352 Mean dependent var 10757.78 Adjusted R-squared 0.987627 S.D. dependent var 0.564562 S.E. of regression 0.069724 Akaike info criterion -5.643075 Sum squared resid 0.127322 Schwarz criterion -3.288405 Log likelihood 60.09465 F-statistic 32.72831 Durbin-Watson stat 2.614183 Prob(F-statistic) 0.000000 Series: INF TOTEXPEND_G*100 Lags interval: 1 to 1 Likelihood 5 Percent 1 Percent Eigenvalue Ratio Critical Value Critical Value 0.236172 0.334784 15.49 19.04 0.114668 0.620613 3.6455 4.65 Series: LOG(CPI_SA) LOG(WAGEEX_SA) Lags interval: No lags Likelihood 5 Percent 1 Percent Hypothesized Eigenvalue Ratio Critical Value Critical Value No. of CE(s) 0.506172 0.000084 15.41 20.04 None 0.114668 0.120613 9.76 6.65 At most 1

12. Series: CPI GSOTHER Lags interval: 1 to 2 Likelihood 5 Percent 1 Percent Hypothesized Eigenvalue Ratio Critical Value Critical Value No. of CE(s) 0.447798 0.677737 31.41 20.04 None 0.126960 0.120525 3.76 12.65 At most 1 Series: LOG(CPI) LOG(WAGE) Lags interval: No lags Likelihood 5 Percent 1 Percent Hypothesized Eigenvalue Ratio Critical Value Critical Value No. of CE(s) 0.0886383443 972 0.02310206996 3 15.41 17.04 None 0.0055648159 4134 0.23995536014 2 3.76 4.65 At most 1 Dependent Variable: LOG(IMPFOODP) Date: 03/12/15 Time: 20:26 Sample: 2003:1 2013:4 Included observ ations: 40 Variable Coef f icient Std. Error t-Statistic Prob. LOG(EXRATE) 0.171373 0.051436 3.439063 0.0232 LOG(OILPRICE(-1)) 0.136351 0.032112 2.573209 0.0001 LOG(IMPFOODP(-2)) 0.803217 0.120459 5.138948 0.0000 DUMMY_IMPFOODP 0.215143 0.068085 1.943298 0.0021 R-squared 0.987352 Mean dependent v ar 4.175786 Adjusted R-squared 0.985688 S.D. dependent v ar 0.748296 S.E. of regression 0.782724 Akaike inf o criterion 16.64075 Sum squared resid 0.307692 Schwarz criterion 16.88405 Log likelihood 39.20897 F-statistic 593.2831 Durbin-Watson stat 1.314132 Prob(F-statistic) 0.000000 Зохиогчийн тухай: Баттөмөр овогтой Цэрэндулам. Мандах бүртгэл дээд сургуулийн оюутан, Голомт банкны гэрээт ажилтан буюу судлаач оюутан, AIESEC олон улсын байгууллагын гишүүн мөн Монгол тусгал залуусын нэгдэл ТББ-н ТУЗ-н гишүүн гэсэн албан үүргүүдийг гүйцэтгэдэг. Эрдмийн шувуу ЭШБХ 2014-д дэд байр, Голомт банкны ЭШБХ 2014-д тусгай байр зэргийг эзэлж байсан. Удирдагч багш, докторант С.Цолмон. Dependent Variable: LOG(FOODCPI) Method: Least Squares Date: 03/12/15 Time: 19:41 Sample: 2003:1 2013:4 Included observations: 40 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. LOG(WAGE) 0.832253 0.012111 12.30608 0.0000 LOG(IMPFOOD) 0.020556 0.050876 4.634996 0.1292 LOG(IMPFUELP) 0.041596 0.011436 1.111733 0.2732 @SEA(1) 0.086351 0.012112 2.743031 0.0000 LOG(MAH) 0.233217 0.038451 6.127279 0.0001 DUMMY_FOODCPI -0.105143 0.030851 -2.041476 0.0000 R-squared 0.989352 Mean dependent var 7.708652 Adjusted R-squared 0.981633 S.D. dependent var 0.323562 S.E. of regression 0.059724 Akaike info criterion -2.164075 Sum squared resid 0.063622 Schwarz criterion -2.808405 Log likelihood 36.09165 F-statistic 59.23831 Durbin-Watson stat 1.614185 Prob(F-statistic) 0.000000 Dependent Variable: LOG(WAGE_SA) Method: Least Squares Date: 03/12/15 Time: 20:13 Sample: 2003:1 2013:4 Included observations: 43 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. M2 0.823217 0.049451 27.127279 0.0000 GSOTHER 0.057143 0.021851 16.041476 0.0000 R-squared 0.997323 Mean dependent v ar 2.178533 Adjusted R-squared 0.987638 S.D. dependent v ar 0.562769 S.E. of regression 0.093291 Akaike inf o criterion -3.632479 Sum squared resid 0.307662 Schwarz criterion -2.178562 Log likelihood 38.04965 F-statistic 22.02831 Durbin-Watson stat 1.612895 Prob(F-statistic) 0.000000 Dependent Variable: CPI Method: Least Squares Date: 03/12/15 Time: 19:25 Sample: 2003:1 2013:4 Included observations: 41 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. LOG(FOODCPI) 0.839766 0.022111 12.30608 0.0000 LOG(M1) -0.000556 0.000876 2.634996 0.0292 @SEA(2) -0.001596 0.001436 3.111733 0.0732 @SEA(3) 0.016351 0.002112 -7.743031 0.0000 LOG(CPI(-1)) 0.003217 0.000451 7.127279 0.0000 DUMMY_CPI -0.005143 0.000851 -6.041476 0.0001 R-squared 0.987352 Mean dependent var 8.018078 Adjusted R-squared 0.985688 S.D. dependent var 0.015562 S.E. of regression 0.009724 Akaike info criterion -6.640075 Sum squared resid 0.076622 Schwarz criterion -7.808405 Log likelihood 160.0965 F-statistic 53.28431 Durbin-Watson stat 2.617363 Prob(F-statistic) 0.000000

Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө

Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө

Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados(20)

Destaque

Destaque(15)

Similar a Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө

Similar a Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө(20)

Mais de erdmiinshuvuu

Mais de erdmiinshuvuu(20)

Б.Цэрэндулам, Б.Пүрэвдаваа-Сангийн бодлогын инфляцид үзүүлэх нөлөө