hucrebolunmesivekalitim

1. 1. ÜNİTE: HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM
1.Mitoz ile ilgili olarak öğrenciler;
1.1.Canlılarda büyüme ve üremenin hücre bölünmesi ile meydana
geldiğini açıklar.
1.2.Mitozu, çekirdek bölünmesi ile başlayan ve birbirini takip eden evreler
olarak tarif eder.
1.3.Mitozda kromozomların önemini fark ederek farklı canlı türlerinde
kromozom sayılarının değişebileceğini belirtir.
1.4.Mitozun canlılar için önemini belirterek büyüme ve üreme ile
ilişkilendirir.

2. KROMOZOM : Genlerin birleşmesiyle oluşan ve her hücrede belli sayıda bulunan
büyük yapılı kalıtım yapısına kromozom denir.
Kromozomlar üzerinde yüzlerce ve binlerce gen bulunabilir.Her canlı türünün
hücrelerinde belli sayıda kromozom bulunur.
At : 64 kromozom
İnsan : 46 kromozom
Kurtbağrı bitkisi : 46 kromozom
Soğan : 16 kromozom
Güvercin : 16 kromozom
Köpek : 78 kromozom
Keçi : 60 kromozom
Eğrelti Otu : 500 kromozom
Moli Balığı : 46 kromozom

3. • Kromozom sayısının az ya da çok olmasının canlının büyüklüğü ve gelişmişliği
ile bir ilgisi yoktur. Önemli olan genetik şifrelerdir. ( İnsan : 46 Eğrelti Otu : 500 gibi )
• Kromozom sayısının aynı olması da canlıların aynı türden olduğunu göstermez.
Taşıdıkları gen bilgileri farklı olduğu için farklı özellikler oluşur. Kalıtsal özelliklerin
sayı ve özellikleri
farklı olduğu için birbirine benzemezler.( İnsan : 46 ve Kurtbağrı bitkisi : 46 Moli
Balığı : 46 gibi .)
• Kromozom üzerindeki genlerin yapısının ve sayısının farklı olması türlerin
farklılaşmasını sağlar.

5. Canlılardaki hücreler taşıdıkları kromozom sayısı ve özelliklerine göre 2 gruba
ayrılır ;
Diploit Hücreler( Vücut Hücreleri) : Bu hücrelerde kromozomlar anne ve babadan
gelen çiftler halinde bulunur.(Homolog Kromozomlar)
2n ( 2 takım kromozomdur)Diploit hücreler canlının doku ve organlarını oluşturan
hücrelerdir.
Haploit Hücreler ( Üreme Hücreleri – Monoploit hücreler) : Üreme hücrelerine
gamet denir.
Mayoz bölünme ile oluşur. n ( tek takım kromozomdur)Yani vücut hücrelerindeki
kromozom sayısının yarısıdır.
2n = 46 -> İnsanın vücut hücresindeki kromozom sayısı (İnsanın üreme ana hücresi)
n = 23 -> İnsanın üreme hücresindeki kromozom sayısı

6. 2n = 44 -> Tavşanın vücut hücresindeki kromozom sayısı
(Tavşanın üreme ana hücresi )
n = 22 -> Tavşanın üreme hücresindeki kromozom sayısı gibi
Erkek üreme hücresine  Sperm
Dişi üreme hücresine  Yumurta denir.
Polen hücreleri (haploit)

7. İnsanın vücut hücreleri

9. HÜCRE BÖLÜNMESİ :
Belirli bir büyüklüğe ulaşan hücrelerden yeni hücreler oluşmasına Hücre
Bölünmesi denir.Hücrelerin bölünebilmesi için belli bir büyüklüğe ulaşması
gerekir.Bu büyümede hücre zarı büyür,yüzey genişler.Ancak hacim artması,hücre
zarının büyümesine göre daha hızlı olduğu için hücre büyümeye devam edemez
ve bölünerek hacmini azaltır.
Hücreler bölünürken önce çekirdek bölünür.Daha sonra sitoplazma bölünerek
hücre bölünmesi tamamlanır.

10. MİTOZ BÖLÜNME : Bir hücreden benzer yapı ve özellikte iki yeni hücre
oluşmasını sağlayan hücre bölünmesidir.Oluşan hücreler genetik bakımdan
birbirinin aynısıdır.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri :
• Tek hücrelilerde  çoğalmayı
Çok hücrelilerde  büyümeyi ve yaraların onarılmasını sağlar.
• Mitoz Bölünme ile ana hücreden 2 yavru hücre bulunur.
• Ana hücre ile yeni hücrelerin kromozom sayısı ve gen bilgisi aynı olur.
• Bütün canlılarda görülen hücre bölünmesidir.
• Mitoz geçiren bir hücre bir daha mitoz geçirebilir.
• Canlının yaşamı boyunca devam eder.
• Kalıtsal devamlılık sağlanır.
• Mitoz Bölünme sonucu oluşan hücrelerin büyüklükleri ve organel sayıları farklı
olabilir.Fakat çeşitleri aynıdır.
• Bütün hücreler mitoz geçirmez.Olgun alyuvar hücreleri,sinir hücreleri,gözdeki
retina hücreleri,çizgili kas hücreleri bunlara örnektir.

11. • Mitoz bölünme grafikleri :
Her hücrenin hayatında 2 önemli evre vardır.
1.HAZIRLIK : Yavru hücrelerin büyüyüp gelişerek bölünebilme özelliği kazandığı
evredir.
Enerji üretimi artar
• Protein sentezi hızlanır
• DNA kendini eşleyerek (Replikasyon) sayısını 2 katına çıkarır.
• Sentrozom farklılaşarak sentriollerine ayrılır.
• Organel sayısı artar.
• Bu safhada DNAnın kendini eşlemesi ile kardeş kromatitler ortaya çıkar.
(DNA’nın kendini eşlemesi sonucunda oluşan
her bir kromozom ipliğine kromatit denir.)

13. Mitoz Bölünme 2 aşamada gerçekleşir.
1.Çekirdek Bölünmesi 2.Sitoplazma Bölünmesi
ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ (Karyokinez) :
1.EVRE
• Mitoz Bölünmenin en uzun evresidir.
• İnterfazda eşlenen kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür.
• Her bir kromozom, iki kardeş kromatit taşır. Kromatitler, sentromer bölgesinden
birbirine tutunmuştur.
• Sentrozomlar, kutuplara çekilir ve iğ ipliklerini oluştururlar. İğ iplikleri kromozomların
sentromer bölgesine tutunurlar. İğ iplikleri protein yapısında olup az miktarda RNA
içerir.Bitki hücrelerindeki iğ ipliklerini sitoplazmadaki proteinler yapar.
• Bu safhada çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
• Kardeş kromatitler ekvatoral düzlemde sentromerlerinden iğ ipliklerine bağlanırlar.

14. 2.EVRE
• Kromozomları oluşturan kromatitler hücrenin ekvatoral düzleminde toplanırlar
• Kromozomların en belirgin görüldüğü evredir.
• İki kardeş kromatiti bir arada tutan sentromerlerin aynı anda bölünmesi
sonucunda tüm kromozomlaraki kardeş kromatidler birbirinden ayrılır.
• İğ iplikleri kısalmaya başlar.

15. 3.EVRE
• İğ ipliklerinin kısalması sonucu ayrılan kromatidlerden biri bir kutba,diğeri de diğer
kutba çekilir.
4.EVRE
• İğ iplikleri kaybolur
• Kromozomlar uzayarak kromatin iplik durumuna geçerler
• Çekirdek zarları ve çekirdekçik yeniden oluşur.
• Bu safhada kalıtsal yapıları aynı iki çekirdek bulunur.

17. SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ ( Sitokinez) :
Hayvan ve bitki hücrelerinde interfaz ve çekirdek bölünmesi benzer olmasına karşın
sitoplazma bölünmesinde farklılık görülür.
I  Hayvansal hücrelerde : Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazmik zar
çevreden merkeze doğru ilerler ve sitoplazma boğumlanarak ikiye bölünür.
II  Bitkisel hücrelerde : Anafaz evresinden sonra hücrenin ekvator bölgesinden
sitoplazmanın sertleşmesi ile ölü çeper (ara lamel) oluşur.Ve sitoplazma ikiye ayrılır.

18. Mitoz bölünme ile eşeysiz üreme sağlanır.Bir hücrede mitoz bölünme sayısı
“ n ” ile ifade edilirse oluşan hücre sayısı 2n
ile hesaplanır.Örn: 3 kez mitoz
geçirmiş bir hücre sonunda 23
= 8 hücre olur.
Örn: Vücut hücrelerinde 20 kromozom bulunan bir canlının hücresi arka arkaya 2
kez mitoz bölünme geçiriyor.
a) Bölünmeler sonucunda oluşan hücre sayısı kaçtır?
b) Her hücredeki kromozom sayısı kaçtır?
Çözüm:
a) Her mitoz bölünmede ana hücreden 2 yeni hücre oluşur.2. mitozda ise 2 yeni
hücreden 2 şer tane toplam 4 tane hücre oluşur. 2n
= 22
= 4 tane yeni hücre oluşur.
b) Mitoz bölünmede kromozom sayısı sabit kalır.
Oluşan hücrelerin kromozom sayısı = 20 dir.

19. EŞEYSİZ ÜREME : Her canlı neslini devam ettirmek ve birey sayısını artırmak
için kendisine benzer yeni bireyler meydana getirir.Üremenin temeli hücre
bölünmesine dayalıdır. Cinsiyet faktörünün kullanılmadığı üremeye eşeysiz
üreme denir.
En basit üreme şeklidir.
Temeli mitoz bölünmedir
Dişi ve erkek üreme hücreleri yoktur.
Döllenme görülmez.
Oluşan canlı ata canlı ile aynıdır.
Canlılarda çeşitliliğe neden olmaz.
Bira Mayası
hidra

21. Eşeysiz üreme çeşitleri :
1.Bölünerek Üreme : Eşeysiz üremenin en basit şeklidir. Olgunluğa ulaşan bir
hücreli ana canlı,mitoz geçirerek özellikleri aynı iki yeni hücre oluşturur. Böyle
üremeye bölünerek üreme denir. Bölünme enine,boyuna ve her yöne olabilir.
Amip ( Kök ayaklılar )  Her yöne
Paramesium ( Terliksi Hayvan )  Enine
Euglena ( Kamçılı Hayvan )  Boyuna bölünür.
Bakteriler ve algler( bir hücreli yosunlar) de hızlı ve çok sayıda bölünerek ürerler.

23. 2. Tomurcuklanarak Üreme : Ana canlının üzerinde çıkıntı şeklinde tomurcuklar
oluşur.Tomurcuklar büyüyüp olgunlaşarak ana canlıdan ya ayrılır yada üzerinde
kalır.Tomurcuklar mitoz ile oluştuğundan özellikleri ana canlı ile aynıdır.
Bira mayası
Süngerler
Sölentereler (hidra,mercan)
Maya mantarları
Deniz anası
Bazı çekirdeksiz tek hücrelilerde ve bazı bitkilerde görülür.

25. Bira Mayası

26. 3.Vejetatif Üreme : Çiçekli bitkilerin kök,gövde,yaprak gibi üremeyle ilgili olmayan
organlarına vejetatif organ denir.Bitkilerden kopan dal,yaprak ve kök gibi kısımların
büyüyüp gelişerek yeni bitkileri oluşturmasını sağlayan üreme şeklidir.Tek hücreli
canlılarda görülmez. Farklı türleri vardır.
Aşılama : Bir bitkiden kesilen dalın,bu bitkiye yakın türden diğer bir bitki ile
birleştirilmesidir. Örn :Turunçgiller
Çelikleme : Kolay kök salan bitkilerde kullanılan bir yöntemdir.Bitkinin kök ve
gövdesinden kopan parçanın toprağa dikilmesi ile ana bitki ile aynı özellikte yeni bir
bitki oluşur.Örn:Gül, Üzüm,söğüt,kavak,ayva gibi.

27. Sürünücü Gövde : Ana bitkiden oluşan sürünücü gövde gibi yapılar toprak
üzerinde veya altında kök salarak ana bitki ile aynı özellikte yeni bitkiyi
oluştururlar.Örn:Çilek, Zambak, Ayrık otu gibi.
Yumru gövde ile üreme : Patates ve yer elması gibi bitkiler yumru gövdelerinin
göz (filiz) denilen kısımlarının her birinden bir çok yeni bitki oluşturabilirler.Bu
kısımlar zedelenmeden kesilip dikilirse ana bitki ile aynı özellikte yeni patates
bitkileri oluşur.

29. Soğan ile üreme : Özel bir gövde tipidir. Rizomlar soğanın en alt ucundan kök ve
sürgün oluşturarak gelişmeye başlar ve yer altında uzayıp ana bitki ile aynı özellikte
yeni döller oluşturur. Örn: Lale,sümbül gibi.

30. 4. Rejenerasyonla Üreme ( Yenilenme ) : Özel bir üreme şekli olup canlı
organizmanın bazı doku ve hücrelerinin yenilenmesi ve çeşitli nedenlerle yaralanan
yada kopan vücut parçalarının yerine yenilerinin yapılabilme özelliğidir.
Kesilen bir yerimizin onarılması,kertenkelenin kopan kuyruğunun onarılması üreme
değil yenilenmedir.
• İlkel yapılı canlılarda rejenerasyon üremeyi sağladığından vücut düzeyindedir.
(Örn:Deniz anası, planarya sünger) Bu üreme şeklinde canlı sayısı artar.
• Yengeç kopan çenesini,semender ve kertenkele kopan kuyruğunu yenileyebilir,bu
yenilenme organ düzeyindedir. Canlı sayısı değişmez

31. • İnsanda kesilen bir yerin rejenerasyonu doku düzeyindedir. Canlı sayısı
değişmez.
• Ayrıca İnsanda rejenerasyon deri,karaciğer ve midede çok fazla olduğu halde
kalp kasında ve sinir dokuda yok denecek kadar azdır.
Ancak bazı hayvanlarda rejenerasyon yeteneği fazladır.Kopan parçalardan ana
canlı ile aynı özellikte yeni bireyler meydana gelir. Deniz yıldızı,planarya(yassı
solucan),

34. 5. Sporlanarak Üreme: Çekirdekli, dayanıklı örtüleri bulunan ve olumsuz çevre
koşullarına dayanıklı özelleşmiş hücrelere spor denir.Sporlar uygun koşullarda
mitozla gelişerek yeni bir canlı oluştururlar.
Örn: Karayosunları,eğrelti otu,şapkalı mantarlar,maya mantarları,algler,sıtma
paraziti

35. 6- Partenogenez: Döllenmemiş yumurtadan yeni yavru oluşmasına
denir.Arı,karınca,bazı çekirgeye kelebeklerde,su piresi ve yaprak bitlerinde görülür.
Dişi bireyce oluşturulan gametin döllenmeden gelişerek yeni bireyi oluşturmasıdır.
Örn: Arı topluluğunda erkek arılar,döllenmemiş yumurtadan gelişir.

37. Örnek : 1. Aşağıda verilen dallardan doğru çıkışı bulunuz.

38.
Örnek : 2. Teog /2014-1.dönem sınavı

39. 2. KALITIM
Kazanımlar: 2. Kalıtım ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1 Gözlemleri sonucunda kendisi ile anne-babası arasındaki benzerlik ve
farklılıkları karşılaştırır.
2.2 Yavruların anne-babaya benzediği, ama aynısı olmadığı çıkarımını
yapar .
2.3 Mendel’in çalışmalarının kalıtım açısından önemini irdeler .
2.4 Gen kavramı hakkında bilgi toplayarak baskın ve çekinik genleri fark
eder.
2.5 Fenotip ve genotip arasındaki ilişkiyi kavrar.
2.6 Tek karakterin kalıtımı ile ilgili problemler çözer.
2.7 İnsanlarda yaygın olarak görülen bazı kalıtsal hastalıklara örnekler verir.
2.8 Akraba evliliğinin sakıncaları ile ilgili bilgi toplar ve sunar
2.9 Akraba evliliğinin olumsuz sonuçlarını yakın çevresiyle paylaşır ve
tartışır.
2.10 Genetik hastalıkların teşhis ve tedavisinde bilimsel ve teknolojik
gelişmelerin etkisini araştırır ve sunar.

41. Canlıların sahip oldukları özelliklerin bir sonraki nesillere aktarılmasına kalıtım
denir. Kalıtım bilimine Genetik denir.
Eşeyli üreme sonucunda oluşan yavru bireyin kalıtsal yapısı ana ve baba
bireyden farklıdır. Bu yüzden eşeyli üreme canlılardaki çeşitliliği sağlar. Canlılar
arasındaki çeşitliliğin temelinde kalıtsal yapıların farklılığı bulunur.
Canlılarda çeşitliliğe sebep olan her bir özelliğe karakter denir.Saç rengi,ten rengi,
göz rengi, kan grubu.
Her canlı kendi türüne özgü karakterlere sahiptir. Bu karakterleri ana ve babadan
alır ve sonraki nesle iletir. Ama yine de hiçbir canlı,temel karakterlerin dışında tam
olarak birbirine benzemez. (Tek yumurta ikizleri hariç )
Aynı türe ait canlılardaki bu farklılık, değişik türe ait canlılarda daha belirgin görülür.

42. 1865 lerde yaptığı deneylerle “Karakterler bir dölden sonrakine nasıl aktarılıyor?”
sorusuna yanıt arayan Avusturya’lı araştırmacı Gregor MENDEL bezelye bitkilerini
kullanarak bu sorunun yanıtına ulaşmıştır.
Mendel’in çalışmalarında bezelye bitkisini tercih etmesinin nedeni ;
• Yetiştirilmesinin kolay ve ucuz olması
• Çabuk döl vermesi
• Dişi ve erkek organın aynı çiçekte olması
• Bezelyelerin tohum şekli,tohum rengi,bitki boyu gibi çok çeşitli özelliklere sahip
olması
• Çiçeklerinin dıştan gelen çiçek tozlarına kapalı olmasıdır.
Mendel,yapay tozlaşmalar yaparak deneylerini sonuçlandırmıştır.Genetik
çalışmalarda olasılık prensibini kullanan ilk bilim insanı olmuştur.Yeni yavrulardaki
karakterlerin olasılığı çaprazlama ve punnet karesi yöntemi ile hesaplanabilir.
(Üreme hücrelerindeki kromozomların üzerinde bulunan genlerin birleşmesine
çaprazlama denir.)

43. Örn : U  Uzun boylu bezelye
u  Kısa boylu bezelye
Heterozigot uzun boylu bezelye  Uu ile
Homozigot uzun boylu bezelye  UU yavrularının olasılığı nedir?
Çaprazlama Yöntemi Punnet Karesi Yöntemi
Uu UU
UU UU Uu Uu
Homozigot Heterozigot
Uzun Uzun
Homozigot Heterozigot
Uzun Uzun

45. Mendel , bezelyelerde 7 karakter saptamıştır.Bu karakterler ve çaprazlama
sonuçları şöyledir ;
KARAKTERLER ÇAPRAZLAMA SONUCU
Tohum şekli Yuvarlak tohum,buruşuk tohuma baskın
Tohum rengi Sarı tohum,yeşil tohuma baskın
Tohum kabuğu rengi Renkli tohum,beyaz tohuma baskın
Meyve rengi Yeşil meyve,sarı meyveye baskın
Meyve şekli Şişkin meyve,buruşuk meyveye baskın
Gövde Uzunluğu Uzun gövde,kısa gövdeye baskın
Çiçeklerin gövde Eksen üzerindeki çiçekler, uçtaki çiçeklere baskın
üzerindeki durumu

46. KALITIMLA İLGİLİ KAVRAMLAR :
Kromozom: Hücre bölüneceği zaman DNA eşlenir ve kromatin iplikler kısalıp
kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Bir kromozomda iki kardeş kromatit
bulunur. Birbirlerine SENTROMER denen yapıyla bağlanırlar.
Kromozomlarda bulunan genlere göre kromozomlar 2 ye ayrılır ;
Otozom: Saç rengi, göz rengi gibi vücut ile ilgili genleri taşıyan kromozomlardır.
Gonozom: cinsiyetle ilgili genleri taşıyan kromozomlardır.Yumurtada sadece X
gonozomu bulunurken spermde X veya Y gonozomu bulunur.Y gonozomu X
gonozomundan daha küçüktür.
Homolog kromozom : Eşeyli çoğalan canlıların vücut hücrelerinde kromozomlar çift
olarak bulunur.Bu kromozomlardan biri ana diğeri babadan gelen özellikleri
taşır.Bunların büyüklükleri ve şekilleri aynıdır..Bunlara homolog kromozom denir.
Homolog kromozom
Göz rengi geni

47. Gen : Kromozomların üzerindeki her bir özellikten sorumlu genetik bölümlere gen
denir.Her bir gen farklı şifrelere sahiptir.Bir kromozom üzerinde binlerce gen
bulunur.Nükleotitler genleri, genler DNA’yı, DNA da protein kılıfla birlikte kromozomu
oluşturur.Göz rengine ait genetik bilginin bulunduğu DNA parçasına göz rengi geni
denir.Genler harflerle ifade edilir.Kalıtım ve hücre yönetiminden sorumludurlar.
Alel Gen : Aynı karaktere etki eden gen çiftlerinden her birine denir.Her bir canlı
karakterinin oluşmasında ana ve babadan gelen bir çift gen görev yapar.İki alel gen
kesinlikle aynı kromozom üzerinde BULUNMAZ.
Latel Gen : Öldürücü genlere denir.Çekinik olduklarından homozigot olduklarında
öldürücü olurlar.

49. Fenotip  % 100 Uzun boylu bezelye
Genotip  % 50 Homozigot uzun bezelye
%50 Heterozigot uzun bezelye
• Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamına GENOTİP adı verilir.Örn : UU,Uu,uu
gibi
• Canlının dış görünüşüne(Yeşil tohum,kahverengi göz vb.) FENOTİP denir.Fenotipin
ortaya çıkmasında genotip ve çevrenin etkisi vardır.Örn: Uzun boylu bezelye,siyah
saç vb.
Fenotip = Genotip + Çevre

50. Saf Döl ( Arı döl = Homozigot ) : Ana babadan her iki genin de aynı özellikte
aktarılmış olmasıdır.Yani her iki genin de resesif yada dominant olması
durumudur.( AA, aa gibi)
Melez Döl ( Heterozigot ) : Bir karakterle ilgili ana ve babadan farklı özellikte
genler aktarılmışsa yani genlerden birinin dominant, diğerinin resesif olması
durumudur. Heterozigotta dominant gen etkisini gösterir.Canlının dış görünüşü
dominant karakter etkisinde olur.
Dominant ( Baskın Gen ) : Etkisini hem saf döl hem de melez durumda fenotipte
gösteren gendir. Büyük harflerle ifade edilirler. U, A gibi.
Resesif ( Çekinik Gen ) : Etkisini ancak saf döl durumundayken yani baskın
genin bulunmadığı durumlarda gösteren gendir..Küçük harflerle gösterilirler. u , a
gibi

51. MENDEL YASALARI :
Karakterlerin Birleşmesi Yasası : Aynı karaktere ait homozigot baskın ve
homozigot çekinik iki dölün birleşmesi sonucunda oluşan ilk yavrular % 100
heterozigottur.
Homuozigot Homuozigot
Sarı Tohum Yeşil Tohum
SS ss
S S s s
F1 dölü  Ss Ss Ss Ss
Genotip  % 100 Heterozigot Baskın
Fenotip  % 100 Sarı tohum
Karakterlerin Gizli Kalması Yasası : F1 dölünde baskın karakter fenotipte etkisini
gösterirken,çekinik karakter etkisini gösteremez ve çekinik kalır.
Yani 2.arı döl yok olmamış,gizli kalmıştır.

53. Karakterlerin Ayrılması Yasası : Heterozigot iki döl,kendi aralarında
çaprazlanırsa oluşan F2 dölünde karakterler ayrılır.Daha önce gizli kalan çekinik
genler ¼ oranında homozigot olarak etkisini fenotipte gösterir.
Fenotip  Heterozigot Heterozigot
Sarı Tohum Sarı Tohum
Genotip  Ss Ss
Gametler  S s S s
F2 dölü  SS Ss Ss ss
Genotip  % 25 Homozigot Baskın Fenotip  % 75 Sarı % 25 Yeşil
% 50 Heterozigot Melez
% 25 Homozigot Çekinik

54. Örnek 1 : Kıvırcık saçlı arı döl anne ile düz saçlı arı döl bir babanın çocuklarının
fenotip ve genotipi nasıl olur ?
Çözüm :
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Örnek 2 : Homozigot uzun bezelye ile kısa boylu bezelye çaprazlandığında oluşan
yavruların
melez olma olasılığı % kaçtır?
Çözüm :
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

55. İNSANDA CİNSİYETİN BELİRLENMESİ :
İnsanların vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunur.44 tanesi vücut ile ilgili
karakterleri (saç,göz,ten rengi gibi) belirleyen genleri taşır.Diğer 2 tanesi de cinsiyet
ile ilgilidir.Ve bu iki kromozom X ve Y kromozomudur.X kromozomu Y
kromozomuna göre daha uzundur. Cinsiyet kromozomlarında taşınan genler X ve
Y ile ifade edilir.
2n = Vücut kromozomları + Eşey kromozomları
Vücut kromozomlarına Otozom,
2n = 44 kromozom + 2 Kromozom
Eşey kromozomlarına  Gonozom
2n = 44 + XY  Erkek bireyler
Dişi yada erkek üreme hücresine Gamet
2n = 44 + XX  Dişi Bireyler denir.
Eşey kromozomlarının iki ana görevi vardır.Bunlar cinsiyeti belirlemek ve bazı
karakterlere (hemofili,renk körlüğü vb.) ait genleri taşıyarak bu genlerin kalıtımını
sağlamaktır.
Bu kromozomların en önemli özelliği, cinsiyeti belirlemeleridir.Çaprazlama
incelendiğinde erkek ve kız olma olasılığının % 50 olduğu görülür.

58. Örnek : Bir ailede doğacak ilk çocuğun kız olma ihtimali % kaçtır?
Bireyler Ana X Baba
Kromozomlar 44 + XX X 44 + XY
Oluşacak eşey hücreleri 22 + X 22 + X 22 + X 22 + Y
44 + XX 44 + XY
Kız Çocuk Erkek Çocuk
Görüldüğü gibi bu ailede kız çocuk olma ihtimali % 50 dir.

59. GENETİK ( KALITSAL ) HASTALIKLAR : Kalıtsal özelliklerin tamamı
kromozomların üzerinde bulunan genlerle taşınır. Canlılardaki kalıtsal
özelliklerden biride kalıtsal hastalıklardır. Kalıtsal hastalıkların tamamı
kromozomların üzerinde bulunan genlerle oğul döllere (yavrulara) aktarılır.
Renk körlüğü( Daltonizm ): X’e bağlı olarak ortaya çıkan bu hastalık kırmızı ve
yeşili ayırt edememe hastalığıdır.
Renk körlüğü teşhisinde en kolay Stiling levhası kullanılır.
Hastalık geni çekinik olduğundan “r” ile gösterilir.
Sağlıklı olmak baskın olduğundan “ R” ile gösterilir.
Hem dişilerde hem de erkeklerde gözlenir. Kız çocuklarının renk körü
olabilmesi için hem annesinden hem de babasından renk körlüğü genlerini
alması gereklidir.Ancak erkek çocuklar babadan Y kromozomu anneden X
kromozomu aldıkları için bu hastalık genini sadece annelerinden alırlar.
Kadınlarda taşıyıcı olma ihtimali vardır ama erkekler taşıyıcı olamazlar. Bu
nedenle erkeklerde renk körlüğü hastalığının ortaya çıkma ihtimali kadınlardan
daha fazladır.
XR
XR
 Sağlıklı Dişi Birey XR
Y  Sağlıklı Erkek Birey
XR
Xr
 Taşıyıcı Dişi Birey Xr
Y  Renk Körü Erkek Birey
Xr
Xr
 Hasta yani Renk Körü Dişi Birey

61. Hemofili: Bu hastalıkta kanın pıhtılaşmasını sağlayan protein üretilemez. O yüzden
kan pıhtılaşmaz ya da geç pıhtılaşır. X kromozomu üzerinde çekinik genle taşınır.
Hemofili hastalarının kanamaları normal bir insandan daha hızlı kanamaz, fakat kan
kaybının süresi uzundur.Hemofili hastalığı geni h ile hemofili olmama yani normal ve
sağlam olma geni H ile gösterilir.
XH
XH
 Sağlıklı Dişi Birey XH
Y  Sağlıklı Erkek Birey
XH
Xh
 Taşıyıcı (Sağlıklı) Dişi Birey Xh
Y  Hemofili Hastası Erkek Birey
Xh
Xh
 Hemofili Hastası Dişi Birey
Down Sendromu : Vücut kromozomları ile taşınan bir hastalıktır.44 vücut
kromozomu yerine 45 vücut kromozomuna sahiptirler. Yani ( 45 + XX veya 45 + XY )
toplam 47 kromozomludurlar.Geniş elli,kısa parmaklı,çekik gözlü ve tıknaz vücutlu
olurlar.Zeka geriliği görülür.Gebelikte anne karnından alınan suyun analizi (amniyo
test) ile önceden tesbit edilebilir.

62. Orak Hücreli Anemi: Vücut kromozomları üzerinde taşınan çekinik
gendir.Hemoglobinin yapısını oluşturan amino asitlerin sıralarının değişmesiyle
ortaya çıkar.Alyuvarlar orak şeklinde olduğundan yeterli O2 taşıyamazlar.Ayrıca
şekil bozukluğu kılcal damarların tıkanmasına neden olabilir.
NOT : İnsanlarda bazı hastalıklar genetik ve çevresel faktörlerin etkileşmesiyle ortaya
çıkar.Damar hastalıkları,şeker hastalığı,kalp
hastalıkları,şişmanlık,kanser,astım,hipertansiyon bu hastalıklara örnek olarak
verilebilir.
Akdeniz Anemisi ( Talasemi ) : Genetik bir kan hastalığıdır.Bazı organların
bozukluğuna neden olur.
Albinoluk : Canlılarda renk maddesi üreten gendeki bozukluk sonucu görülen
kalıtsal bir özelliktir.

63. Kalıtsal hastalıklardan korunmada en etkili yöntemler :
Toplum eğitimi
Taşıyıcıların taranması
Genetik danışma
Doğum öncesi tanı yöntemleri
Genlerle tedavi
Başta akraba evliliği olmak üzere diğer çiftlerin de soyağacında hastalık olup
olmadığı araştırılmalı ve bu konuda yetkili doktorlarla görüşülmelidir.
AKRABA EVLİLİĞİ VE SAKINCALARI : Aynı kalıtsal hastalık genini taşıyan bir
çiftin evlenmesi büyük bir raslantıdır. Aynı soydan gelen teyze,hala,amca,dayı
çocuklarının genetik yapıları benzediği için kalıtsal hastalıkların ( hastalık taşıyan
genlerin bir araya gelme) ihtimali artar.Günümüzde evlenecek kişilerin
evlenmeden önce DNA şifrelerine baktırmaları çok önemlidir.Medeni kanun yakın
akraba evliliği yapacak kişilerin sağlık muayenesinden geçmelerini zorunlu
kılmıştır.

65. KAN GRUPLARININ KALITIMI : İnsanda A,B ve 0 olmak üzere üç çeşit gen kan
grubunu belirler.Ve dört farklı kan grubu ortaya çıkar..İnsanların kan grubunu
alyuvarlarında bulunan antijen denilen özel proteinler belirler.Antijen ( yabancı
protein) bir canlının kanına girdiğinde canlıda antikor oluşumuna neden olur.
Antikor,antijenleri çökerten özel proteinlerdir.
GENOTİP FENOTİP
Homozigot A kan gruplu  AA
Heterozigot A kan gruplu  A0
Homozigot B kan gruplu  BB
Heterozigot B kan gruplu  B0
AA ( Homozigot ) A
A0 ( Heterozigot ) A
BB ( Homozigot ) B
B0 ( Heterozigot ) B
AB ( Heterozigot ) AB
00 ( Homozigot ) 0
Homozigot A kan gruplu  AA
Heterozigot A kan gruplu  A0
Homozigot B kan gruplu  BB
Heterozigot B kan gruplu  B0

66. Kan Uyuşmazlığı : Anne Rh (-) Baba Rh ( + ) ise; Bebek Rh (+) olduğunda
çocuklarda Rh faktörüne bağlı kan uyuşmazlığı ortaya çıkabilir. Bu durumda bebeğin
kanı değiştirilir.İlk çocukta bu durum ortaya çıkmayabilir.
EŞ BASKINLIK : Bir karaktere etki eden iki genin baskınlık derecesinin aynı
olması durumunda ortaya çıkar. Homozigot kırmızı çiçekli bir aslanağzı
bitkisi,homozigot beyaz çiçekli bir aslanağzı bitkisi ile tozlaştırılırsa elde
edilen tüm bireyler pembe çiçekli olmaktadır.

67. Soru : 1. Teog /2014-1.dönem
sınavı
Çözüm :

69. Soru : 2. Teog /2014-1.dönem sınavı Çözüm :

70. Soru : 3. İnsanlarda kahverengi gözlülük yeşil gözlülüğe baskındır.
Aşağıda verilen göz
genotiplerinden hangisine sahip olan aileden ,yeşil gözlü çocuk olma ihtimali yoktur?
Çözüm :

71. Soru: 4. Heterozigot siyah saçlı anne ve kahverengi saçlı babanın çocuklarının saç
rengi genotipi çaprazlama yaparak yazınız.
(Siyah saç geni sarı saç genine baskındır. Çaprazlama için istediğiniz harfleri
kullanabilirsiniz)
anne
baba