1. Από την αγροτική οικονομία
στην αστικοποίηση
Εισαγωγή

2. Προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα:
• Αποκατάσταση των ζημιών (που είχαν προκληθεί από πόλεμο και αναρχία)
• Δομές και λειτουργίες κοινωνίας (στην οικονομία κυρίως) απαρχαιωμένες:
• Βιομηχανία άγνωστη
• Μεταφορές με πρωτόγονα μέσα
• Καλλιέργειες με μεθόδους εποχής Ησιόδου
Αφετηρία το 1833
(εγκατάσταση βαυαρικής δυναστείας)
Τα κράτη της Δύσης ζούσαν ήδη τη
βιομηχανική επανάσταση & τον
μετασχηματισμό των παραγωγικών και
οικονομικών τους δυνάμεων.
• Ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους: 1830
• Παγίωση τάξης (στοιχειώδης κρατική λειτουργία) &
• Αρχή ανοικοδόμησης και οικονομικής ανάπτυξης

3. Η ληστεία στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα αποτελούσε
ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα
http://ebooks.edu.gr/

4. Αντίγραφο του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου,
του βασικού Πρωτοκόλλου της
Ανεξαρτησίας, όπως επιδόθηκε στην Υψηλή
Πύλη από τους Πρεσβευτές των Μεγάλων
Δυνάμεων στις 8 Απριλίου 1830. Πρόκειται για
την πρώτη επίσημη διεθνή πράξη με την οποία
αναγνωρίστηκε η Ελλάδα ως πλήρως
ανεξάρτητο κράτος.
Τα εδάφη του κράτους […] ορίζονταν από τους
ποταμούς Αχελώο στα δυτικά και Σπερχειό στα
ανατολικά, ενώ περιλαμβάνονταν οι Σποράδες
και η Εύβοια.
Σε άλλο Πρωτόκολλο της ίδιας ημέρας,
προβλεπόταν ως Ηγεμόνας της Ελλάδας ο
Πρίγκιπας Λεοπόλδος του Saxe-Coburg.
Πρωτόκολλο Λονδίνου,
22 Ιανουαρίου/ 3 Φεβρουαρίου 1830, σ.1
https://200years.mfa.gr/international-treaties/

5. Α. Η ελληνική οικονομία
μετά την Επανάσταση
1. Τα δημογραφικά δεδομένα

6. Από τη συγκεκριμένα υποενότητα αναμένεται
να:
1. γνωρίσετε τα βασικά στοιχεία της ελληνικής
κοινωνίας και
2. γνωρίσετε τα δημογραφικά δεδομένα του
ελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση.

7. α. Ο πληθυσμός
Κατάσταση ελληνικού κράτους
• Φτώχεια
• Απαρχαιωμένες παραγωγικές
δομές
• Μικρό σε έκταση και ολιγάνθρωπο
Πανόραμα της Αθήνας στα 1830-1840
http://ebooks.edu.gr

8. Η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας στην αυγή της ανεξαρτησίας της
Μαζί με τους ιστορικούς αυτής της περιόδου του πόνου, ας μεταφερθούμε στις κορυφές των
βουνών της Ελλάδας... ας στρέψουμε γύρω το βλέμμα μας... Τι απελπισία!... Παντού ερείπια! Άμορφοι
όγκοι και χαλάσματα που ακόμα καπνίζουν, δακρυσμένες γυναίκες, οικογένειες χωρίς ψωμί! Μάταια
αναζητούμε τις πόλεις, ούτε χωριά δεν υπάρχουν! Στα πόδια του Παρθενώνα, κάτω από το
φωτοστέφανο του ένδοξου ονόματος της Αθήνας, κείτονται καλύβες, μισές πέτρα, μισές ξύλο.
Μπροστά τους περνούν μονοπάτια, όχι δρόμοι, και αυτά ακόμα τα περάσματα ακατάστατα και
λασπωμένα! Κανένα σύγχρονο μνημείο! Ιερά μάρμαρα μόνο, στοιχειωμένα από τις σκιές των
παλαιών! Εδώ, φυτείες ξεραμένες, ξεριζωμένες, πυρπολημένες. Εκεί αμπέλια και ελαιώνες
κατεστραμμένοι. Κανένας δρόμος, καμία απόδειξη λειτουργίας μιας προηγούμενης διοίκησης! Όλα
πρέπει να γίνουν από την αρχή! Όλα πρέπει να αρχίσουν από το τίποτα! Και αυτά τα «όλα» πρέπει να
γίνουν από μια χούφτα ανθρώπους, τους λίγους που μπορούν να διευθύνουν, να διδάξουν, να
δημιουργήσουν το Έθνος! Τι εργασία αντάξια γιγάντων! Και μερικοί θα ήθελαν να έχουν ήδη
ολοκληρωθεί όλα αυτά, να είναι τα πάντα στρωμένα, διαμορφωμένα! Πού και πότε έφθασαν λίγα
μόλις χρόνια στη Δύση για να πετύχει ένα τέτοιο θαύμα;
Από το βιβλίο, Pierre Α. Moraitinis, La Grece telle qu'elle est, Paris, Athenes, Berlin, 1877
(ανατύπωση Δ.Ν. Καραβίας, 1987) Avant-propos, p. 7-8.

9. Εδάφη και προσαρτήσεις
• 1832: βόρεια συνοριακή γραμμή Αμβρακικού-
Παγασητικού κόλπου, Κυκλάδες, Β. Σποράδες,
Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα.
• 1864: προσάρτηση Ιονίων Νήσων (Επτάνησα)
• 1881: προσάρτηση Θεσσαλίας (τα βόρεια σύνορα άγγιζαν
τον Όλυμπο και τη Μακεδονία.

10. Συνθήκη (Διακανονισμός) της Κωνσταντινούπολης 1832, σ.3
19/31 Ιουλίου 1832. Υπογράφτηκε η Συνθήκη της
Κωνσταντινούπολης μεταξύ των τριών Δυνάμεων και της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για τον τελικό διακανονισμό των
ζητημάτων ανάμεσα στην τελευταία και την Ελλάδα. […] Με τη
Συνθήκη ως βόρειο σύνορο της Ελλάδας ορίστηκε η γραμμή Άρτα-
Βόλος, ενώ η απόφαση για την κυριότητα της περιοχής της Λαμίας,
για την οποία δεν επετεύχθη συμφωνία, παραπέμφθηκε σε νέες
διαπραγματεύσεις. Αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων αυτών ήταν
το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 18/30 Αυγούστου 1832, με το
οποίο η περιοχή αποδόθηκε στην Ελλάδα. [Έτσι, τα ελληνο-
οθωμανικά σύνορα ορίζονταν μεταξύ των κόλπων του Αμβρακικού
και Παγασητικού.] https://200years.mfa.gr/international-treaties/

11. Γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού κόλπου
Νησιά: Β. Σποράδες και Κυκλάδες.
Ο κορμός της χώρας ήταν η Ρούμελη και ο
Μοριάς
https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/2882

12. https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/2882
Η Αγγλία παραχωρεί τα Ιόνια
Νησιά (Επτάνησα) στην Ελλάδα.

13. https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/2882
Με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης
(2/7/1881) η Τουρκία παραχωρεί στην
Ελλάδα τη Θεσσαλία χωρίς τον Όλυμπο
(επαρχία Ελασσόνας) και μέρος της Ηπείρου
κατά μήκος του ποταμού Άραχθου. Ο
πληθυσμός αυτών των περιοχών ήταν
περίπου 300.000 κάτοικοι

14. Πυκνότητα
πληθυσμού
 Κυμαινόταν από 15
(1828) σε 43 (1911)
κατοίκους το τετραγωνικό
χιλιόμετρο.
 Ήταν τρεις φορές
μικρότερη σε σύγκριση με
τα δεδομένα της Δυτικής
Ευρώπης.
Εξέλιξη της έκτασης και του πληθυσμού της Ελλάδας (1838-1936)
http://ebooks.edu.gr

15. Εξάντληση τόπου
και ανθρώπων
• Εδάφη γυμνά  λόγω υπερβόσκησης και
υλοτομίας
• Χέρσα χωράφια  λόγω εκτεταμένης
αγρανάπαυσης
Εξαίρεση αποτελούσαν τα περιφραγμένα
περιβόλια
https://www.lifo.gr/
Η ερειπωμένη, μετά την Επανάσταση, Αθήνα

16. Δημογραφική εξέλιξη της Ελλάδας
Κατάσταση πληθυσμού
• Ο πληθυσμός, παρόλα αυτά, αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς, χωρίς να
εξαντλούνται τα περιθώρια δημογραφικής εξέλιξης στην αραιοκατοικημένη
χώρα.
Παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη του πληθυσμού
1. Οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες
2. Τα πενιχρά παραγωγικά πλεονάσματα
3. Οι μικρές δυνατότητες της χώρας σε περιόδους αστάθειας

17. Κριμαϊκός
Πόλεμος (1853-
1856)
1854: Αγγλογαλλικός ναυτικός αποκλεισμός της
χώρας με συνέπειες:
• πείνα
• αρρώστιες
• ανθρώπινες απώλειες
Οι μικρές δυνατότητες της
χώρας επιβεβαιώνονταν
σε περιόδους κρίσης, όπως
εκείνη του Κριμαϊκού
πολέμου.
https://www.sansimera.gr/articles/743
Πειραιάς, 1852

18. β. Οι μετακινήσεις μέσα κι έξω από την
Ελλάδα
Πόλεις
 Ο πληθυσμός τους αυξάνεται.
 Δεν μοιάζουν με τα αστικά κέντρα της
Δύσης.
 Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά μέτρα
θεωρούνταν μεγάλα χωριά.
Εσωτερική μετανάστευση
Η μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού
προς τα αστικά κέντρα κατά τον 19ο αιώνα
υπήρξε περιορισμένη
Η αργή ανάπτυξη των παραγωγικών
δραστηριοτήτων δεν έδινε στους νεοφερμένους
πολλές ευκαιρίες.
Αιτία

19. Εξωτερική
μετανάστευση
Παράλληλα, ο αγροτικός
πληθυσμός μετανάστευσε
(εξωτερική μετανάστευση):
 στα λιμάνια της Ανατολικής
Μεσογείου και Μαύρης
Θάλασσας, στον Δούναβη,
τη νότια Ρωσία, Μικρά
Ασία, Αίγυπτο.
 στην Αμερική (εξαιτίας της
σταφιδικής κρίσης στο τέλος
του 19ου και αρχές 20ου αι.)
Έλληνες μετανάστες φτάνουν στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα

20. Η κορινθιακή σταφίδα
«Η κορινθιακή σταφίδα καλλιεργείται από τον Ισθμό ως την Αρκαδία, σ' όλες σχεδόν τις
ακτές, βόρειες και δυτικές, του Μοριά. Ο καρπός έχει ένα χρώμα γαλαζωπό και μέγεθος
φραγκοστάφυλου. Δεν έχει κουκούτσια και είναι κρεμασμένος σε μακρουλά τσαμπιά.
Μαζεύουν την κορινθιακή σταφίδα την ίδια εποχή με όλα τα άλλα σταφύλια. Μόλις την
κόψουν, την ξεραίνουν στο φούρνο, την αμπαλάρουν και την στέλνουν στη Αγγλία. Αν η
Ελλάδα σταματούσε να παράγει αυτούς τους μικρούς πολύτιμους καρπούς, δεν θα υπήρχαν
πια ούτε plum-puddings, ούτε plum-cakes (πουτίγκες και κέικ), ούτε καμιά απ' αυτές τις
λιχουδιές που έχουν για βάση τους την κορινθιακή σταφίδα. Αν η αρρώστια της σταφίδας που
κατέστρεψε στα 1852 τα δύο τρίτα της σοδειάς, είχε χτυπήσει τα κλήματα, η Αγγλία θα
στερούνταν την πιο αγνή της απόλαυση και η Ελλάδα το πιο ουσιαστικό από τα εισοδήματά
της».
Έντμοντ Αμπού, Η Ελλάδα τον Όθωνος, πρόλογος, επιμέλεια και σχολιασμός Τάσος
Βουρνάς, Αθήνα, χχ., σσ. 96-97.
http://ebooks.edu.gr/

21. Η Μετανάστευση
Η οικονομική κρίση, που αντιμετώπισε η Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες
του 19ου αιώνα, προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στον αγροτικό πληθυσμό
της χώρας. Πολλοί άνδρες κυρίως από την Πελοπόννησο και τη Στερεά
Ελλάδα, στην πλειονότητά τους αγρότες, υποχρεώθηκαν τότε, εξαιτίας των
προβλημάτων στο εμπόριο της σταφίδας, να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό
αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της
Αμερικής αποτέλεσαν δημοφιλή προορισμό των Ελλήνων μεταναστών.
Εμπορικοί πράκτορες και εταιρείες ακτοπλοϊκών μεταφορών φρόντιζαν για
την ασφαλή μεταφορά τους στις νέες πατρίδες. Ήταν η αφετηρία μιας
μεταναστευτικής κίνησης, που επρόκειτο να συνεχιστεί και τον 20o αιώνα.
http://ebooks.edu.gr/
Ματιά στο παρελθόν

22. Τέλος
Επιμέλεια: Ε. Νασιώτη (ΠΕ02), Σεπ. 2023
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ’ Γενικού Λυκείου, Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών, Αθήνα: ΙΤΥΕ, 2021, 10-15
Συνθήκες και πρωτόκολλα της Ανεξαρτησίας, Υπουργείο Εξωτερικών, Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου (ημ. προσβ. 11/9/23)