Vietnam - Ulaş Başar Gezgin Vietnam Toplumuna Bakış Ho Amca Vietnam Tarihi Vietnam Kültürü Vietnam Sanatı ve Yazını Vietnam Şiiri Vietnam Gezi Rehberi

2. Konular
• Vietnam Toplumuna Bakış
• Ho Amca
• Vietnam Tarihi
• Vietnam Kültürü
• Vietnam Sanatı ve Yazını
• Vietnam Şiiri
• Vietnam Gezi Rehberi
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 2

3. Vietnam Toplumuna Bakış
• Savaş anlatıları, geçmiş kuşak
• Hanoi: Hoan Kiem gölü çevresinde
hafta sonu trafiğe kapalı bölge
• AVM’ler ve gökdelenlerin
yaygınlaşması.
• Hanoi Sinematek’in kapatılması.
• AVM sinemaları
• Kablolu TV filmleri
• Vietnam-Çin gerginliği – Adalar
• Vietnam-ABD yakınlaşması
• HÇMK: Muson yağmurları- su
baskınları – iklim değişikliği
• Büyümenin öngörülememesi
• Trafik sorunu
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 3

4. Vietnam Toplumuna Bakış
• pirinç, kahve, kauçuk, ham petrol,
tekstil, ayakkabı, deniz ürünleri,
tahta ürünleri, elektronik,
bilgisayar ve kömür ihraç ediyor
ve makine parçaları, araç gereç,
işlenmiş petrol, makine yağı,
çelik, kumaş, elektronik,
bilgisayar parçaları, deri, plastik,
kimyasal ürünler ve hayvan yemi
ithal ediyor.
• 1986 - Sovyet yardımının
kesilmesi
• % 400 enflasyon
• Karma ekonomiye geçiş
• Petrol var, ancak tek bir rafineri
var, dışarıdan işlenmiş petrol
alıyor.
• 1976 – İMF ve Dünya Bankası
üyesi
• 2006: Dünya Ticaret Örgütü üyesi
• (Devamı için kitaba bakınız)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 4

5. Ho Amca
• 19 Mayıs 1890
• 1911-1941: Sürgünde
• 1911: Bir gemiye atlar, dünyayı
dolaşır.
• 1914: Londra
• 1917: Paris.
• Fransız Komünist Partisi
kurucularından.
• ‘Fransız Sömürge İdaresini Dava Ediyorum’ kitabı
büyük ses getirir. Arapça, Çince ve Fransızca bir kapağa
sahip olan kitapta yalnız Vietnam’da değil diğer Fransız
sömürgelerinde yapılan kötülükler de anlatılır. Bu
dönem çıkardığı haftalık gazetede (Le Paria), Fransa’nın
diğer sömürgelerinden olan yazarlara (özellikle
Cezayirlilere) yer verecektir. Gazete, tek bir coğrafyayı
aşan sömürgecilik karşıtı bir halklararası dayanışmayı
savunacaktır.
• 1923-1924 gibi Sovyetler.
• Sonra Enternasyonel’in verdiği özel
görevle Çin’e.
• Çin dışında Tayland’da ve Hong Kong’da çeşitli takma
adlarla yaşayacaktır.
• 1930’a gelindiğinde, Vietnam’da komünist önderlikten
bağımsız olarak çeşitli yurtsever isyanlar gerçekleşmiş
ve bunlar bir yandan Vietnamlılara kendi güçlerini
göstermişken bir yandan da büyük kayıplarla
sonuçlanmıştı. Vietnamlı aydınların bir çıkış arayışları
bir değil tam 3 komünist partisi doğurur. Bir araya
gelmeleri çok zor olsa da sonunda, Ho Amca’nın
önderliğinde tek bir partide birleşirler.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 5

6. Ho Amca
• 1933: Hong Kong’ta göstermelik
ölümü. Cenaze töreni yapılır.
• (Gözaltında ölmüştür.)
• Fransa, İngiltere’den onun iadesini isterken, hem Fransız
hem İngiliz sosyalist kamuoyu, onun iade edilmemesi
için büyük çaplı bir kampanya yaparlar. O dönem
İngiltere’de İşçi Partisi hükümeti vardır ve o zamanlar
parti, şimdiki gibi liberal değildir; içinde radikal
kesimler bulunur. Bir çözüm olarak, Ho Amca’yı ölmüş
göstertirler. Kendisini salıverip kendi başının çaresine
bakması için gizlice Çin’e yollarlar.
• Amca, oradan Rusya’ya geçer ve yoldaşlarıyla yeniden
buluşur. Burada, Lenin Enstitüsü’nde Linof takma adıyla
Vietnam tarihi dersleri verir.
• Vietnam Devrimi, Ho Amca’nın üstün yeteneklerine
bağlanamaz; fakat kuşkusuz, bu yeteneklerin büyük
katkısı olmuştur. Ho Amca’nın yurtdışında geçirdiği
yıllarda, Vietnam halkı, kimi zaman onun önderliğinde
kimi zaman ondan bağımsız olarak örgütlenip
ayaklanmıştı. Vietnam halkı çok sayıda devrimci aydın
çıkarmıştı, daha da çıkaracaktı. Ho Amca, onlardan
yalnızca biriydi. Belki ondan çok daha parlak
sayılabilecek kimi isimler, Fransız sömürge polisince
öldürüldü. Belki “onun sağ kalması, uluslararası
kamuoyunun desteği sayesinde oldu” diyebiliriz. Yoksa
Fransa’ya iade edilip asılacaktı. Ho Amca, Vietnamlı
devrimciler içinde en uluslararası olanıydı. Bu, yalnızca
hapishaneden çıkarılmasında değil, daha sonraki devrim
için uluslararası destek ve barış görüşmelerindeki
dengeler için büyük önem kazanacaktı. Dolayısıyla, Ho
Amca, Vietnam için birleştirici bir güç olduğu kadar
dünya devrimci hareketlerinin de saygı duyduğu bir
isimdi. Zaten Vietnam’da devrim olmasa da bu,
böyleydi.
• (Devamı için kitaba bakınız)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 6

7. Vietnam Tarihi
• Vietnam’daki cadde adlarının genel olarak 3 kaynağı
var: Vietnamlı devrimciler ve ulusal kahramanlar ve
Vietnamlı olmayan bilim insanları. Caddelere
yabancı adlar verilmesinin tek ayrıcalıklı durumu,
birkaç bilim insanı için oluyor. Örneğin Ho Çi Min
Kenti’nde, bilim adamı Louis Pasteur (1822-1895),
bilim adamı Alexandre Emil John Yersin (1863-1943)
ve bugün kullanılan Latin harflerine dayalı Vietnam
abecesini oluşturan ve ilk Portekizce-Latince-
Vietnamca sözlüğü yazan Alexander de Rhodes
(1591-1660)’dan adını alan caddeler var. Ho Çi Min
Kenti’nin en büyük caddesinin adı, ‘Ayaklanma’
anlamına geliyor. Bir başka cadde, adını eski Vietnam
Komünist Partisi Genel Sekreteri (1960-1986) Le
Duan’dan (Lê Duẩn) (1907-1986) alıyor.
• Bir diğer cadde olan, Ly Tu Trong (Lý Tự Trọng)
Caddesi, Vietnam, Fransız sömürgesiyken, bir
Fransız sivil polisi öldürdüğü için 17 yaşında idam
edilen devrimcinin adını taşıyor. Fransız
sömürgecilerine karşı gerçekleşen köylü
ayaklanmasının önderi, Fransız ordusuna karşı
100,000 askerli bir köylü ordusu kurmuş De Tham
(Đề Thám) da (1858-1913), ayaklanma sonucu
yakalanıp idam edilen Tran Cao Van (Trần Cao Vân)
(1866-1916) da cadde adlarında yaşıyor. Kuzey
Vietnam’ın Ho Çi Min’den sonraki devlet başkanı
Ton Duc Thang (Tôn Đức Thắng) (1883-1980) da,
adı caddelerde yaşayanlar arasında. Gençliğinde
devrimci bir liman işçisi ve denizci olduğu için olsa
gerek, adını verdiği cadde, hemen Saygon Irmağı
kıyısında.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 7

8. Vietnam Tarihi
• Bir diğer cadde, 1788-1792 arasındaki yönetimi
sırasında Vietnam’ı birleştirmeyi başarmış Kral Nguyen
Hue’nin (Nguyễn Huệ) (1753-1792) adını taşıyor. Le Loi
(Lê Lợi) (1384/1385-1433) da, adını caddelere vermiş
Vietnam kralları arasında; hatta, hanedanlık kurucusu
olduğu için, en başta o geliyor. Tran Hung Dao (Trần
Hưng Đạo) (1228-1300) da, Pham Ngu Lao gibi, ismi
caddelere verilmiş Vietnamlı komutanlardan. Kubilay
Han’ın utkulu ordusunu geri püskürterek dünya askeri
tarihine adını çoktan yazdırmış bulunuyor. Hai Ba Trung
(Hai Bà Trưng) (ykl. İS 12-43), Çin işgaline karşı
Vietnam’ı savunmuş iki kız kardeş. Onlar da caddelerde
yerlerini alıyorlar. Nguyen Du (Nguyễn Du) (1765-
1820), ünlü bir şair olarak cadde adlarında yaşatılıyor.
• Bütün bu adlandırmalar, geçmişe ilişkin ve tarihi,
sosyalist bir açıdan yeniden yazmaya yönelik. Fakat bu
bakışın, Vietnam’a -Rusya’dan farklı olarak-
sosyalizmin bağımsızlıkla birlikte gelmesi nedeniyle,
ulusal tarih anlayışıyla uyuştuğu noktalar bulunuyor.
Krallar, Vietnamlı sosyalist tarihyazımı açısından,
bağımsızlık yanlısı oldukları için yüceltilirken, ulusal
tarih de onları benzer nedenlerle göklere çıkarıyor.
• Tarihsel diyalektiği geçmişe uygularken, bundan,
yalnızca devlet içi çatışmaları ve devletçi bir kalın
çizgiyi anlarsanız, Türkiye’de kimileri gibi, Alp Arslan’ı
Bizans’a karşı bir ‘ilkel sosyalist’ ve dolayısıyla ‘ilerici’
olarak adlandırabilirsiniz. Oysa Alpaslan, bir ayaklanma
önderi değildir. Tarihi, diyalektikten okurken, sınıf
çatışmalarını devlet-içi ve devletler-arası çatışmalara
indirgeyeceksek, o zaman diyalektiğe gerek de kalmıyor.
Çünkü geleneksel tarih anlayışı, zaten, devlet içinde
tutucularla yenilikçilerin çatışmasından ve devletler-
arası savaşlardan başkacasını söylemiyor.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 8

9. Vietnam Tarihi
• 300 yıllık Ho Çi Min Kenti’nin kalıtlarını (miras) 5
başlık altında değerlendirebiliriz:
• 1) Vietnam Öncesi Kalıtlar
• 2) Fransız Sömürgeciliği Öncesindeki Dönem
• 3) Fransız (ve Amerikan) Sömürgeciliği Dönemi
• 4) Sömürgecilik-karşıtı Dönem
• 5) Bağımsızlık Sonrası Dönem
• Saygon’daki Fransız sömürge yapılarında, 1920’lere
dek, yeni-klasik Paris biçemi görülüyor. Paris’teki
birçok yapının benzerlerinin Saygon’da yapılması
hedefleniyor. Bu yaklaşımın bir ürünü olarak ortaya,
belediye yapısı, opera ve katedral çıkıyor.
1920’lerden sonra ise, karışık bir mimarlık yaklaşımı
benimseniyor: Hem Fransız mimarlığından hem de
Güneydoğu Asya’nın yerel mimarlıklarından
yararlanılıyor. Ortaya ne Fransız ne de Güneydoğu
Asyalı diyebileceğimiz ya da “her ikisi birden”
diyebileceğimiz ilginç bireşimler çıkıyor. Bunlardan
biri, bugün tarih müzesi olarak kullanılan yapı. Bu
yapı, bir yandan tipik bir Asya tapınağı havası
verirken, bir yandan da Fransız esintilerine sahip.
Bunun karşısındaki tümüyle Vietnam mimarlığı
örneği olan tapınak ise, Fransız askerleri tarafından,
anı olsun diye yapılıyor. Bu bireşimin bir başka
örneği olan ve bugün Merkez Bankası yapısı olarak
kullanılan yapıda, Art Deco yanında, Hint
kültüründen etkilenmiş olan Khmer ve Çam esintileri
görülüyor. Saygon’da bir kendine özgülük varsa; bu,
asıl, bu bireşim yapılarda.
• (Devamı için kitaba bakınız.)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 9

10. Vietnam Kültürü
• 95 milyonluk Vietnam’ın çoğunluğu Budizm’i ve
animizm-şamanizm karışımı halk dinini birlikte
yaşıyor. Budizm çünkü Fransız sömürgeciler önce
papazlarıyla gelip Vietnam’ı köleleştirene kadar,
Hindistan kökenli Budizm, resmi din niteliği
taşımaya başlamıştı. Animizm-şamanizm ise, birçok
kültürde olduğu gibi, küresel dinleri önceleyen
nitelikteki batıl inançlara karşılık geliyor. Tanrısızlık,
Vietnam’ın hem sosyalist geçmişinden hem de
Budizm’in köken olarak tanrısız bir felsefe
olmasından ileri geliyor. Bu üçlemeye bir de Çin
kaynaklı inanışları ekleyebiliriz. Vietnam Çin’in bin
yıl sömürgesi olmuş, bu da kültürel etkiyi kaçınılmaz
duruma getirmiş. Bu yaygın dörtleme dışında,
sayıları % 7’i bulmayan Katolik Vietnamlılar var.
Bunlar tahmin edileceği gibi, sömürgeciliğin bir
sonucu. Oranlarının tersine belli başlı kentlerde çok
görünürler.
• Vietnam’ın değişik bölgelerinde değişik ölüm
inanışları var ve bunlara inananlar arasında çatışma
yok. Kuzey Budizmi ile Güney Budizmi arasındaki
ayrım, en önemlisi. Bu, Çin kaynaklı Budizm
(Mahayana Mezhebi) ile Sri Lanka ve Tayland
kaynaklı Budizm (Theraveda Mezhebi) arasındaki
farka karşılık geliyor. Güney, Budizm’in özüne daha
bağlı. Kuzey ise reforme edilmiş bir Budizm’i izliyor.
Vietnam’da bugün bu iki mezhebin ve bunların
dışında daha küçük mezheplerin tapınakları yan yana
yer alabiliyor. Aralarında herhangi bir ‘mürit
kazanma/kaybetme’ gibi bir sorun yaşanmıyor.
Bunun yaşanmamasında hem Vietnam’ın kendi
toplumsal koşulları etkili hem de Budizm’in İslam ve
Hıristiyanlık gibi izleyicilerinden kapsamlı taleplerde
bulunmaması.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 10

11. Vietnam Kültürü
• Vietnam’da yılbaşı nasıl kutlanır? Bu soruya yanıt
vermek için “hangi yılbaşı?” diye sormak gerekiyor.
Vietnam, yılbaşını Türkiye’de de olduğu gibi 1
Ocak’ta kutluyor kutlamasına ama asıl yılbaşı bu
değil. Asıl yılbaşı, ay takvimine göre belirleniyor.
Vietnam takvimleri her gün için hem güneş hem de
aya göre tarihleme yapıyor. Vietnam iki takvimin bir
arada başarılı bir biçimde kullanılabileceğinin bir
örneği... Ayrıca 0 noktası, İsa’nın doğumu yerine
Buda’nın aydınlandığı yıl olan (İ.Ö. 543) Budist
takvimi de kullanılabiliyor.
•
• Ay takvimine göre yılbaşı Ocak sonu ya da Şubat
başı gibi oluyor. Her yıl için yılbaşı tarihleri çoktan
belli; bu nedenle hiç bir karışıklık yaşanmıyor.
Vietnam’da yılbaşına ‘tet’ (Tết) deniyor. Tet, yalnızca
yılbaşı değil, aynı zamanda ülkenin en önemli ve en
uzun resmi tatili. Yaklaşık 1 hafta sürüyor.
Dolayısıyla, bir tür laik bayram gibi de düşünülebilir.
•
• Bir de 12 hayvanlı takvimin kullanıldığını
anımsatalım. Vietnam takvimi, bir hayvan dışında
(tavşan yerine kedi) Çin takvimiyle aynı. Yıllık burç
inanışları var: “Falanca yılda doğanlar şöyle olur”
gibi. Takvim, 12 yılda bir döngüye girdiğinden,
sözgelimi 2016 doğumlu olanlarla 2004 doğumlu
olanların benzer kişisel özellikler taşıdığı
düşünülüyor. Kimi Vietnamlılar, evlilikler ve bebek
doğumu için uygun yılı (hatta ay ve gün) bile bu burç
sistemine bağlı olarak kararlaştırıyorlar.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 11

12. Vietnam Kültürü
• Tet gelenekleri, Batı usulü yılbaşından çok daha dolu
dolu, neşeli ve umutlu oluyor. Bir kere bayram
temizliği yapılır. Bayramlık elbise geleneği de aynı.
Evler şeker, çikolata, çerezlerle doldurulur. Misafirler
dolu dolu yeyip içsinler diye atıştırmalık stoğu yapılır
(özellikle ay çekirdeği, karpuz çekirdeği,
şekerlemeler, meyve turşuları, (hindistan cevizi ve
zencefil başta olmak üzere) kurutulmuş meyve
parçaları). Ne kadar çok misafir gelirse eve o kadar
bereket geleceğine inanılır. Yeni yıla girmeden önce
evde yılsonu yemeği verilir. Bu, evde oturanların
tercihine göre, küçük bir çevreyle de yapılabilir;
büyük bir çevreyle de... Komşular bu geleneklerde
aile bireyleri kadar değerlidir. Evler çiçeklerle ve
bütçe elverirse büyük saksı ağaçlarıyla güzelleştirilir.
Yılbaşından önceki günlerde, sokaklar, çiçek ve saksı
ağacı satıcılarıyla dolar taşar. Onların kaldırımları
dolduruşu bile, tek başına, Vietnamlılara yılbaşı
heyecanı verir.
• Bayramda barışma gibi bir düşünce olmasa da
bayramda kavga etmek hoş karşılanmaz. Bayramda
kavga etmenin yıl boyu uğursuzluk getireceği
düşünülür.
• (Zaten geleneksel cenazelerde de tabutu komşuların
taşıması tercih edilir.)
• (Devamı için kitaba bakınız.)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 12

13. Vietnam Sanatı ve Yazını
• Çoğu figüratif olan çalışmalarda, sergi sırasıyla gidersek,
şu izlekler görülüyor:
•
• Yıkılmış köprüler; düşürülmüş Amerikan uçakları;
cepheye cephane taşıyanlar; askerin geride bıraktığı
yakınlarını düşünmesi; okuma-yazması olmayan azınlık
kadınlarına okuma-yazma öğreten gerilla; boş
zamanlarında gitar çalıp şarkı söyleyerek eğlenen
denizciler; çalılıklarda gizlenen askerler; çocuğuyla
vedalaşan azınlık askeri; torununa (bebek) gitar çalan
dede; askerlerin hayvan sevgisi; zafer sonrası askeri
geçidi ellerinde bayraklar ve çiçeklerle karşılayan
kadınlar ve genç kızlar; sahile çıkarma yapan kadın
askerler; askerin tanklarla şehre girişini sevinç
gösterileriyle karşılayan halk; kadınlı çocuklu sivil halkı
çatışma bölgesinden çıkarıp derenin karşısına sırtında
taşıyan askerler; ağaç diken denizciler; eşekle cephane
taşıyan gerilla; çocuklarının ve/ya da torunlarının
cepheden dönüşünü bekleyen nine; askeri bando;
silahlanmış azınlık köylüleri; askeri üniforma giyip
babalarına/dedelerine selam duran çocuklar; yaralılar;
yemeklerini gerillalarla paylaşan azınlık köylüleri; eşiyle
bebeğine gitar çalan denizci; mısırlar arasında nöbet
tutan kadın asker; annesinin kucağında oturup cephede
olan babasının mektubunu açmaya çalışan askeri
üniformalı küçük çocuk; ailesinde yedi şehidi olan
ninenin üzüntüsü; yaralı arkadaşını taşıyan gerilla;
siperde akordeon çalan asker; çocuğuna cephedeki
babasının mektubunu okuyan anne; mangrov
ormanlarında saklanan gerillalar; atını okşayan Ho
Amca; gençlerle birlikte derelerden geçen Ho Amca;
genç askerlerle konuşan Ho Amca; göç yollarında
dağları aşan azınlık köylüler vd.
• (Mangrov, kökü dışarıda olup tuzlu sularda yetişen,
bölgeye özgü bir ağaç. Bu ağaçların oluşturduğu sık
ormanlar, savaş sırasında birçok gerillayı saklamıştı.
Bugün bu ormanlar, doğal özellikleri nedeniyle koruma
altına alınıyor.)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 13

14. Vietnam Sanatı ve Yazını
• Vietnam’da üç tane güzel sanatlar müzesi var, biri
kuzeyde, başkent Hanoi’da; diğeri, güneyde ülkenin
en büyük kenti olan Ho Çi Min Kenti’nde (eski
adıyla Saygon). Bu iki müze de, 1954’te Vietnam
Halk Ordusu’nun Dien Bien Phu’daki zaferiyle son
bulan Fransız sömürge yönetimi döneminde inşa
edilmiş iki güzel yapıda. Üçüncü bir güzel sanatlar
müzesi, ülkenin üçüncü büyük kenti olan Danang’da
(Orta Vietnam) açıldı. Son zamanlarda Hanoi’daki
müzeyle ilgili olarak Vietnamlı sanatçılar arasında bir
tartışma dönüyor. Müzenin yıllardır aynı yapıtları
sergilemesi ve Vietnam’ın çağdaş sanatçılarına çok
daha az yer vermesi eleştiriliyor. Bu geleneksel sanat
ağırlığının olumsuz sonuçlarından biri, yabancılar
başta olmak üzere müze ziyaretçilerinin Vietnam’da
çağdaş sanatların pek gelişmediğini düşünmeleri
biçiminde karşımıza çıkıyor. Gerçi, bu ‘gelişim’in
ölçütleri de tartışmalı. Hatta ölçütlerden öte, çağdaş
sanat yapıtlarında, sanatla sanat olmayanın
sınırlarının muğlaklaşması, bu tartışmaya bir sorun
daha katıyor ve ‘çağdaş’ın nerede başlayıp nerede
bittiği sorunu da ekleniyor tartışmaya. Müzenin
yenilenmesi gerekiyor elbette; ancak bu, Vietnam’ın
sanat tarihinin yapıtaşlarının sergilenmesine engel
olacaksa, bir ikilem bekliyor bizi. İşin aslı, yer
darlığı.
• Yalnızca Vietnam sanatı değil aslında burada ele
alınan konu. Herhangi bir ülkenin geleneksel ve
çağdaş sanatlarını sergileyebileceği alanlar ne kadar
geniş olursa, insanlığa katkı o kadar büyük olacak.
Bu nedenle, sanat amaçlı olarak kullanılan alanların
genişletilmesi ve daha ileri küratöryel pratiklerle ve
deneyimsel bir müzecilik anlayışıyla buluşturulması,
yalnızca Vietnamlı sanatçıların değil hepimizin
sorunu...
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 14

15. Vietnam Sanatı ve Yazını
• Vietnam-Amerikan Savaşı’nın üstünden yaklaşık 40 yıl
geçtiğinden, savaş, artık geçmişte kalmış acı bir hatıra
olarak görülüyor. Bugünün Vietnam’ı, filmlerde
gösterilenlerden çok farklı. Ülke, yüzünü neredeyse
tümüyle geleceğe dönmüş durumda. Dış tehdit olarak,
Vietnam’ın karasuları sorunu yaşadığı ve daha önce
(1978’de) bizzat savaştığı Çin; iç tehdit olarak ise, savaş
sırasında Amerikancı olan ve ABD ve diğer ülkelere
kaçarak intikam alacakları günü bekleyen okyanus aşırı
Vietnamlıların etkilediği kişiler anılıyor. Gerçi,
ikincisiyle ilgili algı yavaş yavaş kırılıyor denebilir;
çünkü bu okyanus aşırı Vietnamlılar ya da çocukları,
yavaş yavaş anayurtlarına dönüp yurtdışı deneyimleriyle
beyaz yakalı işlerde ya da ticarette kendilerini
gösteriyorlar.
•
• Yine de, ara ara, geçmişe dair sanat eserleriyle
karşılaşabiliyoruz. Türkiye’deki temsili düşman
sahnelerinin ve kandan bayrak yapanların tersine,
Vietnam, kurtuluşu düşmanca bir biçimde değil, sanatla
kutluyor. Kurtuluş, Vietnam için sokak dansları, resim
sergileri ve konserler anlamına geliyor.
• Geçmişe dair bir diğer örnek ise, My Lai Katliamı’ndan
sağ çıkan bir düzine köylüden biri olan Pham Thang
Cong’un yakında çıkacak (çıkmış olan) olan kitabı.
1968’de gerçekleşen My Lai Katliamı’nda kadın-yaşlı-
çocuk-bebek toplam 504 Vietnamlı, Amerikan askerleri
tarafından vahşice öldürülmüştü. Katliamın dünya
basınına yansıyan fotoğrafları, Amerika’nın Vietnam’dan
çekilmesi gerektiğini düşünenlerin etkisini arttıran 3
fotoğraf karesinden biri olmuştu. Katliam sırasında 11
yaşında olan Cong’un annesi ve 6 kardeşi, öldürülenler
arasındaydı. Kendisi ağır yaralanmış ve babası
tarafından kurtarılmıştı. Babası da 2 yıl sonra hayata
gözlerini yummuştu.
• Diğerleri, başka bir bölümde belirttiğimiz gibi, napalm
yemiş kız çocuğu ve Emniyet Müdürü tarafından sokak
ortasında infaz edilen Vietnamlı.
• (Devamı için kitaba bakınız.)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 15

16. Vietnam Şiiri
• Hattat
•
•
• Çiçek açması gibi her yıl, pembe kirazın,
• Yaşlı bilge de yeniden çıkıyor ortaya
• Çin mürekkebi ve bir rulo kırmızı kağıtla
• Dalgalanan, yükselen kalabalıklar arasında.
•
• Çok güzel paralar ödediler ona
• Hayran oldukları yeteneği için,
• Süslemeleri için hünerli elinin,
• Ejderhalar ve anka kuşları işleyen.
•
• Her yıl azaldı sayısı gelenlerin sonra,
• O iyi para ödeyen bonkörler nerede?
• Çoktan yitirdi kırmızısını kağıtları,
• Kurudu mürekkebi de ıssız odasında.
•
• Eski koltuğuna oturdu hattat şimdi
• Kalmadı birbirini ezen o insan seli.
• Birkaç sarı yaprak düştü kağıdına
• Ve yukarıdan yağmur çiseledi.
•
• Çiçek açıyor pembe kiraz bu yıl da yine,
• Yaşlı bilgeyse bulunamadı hiç bir yerde.
• O geçmiş zamanların insanları nerede
• Nerede onlar, söyleyin nerede?
•
•
• Vũ Đình Liên (1913-1996), 1936, Vietnamlı şair
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 16

17. Vietnam Şiiri
• Deniz
•
•
• Hak etmiyorum okyanus mavisi olmayı
• Ama beyaz kum sahili olmanı istiyorum
senin
• Uzanan renkleri sakincesine bir kumsal
• Billur güneşin altında.
•
• Sevimli sahili sarı kumun
• Sıra sıra çamlara uzanan
• Düşten çıkmış sanki ve sakin
• Kükreyen tuzlu suyla sonsuza kadar.
•
• O duru turkuaz tümsekleri olayım ben
• Sarı kumları bitimsizce öpen.
• Ucu bucağı olmayan o sessiz öpücüğü
• Ağır ağır konuk eden o zarif öpücük.
•
• Bir daha öpeceğim seni, bir daha bir daha
• Bu duru yerden sonsuza kadar
• Bu dünya artık var olmayana kadar
• Sakin sakin atmadan önce kalbim.
•
• Yükseltmiş olacağım büyük bir hevesle
• O sevgili kıyılarını yıkacakmış gibi
• Tutkuyla gürlediğinde dalgalarım
• Bitimsiz saf bir aşkla sarmak için.
•
• Hak etmiyorum okyanus mavisi olmayı
• Ama turkuaz bir deniz olmayı isterdim
• Söylemek için senin sonsuz şarkılarını
• Sonsuz bir aşkla senin için.
•
• Kaynarken köpük beyaz beyaz
• Ve eserken rüzgar her yerden şiddetle,
• Öpeceğim seni, öyle güçlü, doyumsuzca
• Çünkü seviyorum kıyını, kumlarını.
•
•
•
• Xuân Diệu (1916-1985), Vietnamlı şair
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 17

18. Vietnam Gezi Rehberi
• Dong Khoi üzerinde, Fransız döneminden kalma opera
yapısını göreceksiniz (Nhà hát lớn Thành phố Hồ Chí
Minh, 10.776534, 106.703070). Bu yapı, Ho Çi Min
Kenti’nin kartpostal simgelerinden biri. Onu arkanıza
alıp Le Loi Caddesi’nde (Lê Lợi, 10.774007,
106.700361) yürüdüğünüzde, çevrenin hediyelik eşya
almak için uygun dükkanlarla dolu olduğunu
göreceksiniz. Kentin en ünlü caz kafesi de bu caddede.
Caddede ilerleyip göbeğe geldiğinizde, sağda kentin bir
diğer kartpostal simgesiyle karşılaşacaksınız: Ben Thanh
Pazarı yapısı (Chợ Bến Thành, 10.772743, 106.698268).
Savaşlarda zarar gören yapı, biraz modern bir formda
onarılmış. ‘Yarı-geleneksel’ diyebileceğimiz bu pazar,
görülmeye değer. ‘Yarı-geleneksel’ diyoruz; çünkü
geleneksel bir içeriğe sahip olmakla birlikte
turistikleşmiş bir pazar burası. Yine de, görmemek
olmaz.
• (Sax n Art Jazz Club,
http://www.saxnart.com/modules/general/ , 10.774701,
106.700830)
• Paris Komünü Meydanı’na yürüme uzaklığında olan
Yeniden Birleşme Sarayı (Reunification Palace, diğer
adıyla Bağımsızlık Sarayı. Dinh Độc Lập, 10.777397,
106.695430), Nam Ky Khoi Nghia (Nam Kỳ Khởi
Nghĩa) Caddesi’nde. Saray, Fransız sömürgeciliği
döneminde yönetim yapılarından biri olarak
kullanıldıktan sonra, Vietnam-Amerikan Savaşı’nda
Amerikan yanlısı Güney Vietnam hükümetinin ana
komuta merkezi oldu. 30 Nisan 1975’te Vietnam Halk
Ordusu’nun tanklarla içeri girip savaşı
sonlandırmasından sonraki yıllarda müzeleştirildi. 30
Nisan, Vietnam’da resmi tatil. 1 Mayıs’la birlikte
kutlanıyor.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 18

19. Vietnam Gezi Rehberi
• Dünyada merkezi göl olan kaç tane kent vardır
bilemiyoruz; ama Vietnam’ın başkenti Hanoi,
bunlardan biri (‘Hanoy’ diye okunuyor). Hanoi’un
merkezindeki gölün adı, Geri Verilmiş Kılıç Gölü.
Efsanelere göre, yaklaşık 600 yıl önce, tanrılar,
Vietnam kralı için, Çinli sömürgecileri yensin diye bu
gölün yüzeyine bir kılıç çıkartıyor. Kılıcı kullanan
kralın ordusu zafer kazanıyor. Daha sonra gölde
kayıkla giderken, sudan bir kaplumbağa çıkıyor,
kılıcı alıp gölün derinliklerine dalıyor. Gölde hâlâ
büyük bir kaplumbağa yaşıyor. Kaplumbağaya
Hanoilular gözleri gibi bakıyorlar. Gölün üstünde,
kısacık bir köprüyle gidilebilecek bir tapınak var,
görülmeye değer. Bu tapınak, birçok ortamda,
Hanoi’un simgesi olarak kullanılıyor. Göl kıyılarında,
her gün, sabahın köründe, Vietnamlıları spor
yaparken, koşarken, sohbet ederken görmek, göle de
kente de ayrı bir hava katıyor.
• Hanoi’un en eski bölgesi, göl yakınında. Bu bölgeyi
yüksek yapılaşmadan koruyan düzenlemeler
bulunmakta. Bu düzenlemeler sayesinde, bölgede en
yüksek yapı, 5 katlı. Evlerin birçoğu, ‘tünel-ev’
olarak adlandırılan biçemde. Bu evlerin sokaktaki
cepheleri dar; ancak, evler, uzun bir dikdörtgen
olarak tünel gibi uzanıyor. Neden böyle? Çünkü eski
zamanlarda, ev sahipleri, evlerinin sokakta kapladığı
yere göre vergi ödüyorlardı. Ayrıca evler, krala saygı
amacıyla, Saray’ın boyundan daha yüksek olamazdı.
Hanoi’un Fransız döneminden kalma 100 yıllık bir
opera yapısı var. Bağımsızlık sonrasında opera,
birçok siyasal etkinlik için kullanıldı. Görülmeye
değer.
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 19

20. Vietnam Gezi Rehberi
• 2012 UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne göre,
Vietnam’ın, dünya mirasına 7 katkısı var: Bunlardan
beşi, kültürel nedenlerle listede; ikisi ise, doğal
nedenlerle. Doğal nedenlerle listede olanlar, kireçtaşı
tepelerinin arasında masalımsı bir görüntüye sahip olan
Ha Long Koyu ve dev mağaraları ve çeşit çeşit bitkisi ve
hayvanıyla ziyaretçi sayısını her yıl arttıran Phong Nha-
Ke Bang Ulusal Parkı. Kültürel nedenlerle listeye girmiş
olanlar, Hanoi-Thang Long Kalesi, Ho Hanedanlığı
Kalesi, Hue Anıtları Bölgesi, My Son Tapınağı ve Hoi
An (Eski Kenti). Hoi An, Vietnam’ın kültürel miras
listesine ilk girenlerden. Hoi An, eski bir liman kasabası.
Liman dolayısıyla, çeşitli Asya kültürleriyle iç içe
geçmiş. Bu nedenle, Hoi An’ın eski evleri, yalnızca
Vietnam etkisini değil, Japon, Çin vb. etkilerini de
taşıyor. UNESCO’nun resmi açıklamasına göre, Hoi
An’ın Vietnam’ın 7 Harikası’ndan biri olarak yerini
almasının nedeni, kültürlerin içiçe geçmişliği ve
geleneksel Asya liman kasabasının büyük oranda
korunmuş olması. Yapılan kazılar, Hoi An’ın İ.Ö. 2.
yüzyıldan beri liman olarak kullanıldığını gösteriyor.
Kimilerine göre, Hoi An, İ.S. 1. yüzyılda Güneydoğu
Asya’nın en büyük limanıydı. Hoi An’da yakın
yüzyıllarda ırmağın taşıdığı alüvyonlar nedeniyle karalar
genişlediğinden ve Hoi An’ın hemen yanı başında Da
Nang gibi büyük bir liman kurulduğundan, Hoi An, eski
görkemini yitiriyor. Ancak, tam da eski görkemini
yitirmesi dolayısıyla, eski yapılar korunmuş oluyor. Hoi
An, bugün, çirkin gökdelenlerin, gri yapıların, karaoke
salonlarının uğramadığı bir coğrafya olarak hergün daha
çok turist çekiyor. Gerçi, burada bir açmaz var: Bu
nedenle turist çeken Hoi An, yine turizm nedeniyle hızla
kentleşiyor. Gelen turist, gökdelen yok diye geliyor; ama
o geldi diye kente ileride gökdelen dikilme olasılığı da
artmış oluyor. Yine de, en azından şimdilik, kent
merkezi, motorlu araçlara kapalı. Bu nedenle Hoi An,
yürümeyi sevenlerin ve bisiklet sevdalılarının cenneti.
•
• (Devamı için kitaba bakınız.)
12/7/2022 Vietnam - Ulaş Başar Gezgin 20