1. Matematika
“Mbreteresha e shkencave”

2.  Matematika përbën një fushë të njohurive abstrakte të
ndërtuara me ndihmën e arsyetimeve logjike mbi
koncepte të tilla si numrat, figurat, strukturat dhe
transformimet.
 Matematika dallohet nga shkencat tjera për një lidhje të
veçantë që ka ajo me realitetin. Ajo është e një natyre të
pastër intelektuale, e bazuar tek një seri aksiomash të
deklaruara të vërteta (do të thotë që aksiomat nuk i janë
nënshtruar asnjë eksperience por janë të frymëzuara
nga eksperienca) ose mbi disa postulate përkohësisht të
pranuara. Një pohim matematikor – i quajtur
përgjithësisht teoremë ose propozicion konsiderohet i
vërtetë nëse procesi i vërtetimit formal që përcakton
vlefshmërinë e saj respekton një strukturë arsyetuese
logjike-deduktive.
 Edhe pse rezultatet matematike janë të vërteta
plotësisht formale, ato gjejnë zbatim në shkencat tjera
dhe në fushën e teknikes. Për këtë arsye Eugène
Wigner flet për « efikasitet të paarsyeshëm të
matematikes në shkencat e natyrës ».

3.  Matematika merret me studimin e raporteve sasiore dhe
cilësore të objekteve konkrete dhe abstrakte, si dhe me
studimin e formave hapësinore. Sipas Burbakistëve
(Nicolas Bourbaki) ajo është shkencë që studion
relacionet dhe në thelbin e saj është kuptimi i numrit.
Matematika është shkencë deduktive d.m.th përfundimet
e saj janë të përgjithshme dhe janë rrjedhim logjik i
aksiomave.

4. ETIMOLOGJIA
 Fjala "matematikë" vjen nga gjuha e lashte
greke (μάθημα máthema), që do të
thotë mësim, studim, shkencë, përveç kësaj ajo
përgjatë kohëve ka marrë një kuptim më të ngushtë
dhe më teknik që do të thotë "studim matematik"

13. MATEMATIKANET
ME TE SHQUAR

14. GEORG CANTOR
 Georg Cantor (shqipto Georg Kantor) (19
shkurt 1845 – 6 janar 1918) ishte matematikan
gjerman, i lindur në Rusi. Është i njohur si
themelues i teorisë së bashkësive e cila është
teori bazike e matematikës. Kantori i e tregoi
rëndësinë e pasqyrimit "një një dhe mbi" me një
fjalë pasqyrimit biektiv i cili mund të vendoset
ndërmjet bashkësive të pafundme dhe tregoi se
bashkësia e numrave real ka më shumë elemente
se bashkësia e numrave natyral. Nga ana tjetër ai
tregoi se bashkësia e numrave racional dhe
bashkësia e numrave natyral kanë numër të njëjtë
elementesh. Në fakt teorema e Cantorit implikon
ekzistencën e pafund shumë pafundësive. Ai e
përkufizoi konceptin e numrit kardinal dhe numrit
ordinal dhe aritmetikën e tyre. Vepra e Cantorit
zgjoi një interesim të jashtëzakonshëm për
filozofët të cilët ishin të tronditur nga rrjedhimet e
saj.
 Teoria e numrave transfinit e Cantorit është në
kundërshtim me intuitën dhe kontroversen dhe u
kritikua ashpër nga matematikanëtLeopold
Kronecker dhe Henri Poincare.

15. AUGUSTIN LOUIS
CAUCHY
 Augustin Louis Cauchy (21
gusht, 1789 – 23 maj, 1857) në
shqip Ogysten Lyi Koshi ishte
matematikan i njohur francez.
Ligjëroi matematikëndhe astronomin
ë në École Nationale des Ponts et
Chaussées dhe École
polytechnique në Paris. Është
themelues i teorisë së funksioneve
me një ndryshore komplekse.
Kontribute dha në teorinë e valëve
në optikë, dhe në teorinë e
elasticitetit. Është ndër
matematikanët e parë i cili njehsimin
infinitezimal e studjoi me rigorozitet
të plotë. Njihet për teoremën
integrale Cauchy. Nxënës i tij ka
qenë matematikani i njohur Niko
Hila.
 Cauchy mësimet e para i mori nga i
ati Louis François Cauchy (1760–
1848), i cili ishte shok me
matematikanët e
shquar Lagrangein dhe meLaplacein.
 Cauchy u regjistrua në École Centrale du
Panthéon më 1802, paraardhësja e École
Polytechnique më 1805, dhe në École
Nationale des Ponts et Chaussées më
1807, ku u aftësua si inzhenier. U largua
nga Parisi për në Cherbourg më 1810, por
për arsye shëndetësore më 1813 u kthye
në Paris. Pastaj Lagrangei dhe Laplacei e
këshilluan që ai të linte punën e inzhenierit
dhe ti përkushtohej matematikës. Punoi
një kohë në École Polytechnique por për
arsye politike në vitin 1830 u largua.

16. RENÉ DESCARTES
 René Descartes, (lexo: Rëne Dekart
ose latinisht Renatus Cartesius), (31
mars, 1596 në La Haye en
Touraine, France - 11
shkurt, 1650në Stokholm, Suedi), isht
e filozof francez, matematikan, dhe
shkrimtar i cili pas rinisë së tij shkoi të
jetojë në Holandë. Konsiderohet
themelues i filozofisë moderne
sidomos i filozofisë perëndimore.
Shkrimet e tij edhe sot studiohen me
vëmendje sidomos libri i
tijMeditaticione filozofike vazhdon që
të jetë tekst standard në shumë
universitete. Descartesi dha
kontribute të çmueshme në
matematikëSistemi koordinativ i
Descartesit i cili lejon që figurat
gjeometrike të shprehen me ndihmën
e ekuacioneve algjebrike prandaj ai
quhet edhe baba i gjeometrisë
analitike. Descartesi është figurë kyçe
në të ashtuquajturin Revolucion
shkencor.

17. LEONARD EULER
 Leonhard Paul Euler, (prononcimi në shqip:
Leonard Paul Ojler), (15
Prill, 1707 Basel, Zvicër – 7
shtator, 1783 Saint Petersburg, Rusi), ishte
matematikan dhe fizikan zviceran i cili kaloi
pjesën më të madhe të jetës së tij në Rusi dhe
Gjermani.
 Euler bëri zbulime të rëndësishme në fusha të
ndryshme si Njehsimi diferencial dhe teoria e
grafeve. Ai gjithashtu për herë të parë paraqiti
pjesën më të madhe të terminologjisë dhe
nocioneve moderne matematike, pjesërisht
për analizën matematike, sikur është nocioni
ifunksionit matematike.Gjithashtu është i njohur
për punën e tij
në mekanikë, optikë dhe astronomi.
 Euler konsiderohet të jetë matematikani më i
madh i shekullit të XVIII dhe një ndër më të
mëdhenjtë i të gjitha kohërave.
 Gjithashtu është më frytdhënësi, përmbledhja
e punimeve të e tij përfshinë 60–80 vëllime
faqe çerekësh
 .Deklarata e dhënë nga Pierre-
Simon Laplaceshpreh influencën
që pati Euler në matematikë, ai
thotë: "Lexojeni Eulerin, lexojeni
Eulerin, ai është mësuesi i të gjithë
neve."Figura e tij u paraqit në
gjashtë seri të bankënotës prej
10 Franga zvicerane si dhe në një
numër të madh të pullave
postare zvicerane, gjermane e
ruse. Asteroidi 2002 Euler u
emërua për nder të tij.

18. PIERRE
DE FERMAT
 Pierre de Fermat 17
gusht 1601 ose 1607 / 8[1] -
12 janar 1665) ishte avokat
frëng dhe një matematikan
amator. Në veçanti, ai është i
njohur për hulumtimet e tij në
teorinë e numrave dhe në
gjeometri
analitike, probabilitet, dhe
optikë. Njihet për Teoremën e
fundit e Fermatit të cilën ai e
përshkroi pa vërtetim në
margjinat e librit Arithmetica
Diophantus. Kjo teoremë u
vërtetua pas përpjekjeve
kolosale të matematikanëve
vetëm në shekullin tonë.

19. Johann Carl Friedrich
Gauss (30 prill 1777 — 23
shkurt 1855) ishte një
matematikan gjerman dhe
shkencëtar që ndihmoi
dukshëm në shumë
fusha, duke përfshirë teorinë e
numrave, analizën, gjeometrin
ë
diferenciale, gjeodezinë, elektr
ostatikën, astronominë dhe opt
ikën. Nganjëherë i njohur si
"princi i matematikës", Gausi
pati një ndikim të shquar në
shumë fusha të matematikës
dhe shkencës dhe është
rradhitur
pranë Ojlerit,Njutonit dhe Arki
medit si një nga
matematikanët më të mëdhenj
të historisë.

20.  David Hilbert (23 janar, 1862 – 14 shkurt, 1943) ishte
një matematikan gjerman i njohur për influencën e tij në
matematikë dhe univerzalisti i fundit. Ai zbuloi dhe zhvilloi
një varg të madh idesh fundamentela në të gjitha degët e
matematikës prej të cilave do të përmendim teorinë e
invariantave dhe aksiomatizimin e gjeometrisë. Ai
formuloi koceptin hapësirës e Hilbertit njëri nga
konceptet bazë të analizës funksionale.
 Hilberti e pranoi me admirim dhe e mbrojti
fuqishëm teorinë e bashkësive dhe numrat transifinit të
cilat në matematikë i futi Georg Cantori. Si shembull për
liderizmin e tij në matematikë mund të përmendim listën
e problemeve të tij të cilat i dha në kongresin
ndërkombëtar të matematikanëve në vitin 1900 probleme
me të cilat u morën matematikanët eminent në shek XX.
 Hilberti dhe ndjekësit e tij dhanë pjesë të
konsiderueshme të aparatit matematikor të cilat janë të
nevojshme për mekanikën kuantike dhe teorinë e
relativitetit të përgjithshëm. Ai konsiderohet edhe si njëri
nga themeluesit e logjikës matematikore dhe teorisë së
vërtetimit, dhe për ndryshimin në mes matematikës
dhe metamatematikës (matematika e matematikës).

21.  Pitagora (greqisht: Πσθαγόρας) lindi afërsisht në vitin 592
p.e.s. dhe vdiq 486 p.e.s., ishte matematikan dhe
filozof grek. Pitagora është shumë i njohur me teoremëm e
tij në matematikë, e cila njihet si "Teorema e Pitagorës" e
cila shprehet me barazimin është mjaft e thjeshtë por për
nga rëndësia është e jashtzakonshme dhe mësohet që në
shkollën fillore.
 Pitagora u lind në ishullin grek Samos, midis 592 dhe 572
para erës sonë. Që i vogël shfaqi shumë dhunti të veçanta
që më vonë do të krijojnë një legjendë, që e do të jetë i biri
i Apollonit. Por edhe vetë emri i tij do të thotë ‘’ ai që u
deklarua nga Pitia (profetja)’’.Në moshë të re merr pjesë
në Lojrat Olimpike ku dhe bëhet kampion në mundjen e lirë.
Më pas do të udhëtojë në Egjipt ku dhe do të initacionohet
në misteret e Memfidës dhe Heliupolit. Në vazhdim do të
shkojë në Finike dhe në Halde ku dhe do të
mësojë astronominë dhe gjeometrinë. Gjithashtu duket se
erdhi në kontakt edhe me driidët e Galatisë. Rikthehet në
Samo dhe themelon shkollën e tij duke arritur të mbledhë
mbi 3.000 nxënës. Madhështia e tij do të provokojë reagimet
e pushtetarëve të Samosit dhe kështu do të detyrohet të
largohet nga ishulli, ku pas një udhëtimi të gjatë do të arrijë
në Krotone ku dhe do të themelojë shkollën e tij të famshme
rreth vitit 520 para erës sonë. Në të gjithë jetën e tij mundua
të jetë një shembull për njerëzit e tjerë, diçka që përbën
bazën e mënyrës së doktrinës së tij.

22. EUKLIDI
 Euklidi (Euklidi i Aleksandrisë
/ gr. Εὐκλείδης rreth 365 – 275 p.e.s.) është
themelues i metodës aksiomatike në
gjeometri. Ai të gjitha njohuritë gjeometrike por
edhe matematike të kohës së vet i përmblodhi
dhe i sistematizoi në 13 libra të cillat njihen me
titullin Elementet.
 Euklidi rreth vitit 300 para Krishtit, i njohur
edhe si Euklidi i Aleksandrisë, ishte një
matematikan grek dhe shpesh është referuar
si "Ati i Gjeometria." Ai ishte aktiv në
Helenistike Aleksandri gjatë mbretërimit të
Ptolemeut I (323-283 pes). Elementet e tij
është teksti më i suksesshëm dhe një nga
veprat më me ndikim në historinë e
matematikës, duke shërbyer si libër mësimi
kryesor për matematikën mësimit (sidomos
gjeometri) nga koha e publikimit të tij deri në
fund 19 apo fillim të shekullit të 20. Në
të, parimet e asaj që tani quhet gjeometri
Euklidiane u konkludohet nga një grup i vogël i
aksiomat. Euklidi gjithashtu shkroi punon në
perspektivë, seksionet konik, gjeometrinë
sferike, teoria e numrit dhe ashpërsi.