SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 28
Baixar para ler offline
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ DERSİ, GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GEÇEN ANA VE ESAS
     KAVRAMLAR, ERGENLİK PSİKOLOJİSİ VE YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ
     KONULARINDA BİLGİ, BECERİ VE TUTUM KAZANDIRMAYI HEDEFLEMEKTEDİR.
     BU AMAÇ DOĞRULTUSUNDA TEMEL KAVRAMLAR, ERGENLİĞE GİRİŞ,
     ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELERİN KÖKENLERİ, BU
     DÖNEMLERİN GELİŞİM SORUMLULUKLARI, TEMEL KAYGI VE PROBLEMLERİ VE
     BUNLARA İLİŞKİN ALTERNATİF ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İŞLENMEKTEDİR.



     GELİŞİM ve ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ



     GİRİŞ

              Psikoloji
              Genel olarak insan ve hayvan davranışlarını ve bu davranışların kökenlerini inceleyen
     bilim dalıdır.

              Psikolojinin Alt Alanları
A.   Akademik Psikoloji: Genel Psikoloji, Gelişim Psikolojisi (Çocuk, Ergen Ve Yetişkin
   Psikolojisi), Deneysel Psikoloji, Karşılaştırmalı Psikoloji, Fizyolojik Psikolojisi, genetik
   Psikoloji, Öğrenme Psikolojisi.
B.    Uygulamalı Psikoloji: Eğitim Psikolojisi, Danışmanlık Psikolojisi, Klinik Psikoloji,
   Endüstriyel Psikoloji, Askerlik Psikolojisi, Din Psikolojisi.
C.  Psikometri ve Psikoteknik: Psikometri (test geliştirme), Psikoteknik (yönlendirme).

     Gelişim Psikolojisinin Kullandığı Yöntemler
1.    Deneysel Yöntem: (Determinizm, neden sonuç ilişkileri.)
2.    Betimsel Yöntem: Gözlem (doğal, sistematik, kesit alma, boylamsal, iç, dış gözlem.)
3.    Korelasyonel Yöntem: Değişkenler arasındaki “karşılıklı” ilişkilerin belirlenmesi.

             Gelişim psikolojisi bireylere ilişkin ortak özellikleri ve bireysel farklılıklara ilişkin
     veriler toplar. Bununla birlikte insan gelişiminin değişik evrelerindeki davranışları
     betimlemeye çalışırken aynı zamanda bu gelişimin hangi ilkelere bağlı olarak
     gerçekleştiğini inceler.

                  Ortak Özellikler: Bireylerin yaşamları boyunca geçirdikleri ortak bedensel,
     duygusal, zihinsel, sosyal gelişim özellikleri. Ortak özelliklere ilişkin bulgular özellikle değişik
     gelişim düzeylerine uygun ders programlarının hazırlanmasında önemli bir belirleyici etkendir.
                 Bireysel Farklılıklar: Her bireyde farklı farklı olan ve bireyleri diğer bireylere göre
     farklılaştıran özelliklerdir. Çağdaş eğitim anlayışı bireysel farklılıkları ihmal etmez.
     Bireyselleştirilmiş eğitim anlayışı çerçevesinde onları da kullanır. Öğrencilerin daha yetenekli
     daha güçlü oldukları alanlarda eğitim almalarına imkan tanır.

     GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

               Tanım: Gelişim Psikolojisi insanların yaşamları boyunca geçirdikleri bedensel,
     zihinsel, duygusal ve toplumsal değişimleri inceleyen bilim dalıdır.
Yaş: Bireyin doğumundan söz konusu güne kadar geçen süreye denir. Zaman ile eş
      anlamlıdır. Yaş tek başına bireylerin durumunu tam olarak belirleyebilen bir faktör değildir.
                 Evre: Bireylerin gelişiminde niteliksel olarak birbirinden farklı olan dönemlerdir.
      Evrelerin şu özellikleri vardır.
 a.      Evreler genel özellikleri ve sorunları betimler.
 b.      Her evredeki davranışın kendine özgü nitelikleri vardır.
 c.     Bir evre diğer evreyi değişmeyen bir sıra içinde izler.
 d.      Evreler bütün kültürler içindir, evrenseldirler.
               Kritik Dönem: Bireylerin yaşamında uygun olan ve olmayan durumların değişmez ve
      geri dönülmez sonuçlar yaratabildiği belirli zamanlardır.
                   Gelişme: Doğum öncesi dönemden ölüme kadar bireyleri gösterdikleri
      niceliksel/niteliksel, olumlu/olumsuz bütün değişmelerdir. Gelişme yaşam boyu sürer.
                  Büyüme: Doğum öncesi dönemden başlayarak yetişkinliğe kadar geçen süre
      içerisinde bireylerin gösterdikleri niceliksel (boyca ve kiloca) ve pozitif yöndeki değişmelerdir.
      Büyüme yetişkinliğe kadar sürer.
                 Olgunlaşma: Geniş anlamda olgunlaşma, bireye ait tüm güç ve yeteneklerin dengeli
      bir şekilde gelişmesini ifade eder. Dar anlamda ise, bireyin ya da bir organın görevini ve ya
      daha yüksek bir işlevi yerine getirebilmesi için gerekli yapısal değişiklikleri kazanmasıdır.
                  Hazır-oluş: Olgunlaşmaya geçmiş yaşantı (deneyimler) ve motivasyonun eşlik
      etmesiyle, bireyin bir davranışı yapabilmesi için psikolojik olarak uygun duruma gelmesidir.
                 Egzersiz: Bireyin ya da bir organın bir işlevi yerine getirebilmek için deneylerle
      çabalamasına denir.
                 Gelişim Görevi: Yaşamın belli bir döneminde ortaya çıkan ve bireyi daha ileri
      düzeydeki bir davranışa götüren gelişim sorumluluklarıdır. Birey herhangi bir evreye özgü
      gelişim görevlerini yerine getirmeden, daha sonraki evrelerdeki gelişim görevlerini zamanında
      ve sağlıklı olarak yerine getiremeyeceği gibi genel kişilik gelişiminde de bir takım sorun ve
      aksaklıkların çıkmasına neden olacaktır.



      GELİŞİM İLKELERİ
 1.     Gelişim Süreklidir.
 2.      Gelişim Hızı Dönemlere Göre Değişir. Örneğin bebeklik çağındaki gelişim ergenlik
      çağındaki gelişime göre daha yüksektir.
 3.      Gelişim Belli Bir Sıra İzler. İnsan gelişiminde basitten karmaşığa doğru bir yönelim söz
      konusudur. Örneğin çocuğun yürüme sürecinde olduğu gibi.
 4.     Gelişimde Belli bir Yönelim Vardır.
 a.      Coudal Yönlenme: Gelişmenin baştan ayağa doğru bir sıra izlemesi. (Önce baş daha sonra
      aşağıya doğru diğer organlar gelişirler)
 b.      Proksimodistal Yönlenme: Gelişmenin merkezden dışarıya doğru bir yön izlemesi. Örneğin
      önce omuz kasları sonra kol kasları gelişir.
 5.      Gelişimin Çeşitli Yönleri Etkileşim İçindedir. Örneğin çocuğun dil gelişimi sosyal
      gelişimini, zihinsel gelişimi duygusal gelişimini etkiler.
 6.      Gelişim Hem İç (Genetik Yapı) Hem de Dış Faktörlerin (Kültürel, Sosyal, Çevresel
      Etkenler) Etkisi Altındadır. Genetik yapı daha çok bedensel yapı ve zeka üzerinde etkilidir.
      Dış faktörler ise konuşulan dil, alışkanlıklar, arkadaşlık ilişkiler, cinsiyet rolleri, vb. etkinlikler
      üzerinde etkilidir.)

BEDENSEL GELİŞİMDE DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM VE ÖZELLİKLERİ
SÜRE                  DÖNEM                ÖZELLİKLER
-                     ZYGOT                24 Saat İçinde Katlı Bölünmelerle Çoğalmaya Başlar.
                      DÖLÜT
5/7 – 15 GÜN                               Rahim duvarına yapışır. Yaklaşık toplu iğne başı kadardır.
                      (BLASTO-SİST)
                                           Genel insan hatlarındadır. Farklılaşmanın %95’i biter.
                                           Boyu 41mm’dir. 3. Haftada kalp atışı başlar. Annenin
3.- 8. HAFTA          EMBRİYO
                                           sağlığı açısından bebek kritik dönemdedir. 2. Ayın
                                           sonunda dönem biter.
                                           Genel büyümeyle birlikte sistemler zenginleşir. Sinir
                                           sistemi gelişmeye başlar (miyelinizasyon) 4. Ayda
                                           kemikleşme başlar ve anne karnındaki hareketleri
9. HAFTA –                                 hissedilebilir.
                      FETÜS
DOĞUM                                      5. ayda iç organlar gelişmiş durumda. Ancak bazı organlar
                                           gelişimlerini doğumdan sonra tamamlarlar.

                                           7. ayda organizma dış hayata hazır duruma gelir.



      DOĞUM SONRASI DÖNEMLER
      YAŞLAR                                         DÖNEMLER
      0-4 HAFTA                                      YENİDOĞAN (NEONATE)
      1 AY – 2 YAŞ                                   BEBEKLİK
      3 – 6 YAŞ                                      OKUL ÖNCESİ (İLK ÇOCUKLUK)
      7 – 11 YAŞ                                     İLKOKUL (İKİNCİ ÇOCUKLUK)
      12 – 17 YAŞ                                    ORTAÖĞRETİM (ERGENLİK)


      REFLEKSLER
                  Refleksler, dünyaya geldikleri andan itibaren bireylerin hayata tutunmalarını,
      varlıklarını sürdürmelerini sağlayıcı/kolaylaştırıcı etkiye sahip oldukları gibi hayatın daha
      sonraki evrelerinde gösterilecek daha karmaşık davranışların da temelini oluştururlar. Bu açıdan
      gelişim psikolojisi içinde önemli bir yere sahiptirler. Doğuştan getirilen bu refleksleri kısaca
      inceleyelim:
 a.     Emme – yutma Refleksi
 b.      Kusma, esneme, hapşırma Refleksi
 c.     Yürüme Refleksi (Koltuk altlarından tutulduğunda
 d.      Bebinski Refleksi (altına dokunulduğunda ayak parmaklarının açılması)
 e.     Tonik Boyun Refleksi (kol ve boyun kaslarının eşgüdümlü olarak açılması)
 f.      Sürünme – yüzme refleksi (Yüzüstü yatarken yüzer gibi kol ve ayaklarını hareket ettirmesi)
 g.     Moro Refleksi (Yakalama ve sarılma)
 h.     Yakalama Refleksi (Avuç içlerine dokunulduğunda parmaklarını Kapatmaları)
BEBEKLİK DÖNEMİNİN GELİŞİM GÖREVLERİ
                Bebeklik döneminin iki gelişim görevi vardır. Bu gelişim görevleri son derece kritik
     bir öneme sahiptirler. Çünkü bu gelişim görevleri daha sonraki dönemlerdeki hemen hemen tüm
     gelişim süreçlerinin özünü oluştururlar. Bu gelişim görevleri şunlardır:
a.      Yürüme
b.      Konuşma
     Örneğin çocuğun konuşmaya başlamasıyla birlikte kendini ifade etme, kendisine söylenenleri
     algılayabilme, buna bağlı olarak sosyal ilişkiler kurabilme vb. özellikler kazanılmaya
     başlanacak ve gelişeceklerdir. Yine yürümeyle birlikte organizmanın fiziksel dengesi
     kazanılacak, buna bağlı olarak pek çok psikomotor etkinlik için alt yapı kazanılmaya ve
     geliştirilmeye başlanacaktır.
                 Çocuğun bedensel gelişimi bağlamında yürüme, yaklaşık olarak aşağıdaki tabloda
     belirtilen yaş ve sıra ile gerçekleştirilir:

              AYLAR        BEDENSEL GELİŞİM DÜZEYLERİ
             1             Yüzüstü yatarken 1-2 sn başını kaldırır.
             2             Kollarının desteği ile göğsünü ve başını kaldırmaya başlar.
             3             Başını dik tutar, bir nesneye uzanır ama yakalayamaz.
             4             Kucakta destek ile oturur.
             5             İstemli olarak bir yandan diğer yana döner.
                           Özel bir sandalyede oturur. Uzatılan nesneleri avucunun
             6
                           içiyle yakalar.
             7             Desteksiz oturur.
             8             Kollarının altından tutulduğunda ayakta durur.
             9             Bir yere tutunarak ayakta durur.
             10            Emekler.
             11            Ellerinden tutulduğunda durur ve yürümeye başlar.
             12            Bir yere tutunarak ayağa kalkar.
             13            Yardımsız ayakta durur ve yürümeye başlar.
             14            Parmaklarını kullanarak nesneleri tutar.
             15            Ellerinin yardımıyla merdivene tırmanmaya başlar.
     İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ (3 – 6 YAŞ)

     1.     Olgunlaşmaya bağlı olarak yürüme ve konuşmayı geliştirme.
      2.     Yemek yeme, kendi kendine giyinme, yüzünü yıkama gibi öz-bakım becerilerini
     kazanma.
     3.     El – göz koordinasyonu sağlama
     4.     Cinsel farklılıkların öğrenme, cinsel kimliği kazanmaya başlama.
     5.     Anne-babayı model alarak, değişik yaş gruplarıyla iletişim kurmayı öğrenme, duygularını
     fark etmeye başlama.
     6.     Toplumsal kural ve rolleri öğrenmeye başlama.

     İKİNCİ ÇOCUKLUK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ (7 – 11 YAŞ)
     1.  Kendine karşı tutumlar oluşturma.
     2.  Yaşıtlarıyla gruplar oluşturabilme, iletişim ve kişiler arası ilişkilerin zenginleşmesi.
     3.  Okuma, yazma, aritmetikle ilgili üç temel beceriyi geliştirme
     4.  Büyük ölçüde kendisi için uygun bir model bularak cinsiyetine uygun rolü geliştirme
5.     Vicdan ve değerler sistemi geliştirmeye başlama.
6.     Kişisel bağımsızlık, kendi başına karar alma, sorumluluk yüklenme.
PSİKOMOTOR (=DEVİNİMSEL) GELİŞİM
           Çocuğun kol ve bacaklarıyla tüm organlarını kullanmada güç, hız ve uygunluk
sağlamasına; bedenini denetim altına almada becerikli duruma gelmesine psikomotor gelişim
denilmektedir. Psikomotor etkinlikler insan davranışlarında önemli bir yer tutarlar. Bir
futbolcunun hareketleri, kalemle yazı yazmamız, otomobil sürmemiz, çocuğun giyinip
soyunması, bir müzik aletinin çalınması, bayanların örgü örmesi, bir askerin şınav, mekik,
barfiks hareketleri, vs. psikomotor etkinliklere örnek olarak verilebilir.
           Psikomotor etkinlikler, duyu organları vasıtasıyla uyarıcıların alınması, beyinde ilgili
merkeze iletilmesi, algılamanın meydana gelmesi ve algılamaya bağlı olarak ilgili organların
(kas gruplarının) harekete geçmeleri şeklinde bir dizi sıra izler. Daha genel bir açıklama ile
psikomotor (=devinişsel) davranışlar sinirsel yapı ile kas yapıları arasındaki düzenli bir iletişim
ve organizasyonu içerir.
           Psikomotor etkinlikleri içtenlik ve olgunlaşma etkiler. İçtenlik, bireyin herhangi bir
psikomotor davranışı gerçekleştirebilmek için istek duyuyor olmasıdır. Bireyin içtenlikle o
davranışı gerçekleştirmeye çalışıyor olması gelişimi olumlu yönde etkileyecektir. Bununla
birlikte ilgili davranışı sergilemekte kullanılacak olan organlar yeterli yapısal değişikliği
kazanmış olmalıdır. Yani olgunlaşmış olmalıdır. Olgunlaşma meydana gelmediği sürece
psikomotor etkinlik ya gerçekleştirilemeyecek ya da yeterli düzeyde sergilenemeyecektir.

         Psikomotor Etkinliklerde Rol Oynayan Etmenler
           Eşgüdüm: Herhangi bir psikomotor davranış gerçekleştirilirken kullanılan organlar
arasında öncelik sonralık sırasıyla bir koordinasyon sağlanmalıdır. Örneğin, otomobilini
kullanan birey, gaz ve debriyaj pedalını, vites değiştirmeyi belli sıra ve kooordine ile kullanması
gerekir.
          Güç: Herhengi bir psikomotor etkinliğin sergilenmesinde kullanılan organların yeterli
güce sahip olması gerekir.
           Tepki-Tepki Hızı: Herhangi bir psikomotor etkinlikte reaksiyon zamanı da oldukça
önemlidir. Buradaki reaksiyon zamanı, uyarıcının alınıp beyinde algılandıktan sonra davranışın
ortaya konulduğu ana kadar geçen süreyi ifade etmektedir.
           Dikkat: Dikkat tanım olarak “Psiko-fizik enerjinin belli bir noktaya toplanması”dır.
Bireyin bir psikomotor etkinliği gerçekleştirebilmesi için dikkatini uyarıcılara ve ortaya
koyacağı davranışa odaklaması gerekir. Araç kullanan bir şoförün ya da örgü ören birinin
dikkatini yaptığı davranışa toplamasında olduğu gibi.
          Hız: Hız yukarıda açıklanan eşgüdüm (koordinasyon) ile ilgilidir. Birey bir devinişsel
davranışı ortaya koyarken ilgili organları arasındaki koordinasyonu belli bir hızda yapması
gerekir. Bir sporcudan ya da bir askerden bir dakika içinde belli sayıda mekik yapması
istendiğinde söz konusu olan o davranışı belli bir hızda yapmasıdır.
           Denge: Bütün psikomotor etkinliklerde organizmanın denge durumunda olması
gerekir. Denge durumu olmadan psikomotor etkinlikler ya gerçekleştirilemez ya da istenen
hızda, sürede yapılamazlar.
           Esneklik: Herhangi bir psikomotor davranışta kullanılan organlar işlevlerini belli bir
esneklik içerisinde gerçekleştirirler.
           Bireyin yaşımda psikomotor etkinlikler kritik öneme sahiptirler. Bu etkinlikler
sayesinde çocuklar dünyayı ve çevrelerini daha kolay ve etkili bir şekilde tanırlar. Bu bağlamda
dokunur, keşfeder, merakını giderir, doyum sağlar. Ayrıca öz-bakım becerilerinin hemen hemen
tamamı psikomotor davranışlardan oluşur. Bu nedenledir ki, özel eğitime muhtaç çocuklar da
öncelikli olarak bu psikomotor etkinlikler konusunda eğitilmeye çalışılır.

PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM KURAMI (Sigmund FREUD)

 FREUD VE PSİKANALİTİK KURAM
 T E M E L K A V R A M L A R·

  BİLİNÇLİLİK
  Gerçeklere uyumu önde tutan mantıksal düşüncenin egemen olduğu bölmedir. Daha doğrusu
bilinçli zihinsel süreçler bu niteliği taşırlar. Bilinçlilikte düşünce, duygu ve anılardaki neden-
sonuç, zaman yer bağlantıları gerçeğe uygun olarak kurulur ve bunlara dayanan eylem uyumsal
(adaptive) dır. Gerçeği değerlendirme yetisi ile dış gerçekte olanla zihinde olan birbirinden ayırt
edilir. Çocukluğun ilk yıllarında düşünce biçimi böyle mantıksal ve dış gerçeğe uyumsal
nitelikte değildir. Çocukluğun ilk dönemlerindeki ilkel ve gerçeği tanımayan düşünce
biçiminden, zamanla olgunlaşma ve öğrenme ile ayrışarak gelişen bilinçli mantıksal düşünceye
"ikincil süreç" adı verilir. İşte bilinçlilikte egemen olan düşünce biçimi ikincil süreç niteliği
taşır.

  BİLİNÇ ÖNCESİ DÜŞÜNCELER
  Kişinin belirli bir anda bilincinde ayırt edemediği birçok düşünceleri ve anıları vardır.
Bunların bazıları bilinçli bir çaba ile bilinç düzeyine çağrılabilir. Bu çeşit düşüncelere ise
BİLİNÇ ÖNCESİ DÜŞÜNCELER adı verilir. Örneğin, bir süre önce karşılaştığımız bir olayı
artık bilincimizden tümüyle silmiş gibi olabiliriz. Ancak bu olayla ilgili bir çağrışım, bir uyaran
tüm olayın yeniden bilince dönmesini sağlayabilir. Bu tür bilinçten silinmiş gibi sanılan ve
uyaranlarla, çağrışımlarla bilince gelebilen anılar, duygular, dürtüler, bilinç öncesi niteliği
taşırlar.

 BİLİNÇDIŞI
 Kişinin özel bir çabası ile bilince çağrılamayan, farkına varılamayan yaşantıların saklı olduğu
ruhsal bölmedir; daha doğru bir deyimle, bu nitelikte olan ruhsal süreçlerdir. Bu yaşantılar
ancak özel yöntemlerle: uyutum, serbest çağrışım, düşlerin, anormal ruhsal belirtilerin
incelenmesi ile açığa çıkarılabilir. Zihinsel işlemlerin tümü birden kavramsal olarak bölmelere
ayrılmış ve bunlara bilinç, bilinçöncesi ve bilinçdışı adları verilmiştir. Bilinçdışını yargılama,
algılama, istenç gibi birer yeti olarak görmek yanlış olur. Aslında bunlar arasında kesin sınırlar
olduğu da düşünülemez. Bu kavramlar, bilinçli olarak ayırt edebildiğimiz ve hiç ayırt
edemediğimiz psikolojik işlemlerin niteliğini belirten kavramlardır. Hiç kuşkusuz bilinç, bilinç
öncesi ve bilinçdışı arasında bir süreklilik ve bağlantı vardır ve aralarında dinamik bir etkileşim
söz konusudur. Önemli olan, bilinçdışında bulunan istek ve anıların zaman ve yer tanımaksızın
eski güçlerini, eski enerjilerini sürdürebilmeleri ve çeşitli biçimlerde davranış üzerinde etkili
olabilmeleridir. Örneğin, bilinçdışı bir korku, bir saplantı kişiyi yetişkin yaşamında etkileyebilir
ve kişi bu etkileyici gücü hiç ayırt edemeyebilir. Öyle ki, insan davranışları tümden mantıksal
düşüncenin ve istencin ürünü değildir. Uzun yıllar evlenmeyen ve annesini bırakamayan bir
erkek, evliliğe karşı birçok akılcı gibi görünen bilinçli düşünceler ileri sürebilir. Fakat bunların
altında, bilinçdışındaki bir Oedipal (Ödipal) saplantı evlenemeyişinin gerçek dinamik kaynağı
olabilir.

 SERBEST ÇAĞRIŞIM
Bilinçdışının incelenebilesi için bireyin aklına gelen bir düşünceyi hiçbir baskı, denetim ve
süzgece uğratmadan açığa vurmasıdır. Serbest çağrışım normalde, uyanıklık durumunda
düşüncelerde varolan denetim ve süzgecin, direncin kaldırılmasıdır. Serbest çağrışım klasik
psikanalizin temel kuralıdır.

 DİRENÇ (Resistance)
 Bireyde bilinçdışının bilinçlenmesini, anormal davranış, düşünce ve duyguların bırakılmasını,
değiştirilmesini, olumlu hasta-hekim ilişkisinin kurulmasını, iç görü kazanmayı, özetle
değişmeyi ve iyileşmeyi önleyen ya da güçleştiren ve bireyin içinden gelen her türlü bilinçli ya
da bilinçdışı direnme ve savunmadır. Direncin farkına varıldıkça direnç çözülür ve hastanın iç
görü kazanmaya yönelik çabaları (serbest çağrışım, terapistle olumlu işbirliği, açılma, boşalma,
vb...) verimli yönde gelişir, kolaylaşır.

  AKTARIM (Transference)
  Bireyin çocukluk çağında kendisi için önemli kişilerle (anne, baba, kardeş, vb...) yaşamış
olduğu duygu ve tutumları şimdi ilişki kurduğu kişilerle ve duygulara göre değerlendirerek
tepkiler göstermesidir. Psikoterapi sürecinde hekime çocukluğunda ana-babası ve başka önemli
kişilerle yaşamış olduğu sevgiyi, nefreti, korkuyu, bağımlılığı ya da bu duygularla ilgili
 savunucu tutumları hekime aktarır. Hasta hekim ilişkisi içerisinde bunun tanınması,
çözümlenmesi (analiz edilmesi), hastanın çocuksu davranışlarının tanınmasına yol açar. Bu da
iç görü kazanma ve değişmenin ön koşuludur.

 KARŞI AKTARIM (Counter-Transference)
 Hekimin kendi çocukluğundaki duygu ve tutumları hastasına aktarması olayına denir.
Duygulanımın aksi yönde olmasıdır. Psikanalistin, hastanın davranışlarına karşı bilinçli
yanıtlardan farklı olarak, hastaya karşı kendi bilinçdışı istekleri ve çatışmalarına dayalı tepkiler
vermesidir. Hekimin bunları tanıması ve sağaltım sürecini olumsuz yönde etkilemelerine olanak
vermemesi gerekir.

  İÇ GÖRÜ
  Rahatsızlık belirtileri ile bunların kaynakları arasındaki bağları görmektir. Bir başka deyimle
herhangi bir davranışın altında yatan bilinçdışı nedenlerin (dürtüler, savunmalar, geçmişteki
ilişkiler, olaylar, çatışmalar, karmaşalar, vb.) bilincine varmaktır. İç görü kazanmak bir amaç
değil, araçtır. Kazanılan iç görü değişmek, iyileşmek, yeni çözüm ve baş etme yolları için
kullanılmadıkça, entelektüel bir egzersizden başka bir şey olamaz.



 PSİKANALİTİK KİŞİLİK KURAMI

  Freud'a göre insan kişiliğinin üç temel birimi bulunmaktadır. İd, ego ve süperego. Diğer bir
tanımla, altbenlik, benlik ve üstbenlik

 İd (Altbenlik)

 İd, kişiliğin temel sistemidir. Ego ve süperego ondan ayrımlaşarak gelişir. İd, kalıtsal olarak
gelen, içgüdüleri içeren ve doğuştan var olan psikolojik eğilimlerin tümüdür. Ruhsal enerji
kaynağı olan id, diğer iki sistemin çalışması için gerekli olan gücü de sağlar. Enerjisini bedensel
süreçlerden alır. Freud, İd'e "gerçek ruhsal varlık" demiştir; çünkü id, nesnel gerçeklerden
bağımsız ve öznel bir yaşantı dünyasıdır. İd, fazla enerji birikimine katlanamaz ve böyle bir
durum organizmada gerilim yaratır. Bu gerilimi gidermek için id, biriken enerjiyi biran önce
boşaltma eğilimi gösterir.
  Freud, bu bağlamda bir haz ilkesinin egemenliğinden söz etmektedir.
  Haz ilkesinin egemenliği altında işleyen İd, bütün isteklerinin anında yerine getirilmesini
bekler. Düşünce bu kısımda etkili değildir. İdin kaynağı bilinç altı dürtülerdir. Birey çoğu kez
bu dürtülerin etkisinin farkında değildir. İdin dış dünyayla bağlantısı yoktur; zaman ve yer
kavramı tanımaz. Birbirine karşıt dürtü ve eğilimler burada yan yana bulunabilir.
  Ego haz arar, acıdan kaçar. Zaman zaman da dış dünyayla ilişkilerini keser, uykuya dalar. İd
ise tamamen bilinçsizdir. Doğrudan doğruya tanınamaz. Soydan ve kalıtımdan gelen her şey
burada yer alır. İçgüdüler, içgüdüsel ve tutkusal dürtüler burada barınırlar. Varlığını koruma ve
cinsel ihtiyaçların kaynağı cinsel iç güdü, saldırganlık içgüdüsü idde yer alırlar.
  Öte yandan, çocukluk çağında ve sonraları da hayat boyunca bilinçaltına itilmiş unsurlar İd'de
toplanırlar. Burada bulunan haz ilkesi acı bir tansiyonun yerini hoş bir hale bırakmasını
sağlamaya çalışır. Yani id, acıdan kaçınma ve haz duyabilme amacını güder. Gerilimi boşaltmak
için önce bunu ortadan kaldıracak nesnenin ya da kişinin imgesini oluşturur. Örneğin birincil
süreç, aç bir insana herhangi bir besin maddesinin zihinsel görüntüsünü sağlar. Ancak bu tek
başına gerilimi gidermeye yetmez. Aç insan, besin maddesinin zihinsel imgesiyle doymaz.
Dolayısıyla yeni ya da ikincil psikolojik süreçler geliştirilir ve böylece kişilik yapısının ikinci
sistemi olan ego belirlenir.

  Ego (Ben)
  Ego, İd'i denetim altında tutmaya çalışan kişilik birimidir.
  Freud, 'gerçek dış dünyanın etkisi altında altbenliğin (İdin) bir parçasının özel bir gelişme'
gösterdiğini, 'dış uyaranları algılayan ve aşırı uyaranlara karşı ruhsal yapıyı koruyan bir dış
tabakadan', giderek özel bir yapı geliştiğini ve bu yapının 'altbenlik ile dış dünya arasında bir
arabulucu' görevini yüklendiğini ileri sürdü ve gelişen bu yapıya benlik (ego) adını verdi.
  Ego, organizmanın gerçek nesnel dünyayla alışverişe geçme ihtiyacından varlık bulur. Açlığın
giderilmesi için aç insanın yiyeceği arayıp, bulup yemesi gerekir. Bunun için dış dünyada var
olan yiyeceğin gerçek algısıyla yiyeceğin zihinsel imgesini birbirinden ayırmayı öğrenmek
zorundadır. Dolayısıyla belleğindeki imgeye uygun bir yiyeceğin görüntüsünü ya da kokusunu
duyu organlarıyla araştıracaktır.
  Ego, gerçeklik ilkesi'nin egemenliğindedir. Gerçeklik ilkesinin amacı, ihtiyacın giderilmesi
için uygun bir nesne bulununcaya kadar gerilimin boşalımını ertelemektir. Gerçeklik ilkesi, haz
ilkesini geçici olarak engeller, ancak sonradan ihtiyaç nesnesi bulunduğunda haz ilkesi tekrar ön
plana çıkar ve gerilim giderilir.
  Benlik (ego) ruhsal yapının düzenleyici, denge ve uyum sağlayıcı (homeostatik) parçasıdır. Bu
düzenleme ve uyum sağlama görevi şu yetiler aracılığıyla gerçekleştirilir.
  1.   Dürtüsel gereksinmelerin içerden algılanması;
  2.   Dış dünyadaki koşulların ve durumların algılanması;
  3.     Bütünleme ve birleştirme yetisi ile dürtülerin birbirleriyle, üstbenliğin istekleriyle
düzenlenmesi ve çevresel koşullara uyabilecek bir niteliğe uydurulabilmesi;
  4.   Yürütme yetisi ile istemli davranışın eyleme geçirilmesi.
  Egonun bilinçli ve bilinç dışı olmak üzere iki yönü vardır. Bilinç yönü ruhsal yapının yürütme
organı, karar verme ve alınan kararları bütünleştirme işlevini üstlenirken, bilinçdışı ise savunma
mekanizmalarını içerir. Savunma mekanizmaları, idden kaynaklanan içgüdüsel dürtülere
(spesifik olarak cinsel ve saldırgan nitelikte olanlara) karşıt gücü oluştururlar.
Ego, çevresindeki nesnelerin hangileriyle ilişki kuracağını seçer ve hangi güçlerin ne biçimde
doyum bulması gerektiğine karar verir. Bu çok önemli yürütme işlevini yerine getirirken ego,
aynı zamanda id'in, süperegonun ve dış dünyanın birbiriyle çatışma durumunda olan istekleri
arasında bir uzlaşma sağlamakla da yükümlüdür.
 Ego, bir ihtiyacın giderilmesi için plan tasarlar, sonra bu planın geçerli olup olmadığını
araştırıcı eylemlerde bulunur. Aç bir insan önce yiyeceği nerede bulabileceğini araştırır, sonra
oraya doğru yola çıkar. Buna gerçeklik sınaması denir.
 Egonun önemli işlerinden biri de hareket yollarını kontrol etmektir. İd ile ilişkilerinde, Egoyu
atın taşkın gücünü dizginlemeye çalışan bir süvariye benzetebiliriz.
 Halis Özgü'nün (1976) tanımıyla ego, üçlü bir baskıyla karşı karşıya bulunan, bunun sonucu
olarak da üçlü bir tehlike içinde yaşayan zavallı bir yaratıktır. Egonun karşılaştığı bu tehlikeler,
dış dünyadan, idden ve süperegodan gelmektedir. Bu yüzden ben, üç ayrı değişik sıkıntı ile karşı
karşıyadır.
 Egonun bir görevi de organizmayı acıdan korumak ve doyum sağlamaya çalışmaktır.
Çocukluğun ilk dönemlerinde organizma daha çok acıdan kaçma haz ilkesinin etkisi altındadır,
oysa ki zamanla gelişen benlik, neyi, ne zaman ,nerede doyurabileceğine karar verme,
dürtüleri ve gereksinmeleri bekletebilme, erteleyebilme gücünü kazanır. Görülüyor ki ilk
çocukluk çağında daha çok altbenlik egemendir. Bekletebilme, erteleyebilme, dürtülere başka
türlü doyum yolları bulma, onları değiştirme, bastırabilme, uygun yer ve zamanda onların
doyumunu sağlayan eyleme girişme ancak gelişmiş benlik aracılığıyla olur. Başka bir deyimle
benlik, dürtüler üzerinde göreceli bir egemenlik kurmayı öğrenir. Benliğin (egonun) dürtüleri
bekletebilme, erteleyebilme gücüne engellenmeye dayanma gücü denir.
 Böylece anlaşılıyor ki altbenlikte egemen olan doyum ve haz ilkesine karşılık benlikte egemen
olan gerçeklik ilkesidir. Gerçeklik ilkesinin uygulanabilmesi, yukarıda tanımladığımız gibi iç ve
dış uyaranların, iç ve dış gereksinimlerin ve koşulların algılanması ve değerlendirilmesi ile olur.
Gerçeği değerlendirme yetisi bireyin ruhsal dünyası içinde olup ve dışında olup bitenlerin
ayırdedilebilmesidir. Neyin düşünce, neyin eylem ve olay, neyin imge (hayal), neyin gerçek
olduğunun bilinmesidir. Bu bir benlik işlevidir. Benliğin bu işlevi, özel durumlarda bozulabilir
ya da gelip geçici olarak aksayabilir. Örneğin korkulu bir düşten uyandığımızda, henüz
bilincimiz tam uyanıklık durumuna geçmeden önce, belki birkaç saniyelik süre içinde,
gördüğümüzün düş mü yoksa gerçek mi olduğunu ayırt edemeyebiliriz. Az sonra bunun bir düş
olduğunu, yani kendi ruhsal dünyamızda, zihnimizde yaşanmış bir olay olduğunu; gerçekte
olmadığını fark ederiz. İşte benliğin bu işlevi de, engellenmeye dayanma gücü gibi, benlik
gücünü yansıtan önemli bir özelliktir. Genellikle gerçeği değerlendirme yetisinin süreğen
zayıflaması, benliğin zayıflaması ile birlikte gider.

  Süperego (Benlik)
  Kişiliğin üçüncü ve en son gelişen sistemi süperego'dur. Bu sistem çocuğa ana-babası
tarafından aktarılan ve ödül ve ceza uygulamalarıyla pekiştirilen geleneksel değerlerin
temsilcisidir; kişiliğin ahlaki yönüdür. Gerçekten çok, olması gerekeni temsil eder, hazdan çok
kusursuzluğa ulaşmak ister. Süperegoyu ilgilendiren husus bir şeyin doğru ya da yanlış
olduğuna karar verip, toplum tarafından onaylanmış değer yargılarına göre davranmaktır.
  Süperegonun başlıca işlevleri:
  1.    İd'den gelen iç güdüsel dürtüleri bastırmak ve ketlemek ki bunlar, özellikle toplumun hoş
karşılamadığı nitelikteki cinsel ve saldırgan dürtülerdir.
  2.    Egoyu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yönelmeye ikna etmek,
  3.    Kusursuz olmaya çalışmaktır.
Süperego, id ve egoya karşı çıkarak kendi istediği düzene yöneltme eğilimindedir. Ego,
içgüdüsel isteklerin doyum bulmasını erteler, süperego ise bu istekleri tümden engellemeye
çalışır. İd, ego, süperego farklı ilkelerle çalışan psikolojik süreçlere verilmiş adlardır. Olağan
koşullar içinde bu ilkeler birbirine karşıt çalışmaz, egonun yönetici önderliği altında bir ekip
olarak birlikte hareket ederler. Böylece kişilik üç ayrı parça olarak değil, bir bütün olarak işler.
Bir diğer anlamda, id kişiliğin biyolojik bölümünü, ego psikolojik ve süperego toplumsal
bölümlerini oluştururlar.
  Bir toplumun "vicdanı", o toplumun bireylerinin süperegosunda yer alır ve süperego bireyin
davranışlarını sürekli süzgeçten geçirerek bireye, "bu yaptığın doğru, aferin!" ya da "bu yaptığın
yanlış, utan kendinden!" mesajlarını verir. Ego ise hem idi memnun etmeye çalışır, hem de
süperego tarafından azarlanmaktan kurtulmak ister.
  İd, ego ya da süperegodan birinin diğerlerinden daha kuvvetli ya da zayıf olduğu zaman farklı
kişilik türleri ortaya çıkar. Örneğin, süperegosu son derece gelişmiş olan ve diğer temel kişilik
birimlerine baskın olan kişi, büyük olasılıkla utangaç, özellikle cinsel arzularını ve kızgınlık
duygularını, onların ifadesinin uygun olduğu ortamlarda dahi ender ifade eden bir kimse olur.
Diğer yandan İd'i baskın olan bireyse kendini bencil istek ve arzularının hemen o anda tatmin
edilmesinin dışında başka hiçbir şeyi göz önüne almaz, yaşamda sürekli toplumla sürtüşme
içinde olur, başkalarının haklarına, düşünce ve duygularına saygısız, kendine ve topluma zararlı
biri olur.

 PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM KURAMI

  Kişilik gelişimi açısından psikolojiye en önemli katkı psikanalizin kurucusu Freud ve onun
takipçilerinden gelmiştir. Aşağıda kişilik gelişimi, "psikoseksüel gelişim ilkelerine göre
açıklanacaktır.
  Freud, kişiliği gelişim açısından inceleyen ve kişiliğin temel karakter yapısında bebeklik ve
çocukluk yıllarının önemini belirten ilk kuramcıdır. Freud, beş yaşın sonlarında kişiliğin
oldukça biçimlendiği ve bu yaştan sonraki gelişimin, temel yapımın işlenmesiyle sınırlandığı
inancındaydı.
  Bu kuramda insanın gelişimini altı dönemde incelemiştir. Oral Dönem, Anal Dönem, Fallik
Dönem, Gizillik (Latent) Dönem, Ergenlik Dönemi.

 Oral Dönem (0-2 yaş)
 Bu dönem id'in egemenliği altındadır. Doğal dürtülerin hemen doyurulması, gerginliğin hemen
giderilmesi çocuğun en başta beklentisidir. Çocuk dışardan verilecek bakıma tümden bağımlı ve
çaresizdir. Çocuk ancak kendine verebilecek bir annenin varlığıyla yaşamını sürdürebilir.
 Çocuğun bu dönemde kazandığı ilk toplumsal işlev, almak, almayı bilmek ve elde etmektir.
Yani çocuk kendisine anne tarafından verilen şeyleri alırken, toplumsal anlamda almayı da
öğrenir. Çocuk kendisine veren kişilerden verilmiş olmayı da değerlendirerek "vermek-
verebilmek" yetisini de kazanır.
 Sürekli bakım veren kişinin (anne ya da sürekli bir bakıcı) bebekliğin ilk aylarındaki eksikliği,
çocuğun motor, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişiminde önemli aksamaya ve yetmezliğe, hatta
geriliğe yol açabilir.
 Oral dönemde çevresel koşullara ve biyolojik yapıya bağlı olarak, aşır doyurulma ya da aşırı
doyumsuzluk içinde kalma yüzünden çocuk sonraki dönemlerine ilerleyemeye bilir. Bu nedenle
yetişkinlik yaşamında da oral dönem özelliklerine fazlaca tutunabilir. Aşırı ağızcılık (oburluk),
aşırı bağımlılık, alıcılık, edilgenlik baskın olursa bu davranış özellikleri oral saplanma
belirtileri olarak yorumlanabilir. Böyle bir kişi başkalarından almaya alışmış, aşırı isteyici ve
bağımlıdır. Oral dönemde çocuğun kazanması beklenen duygu özgüven duygusudur. Bu da
ancak annenin (ya da çocuğa bakım veren kişinin) düzenli ve tutarlı bir şekilde çocuğun
ihtiyaçlarını karşılamasıyla mümkündür. Oral dönemde idin haz ilkesi işlemektedir.

  Anal Dönem (2-4 yaş)
  Çocuğun yürümeye, konuşmaya ve kendi benliğini çevresinden ayrı algılamaya başladığı;
yavaş yavaş bağımsızca düşünme ve davranma gibi yetilerin yapıtaşlarının geliştiği bir devirdir.
  Bu dönemde çocuğun dışkılama büzgeç kaslarının gelişmesiyle çocuğun dünyasına yeni bir
eylem yetisi katılmaktadır. Çocuk içerde biriken dışkısını tutarak ya da bırakarak bir haz duyar.
Çocuğun dışkısını tutabilmesi ve annesinin istediği yerde ve zamanda yapması çevreden büyük
ilgi görür ve ödül alır. Böylelikle çocuk artık toplumun iyi, kötü, doğru, yanlış ve ayıp gibi
yargıları ile karşılaşmaktadır. Süperego gelişmeye başlar.
  Anal dönemde bazı aile tutumları çocukta anal saplanmaya ve anal kişilik özelliklerinin
gelişmesine yol açabilir. Bu tutumlar arasında, çocuğa sıkı, katı, cezalandırıcı tuvalet eğitimi;
özerklik tanımayan, bağımlı, bebek kalmayı destekleyen aşırı koruyucu ve denetleyici tutumlar,
aşırı düzenlilik ve titizlik eğitimi, çocuğa ayıp ve günah kavramlarının fazla aşılanması
sayılabilir.
  Anal kişilik özellikleri gösteren yetişkin bireylerde, aşırı titizlik, tuvalet işlemleri ile aşırı
uğraşma, cimrilik, inatçılık, aşırı düzenlilik, kararsızlık gibi özellikler görülür.

 Fallik Dönem (4-6 yaş).
 2.5-3 yaşlarına giren çocuğun düşünce dünyasında giderek artan bir biçimde yeni bir algı alanı
oluşur. Bu eşeylik ayrılıkları ile ilgilidir ve çocuğun dikkati eşey organlarına ve bunların
anlamlarına yönelir. Çevreden ve başka insanlardan ayrı bir kişi olduğunu kavramış olan çocuk,
artık "nasıl bir kişi" olacağını araştırmaktadır. Bu nedenle kendi bedenine, cinsel ayrılıklarına ve
genellikle çevrede olagelen her şeye karşı derin, bitmek bilmez bir soruşturma ve öğrenme
eğilimi gösterir.
 Cinsel ayrılıkların öğrenilmesi, cinsel benlik duygusunun başlaması ve cinsiyete uygun rollerin
belirlenmesi de bu yaşlarda iyice kesinleşmiştir. Çocuk cinsel yasakları ve değerleri hızla
öğrenir.
 Bu çağda aşırı korkutmalar, suçlandırma ve cezalar, atılganlığın kısıtlanması, çocukta girişim
kısırlığı ve aşırı çekingenliğe neden olabilir.
 Bu dönemin kriz noktası Oedipus (Ödipus) kompleksi ve İğdişlik korkusudur.

 Oedipus (Ödipus) kompleksi.- Erkek çocuğun annesine, kız çocuğun babasına karşı özel bir
sevgiyle (aşk) yaklaşıp erkek çocuğun babayla, kız çocuğun da anneyle yarışa girmesi, hatta
ondan nefret etmesi. Erkek çocuk, bir yandan babasına sevgi duyup onun gibi olmak isterken
diğer yandan da ondan nefret eder. Bu yüzden önemli bir çatışma yaşanır. Karşı cinsten olan
ebeveyne karşı sevgi dolu ilgi, hemcins ebeveyne karşı ise iki değerli bir tutum oediepus
karmaşasının içeriğini oluşturur.
 Fallik döneme özgü ödipal çatışmayı çözememiş kişiler yetişkin yaşamda bilinçli ya da
bilinçsiz ödipal eğilimler ya da buna karşı aşırı savunmalar geliştirebilir.
 Çocukta bu döneme kadar görülmeyen vicdan ve ahlak duygusu işte bu özdeşimlerin
güçlenmesiyle gelişmektedir.

 İğdişlik Korkusu
 Fallik dönemde erkek çocuk için penis, çocuğun bütün benliği, varlığı ile eşdeğer bir anlam ve
önem kazanır. Toplumsal tutumların da desteği ile erkek çocuğu kız çocuktan ayıran bu değerli,
“üstün” organla ilgili olarak çocuk zihninde bir takım korkular geliştirir. Kız çocukta penis
olmadığını fark edince bunun kendisinde de yok edilebileceği kaygısı doğar. Ayrıca ailede ve
toplumda çocuğun yaramazlıklarına, penisi ile oynamasına, gece işemelerine karşı bir ceza
olarak penisin kesileceği sıklıkla söylenir. Ülkemizde bu yaştaki çocuklara yapılan, “tutun şunu
sünnet edelim, vb...” biçimdeki korkutmalar, takılmalar ve gerçekten bu yaşlarda yapılan sünnet
olayının kendisi penise bir zarar gelebileceği, ceza olarak penisin kesilebileceği korkusunu
uyarır. Bu korku, iğdişlik korkusu olarak bilinir.
  Bu korkunun varlığı çocukta yalnızca penise bir zarar gelecek biçiminde görülmez. Bir çok
değişik ve gizli biçimlerde ortaya çıkabilir. Erkek çocuğun sık sık penisini açıp bakması,
göstermesi ve bu konuda konuşması, penisin sağlam olduğuna ilişkin bir çeşit kendine güvence
verme belirtileridir. Çocuk, penisle ilgili korkuyu, bedeninin başka bir parçasına aktararak
herhangi bir çizik, yara veya ameliyat üzerine büyük endişeler gösterebilir. Penisten yoksun
olan kız ve kadınları aşağı görerek onlardan uzak durabilir. Başka çocukları gerçekten ya da
simgesel biçimlerde iğdiş etmekle tehdit edebilir. Erkek çocukta görülen iğdiş edilme
korkusunun kız çocuktaki karşılığına Freud, penise imrenme demiştir ve kız çocuktaki cinsel
kimlik gelişimini bu varsayım üzerine dayandırmıştır.



 Gizil Dönem
 Latent (gizil) dönem 6 ve 12 yaş arasını kapsamaktadır. Bu dönemde çocuğun cinsel dürtüsü
gizlidir. Çocuk cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmaz ve kendini daha çok oyuna verir. Kendi
cinsi ile arkadaşlık yapan çocuk karşıt cins ile ilgilenmez, hatta onlara düşmanca davranır. Bu
dönemde bilişsel becerileri ve kültürel değerleri edinmeye başlayan çocuk sosyal ortamlara
girmeye başlar.

 Genital Dönem
 Ergenlikle beraber genital aşama kendini göstermeye başlar. Kişi cinsel organları ve duyguları
arasında bir bağ olduğunu fark etmeye başlamıştır. Karşıt cinse karşı ilgi bu dönemde
görülmeye başlar. Bu dönemin sonunda kişi yetişkin dünyasına girebilecek düzeye gelmiştir.

 Tablo 1. Freud’a Göre Psiko-seksüel Gelişim Dönemleri

 Yaşlar                                             Dönemler
 0-2 Yaş Arası                                      Oral Dönem
 2-4 Yaş Arası                                      Anal Dönem
 4-6 Yaş arası                                      Fallik Dönem
 6-12 Yaş Arası                                     Latent (Gizil) Dönem
 12-18 yaş Arası                                    Genital Dönem
 · Bu bölümün (Freud ve psikoseksüel gelişim) bir kısmı freud.hypermart.net/temel
%20kavramlar.htm adlı siteden 05.03.2004 tarihinde alıntılanmıştır.



   Freud’a göre insanın psikolojik gelişiminin temelinde iki güç bulunmaktadır. Bunlar
cinsel ve saldırganlık dürtüleri ile çevredeki davranışlar (özellikle anne-baba-çocuk
etkileşimi)dır.
   Freud’a göre insan bir enerji sistemidir; cinsel ve saldırganlık güdüleri tarafından
güdülenir ve organizmaya haz sağlanması için davranır; gerginliği azaltmak için
çabalar. İnsan görünürde yasal ve toplumun beklentileri doğrultusunda davranır; ancak
davranışlarının nedenlerinin çoğunlukla farkında değildir; iç güdülerine sürekli gem
     vuran toplumun kısıtlamalarıyla karşı karşıyadır.
        Freud’un psiko-seksüel gelişim kuramına göre insanın kişiliğinin çok büyük bir kısmı
     ilk 6 yaş içinde tamamlanır. Bu nedenle kuram içinde ilk yılların önemi büyüktür.
     Kuramın bir diğer özelliği de insanın kişilik gelişimini evrelere ayırarak incelemesidir.
        Freud’un kuramında kişiliğin başlıca 5 dönemden geçerek oluştuğu yani 5 dönemden
     geçerek yetişkinlikteki kişilik örüntüsünün temellerinin atıldığı ileri sürülür. Bu dönemler
     şunlardır:

•               Oral Dönem (0-1 Yaş)
•               Anal Dönem (2-3 Yaş)
     •    Fallik Dönem (4-5 Yaş)
     •    Latent (=gizil,örtük) Dönem (6-12 Yaş)
     •    Genital Dönem (12 yaş ve sonrası)

              İlk üç dönem pregenital dönemler olarak ta isimlendirilirler. Bu dönemdeki
     ihtiyaçlar aşırı doyurulur ya da doyumsuz kalırsa saplantı meydana gelebilir. Bu
     saplantılar da kişiliğin gelişiminde etkin rol oynarlar.
                 Oral dönemde ağız en önemli organ ve haz kaynağıdır. Bu dönemin önemli
     özelliği çocuk anneye bağımlılık ve içe alıcılıktır. Bu dönemde meydana gelecek
     saplantılar ağızcıl bir takım alışkanlıklara neden olur. Örneğin sigara, kinayeci ve
     münakaşacı olma vb.
                 Anal dönemde boşaltım sisteminin kontrolü (tuvalet eğitimi) önem taşır. Haz
     dışkılama ile ilgilidir bu nedenle dışkılama organları haz merkezidir. Tuvalet eğitiminin
     katı ve cezalandırıcı olması halinde bu dönemde saplantı meydana gelebilir. Aşırı
     kontrolcü olma, kuralcılık ve cimrilik bu dönemdeki saplantıların ileride görülebilecek
     örnekleri sayılırlar.
                 Fallik Dönemde cinsiyetler ve farklı beden yapıları fark edilir. Cinsel organlar
     ilgi ve haz odağıdırlar. Bu dönemde oedipal kompleks denen çocuğun karşıt cinsteki
     ebeveyne yakınlık ve ilgi duyma yaşantısı yer alır. Ana-babaya aynı zamanda duyulan
     sevgi ve kıskançlık ya da düşmanlık duyguları çocukta çatışma ve kaygı yaratır. Bu
     çatışma aynı cinsteki ebeveyn ile özdeşim kurarak çözümlemeye çalışılır.
                 Latens dönem cinsel ihtiyaçlar açısından sessiz ve sakin bir dönemdir. İlgi
     ders, spor, oyun gibi alanlarda yoğunlaşır.
                 Genital Dönem yetişkinlik süresince devam eder. Cinsel olgunluğa karşı
     cinsten olan kişilerle kurulan ilişkiler sonucu ulaşılır. Arkadaşlık, cinsellik, mesleğe
     yönelme, geleceği planlama, evlilik vb. konularda düşünmeye ve hazırlık yapılmaya
     başlanır.



     BİLİŞSEL GELİŞİM (JEAN PIAGET)

     Biliş Nedir?
     Biliş, (Cognition) düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir. Bilişsel Gelişim ise, yaşla
     birlikte bı süreçlerde meydana gelen değişimlerdir.
     Bilişsel gelişim açısından bireyler, aşağıdaki yeteneklerle dünyaya gelirler:
    • Şemalar oluşturma
    • Özümseme
•     Uyum sağlama
•     Uzlaşma

    Şema
    Doğumdan itibaren çocukların dünyayı anlamak ve keşfetmek için yaptığı deneyler (girişimler)
    sonucunda, fiziksel ve sosyal dünyanın nasıl işlediğine dair oluşturdukları kuramlara şema adı
    verilir.
    Özümseme
    Çocuğun, yeni bir nesneyle/olayla karşılaştığında bu yeni nesne/olayı daha önce edindiği
    şemayı/şemaları kullanarak yani yeni nesne/olayı daha önce edindiği şemalar içinde
    şekillendirerek açıklamaya çalışmasıdır.
    Uyum Sağlama
    Karşılaşılan yeni durum daha önceki şemaların kullanılmasıyla açıklanamadığında çocuğun,
    daha önce edindiği şemayı değiştirerek yeni bir şema oluşturmasına uyum sağlama adı verilir.
    Organize Etme
    İlk kez karşılaşılan her durum bireyin içinde var olan bilişsel dengeyi bozar ancak
    özümseme→uyum sağlama süreciyle bu denge yeniden kurulur. Uyum sağlama sürecinden
    sonra yeni edinilen her şema daha önceki şemalar (davranışlar) arasına alınarak tüm yapnın
    yeniden düzenlenmesine organize etme adı verilir.
    Uzlaşma
    Şema→özümseme→uyum→organize etme süreci ile birey sürekli olarak bilişsel dengesini
    korur veya bozulan dengeyi yeniden düzenler. Buna bağlı olarak da sosyal ve fiziksel çevreyle
    yani yaşamla denge/uyum içinde kalmaya çalışır. Buna uzlaşma adı verilir.

    Bilişsel gelişim aşağıdaki öğeler yoluyla gerçekleşir:
•      Deneyim
•      Sosyal Geçiş
•      Olgunlaşma
•      Dengeleme

    Deneyim
    Çocukların sosyal ve fiziksel çevreyle (yaşamla) gerçekleştirdikleri her türlü etkileşim ve
    yaşantılardır.
    Sosyal Geçiş
    İçinde yaşanılan toplumun ve kültürün (arkadaş, aile vb.) herhangi bir durum hakkındaki
    bilgisinin paylaşımıyla yeni şemaların kazanılmasıdır. (Örneğin kelebeğe “kelebek” demek.)
    Olgunlaşma
    Bazı bilişsel süreçlerin fiziksel yeterliliklerin artmasına bağlı olarak gelişmesidir. Dil öğrenme
    gibi. Örneğin, yeterli fiziksel olgunlaşma meydana gelmeden dil gelişimi gerçekleştirilemez.
    Dengeleme
    Yukarıdaki üç sürece eşlik eden bir süreç olarak, insan düşüncesinde doğuştan varolan, çevre
    ilişkilerinde ve kendi içinde gittikçe daha dengeli, ayrıntılı ve tutarlı olma eğilimidir.

    Piaget’e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri

    Duyusal Hareket Dönemi (Sensory-Motor/0-2 yaş)
    Özellikleri
    Başlangıçta nesne kalıcılığı yok, 1 yaş civarında kazanılmaya başlanıyor.
İnsanlarla sosyal etkileşimlere girme
 Model alma ve taklit etme kökenli davranışların ortaya çıkması
 Sembolik düşünceye hazırlık (Henüz sembolik düşünce yok)
 Tutarak, hareket ettirerek gözleyerek öğrenme
 Yaşantıya dayalı öğrenme daha etkili
 2 yaş civarında (dönem sonunda) kelime hazinesi yaklaşık 250 civarında

 İşlem Öncesi Dönem/2-7 yaş
 a. Sembolik İşlemler Dönemi/2-4 yaş
 Özellikleri
  Sembolik düşünce gelişimi (nesne ya da hareketlerin bir diğerini temsil etmesi)
 Dilin ve dramatik oyunların kullanılmaya başlanması
 Kelime hazinesinde hızlı bir artış
 Ben-merkezci düşünce
§ Animizm. Canlı ve cansız nesneler arasında ayrım yapamama; sihirli-majik- düşünce. (taşlar
 yaşıyor, lokomotifler canlıdır, ağaçlar düşünebilir, cam elimi acıttı, ağaç yapraklarını aşağıya
 ittiği için yapraklar düşüyor, vb.)
§ Kolektif Monolog. Karşısındakini dinlemeden, onun kendisini dinlediğini varsayarak konuşma
§ Paralel Oyun. Diğer çocuklarla yan yana oynamasına rağmen, diğerlerinin oyunlarına dikkat
 etmeme.

 a. Sezgisel İşlemler Dönemi/4-7 yaş
 Özellikleri
§ Akıl yürütmelerin başlaması.
§ Nesneleri belirli bir özelliğe göre sınıflama ve sıralamada zorluk/güçlük yaşama.
§ Sayı uygunluğunu başaramama
 Örnek:
 ¤¤¤¤¤
                                                       Hangisi çok?
 ¤ ¤ ¤ ¤ ¤




 Somut İşlemler Dönemi/7-12 yaş
 Özellikleri
§ Empati. Olayları başkalarının gözünden görmeyi başarma
§ Mantıksal Düşünme. Mantıksal düşünebilmekle beraber bunları olay ya da nesneler üzerinde
 uygulayabilme.
§ İleriye ve geriye doğru düşünebilme. Zihinsel bir işlem dizisini (mesela bir deneyi) ileriye ve
 tersine doğru sıralayabilme.
§ Merkeziyetsizlik. Karar verirken çok merkez/boyut/özellik kullanabilme.
§ Korunum. Şekilsel değişme, kütlenin değiştiğini göstermez.
§ Ayniyet. Bir şey eklenmediği veya çıkarılmadığı sürece miktar değişmez.
§ Telafi. Bir boyutta meydana gelen bir değişiklik diğer bir boyutta değişiklik meydana getirir.
§ Dönüşebilirlik. Görüntüsel değişiklik eski hakline dönüşebilir; miktar değişmez.
§ Çoklu sınıflama. Nesneleri birden fazla özelliğe göre sınıflayabilme.

 Soyut İşlemler Dönemi/12yaş ve üstü
Özellikleri
§ Analiz-sentez. Nesneleri birleştirip ayırabilme.
§ Ergen egosantrizmi. Aşırı idealizm, hayali seyirciler.
§ Soyut düşünebilme. A>B; B>C Þ A<C
§ Soyut kavrama. Özgürlük, adalet vb. soyut kavramları algılayabilme.
§ Hipotezler oluşturabilme ve aralarından seçim yapabilme.




 DÖNEMLE                        YAKLAŞIK
                                                               MOTOR BECERİLERİ
 R                              YAŞ
                                                               Bebek       kendisini      diğer
                                                               nesnelerden ayırt eder;
                                                               uyaran arayışındadır; nesne
 DUYUSA
                                                               sürekliliği      kazanmıştır.
 L MOTOR
                                0-2 YAŞ                        İlkel şekilde sebep sonuç,
 (6 ALT
                                                               zaman ve mekan anlayışı
 DÖNEM)
                                                               geliştirmiştir. Hayali oyun
                                                               ve      sembolik       düşünce
                                                               başlangıcı vardır
                                                               Sembolik       fonksiyonların
                                                               gelişimi;dilin        sembolik
                                                               olarak kullanımı; sezgisel
 İŞLEM                                                         problem çözme; tersine
 ÖNCESİ                                                        dönüştüremeden odaklaşmış
 DÖNEM                          2-7 YAŞ                        ve egosantrik düşünce; sayı
 (2 ALT                                                        korunumunun
 DÖNEM)                                                        kazanılmasına başlangıç ve
                                                               kategori halinde düşünme
                                                               yeteneğiyle            ilişkileri
                                                               görebilme.
                                                               Kütle, uzunluk, ağırlık,
                                                               hacim korunumu,; tersine
                                                               dönebilirlik;
                                                               merkeziyetçilikten
                                                               uzaklaşma;başkalarının
 SOMUT                                                         rolünü alabilme;          somut
 İŞLEMSE                        6/7-11/12                      işlemler         çerçevesinde
 L DÖNEM                                                       mantıki               düşünce;
                                                               sınıflandırma       (nesneleri
                                                               hiyerarşik sınıflar halinde
                                                               organize etme), nesneleri
                                                               seri     halinde      küçükten
                                                               büyüğe vb. sıralama,
 SOYUT                          11/12      VE                  Esneklik,          soyutlama,
 İŞLEMSE                        ÜSTÜ                           akıldan hipotezler test etme,
 L DÖNEM                                                       karmaşık        muhakemede
olasılıkları ve muhtemel
                                                                 durumları dikkate alma ve
                                                                 problem çözme.


 DİL GELİŞİMİ DERS NOTU

 Genel bir kabul olarak dil gelişimi bilişsel gelişime paralel olarak ortaya çıkar. Bu görüş Piaget
merkezli bir görüştür. Fiziksel (psiko-motor), bilişsel gelişim ve dil gelişimi arasında bir
paralellik vardır.
 Dil, duygu ve düşüncelerin ses ve anlam olarak ortak olan öğeler ve kuralları kullanarak
başkalarına aktarılmasını sağlayan gelişmiş simgeler/semboller bütünüdür. Dil, öğrenme,
hatırlama ve tanımanın en önemli yoludur.

 DİL GELİŞİMİNDE FARKLI KURAMSAL YAKLAŞIMLAR

 Bihevyorist (Davranışçı) Görüş (Skinner, Thorndike, Watson, Pawlow)
 Davranışçılara göre dil, herhangi bir şeyin öğrenildiği gibi öğrenilir. Yani dilin kazanılmasında
tekrar ve pekiştirme önemlidir. Dilin kazanılmasında
 1.        Pekiştirme (Ödül-ceza)
 2.        Tekrar
 esastır.

 Biyolojik Temelli Görüş (Chomsky, Lenneberg)
 Dil gelişiminin temeli biyolojiktir ancak çevre koşullarından da bağımsız değildir. Dil
gelişimini biyolojik ve psikolojik unsurlara bağlayan görüşlere psikolinguistik görüşler adı
verilir. Dil gelişimi daha fazla olgunlaşmanın (biyolojik) etkisi altındadır. Bu kurama göre
dilin kazanılmasında iki ana yapı esastır; bunlar sırasıyla:
 1.          Düşünsel (kavramsal) yapı: Önce kelimler ve anlamları anlaşılır.
 2.          Yüzeysel yapı: Sözcüklerin kullanılması, konuşma.

 Sosyal Öğrenme Kuramı (Bandura)
 Dil gelişimi, sosyal gelişim süreci içinde
 1.         gözlem
 2.         taklit
 yoluyla gerçekleştirilir. Kısaca dil kazanımının temeli model almadır.



 PIAGET’E GÖRE KONUŞMANIN EVRELERİ

 a.         Agulama (0-2 ay): İl bir ayda ağlama dışında belirli ses yok.Bilinçsizce ses
çıkarımı, o-u-n-g-m sesleri.
 b.         Babıldama (2-5 ay): ünlü ve ünsüzlerin birlikte çıkarılması, ba-da-ma gibi.
Kendi kendine sesler tekrar edilir.
 c.         Çağıldama-heceleme (6-12 ay): Kullanılmayan seslerin yok olması ve
ailenin kullandığı seslerin kullanılmaya başlanması. İlk kez bir kelime bir nesnenin
sembolü olarak kullanılır.
d.         Tek sözcük (12-18 ay): Konuşmada kritik dönem. Tek kelimeyle çok şey
             anlatılmaya çalışılır. Tek sözcüklerin anlamlı cümleler gibi kullandığı görülür. Mesela
             “mama?” bana mama ver ya da bu mama mı anlamında kullanılır.
              e.          Telegrafik konuşma (kelimelerin birleştirilmesi) (18-24 ay): Kelime
             hazinesi artar. Yaklaşık 200-250 kelime. İki kelime bir cümle içinde sık sık kullanılır.
              f.         İlk gramer süreci (24-60 ay): gramer kurallarına uygun olacak cümleler
             (giderek daha karmaşıklaşan) kullanılmaya başlanır.

              DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

              a.        Olgunlaşma
              b.        Diğer gelişim süreçleri
              c.        Çevre ve aile (sosyo-ekonomik durum, dil kullanımı, dilde nitelik vb.)
              d.        Kitle iletişim araçları
              e.        Deneyimler (özellikle oyunlar)
              f.        Cinsiyet




             PSİKOSOSYAL GELİŞİM (E. ERIKSON)
                      Erikson’un kuramına gmre bireyin toplumsal gelişimi esastır. Bu kuram da
             gelişimi evreler halinde ele almaktadır. Bu kuramda evrelerin bir özelliği her evrenin bir
             ikilemi beraberinde getirmesidir. Her evre içinde ikilem bir psikososyal çatışmayı ifade
             eder. Bu çatışmaların olumlu şekilde sonuçlanması psikososyal gelişimin sağlıklı
             şekilde gerçekleştiğinin bir ifadesidir.
                         Her evrede egemen olan bir ortam bulunmaktadır. Psikososyal gelişimin
             olumlu sonuçlanmasında bu egemen ortamların önemli bir etkisi bulunmaktadır. O
             halde çatışmanın olumlu olarak sonuçlanabilmesi için öncelikli olarak ortamların birey
             üzerinde olumsuz etkiler yapmamasına önem gösterilmelidir.
                         Erikson’un psikososyal kuramının evreleri, yaklaşık yaş sınırları, egemen
             olan ortam ve beklenen sonuçları içeren tablo aşağıda verilmiştir.

                                                                                                  BEKLENEN
GELİŞİM                      PSİKOSOSYAL                           EGEMEN
                                                                                                  OLUMLU
DÖNEMİ                       KRİZ                                  ORTAM
                                                                                                  SONUÇ
                                                                                                  Çocuk kendine,
                                                                                                  anne-babasına
                             Temel Güven          X
Bebeklik                                                           Aile                           ve        dünyaya
                             Güvensizlik
                                                                                                  güven duygusu
                                                                                                  gelişir.
                                                                                                  Çocuk kendine
                                                                                                  güvenini
Çocukluk                                                                                          yitirmeden
                             Özerklik X Utanç -
(18 Ay – 3                                                         Aile                           kendini kontrol
                             Kuşku
yıl)                                                                                              edebilme
                                                                                                  yeteneğini
                                                                                                  geliştirir.
4 –5 Yaş                     Girişkenlik          X                Aile                           Çocuk
etkinliklerde
                                                                                              yönelim         ve
                             Suçluluk                                                         amaç
                                                                                              kazanmayı
                                                                                              öğrenir.
                                                                                              Çocuk başarı ve
6 Yaş -
                             Çalışma X Aşağılık                  Komşular,                    yeterlilik
Ergenlik
                             Duygusu                             Okul                         duyguları
Öncesi
                                                                                              kazanır.
                                                                 Akran                        Birey özdeşim
                             Özdeşim kurma X                     Grupları,                    (=identity)
Ergenlik
                             Rol Karmaşası                       Diğer                        yoluyla tutarlı
                                                                 Grupları                     benlik kazanır.
                                                                                              Birey belirli bir
                                                                                              mesleğe
                                                                 Dostluk,                     ulaşmak       için
                             Yakınlık            X
Yetişkinlik                                                      Sevgi    (Eş                 çalışır;    yakın
                             Yalnızlık
                                                                 Seçme)                       ilişkiler kurma
                                                                                              yeteneği
                                                                                              geliştirir.
                                                                                              Birey ailesinin
                                                                                              dışındaki
                                                                                              kişilerle,
                             Üreticilik          X                                            gelecek
Olgunluk                                                         Yeni Aile, İş
                             Durgunluk                                                        kuşaklarla      ve
                                                                                              toplumla
                                                                                              ilgilenmeye
                                                                                              başlar.
                                                                                              Birey yaşamına
                                                                 Emeklilik –                  dönüp
                             Ego Bütünlüğü X
Yaşlılık                                                         Ölüme                        baktığında bir
                             Umutsuzluk
                                                                 Hazırlanma                   tatmin       hissi
                                                                                              duyar.




              ERGENLİK DÖNEMİ

                      Ergenlik Dönemine Giriş
                         Çocukların ergenlik dönemine girmesiyle birlikte meydana gelecek cinsel,
              bedensel ve toplumsal değişmelerin başlamasında ana etken endokrin sistem (iç salgı
              sistemi =hormon salgılama sistemi)dir. Bu nedenle, ergenliğin başlamasında ve
              yetişkin özelliklerinin kazanılmasında etkili olan hormonlara kısaca değinmekte yarar
              bulunmaktadır.

                       Endokrin Sistem (İç Salgı Sistemi) Salgı Bezleri ve Hormonlar
Hipofiz Bezi: Genel büyüme hormonu (GBH), prolaktin ve gonadotropik
     hormon olmak üzere üç önemli salgısı bulunmaktadır.
•      Genel Büyüme Hormonu: Anne karnındayken salgılanmaya başlanır. Çok
     salgılanması durumunda dev yapılı insanlar, az salgılanması durumunda da cüce
     yapılar oluşur.
•     Prolaktin: sadece kadınlarda salgılanır. Anne sütünün meydana gelmesinde etkilidir.
     Annelik duygusuyla da ilintili olduğu sanılmaktadır.
     •     Gonadotropik Hormon: Ergenlik dönemine doğru salgılanmaya başlanır.
     Salgılanmasıyla birlikte Gonadlar (cinsel bezler) uyarılır ve gonadlar kendi hormonlarını
     salgılamaya başlarlar.

             Tiroid Bezi: En önemli hormonu trioksindir. Enerji tüketimi için besinlerin
     ,kullanımını düzenler. Aşırı salgılanması durumunda hiperaktivite (aşırı hareketlilik)
     gözlenir. Bireylerin Bireyler zayıf görünüşlü olurlar; zihinsel aktiviteleri yüksek olan bu
     bireylerde sinirlilik gözlenir.
                Az salgılanması durumunda ise apati hali oluşur; yani aşırı kilo alma,
     duyarsızlık, yavaş hareketler gözlenir.

               Böbreküstü Bezleri: Adrenalin başka salgıları da bulunan bu bezlerin en
     önemli hormonudur
•     Adrenalin: Sempatik sinir sistemini uyarır. Vücutta genel uyarılmışlık hali sağlar,
     kandaki şeker oranını etkiler.
•    Kortin: Kan basıncının düzenlenmesinde etkilidir.

          Gonadlar (Cinsel Bezler): Erkek gonadları testis, kadın gonadları ovarium adını
     alırlar. Testisler çok sayıda hormon salgılar. Androjen ve kriatin bunlardan iki tanesidir.
     Androjen sesin kalınlaşması, kaslanma vb. erkeksi özelliklerin kazanılmasında etkilidir.
     Kriatin ise çocuklarda da bulunur. Kandaki kriatin miktarı azalıp diğer gonad hormonları
     çoğalınca ergenlik dönemine girilmeye başlanır. Ovariumun tek salgısı östrojen
     hormonudur. Bu hormon çocuk sahibi olabilme ve kadınsı bedensel özelliklerin
     kazanılmasında etkilidir.

     ERGENLİK
                İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp yetişkinliğe devan eden önemli fiziksel,
     zihinsel ve toplumsal değişimlerin yaşandığı döneme ergenlik dönemi denilmektedir.
                 Erinlik ise, çocukluğun sona erdiği, üreme organlarının olgunlaştığı, ikincil
     cinsel özelliklerin görüldüğü ve ergenlik döneminin başlangıcı sayılan özelliklerin ortaya
     çıktığı dönemdir.

     Ortaöğretim Dönemi Gelişim Görevleri (12-18 yaş)
1.   Sosyal gelişme ile birlikte her iki cinsteki yaşıtlarıyla yeni, olgun ilişkiler kurabilme,
2.   Yetişkin kadın, yetişkin erkek rollerini üstlenebilme,
     3. Yetişkinlerden bağımsız duygusal özerkliğini elde etme,
     4. Bir mesleğe doğru yönelip hazırlanmaya başlama,
     5. Evliliğe ve bir aile kurmaya ilişkin duygusal altyapının kurulmaya başlaması,
     6. Toplumsal sorumluluklar alabilme, bu sorumlulukları yerine getirebilme.

     Erinlik Dönemi Sorunları
1.   Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedensel yakınmalar.
2.   Yalnızlık isteği
     3. Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma
     4. Ahenksizlik, beceriksizlik,
     5. Çabuk sıkılma,
     6. Kıskançlık başkalarını çekememe,
     7. Otoriteye karşı direniş,
     8. Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık,
     9. Coşkularını denetleyememe,
     10. Kendine güvensizlik,
     11. Kendini eleştirmek, beğenmediği yönleri ile aşırı ilgilenmek,
     12. Sık sık huysuzlaşma,
     13. Sık sık hayal kurma (gündüz rüyaları)

              Ergenliğe bedensel gelişim açısından bakıldığında öncelikle cinsiyet
     hormonlarının üretiminin arttığı gözlenmektedir. Kızlarda gözlenen değişiklikler
     erkeklerden yaklaşık 1-2 yıl önce başlar. Öncelikle eller ve ayaklar büyür. Erkeklerde
     kas gelişimi daha belirgindir. Sindirim sistemindeki organlar gelişir ve hayali hastalık
     şikayetlerine rastlanır. Beden yapılarının ergenler üzerinde etkileri olmaktadır. Örneğin
     sürekli dış görünümle ilgilenir, herkesin onu izlediğini ve dış görünüşüyle ilgilendiğini
     düşünür. Olumlu benlik imgesine sahip olanlar olumlu benlik algısı geliştirirler ve beden
     imgesine göre toplumsal ilişkilerini ayarlarlar. Kızlarda çekicilik, erkeklerde atletik vücut
     yapısı ön plandadır. Cinsiyete uygun beden görünümü ve algısı önem kazanır.
                 Ergenliğe sosyal gelişim açısından bakıldığında benliğini bulma, kimlik
     geliştirme, özdeşleşme, arkadaşlık ve grup ilişkisinin önem kazanması, karşı cinsle
     olan arkadaşlığa önem gösterme, aileden bağımsız hareket etme eğilimi, kahraman ve
     ünlülere özenme, vb değişiklikler gözlenir. Yine bu dönemin sonuna doğru önceleri
     değişiklik gösteren ilgilerde bir belirginlik bir durulma meydana gelmektedir.
                Erinlik döneminin başlamasıyla girilen ve yaklaşık 4-5 yıl kadar sürecek olan
     ergenlik döneminin sorun ve kaygıları, yedi ana başlık çerçevesinde ele alınabilir.
     Bunlar aşağıda verilmiştir:

1.    Ev ve aile ilgili sorun ve kaygılar (ergen-anne-baba çatışmaları, evde uygun iletişim
     ortamının olmaması, ergenin otoriteye karşı olan olumsuz tutumları, vb.)
2.     Toplumdaki yeriyle ilgili sorun ve kaygılar (yetişkin rolünü üstlenmeye özellikle
     psikolojik olarak hazır olmamasına rağmen kendisine yetişkin rolü yüklenmesinin
     oluşturduğu sorunlar, vb.)
3.    Kız-erkek arkadaşlığı ile ilgili sorunlar,
4.    Okul ile ilgili sorunlar (arkadaş edinme, bir gruba üye olmak isteme, öğretmen-öğrenci
     arasındaki çatışmalar, akademin başarısızlıktaki nedenlerin abartılı yaşanması, vb).
5.    Gelecek ve meslek seçimiyle ilgili sorunlar (ileride sürmeyi düşündüğü yaşama ilişkin
     beklentilere bağlı olarak geleceğin planlanmaya başlanması, seçeceği üniversite ve
     alana ulaşmak için stresli bir çabalama sürecine girmiş olmanın yarattığı kaygılar, vb.)
6.    Ahlak ve değerlerle ilgili sorunlar (içinde yaşadığı toplumlarda örneğin aile veya diğer
     çevrelerde etkisinde kalarak büyümüş olduğu sosyal, moral, dini,           vb. değerlerin
     özümsenmesi ve kişiliğin istikrarlı bir parçası haline
         getirilmesi sürecinde yaşanan kaygı ve çatışmalar.
7.    Sağlıkla ilgili sorun ve kaygılar (organizmadaki hormonal dengelerin değişmesi, hızlı ve
     simetrik olmayan bedensel değişmeler, iç organların gelişmesinden kaynaklanan
     sorunlar.)
     Çocuk Yetiştirme Tutumları
•     Otokratik Tutum: Çocuğun kendisini ifade etmesine fırsat verilmez. Anne ya da baba
     evin mutlak hakimidir ve söz sahibi olan yalnızca odur. Çocuklar karar veremedikleri
     gibi ebeveynce alınan karara da uymak zorundadır. Bu tutum doğrultusunda yetişen
     anne babanın çocukları ya saldırgan ya da içe kapanık kişilik özellikleri
     göstereceklerdir.
•     Yetkeci Tutum: Çocuğa kısmen de olsa karar hakkı tanınır. Ancak son karar yine
     ebeveynlerce verilir.
     •     Demokratik Tutum: çocuğa kendini ifade edebilme hakkı
         tanınır, hem çocuğun hem de anne-babanın karşılıklı hakları vardır.
         Anne-baba-çocuk iletişiminde ve etkileşiminde belirleyici olan da
         bu karşılıklı haklardır.
     •     Eşitlikçi Tutum: Çocuğun ve anne babanın rolleri aynı
        düzeydedir.
     •     İzin Verici Tutum: Anne-baba sadece onay verici konumdadır.
        Ağırlık çocuğun üzerindedir ve çocuğun yapıp etmelerine anne-
        baba sadece onay vermektedirler.
     •     Bırak Yapsıncı Tutum: Çocuk anne ve babanın kararlarına uyup
         uymamakta serbesttir.
     •     İlgisizlik Tutumu: Ebeveynler çocuklarının davranışlarıyla ve
        eğitimleriyle ilgilenmezler.



     YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ

                 Yetişkin fiziksel ve psikolojik olarak olgunlaşmış kişidir. Olgunluk, bireylerin,
     yaşamın gereklerine ve zorluklarına uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir biçimde
     başa çıkabilmeleri için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Bir başka tanımla
     olgunluk, kişinin kendisi ile, kendisi hakkındaki algılarının uyumluluğu şeklinde ifade
     edilebilir. Olgunlaşmayla birlikte kişinin kimlik duygusu yerleşir, kişisel ilişkileri
     özgürleşir, ilgileri derinleşir ve sahip olduğu değerler insancıllaşır. Ergenler sorunlarının
     kaynağını dışarıda ararken; yetişkin, sorunların toplumun beklentileri ile kendi benliği
     arasındaki çatışmalardan kaynaklandığını fark eder.
               Gelişimsel bir evre olarak yetişkinlik üç dönem halinde ele alınır:

a.    Genç Yetişkinlik (Ergenlik döneminin sonu – 35 yaş)
b.    Orta Yetişkinlik (yaklaşık 36 – 60 yaş arası)
c.    İleri Yetişkinlik (Yaklaşık 60 yaş ve üstü)
     YAŞLAR                          DÖNEMLER VE OLAYLAR
     16-18’den                       Aileden ayrılma
     20-24’e                         Aileden bağımsız olma çabası
                                     Yetişkin dünyasına katılma
     20’lerin
                                     Yeni bir ev
     başlarından
                                     Yetişkin rollerinin keşfi ve üstlenilmesi
     28’e
                                     İlk yaşam yapısının biçimlendirilmesi
Otuz Yaş Geçişi
     28’den 30’a
                                    Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi
     30’ların                       Durulma
     başlarından                    Kararlı bir yuva kurma
     38’e                           Başına buyruk olma
     38’den
                                    Orta Yaş Geçişi
     40’ların
                                    Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi
     başlarına
     40’lı yaşların
                                    Orta Yetişkinliğin Kararlılık Kazanması
     ortaları


     Yetişkin Gelişim Görevleri:
1.   Eş seçme
2.   Eşiyle birlikte yaşamayı öğrenme
3.   Ana-baba olma
4.   Çocuk yetiştirebilme
5.   ev işlerini yürütebilme
6.   Geçimini sağlayacak iş bulma
7.   Toplumsal sorumluluklarını yerine getirebilme
8.   Uygun bir toplumsal gruba katılma

     Yetişkinlikte Bedensel Değişmeler:
                Genç yetişkinliğin başında fiziksel güç en üst noktaya ulaşır. İnsan bedeninin
     en verimli çalıştığı yaşlar 25-30 yaşları arasıdır. Ancak 30-60 yaşları arasında kaslar
     yetişliğin başlarındaki potansiyelinden %10’luk, 60-70 yaşlar arasında %20’lik bir güç
     kaybı olur. 30 yaşlarından sonra harcanan hücrelerin yerine yeni hücrelerin oluşması
     azalır. Duyu organlarının işlevlerine ilişkin kayıplar gözlenmeye başlanır. Örneğin
     görme duyusu, işitme kayıpları gözlenir. Uyaranlara tepki verme süresinde artış oluşur.
     Yani tepki verme süresi uzar. Yetişkinliğin başlarında akut (ani) rahatsızlıklar yer
     alırken, orta yaş ve yaşlılıkta kronik (sürekli, müzmin) hastalıklar ortaya çıkar.
                 Zihinsel işlevler açısından da genç yetişkinlikte birey optimal düzeyde iken,
     ilerleyen yaşlarda akıcı zeka azalır, birikimli (=kristalize) zeka artar.




     KAYNAKLAR

     Aydın, Betül. Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi
             VakfıYayınları, 1997.
     Kulaksızoğlu, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998.
     Onur, Bekir. Gelişim Psikolojisi. Ankara: İmge Yayınevi, 1995.
     Özkalp, Enver. Davranış Bilimlerine Giriş. Eskişehir: T.C.Anadolu
             Üniversitesi Yayınları, No: 1027, 1998.
GELİŞİM ve ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ SORULARI

NOT:
Bu sitede bulunan soruların tamamı orijinaldir; herhangi bir kaynaktan
alıntılanmamıştır. Lütfen REFERANS GÖSTERMEKSİZİN bir başka
yerde kullanmayınız.
Mustafa Otrar ©2004


Kod: GÖ - 001
Konu: Giriş, Temel Kavramlar ve Gelişim İlkeleri

 1. Bir rehber öğretmen “üstün zekalı” olduğu belirlenen bir öğrencinin ailesiyle ve
arkadaşlarıyla ilişkilerini incelemeye karar vermiştir.
 Rehber öğretmenin bu yaklaşımı gelişim ilkelerinin hangisiyle bağdaştırılabilir?
 a) Yönlenme
 b) Gelişimde bütünlük
 c) Zekaya çevrenin etkisi
 d) Bireysel farklılıklar
 e) Gelişimin ardışık olması

 2. Eğitim psikolojisi hangi psikoloji alanlarını içerir?
 a) Ergenlik Psikolojisi-Çocuk Psikolojisi
 b) Gelişim Psikolojisi-Sosyal Psikoloji
 c) Öğrenme Psikolojisi-Gelişim Psikolojisi
 d) Deneysel Psikoloji-Öğrenme Psikolojisi
 e) Danışma Psikolojisi-Gelişim Psikolojisi

 3. Bir okul rehber öğretmeni, her yıl öğrencilere ait çeşitli özelliklere ilişkin bilgileri detaylı
bir şekilde toplamaya, testler uygulamaya ve tüm bu bilgileri kayıt altına almaya, elde ettiği bu
bilgilerden hareketle de davranış bozukluğu gösterebilecek öğrencileri tahmin etmeye
çalışmaktadır.
 Rehber öğretmen verileri hangi amaçla kullanmaktadır?
 a) Betimleme
 b) Açıklama
 c) Yordama
 d) Kontrol
 e) Hiçbiri



 4. "Bir çocuk psikoloğu, kendisine başvuran vakalar üzerinde yaptığı bir araştırmada, ailenin
sosyoekonomik durumunun, cinsiyetin ve anne-baba tutumunun zeka ve okul başarısı üzerinde
etkili olduğunu belirlemiştir."
 Söz konusu araştırmanın bağımlı değişkenleri aşağıdakilerden hangisidir?
 a) Zeka - Cinsiyet
 b) Sosyoekonomik düzey - Cinsiyet
 c) Anne-baba tutumu - Zeka
 d) Cinsiyet - Sosyoekonomik düzey
e) Okul başarısı- Zeka

 5. “Fizik yapıda zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir”.
 Yukarıdaki ifade gelişim psikolojisindeki hangi kavramı tanımlamaktadır?
 a) Kalıtım
 b) Gelişim
 c) Büyüme
 d) Olgunlaşma
 e) Hazıroluş

 6. “Bir araştırma, ailesinde veya müzisyen olan çocukların müzikle ilgili yetenek ve
becerilerinin ailesinde bu müzisyen olmayan çocuklardan daha yüksek olduğunu ortaya
koymuştur”.
 Bu araştırmaya dayanılarak, gelişim ve öğrenmede aşağıda verilen etkenlerden
hangisinin etkili olduğu sonucu çıkarsanabilir?
 a) Büyüme
 b) Anne-baba tutumu
 c) Çevre
 d) Olgunlaşma
 e) Motivasyon

 6. Aşağıda, Gelişim psikolojisine ilişkin olarak verilen kavramlardan hangisi diğerlerini
kapsar?
 a) Öğrenme
 b) Gelişim
 c) Büyüme
 d) Olgunlaşma
 e) Hazıroluş

 7. Bebek dünyaya geldikten sonra zamanla önce başını dik tutmayı, ardından oturmayı,
ardından tutunarak ayağa kalkmayı son olarak da yürümeyi öğrenir.
 Verilen örnekteki gelişim çizgisi, gelişim ilkelerinden hangisi ile açıklanabilir?
 a) Refleks davranışlarının gelişimi
 b) Çevrenin etkisi
 c) Bireysel farklılıkların etkisi
 d) Yukarıdan aşağıya yönlenme
 e) Merkezden dışarıya yönlenme

 8. Gelişim aşamalar (evreler) halinde gerçekleşen bir süreçtir. Zamana paralel olarak evreler
birbirini izlerler. Ancak, evrelerin sınırlarının, kesinleşmiş zamanlar şeklinde belirtilmesi kolay
değildir.
 Yukarıda belirtilen zorluğun nedeni aşağıdaki gelişim ilkelerinden hangisi ile
açıklanabilir?
 a) Gelişime çevrenin etkisi
 b) Gelişimin ardışıklığı
 c) Bireysel farklılıkların etkisi
 d) Yönlenme
 e) Gelişimde bütünlük
9. Kız çocuklar 11-12 yaşlarında ergenlik dönemine girerken, erkek çocuklarda bu 13-14
yaşlarında gerçekleşir.
  Her iki cinsiyetin ergenliğe giriş yaşlarının farklılığı aşağıda verilen durumlardan hangisi
ile ilişkilidir?
  a) Hormonlar
  b) Genotip
  c) Fenotip
  d) Bireysel farklar
  e) Evrelerin genel özelliği

 10. Aşağıdakilerden hangisi bireysel farklılıklara ilişkin doğru bir ifadedir?
 a) Eğitim açısından, ortak özelliklerden çok daha önemlidir.
 b) Çağdaş eğitim anlayışının üzerinde durduğu temel unsurlardandır.
 c) Bireyin yaşantısında önemsiz bir etkiye sahiptir.
 d) Eğitim programlarının hazırlanmasında ana unsurdur.
 e) Hepsi

 11. Aşağıdakilerden hangisi evre’nin özelliklerinden değildir?
 a) Evreler bütün kültürler için evrenseldir.
 b) Bir evre diğer evreyi değişmeyen bir sıra içinde izler.
 c) Bir önceki davranışların kendine özgü nitelikleri vardır.
 d) Evreler genel özellikleri ve sorunları niteler.
 e) Yüksek zekalı bireyler bazı evreleri yaşamadan bir üst vereye geçebilirler.

 12. Aşağıdakilerden hangisi “gelişim psikolojisi"nin tanımıdır?
 a) Bireylerin ergenlik döneminden sonraki bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal olarak
geçirdikleri değişimleri inceleyen bilim dalıdır.
 b) İnsanların çocukluk döneminden itibaren geçirdikleri bedensel, duygusal ve zihinsel
gelişimleri inceleyen bilim dalıdır.
 c) Doğum öncesi dönemden başlayarak ölüme bireylerin geçirdikleri bedensel, duygusal,
zihinsel ve toplumsal değişmeleri inceleyen bilim dalıdır.
 d) Zihinsel ve duygusal gelişimle ilgilenen psikolojinin bir alt dalıdır.
 e) Bireylerdeki gelişim süreçlerine bağlı davranış bozukluklarını inceleyen psikolojinin bir alt
dalıdır.

 13. “Bireyin yaşamında uygun olan ve olmayan durumların değişmez ve geri dönülmez
sonuçlar yaratabildiği belirli zamanlardır.”
 Yukarıda verilen ifade hangi kavramı tanımlamaktadır?
 a) Yaş
 b) Evre
 c) Kritik zaman
 d) Tarihsel zaman
 e) Hazıroluş

 14. Aşağıdakilerden hangisi, gelişme ve büyüme kavramları arasındaki
farklılıkları ifade etmektedir?
 a) Büyüme ömür boyu, gelişme yetişkinlik çağına kadar sürer.
b)   Gelişme niteliksel, büyüme nicelikseldir.
 c)   Gelişme hem niceliksel hem niteliksel, büyüme nicelikseldir.
 d)   Gelişme olumlu, büyüme olumlu/olumsuz değişmelerdir.
 e)   Bu kavramlar arasında bir farklılık bulunmamaktadır.

 15. “Bireyin ya da bir organın görevini ya da daha yüksek bir işlevi yerine getirebilmek için
gerekli yapısal değişiklikleri kazanmasıdır.”
 Bu ifade gelişim sürecindeki hangi kavramı tanımlamaktadır?
 a) olgunlaşma
 b) büyüme
 c) gelişme
 d) hazıroluş
 e) hiçbiri

 16. Bireyin bir davranışı ortaya koyabilmesi için psikolojik açıdan uygun duruma
gelmesi gelişim psikolojisinde hangi kavramla ifade edilir?
 a) olgunlaşma
 b) büyüme
 c) gelişme
 d) hazıroluş
 e) hiçbiri

 17. Aşağıdakilerden hangisi gelişim ilkelerinden biri değildir?
 a) Gelişim süreklidir
 b) Gelişim hızı dönemlere göre değişir.
 c) Gelişim belli bir sıra izler.
 d) Gelişmede belirli yönelimler söz konusudur.
 e) Gelişim sadece dış faktörlerden etkilenir.

 18. Gelişmede coudal yönlenme neyi ifade eder?
 a) Gelişim baştan ayağa doğru bir sıra izler.
 b) Gelişim merkezden dışarıya doğru bir sıra izler.
 c) Gelişim ayaktan başa doğru bir sıra izler.
 d) Gelişim dışarıdan merkeze doğru bir sıra izler.
 e) Hiçbiri.

 19. “Bir çocuğun önce omuz kasları, sonra sırasıyla kol ve el kasları gelişir.”
 Bu durum, gelişmedeki hangi yönlenmeye uygun bir örnek olarak verilebilir?
 a) Coudal yönlenme
 b) Proksimodistal yönlenme
 c) Periyodik yönlenme
 d) Kas yönlenmesi
 e) Büyüme yönlenmesi

 20. Aşağıda belirtilen bireysel özelliklerin hangisinin kazanılmasında çevresel faktörler
daha etkilidir?
 a) Bireyin zeka yapısı
 b) Bireyin göz rengi
c) Bireyin kültürel değerleri
d) Bireyin boy uzunluğu
e) Bireyin ten rengi

21. Aşağıdaki gelişim süreçlerinin hangisinde kalıtımsal nedenler daha etkindir?
a) Psikososyal gelişim
b) Değerlerin kazanılması
c) Ahlaki gelişim
d) Toplumsal çevreye uyum
e) Psikomotor gelişim

Katkılarından dolayı Dilek Hanıma Teşekkür ederiz…

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

4 psikomotor ve fiziksel gelişim
4   psikomotor ve fiziksel gelişim4   psikomotor ve fiziksel gelişim
4 psikomotor ve fiziksel gelişimKenan Polat
 
Alternati̇f Okullar / Alternative Schools
Alternati̇f Okullar / Alternative SchoolsAlternati̇f Okullar / Alternative Schools
Alternati̇f Okullar / Alternative SchoolsS. Y.
 
Kpss Sari Kitap
Kpss Sari KitapKpss Sari Kitap
Kpss Sari Kitapderslopedi
 
Kpss Eğitim Bilimleri
Kpss Eğitim BilimleriKpss Eğitim Bilimleri
Kpss Eğitim BilimleriKPSS Analiz
 
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)R.Hulya Bingol Caglayan
 
5 piaget ve bilişsel gelişim
5   piaget ve bilişsel gelişim5   piaget ve bilişsel gelişim
5 piaget ve bilişsel gelişimKenan Polat
 
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişim
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişimGelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişim
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişimheyl
 
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)www.tipfakultesi. org
 
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slaytbendelimiyim
 
öğRenci özellikleri(ali durna)
öğRenci özellikleri(ali durna)öğRenci özellikleri(ali durna)
öğRenci özellikleri(ali durna)poyraz92
 
8 ahlak gelişimi
8   ahlak gelişimi8   ahlak gelişimi
8 ahlak gelişimiKenan Polat
 
EğItim Bilimleri 6
EğItim Bilimleri 6EğItim Bilimleri 6
EğItim Bilimleri 6derslopedi
 
Gelişimde temel kavramlar
Gelişimde temel kavramlarGelişimde temel kavramlar
Gelişimde temel kavramlarmassive501
 
EğItim Bilimleri 2
EğItim Bilimleri 2EğItim Bilimleri 2
EğItim Bilimleri 2derslopedi
 
EğItim Bilimleri 5
EğItim Bilimleri 5EğItim Bilimleri 5
EğItim Bilimleri 5derslopedi
 
7 kişilik gelişimi
7   kişilik gelişimi7   kişilik gelişimi
7 kişilik gelişimiKenan Polat
 
EğItim Bilimleri 4
EğItim Bilimleri 4EğItim Bilimleri 4
EğItim Bilimleri 4derslopedi
 
EğItim Bilimleri 3
EğItim Bilimleri 3EğItim Bilimleri 3
EğItim Bilimleri 3derslopedi
 
öğRenme Psikolojisi Konular Listesi
öğRenme Psikolojisi Konular ListesiöğRenme Psikolojisi Konular Listesi
öğRenme Psikolojisi Konular Listesiderslopedi
 

Mais procurados (20)

4 psikomotor ve fiziksel gelişim
4   psikomotor ve fiziksel gelişim4   psikomotor ve fiziksel gelişim
4 psikomotor ve fiziksel gelişim
 
Alternati̇f Okullar / Alternative Schools
Alternati̇f Okullar / Alternative SchoolsAlternati̇f Okullar / Alternative Schools
Alternati̇f Okullar / Alternative Schools
 
Kpss Sari Kitap
Kpss Sari KitapKpss Sari Kitap
Kpss Sari Kitap
 
Kpss Eğitim Bilimleri
Kpss Eğitim BilimleriKpss Eğitim Bilimleri
Kpss Eğitim Bilimleri
 
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)
0 60 aylik çocuklarin geli̇şi̇m dönemleri̇ (1)
 
5 piaget ve bilişsel gelişim
5   piaget ve bilişsel gelişim5   piaget ve bilişsel gelişim
5 piaget ve bilişsel gelişim
 
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişim
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişimGelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişim
Gelişim alanları sayfa 68 araştırma psikomotor gelişim
 
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
 
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt
(Gelişim+psikolojisi+dersi+için)+motor+gelişim+2.+slayt
 
öğRenci özellikleri(ali durna)
öğRenci özellikleri(ali durna)öğRenci özellikleri(ali durna)
öğRenci özellikleri(ali durna)
 
8 ahlak gelişimi
8   ahlak gelişimi8   ahlak gelişimi
8 ahlak gelişimi
 
EğItim Bilimleri 6
EğItim Bilimleri 6EğItim Bilimleri 6
EğItim Bilimleri 6
 
Gelişimde temel kavramlar
Gelişimde temel kavramlarGelişimde temel kavramlar
Gelişimde temel kavramlar
 
EğItim Bilimleri 2
EğItim Bilimleri 2EğItim Bilimleri 2
EğItim Bilimleri 2
 
EğItim Bilimleri 5
EğItim Bilimleri 5EğItim Bilimleri 5
EğItim Bilimleri 5
 
7 kişilik gelişimi
7   kişilik gelişimi7   kişilik gelişimi
7 kişilik gelişimi
 
EğItim Bilimleri 4
EğItim Bilimleri 4EğItim Bilimleri 4
EğItim Bilimleri 4
 
EğItim Bilimleri 3
EğItim Bilimleri 3EğItim Bilimleri 3
EğItim Bilimleri 3
 
öğRenme Psikolojisi Konular Listesi
öğRenme Psikolojisi Konular ListesiöğRenme Psikolojisi Konular Listesi
öğRenme Psikolojisi Konular Listesi
 
Psikanalitik
PsikanalitikPsikanalitik
Psikanalitik
 

Destaque

çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇Edanur Kurt
 
9 benlik gelişimi
9   benlik gelişimi9   benlik gelişimi
9 benlik gelişimiKenan Polat
 
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇ eçvöei̇vk araştirma sayf...
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇  eçvöei̇vk araştirma sayf...öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇  eçvöei̇vk araştirma sayf...
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇ eçvöei̇vk araştirma sayf...heyl
 
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma Stilleri
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma StilleriYabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma Stilleri
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma StilleriLebriz Canpoyraz
 
Bowlby - An Introduction to Attachment Theory
Bowlby - An Introduction to Attachment TheoryBowlby - An Introduction to Attachment Theory
Bowlby - An Introduction to Attachment TheoryPeter Creagh
 
Worksheet daily routine
Worksheet daily routineWorksheet daily routine
Worksheet daily routineNerminNadir
 
Match the pictures with corresponding words
Match the pictures with corresponding wordsMatch the pictures with corresponding words
Match the pictures with corresponding wordsNerminNadir
 
Fəal təlimin təşkilindəki problemlər
Fəal təlimin təşkilindəki problemlərFəal təlimin təşkilindəki problemlər
Fəal təlimin təşkilindəki problemlərvusala94
 
Qrupla iş
Qrupla işQrupla iş
Qrupla işvusala94
 
Prinsipler
PrinsiplerPrinsipler
Prinsiplervusala94
 
Biraz tefekkür
Biraz tefekkürBiraz tefekkür
Biraz tefekkürsebo1453
 

Destaque (20)

çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
 
1
11
1
 
9 benlik gelişimi
9   benlik gelişimi9   benlik gelişimi
9 benlik gelişimi
 
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇ eçvöei̇vk araştirma sayf...
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇  eçvöei̇vk araştirma sayf...öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇  eçvöei̇vk araştirma sayf...
öZel eği̇ti̇m kurumlarinin fi̇zi̇ksel özelli̇kleri̇ eçvöei̇vk araştirma sayf...
 
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma Stilleri
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma StilleriYabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma Stilleri
Yabanci Ortamlar Deneyi ve Bağlanma Stilleri
 
Bowlby - An Introduction to Attachment Theory
Bowlby - An Introduction to Attachment TheoryBowlby - An Introduction to Attachment Theory
Bowlby - An Introduction to Attachment Theory
 
Worksheet daily routine
Worksheet daily routineWorksheet daily routine
Worksheet daily routine
 
Colours olivia
Colours oliviaColours olivia
Colours olivia
 
Match the pictures with corresponding words
Match the pictures with corresponding wordsMatch the pictures with corresponding words
Match the pictures with corresponding words
 
Colors
ColorsColors
Colors
 
tehsil
tehsiltehsil
tehsil
 
Estetik terbiye
Estetik terbiyeEstetik terbiye
Estetik terbiye
 
Fəal təlimin təşkilindəki problemlər
Fəal təlimin təşkilindəki problemlərFəal təlimin təşkilindəki problemlər
Fəal təlimin təşkilindəki problemlər
 
Psikoloji Bölümü
Psikoloji BölümüPsikoloji Bölümü
Psikoloji Bölümü
 
Qrupla iş
Qrupla işQrupla iş
Qrupla iş
 
Prinsipler
PrinsiplerPrinsipler
Prinsipler
 
Biraz tefekkür
Biraz tefekkürBiraz tefekkür
Biraz tefekkür
 
İmani Tefekkür
İmani Tefekkürİmani Tefekkür
İmani Tefekkür
 
Ch9
Ch9Ch9
Ch9
 
Pedaqzerf
PedaqzerfPedaqzerf
Pedaqzerf
 

Semelhante a GelişIm Psikolojisi

09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0dgrandad12
 
Ergenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyErgenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyMustafa Cansız
 
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişme
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişmesağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişme
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişmepelin2000
 
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligi
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligiOkul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligi
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligiGuzel Gunler Poliklinigi
 
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazganMeryem Bal
 
Gelişim görevleri modeli
Gelişim görevleri modeliGelişim görevleri modeli
Gelişim görevleri modelimassive501
 
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxGelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxMehmetbaren1
 
Beden İmajında Bozulma Sunum
Beden İmajında Bozulma SunumBeden İmajında Bozulma Sunum
Beden İmajında Bozulma Sunumnandacepte.org
 
EğItim Bilimleri 1
EğItim Bilimleri 1EğItim Bilimleri 1
EğItim Bilimleri 1derslopedi
 
GelişImpsikolojisi1
GelişImpsikolojisi1GelişImpsikolojisi1
GelişImpsikolojisi1derslopedi
 
Jean Pi̇aget (Dr Fuad Bashirov)
Jean Pi̇aget  (Dr Fuad Bashirov)Jean Pi̇aget  (Dr Fuad Bashirov)
Jean Pi̇aget (Dr Fuad Bashirov)Fuad Bashirov
 
Ergenlik Dönemi
Ergenlik DönemiErgenlik Dönemi
Ergenlik DönemiUniverist
 

Semelhante a GelişIm Psikolojisi (20)

09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
 
Hippotherapy module 9 TR
Hippotherapy module 9 TRHippotherapy module 9 TR
Hippotherapy module 9 TR
 
Ergenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyErgenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşey
 
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişme
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişmesağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişme
sağlık bilgisi Unite 2 büyüme ve gelişme
 
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligi
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligiOkul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligi
Okul oncesi psikososyal gelisim ve ruh sagligi
 
GelişIm 2
GelişIm 2GelişIm 2
GelişIm 2
 
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
 
Gelişim görevleri modeli
Gelişim görevleri modeliGelişim görevleri modeli
Gelişim görevleri modeli
 
orto1.1.pdf
orto1.1.pdforto1.1.pdf
orto1.1.pdf
 
Eğitim
EğitimEğitim
Eğitim
 
Eğitim
EğitimEğitim
Eğitim
 
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxGelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
 
Kişilik
KişilikKişilik
Kişilik
 
Beden İmajında Bozulma Sunum
Beden İmajında Bozulma SunumBeden İmajında Bozulma Sunum
Beden İmajında Bozulma Sunum
 
Ruh sağliği
Ruh sağliğiRuh sağliği
Ruh sağliği
 
Ruh sağliği
Ruh sağliğiRuh sağliği
Ruh sağliği
 
EğItim Bilimleri 1
EğItim Bilimleri 1EğItim Bilimleri 1
EğItim Bilimleri 1
 
GelişImpsikolojisi1
GelişImpsikolojisi1GelişImpsikolojisi1
GelişImpsikolojisi1
 
Jean Pi̇aget (Dr Fuad Bashirov)
Jean Pi̇aget  (Dr Fuad Bashirov)Jean Pi̇aget  (Dr Fuad Bashirov)
Jean Pi̇aget (Dr Fuad Bashirov)
 
Ergenlik Dönemi
Ergenlik DönemiErgenlik Dönemi
Ergenlik Dönemi
 

Mais de derslopedi

AtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaAtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaderslopedi
 
AtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaAtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaderslopedi
 
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunu
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi SunuEndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunu
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunuderslopedi
 
2 Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1
2    Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti12    Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1
2 Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1derslopedi
 
Milli Muca Gazete Manthetleri
Milli Muca Gazete ManthetleriMilli Muca Gazete Manthetleri
Milli Muca Gazete Manthetleriderslopedi
 
Turkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasi
Turkiye Cumhuriyetinin Dis PolitikasiTurkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasi
Turkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasiderslopedi
 
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruzderslopedi
 
1 Ilk Zaferimiz
1 Ilk Zaferimiz1 Ilk Zaferimiz
1 Ilk Zaferimizderslopedi
 
Sivas Kongresi
Sivas KongresiSivas Kongresi
Sivas Kongresiderslopedi
 
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...derslopedi
 
Sevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasi
Sevr Ant,Dzenl Ordunun KurulmasiSevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasi
Sevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasiderslopedi
 
Mondrostan Sonra
Mondrostan SonraMondrostan Sonra
Mondrostan Sonraderslopedi
 
Istiklal Milletimindir
Istiklal MilletimindirIstiklal Milletimindir
Istiklal Milletimindirderslopedi
 
InkıLap Tarihi
InkıLap TarihiInkıLap Tarihi
InkıLap Tarihiderslopedi
 
Erzurum Kongresi
Erzurum KongresiErzurum Kongresi
Erzurum Kongresiderslopedi
 
DoğU Ve GüNey Cep
DoğU Ve GüNey CepDoğU Ve GüNey Cep
DoğU Ve GüNey Cepderslopedi
 
Amasya GöRüşMesi
Amasya GöRüşMesiAmasya GöRüşMesi
Amasya GöRüşMesiderslopedi
 
1.DüNya Savaşı,Cepheler
1.DüNya Savaşı,Cepheler1.DüNya Savaşı,Cepheler
1.DüNya Savaşı,Cephelerderslopedi
 
AtatüRkçüLüK Slayt
AtatüRkçüLüK SlaytAtatüRkçüLüK Slayt
AtatüRkçüLüK Slaytderslopedi
 

Mais de derslopedi (20)

AtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaAtatüRk KıSa
AtatüRk KıSa
 
AtatüRk KıSa
AtatüRk KıSaAtatüRk KıSa
AtatüRk KıSa
 
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunu
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi SunuEndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunu
EndüLüS’üN Siyasi Tarihi Sunu
 
2 Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1
2    Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti12    Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1
2 Birinci Dunya Savasinda Osmanli Devleti1
 
Milli Muca Gazete Manthetleri
Milli Muca Gazete ManthetleriMilli Muca Gazete Manthetleri
Milli Muca Gazete Manthetleri
 
Turkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasi
Turkiye Cumhuriyetinin Dis PolitikasiTurkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasi
Turkiye Cumhuriyetinin Dis Politikasi
 
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz
7 Hayat Veren Zafer BüYüK Taarruz
 
1 Ilk Zaferimiz
1 Ilk Zaferimiz1 Ilk Zaferimiz
1 Ilk Zaferimiz
 
Sivas Kongresi
Sivas KongresiSivas Kongresi
Sivas Kongresi
 
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...
Kutruluş SavaşıNda Cepheler Ve Mud.Kurtuluş SavaşInda Cepheler Ve Mudanya Ant...
 
Sevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasi
Sevr Ant,Dzenl Ordunun KurulmasiSevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasi
Sevr Ant,Dzenl Ordunun Kurulmasi
 
Mondrostan Sonra
Mondrostan SonraMondrostan Sonra
Mondrostan Sonra
 
Istiklal Milletimindir
Istiklal MilletimindirIstiklal Milletimindir
Istiklal Milletimindir
 
InkıLap Tarihi
InkıLap TarihiInkıLap Tarihi
InkıLap Tarihi
 
Erzurum Kongresi
Erzurum KongresiErzurum Kongresi
Erzurum Kongresi
 
DoğU Ve GüNey Cep
DoğU Ve GüNey CepDoğU Ve GüNey Cep
DoğU Ve GüNey Cep
 
Bati Cephes
Bati CephesBati Cephes
Bati Cephes
 
Amasya GöRüşMesi
Amasya GöRüşMesiAmasya GöRüşMesi
Amasya GöRüşMesi
 
1.DüNya Savaşı,Cepheler
1.DüNya Savaşı,Cepheler1.DüNya Savaşı,Cepheler
1.DüNya Savaşı,Cepheler
 
AtatüRkçüLüK Slayt
AtatüRkçüLüK SlaytAtatüRkçüLüK Slayt
AtatüRkçüLüK Slayt
 

GelişIm Psikolojisi

  • 1. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ DERSİ, GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GEÇEN ANA VE ESAS KAVRAMLAR, ERGENLİK PSİKOLOJİSİ VE YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ KONULARINDA BİLGİ, BECERİ VE TUTUM KAZANDIRMAYI HEDEFLEMEKTEDİR. BU AMAÇ DOĞRULTUSUNDA TEMEL KAVRAMLAR, ERGENLİĞE GİRİŞ, ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELERİN KÖKENLERİ, BU DÖNEMLERİN GELİŞİM SORUMLULUKLARI, TEMEL KAYGI VE PROBLEMLERİ VE BUNLARA İLİŞKİN ALTERNATİF ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İŞLENMEKTEDİR. GELİŞİM ve ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ GİRİŞ Psikoloji Genel olarak insan ve hayvan davranışlarını ve bu davranışların kökenlerini inceleyen bilim dalıdır. Psikolojinin Alt Alanları A. Akademik Psikoloji: Genel Psikoloji, Gelişim Psikolojisi (Çocuk, Ergen Ve Yetişkin Psikolojisi), Deneysel Psikoloji, Karşılaştırmalı Psikoloji, Fizyolojik Psikolojisi, genetik Psikoloji, Öğrenme Psikolojisi. B. Uygulamalı Psikoloji: Eğitim Psikolojisi, Danışmanlık Psikolojisi, Klinik Psikoloji, Endüstriyel Psikoloji, Askerlik Psikolojisi, Din Psikolojisi. C. Psikometri ve Psikoteknik: Psikometri (test geliştirme), Psikoteknik (yönlendirme). Gelişim Psikolojisinin Kullandığı Yöntemler 1. Deneysel Yöntem: (Determinizm, neden sonuç ilişkileri.) 2. Betimsel Yöntem: Gözlem (doğal, sistematik, kesit alma, boylamsal, iç, dış gözlem.) 3. Korelasyonel Yöntem: Değişkenler arasındaki “karşılıklı” ilişkilerin belirlenmesi. Gelişim psikolojisi bireylere ilişkin ortak özellikleri ve bireysel farklılıklara ilişkin veriler toplar. Bununla birlikte insan gelişiminin değişik evrelerindeki davranışları betimlemeye çalışırken aynı zamanda bu gelişimin hangi ilkelere bağlı olarak gerçekleştiğini inceler. Ortak Özellikler: Bireylerin yaşamları boyunca geçirdikleri ortak bedensel, duygusal, zihinsel, sosyal gelişim özellikleri. Ortak özelliklere ilişkin bulgular özellikle değişik gelişim düzeylerine uygun ders programlarının hazırlanmasında önemli bir belirleyici etkendir. Bireysel Farklılıklar: Her bireyde farklı farklı olan ve bireyleri diğer bireylere göre farklılaştıran özelliklerdir. Çağdaş eğitim anlayışı bireysel farklılıkları ihmal etmez. Bireyselleştirilmiş eğitim anlayışı çerçevesinde onları da kullanır. Öğrencilerin daha yetenekli daha güçlü oldukları alanlarda eğitim almalarına imkan tanır. GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR Tanım: Gelişim Psikolojisi insanların yaşamları boyunca geçirdikleri bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal değişimleri inceleyen bilim dalıdır.
  • 2. Yaş: Bireyin doğumundan söz konusu güne kadar geçen süreye denir. Zaman ile eş anlamlıdır. Yaş tek başına bireylerin durumunu tam olarak belirleyebilen bir faktör değildir. Evre: Bireylerin gelişiminde niteliksel olarak birbirinden farklı olan dönemlerdir. Evrelerin şu özellikleri vardır. a. Evreler genel özellikleri ve sorunları betimler. b. Her evredeki davranışın kendine özgü nitelikleri vardır. c. Bir evre diğer evreyi değişmeyen bir sıra içinde izler. d. Evreler bütün kültürler içindir, evrenseldirler. Kritik Dönem: Bireylerin yaşamında uygun olan ve olmayan durumların değişmez ve geri dönülmez sonuçlar yaratabildiği belirli zamanlardır. Gelişme: Doğum öncesi dönemden ölüme kadar bireyleri gösterdikleri niceliksel/niteliksel, olumlu/olumsuz bütün değişmelerdir. Gelişme yaşam boyu sürer. Büyüme: Doğum öncesi dönemden başlayarak yetişkinliğe kadar geçen süre içerisinde bireylerin gösterdikleri niceliksel (boyca ve kiloca) ve pozitif yöndeki değişmelerdir. Büyüme yetişkinliğe kadar sürer. Olgunlaşma: Geniş anlamda olgunlaşma, bireye ait tüm güç ve yeteneklerin dengeli bir şekilde gelişmesini ifade eder. Dar anlamda ise, bireyin ya da bir organın görevini ve ya daha yüksek bir işlevi yerine getirebilmesi için gerekli yapısal değişiklikleri kazanmasıdır. Hazır-oluş: Olgunlaşmaya geçmiş yaşantı (deneyimler) ve motivasyonun eşlik etmesiyle, bireyin bir davranışı yapabilmesi için psikolojik olarak uygun duruma gelmesidir. Egzersiz: Bireyin ya da bir organın bir işlevi yerine getirebilmek için deneylerle çabalamasına denir. Gelişim Görevi: Yaşamın belli bir döneminde ortaya çıkan ve bireyi daha ileri düzeydeki bir davranışa götüren gelişim sorumluluklarıdır. Birey herhangi bir evreye özgü gelişim görevlerini yerine getirmeden, daha sonraki evrelerdeki gelişim görevlerini zamanında ve sağlıklı olarak yerine getiremeyeceği gibi genel kişilik gelişiminde de bir takım sorun ve aksaklıkların çıkmasına neden olacaktır. GELİŞİM İLKELERİ 1. Gelişim Süreklidir. 2. Gelişim Hızı Dönemlere Göre Değişir. Örneğin bebeklik çağındaki gelişim ergenlik çağındaki gelişime göre daha yüksektir. 3. Gelişim Belli Bir Sıra İzler. İnsan gelişiminde basitten karmaşığa doğru bir yönelim söz konusudur. Örneğin çocuğun yürüme sürecinde olduğu gibi. 4. Gelişimde Belli bir Yönelim Vardır. a. Coudal Yönlenme: Gelişmenin baştan ayağa doğru bir sıra izlemesi. (Önce baş daha sonra aşağıya doğru diğer organlar gelişirler) b. Proksimodistal Yönlenme: Gelişmenin merkezden dışarıya doğru bir yön izlemesi. Örneğin önce omuz kasları sonra kol kasları gelişir. 5. Gelişimin Çeşitli Yönleri Etkileşim İçindedir. Örneğin çocuğun dil gelişimi sosyal gelişimini, zihinsel gelişimi duygusal gelişimini etkiler. 6. Gelişim Hem İç (Genetik Yapı) Hem de Dış Faktörlerin (Kültürel, Sosyal, Çevresel Etkenler) Etkisi Altındadır. Genetik yapı daha çok bedensel yapı ve zeka üzerinde etkilidir. Dış faktörler ise konuşulan dil, alışkanlıklar, arkadaşlık ilişkiler, cinsiyet rolleri, vb. etkinlikler üzerinde etkilidir.) BEDENSEL GELİŞİMDE DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM VE ÖZELLİKLERİ
  • 3. SÜRE DÖNEM ÖZELLİKLER - ZYGOT 24 Saat İçinde Katlı Bölünmelerle Çoğalmaya Başlar. DÖLÜT 5/7 – 15 GÜN Rahim duvarına yapışır. Yaklaşık toplu iğne başı kadardır. (BLASTO-SİST) Genel insan hatlarındadır. Farklılaşmanın %95’i biter. Boyu 41mm’dir. 3. Haftada kalp atışı başlar. Annenin 3.- 8. HAFTA EMBRİYO sağlığı açısından bebek kritik dönemdedir. 2. Ayın sonunda dönem biter. Genel büyümeyle birlikte sistemler zenginleşir. Sinir sistemi gelişmeye başlar (miyelinizasyon) 4. Ayda kemikleşme başlar ve anne karnındaki hareketleri 9. HAFTA – hissedilebilir. FETÜS DOĞUM 5. ayda iç organlar gelişmiş durumda. Ancak bazı organlar gelişimlerini doğumdan sonra tamamlarlar. 7. ayda organizma dış hayata hazır duruma gelir. DOĞUM SONRASI DÖNEMLER YAŞLAR DÖNEMLER 0-4 HAFTA YENİDOĞAN (NEONATE) 1 AY – 2 YAŞ BEBEKLİK 3 – 6 YAŞ OKUL ÖNCESİ (İLK ÇOCUKLUK) 7 – 11 YAŞ İLKOKUL (İKİNCİ ÇOCUKLUK) 12 – 17 YAŞ ORTAÖĞRETİM (ERGENLİK) REFLEKSLER Refleksler, dünyaya geldikleri andan itibaren bireylerin hayata tutunmalarını, varlıklarını sürdürmelerini sağlayıcı/kolaylaştırıcı etkiye sahip oldukları gibi hayatın daha sonraki evrelerinde gösterilecek daha karmaşık davranışların da temelini oluştururlar. Bu açıdan gelişim psikolojisi içinde önemli bir yere sahiptirler. Doğuştan getirilen bu refleksleri kısaca inceleyelim: a. Emme – yutma Refleksi b. Kusma, esneme, hapşırma Refleksi c. Yürüme Refleksi (Koltuk altlarından tutulduğunda d. Bebinski Refleksi (altına dokunulduğunda ayak parmaklarının açılması) e. Tonik Boyun Refleksi (kol ve boyun kaslarının eşgüdümlü olarak açılması) f. Sürünme – yüzme refleksi (Yüzüstü yatarken yüzer gibi kol ve ayaklarını hareket ettirmesi) g. Moro Refleksi (Yakalama ve sarılma) h. Yakalama Refleksi (Avuç içlerine dokunulduğunda parmaklarını Kapatmaları)
  • 4. BEBEKLİK DÖNEMİNİN GELİŞİM GÖREVLERİ Bebeklik döneminin iki gelişim görevi vardır. Bu gelişim görevleri son derece kritik bir öneme sahiptirler. Çünkü bu gelişim görevleri daha sonraki dönemlerdeki hemen hemen tüm gelişim süreçlerinin özünü oluştururlar. Bu gelişim görevleri şunlardır: a. Yürüme b. Konuşma Örneğin çocuğun konuşmaya başlamasıyla birlikte kendini ifade etme, kendisine söylenenleri algılayabilme, buna bağlı olarak sosyal ilişkiler kurabilme vb. özellikler kazanılmaya başlanacak ve gelişeceklerdir. Yine yürümeyle birlikte organizmanın fiziksel dengesi kazanılacak, buna bağlı olarak pek çok psikomotor etkinlik için alt yapı kazanılmaya ve geliştirilmeye başlanacaktır. Çocuğun bedensel gelişimi bağlamında yürüme, yaklaşık olarak aşağıdaki tabloda belirtilen yaş ve sıra ile gerçekleştirilir: AYLAR BEDENSEL GELİŞİM DÜZEYLERİ 1 Yüzüstü yatarken 1-2 sn başını kaldırır. 2 Kollarının desteği ile göğsünü ve başını kaldırmaya başlar. 3 Başını dik tutar, bir nesneye uzanır ama yakalayamaz. 4 Kucakta destek ile oturur. 5 İstemli olarak bir yandan diğer yana döner. Özel bir sandalyede oturur. Uzatılan nesneleri avucunun 6 içiyle yakalar. 7 Desteksiz oturur. 8 Kollarının altından tutulduğunda ayakta durur. 9 Bir yere tutunarak ayakta durur. 10 Emekler. 11 Ellerinden tutulduğunda durur ve yürümeye başlar. 12 Bir yere tutunarak ayağa kalkar. 13 Yardımsız ayakta durur ve yürümeye başlar. 14 Parmaklarını kullanarak nesneleri tutar. 15 Ellerinin yardımıyla merdivene tırmanmaya başlar. İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ (3 – 6 YAŞ) 1. Olgunlaşmaya bağlı olarak yürüme ve konuşmayı geliştirme. 2. Yemek yeme, kendi kendine giyinme, yüzünü yıkama gibi öz-bakım becerilerini kazanma. 3. El – göz koordinasyonu sağlama 4. Cinsel farklılıkların öğrenme, cinsel kimliği kazanmaya başlama. 5. Anne-babayı model alarak, değişik yaş gruplarıyla iletişim kurmayı öğrenme, duygularını fark etmeye başlama. 6. Toplumsal kural ve rolleri öğrenmeye başlama. İKİNCİ ÇOCUKLUK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ (7 – 11 YAŞ) 1. Kendine karşı tutumlar oluşturma. 2. Yaşıtlarıyla gruplar oluşturabilme, iletişim ve kişiler arası ilişkilerin zenginleşmesi. 3. Okuma, yazma, aritmetikle ilgili üç temel beceriyi geliştirme 4. Büyük ölçüde kendisi için uygun bir model bularak cinsiyetine uygun rolü geliştirme
  • 5. 5. Vicdan ve değerler sistemi geliştirmeye başlama. 6. Kişisel bağımsızlık, kendi başına karar alma, sorumluluk yüklenme. PSİKOMOTOR (=DEVİNİMSEL) GELİŞİM Çocuğun kol ve bacaklarıyla tüm organlarını kullanmada güç, hız ve uygunluk sağlamasına; bedenini denetim altına almada becerikli duruma gelmesine psikomotor gelişim denilmektedir. Psikomotor etkinlikler insan davranışlarında önemli bir yer tutarlar. Bir futbolcunun hareketleri, kalemle yazı yazmamız, otomobil sürmemiz, çocuğun giyinip soyunması, bir müzik aletinin çalınması, bayanların örgü örmesi, bir askerin şınav, mekik, barfiks hareketleri, vs. psikomotor etkinliklere örnek olarak verilebilir. Psikomotor etkinlikler, duyu organları vasıtasıyla uyarıcıların alınması, beyinde ilgili merkeze iletilmesi, algılamanın meydana gelmesi ve algılamaya bağlı olarak ilgili organların (kas gruplarının) harekete geçmeleri şeklinde bir dizi sıra izler. Daha genel bir açıklama ile psikomotor (=devinişsel) davranışlar sinirsel yapı ile kas yapıları arasındaki düzenli bir iletişim ve organizasyonu içerir. Psikomotor etkinlikleri içtenlik ve olgunlaşma etkiler. İçtenlik, bireyin herhangi bir psikomotor davranışı gerçekleştirebilmek için istek duyuyor olmasıdır. Bireyin içtenlikle o davranışı gerçekleştirmeye çalışıyor olması gelişimi olumlu yönde etkileyecektir. Bununla birlikte ilgili davranışı sergilemekte kullanılacak olan organlar yeterli yapısal değişikliği kazanmış olmalıdır. Yani olgunlaşmış olmalıdır. Olgunlaşma meydana gelmediği sürece psikomotor etkinlik ya gerçekleştirilemeyecek ya da yeterli düzeyde sergilenemeyecektir. Psikomotor Etkinliklerde Rol Oynayan Etmenler Eşgüdüm: Herhangi bir psikomotor davranış gerçekleştirilirken kullanılan organlar arasında öncelik sonralık sırasıyla bir koordinasyon sağlanmalıdır. Örneğin, otomobilini kullanan birey, gaz ve debriyaj pedalını, vites değiştirmeyi belli sıra ve kooordine ile kullanması gerekir. Güç: Herhengi bir psikomotor etkinliğin sergilenmesinde kullanılan organların yeterli güce sahip olması gerekir. Tepki-Tepki Hızı: Herhangi bir psikomotor etkinlikte reaksiyon zamanı da oldukça önemlidir. Buradaki reaksiyon zamanı, uyarıcının alınıp beyinde algılandıktan sonra davranışın ortaya konulduğu ana kadar geçen süreyi ifade etmektedir. Dikkat: Dikkat tanım olarak “Psiko-fizik enerjinin belli bir noktaya toplanması”dır. Bireyin bir psikomotor etkinliği gerçekleştirebilmesi için dikkatini uyarıcılara ve ortaya koyacağı davranışa odaklaması gerekir. Araç kullanan bir şoförün ya da örgü ören birinin dikkatini yaptığı davranışa toplamasında olduğu gibi. Hız: Hız yukarıda açıklanan eşgüdüm (koordinasyon) ile ilgilidir. Birey bir devinişsel davranışı ortaya koyarken ilgili organları arasındaki koordinasyonu belli bir hızda yapması gerekir. Bir sporcudan ya da bir askerden bir dakika içinde belli sayıda mekik yapması istendiğinde söz konusu olan o davranışı belli bir hızda yapmasıdır. Denge: Bütün psikomotor etkinliklerde organizmanın denge durumunda olması gerekir. Denge durumu olmadan psikomotor etkinlikler ya gerçekleştirilemez ya da istenen hızda, sürede yapılamazlar. Esneklik: Herhangi bir psikomotor davranışta kullanılan organlar işlevlerini belli bir esneklik içerisinde gerçekleştirirler. Bireyin yaşımda psikomotor etkinlikler kritik öneme sahiptirler. Bu etkinlikler sayesinde çocuklar dünyayı ve çevrelerini daha kolay ve etkili bir şekilde tanırlar. Bu bağlamda dokunur, keşfeder, merakını giderir, doyum sağlar. Ayrıca öz-bakım becerilerinin hemen hemen
  • 6. tamamı psikomotor davranışlardan oluşur. Bu nedenledir ki, özel eğitime muhtaç çocuklar da öncelikli olarak bu psikomotor etkinlikler konusunda eğitilmeye çalışılır. PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM KURAMI (Sigmund FREUD) FREUD VE PSİKANALİTİK KURAM T E M E L K A V R A M L A R· BİLİNÇLİLİK Gerçeklere uyumu önde tutan mantıksal düşüncenin egemen olduğu bölmedir. Daha doğrusu bilinçli zihinsel süreçler bu niteliği taşırlar. Bilinçlilikte düşünce, duygu ve anılardaki neden- sonuç, zaman yer bağlantıları gerçeğe uygun olarak kurulur ve bunlara dayanan eylem uyumsal (adaptive) dır. Gerçeği değerlendirme yetisi ile dış gerçekte olanla zihinde olan birbirinden ayırt edilir. Çocukluğun ilk yıllarında düşünce biçimi böyle mantıksal ve dış gerçeğe uyumsal nitelikte değildir. Çocukluğun ilk dönemlerindeki ilkel ve gerçeği tanımayan düşünce biçiminden, zamanla olgunlaşma ve öğrenme ile ayrışarak gelişen bilinçli mantıksal düşünceye "ikincil süreç" adı verilir. İşte bilinçlilikte egemen olan düşünce biçimi ikincil süreç niteliği taşır. BİLİNÇ ÖNCESİ DÜŞÜNCELER Kişinin belirli bir anda bilincinde ayırt edemediği birçok düşünceleri ve anıları vardır. Bunların bazıları bilinçli bir çaba ile bilinç düzeyine çağrılabilir. Bu çeşit düşüncelere ise BİLİNÇ ÖNCESİ DÜŞÜNCELER adı verilir. Örneğin, bir süre önce karşılaştığımız bir olayı artık bilincimizden tümüyle silmiş gibi olabiliriz. Ancak bu olayla ilgili bir çağrışım, bir uyaran tüm olayın yeniden bilince dönmesini sağlayabilir. Bu tür bilinçten silinmiş gibi sanılan ve uyaranlarla, çağrışımlarla bilince gelebilen anılar, duygular, dürtüler, bilinç öncesi niteliği taşırlar. BİLİNÇDIŞI Kişinin özel bir çabası ile bilince çağrılamayan, farkına varılamayan yaşantıların saklı olduğu ruhsal bölmedir; daha doğru bir deyimle, bu nitelikte olan ruhsal süreçlerdir. Bu yaşantılar ancak özel yöntemlerle: uyutum, serbest çağrışım, düşlerin, anormal ruhsal belirtilerin incelenmesi ile açığa çıkarılabilir. Zihinsel işlemlerin tümü birden kavramsal olarak bölmelere ayrılmış ve bunlara bilinç, bilinçöncesi ve bilinçdışı adları verilmiştir. Bilinçdışını yargılama, algılama, istenç gibi birer yeti olarak görmek yanlış olur. Aslında bunlar arasında kesin sınırlar olduğu da düşünülemez. Bu kavramlar, bilinçli olarak ayırt edebildiğimiz ve hiç ayırt edemediğimiz psikolojik işlemlerin niteliğini belirten kavramlardır. Hiç kuşkusuz bilinç, bilinç öncesi ve bilinçdışı arasında bir süreklilik ve bağlantı vardır ve aralarında dinamik bir etkileşim söz konusudur. Önemli olan, bilinçdışında bulunan istek ve anıların zaman ve yer tanımaksızın eski güçlerini, eski enerjilerini sürdürebilmeleri ve çeşitli biçimlerde davranış üzerinde etkili olabilmeleridir. Örneğin, bilinçdışı bir korku, bir saplantı kişiyi yetişkin yaşamında etkileyebilir ve kişi bu etkileyici gücü hiç ayırt edemeyebilir. Öyle ki, insan davranışları tümden mantıksal düşüncenin ve istencin ürünü değildir. Uzun yıllar evlenmeyen ve annesini bırakamayan bir erkek, evliliğe karşı birçok akılcı gibi görünen bilinçli düşünceler ileri sürebilir. Fakat bunların altında, bilinçdışındaki bir Oedipal (Ödipal) saplantı evlenemeyişinin gerçek dinamik kaynağı olabilir. SERBEST ÇAĞRIŞIM
  • 7. Bilinçdışının incelenebilesi için bireyin aklına gelen bir düşünceyi hiçbir baskı, denetim ve süzgece uğratmadan açığa vurmasıdır. Serbest çağrışım normalde, uyanıklık durumunda düşüncelerde varolan denetim ve süzgecin, direncin kaldırılmasıdır. Serbest çağrışım klasik psikanalizin temel kuralıdır. DİRENÇ (Resistance) Bireyde bilinçdışının bilinçlenmesini, anormal davranış, düşünce ve duyguların bırakılmasını, değiştirilmesini, olumlu hasta-hekim ilişkisinin kurulmasını, iç görü kazanmayı, özetle değişmeyi ve iyileşmeyi önleyen ya da güçleştiren ve bireyin içinden gelen her türlü bilinçli ya da bilinçdışı direnme ve savunmadır. Direncin farkına varıldıkça direnç çözülür ve hastanın iç görü kazanmaya yönelik çabaları (serbest çağrışım, terapistle olumlu işbirliği, açılma, boşalma, vb...) verimli yönde gelişir, kolaylaşır. AKTARIM (Transference) Bireyin çocukluk çağında kendisi için önemli kişilerle (anne, baba, kardeş, vb...) yaşamış olduğu duygu ve tutumları şimdi ilişki kurduğu kişilerle ve duygulara göre değerlendirerek tepkiler göstermesidir. Psikoterapi sürecinde hekime çocukluğunda ana-babası ve başka önemli kişilerle yaşamış olduğu sevgiyi, nefreti, korkuyu, bağımlılığı ya da bu duygularla ilgili savunucu tutumları hekime aktarır. Hasta hekim ilişkisi içerisinde bunun tanınması, çözümlenmesi (analiz edilmesi), hastanın çocuksu davranışlarının tanınmasına yol açar. Bu da iç görü kazanma ve değişmenin ön koşuludur. KARŞI AKTARIM (Counter-Transference) Hekimin kendi çocukluğundaki duygu ve tutumları hastasına aktarması olayına denir. Duygulanımın aksi yönde olmasıdır. Psikanalistin, hastanın davranışlarına karşı bilinçli yanıtlardan farklı olarak, hastaya karşı kendi bilinçdışı istekleri ve çatışmalarına dayalı tepkiler vermesidir. Hekimin bunları tanıması ve sağaltım sürecini olumsuz yönde etkilemelerine olanak vermemesi gerekir. İÇ GÖRÜ Rahatsızlık belirtileri ile bunların kaynakları arasındaki bağları görmektir. Bir başka deyimle herhangi bir davranışın altında yatan bilinçdışı nedenlerin (dürtüler, savunmalar, geçmişteki ilişkiler, olaylar, çatışmalar, karmaşalar, vb.) bilincine varmaktır. İç görü kazanmak bir amaç değil, araçtır. Kazanılan iç görü değişmek, iyileşmek, yeni çözüm ve baş etme yolları için kullanılmadıkça, entelektüel bir egzersizden başka bir şey olamaz. PSİKANALİTİK KİŞİLİK KURAMI Freud'a göre insan kişiliğinin üç temel birimi bulunmaktadır. İd, ego ve süperego. Diğer bir tanımla, altbenlik, benlik ve üstbenlik İd (Altbenlik) İd, kişiliğin temel sistemidir. Ego ve süperego ondan ayrımlaşarak gelişir. İd, kalıtsal olarak gelen, içgüdüleri içeren ve doğuştan var olan psikolojik eğilimlerin tümüdür. Ruhsal enerji kaynağı olan id, diğer iki sistemin çalışması için gerekli olan gücü de sağlar. Enerjisini bedensel süreçlerden alır. Freud, İd'e "gerçek ruhsal varlık" demiştir; çünkü id, nesnel gerçeklerden
  • 8. bağımsız ve öznel bir yaşantı dünyasıdır. İd, fazla enerji birikimine katlanamaz ve böyle bir durum organizmada gerilim yaratır. Bu gerilimi gidermek için id, biriken enerjiyi biran önce boşaltma eğilimi gösterir. Freud, bu bağlamda bir haz ilkesinin egemenliğinden söz etmektedir. Haz ilkesinin egemenliği altında işleyen İd, bütün isteklerinin anında yerine getirilmesini bekler. Düşünce bu kısımda etkili değildir. İdin kaynağı bilinç altı dürtülerdir. Birey çoğu kez bu dürtülerin etkisinin farkında değildir. İdin dış dünyayla bağlantısı yoktur; zaman ve yer kavramı tanımaz. Birbirine karşıt dürtü ve eğilimler burada yan yana bulunabilir. Ego haz arar, acıdan kaçar. Zaman zaman da dış dünyayla ilişkilerini keser, uykuya dalar. İd ise tamamen bilinçsizdir. Doğrudan doğruya tanınamaz. Soydan ve kalıtımdan gelen her şey burada yer alır. İçgüdüler, içgüdüsel ve tutkusal dürtüler burada barınırlar. Varlığını koruma ve cinsel ihtiyaçların kaynağı cinsel iç güdü, saldırganlık içgüdüsü idde yer alırlar. Öte yandan, çocukluk çağında ve sonraları da hayat boyunca bilinçaltına itilmiş unsurlar İd'de toplanırlar. Burada bulunan haz ilkesi acı bir tansiyonun yerini hoş bir hale bırakmasını sağlamaya çalışır. Yani id, acıdan kaçınma ve haz duyabilme amacını güder. Gerilimi boşaltmak için önce bunu ortadan kaldıracak nesnenin ya da kişinin imgesini oluşturur. Örneğin birincil süreç, aç bir insana herhangi bir besin maddesinin zihinsel görüntüsünü sağlar. Ancak bu tek başına gerilimi gidermeye yetmez. Aç insan, besin maddesinin zihinsel imgesiyle doymaz. Dolayısıyla yeni ya da ikincil psikolojik süreçler geliştirilir ve böylece kişilik yapısının ikinci sistemi olan ego belirlenir. Ego (Ben) Ego, İd'i denetim altında tutmaya çalışan kişilik birimidir. Freud, 'gerçek dış dünyanın etkisi altında altbenliğin (İdin) bir parçasının özel bir gelişme' gösterdiğini, 'dış uyaranları algılayan ve aşırı uyaranlara karşı ruhsal yapıyı koruyan bir dış tabakadan', giderek özel bir yapı geliştiğini ve bu yapının 'altbenlik ile dış dünya arasında bir arabulucu' görevini yüklendiğini ileri sürdü ve gelişen bu yapıya benlik (ego) adını verdi. Ego, organizmanın gerçek nesnel dünyayla alışverişe geçme ihtiyacından varlık bulur. Açlığın giderilmesi için aç insanın yiyeceği arayıp, bulup yemesi gerekir. Bunun için dış dünyada var olan yiyeceğin gerçek algısıyla yiyeceğin zihinsel imgesini birbirinden ayırmayı öğrenmek zorundadır. Dolayısıyla belleğindeki imgeye uygun bir yiyeceğin görüntüsünü ya da kokusunu duyu organlarıyla araştıracaktır. Ego, gerçeklik ilkesi'nin egemenliğindedir. Gerçeklik ilkesinin amacı, ihtiyacın giderilmesi için uygun bir nesne bulununcaya kadar gerilimin boşalımını ertelemektir. Gerçeklik ilkesi, haz ilkesini geçici olarak engeller, ancak sonradan ihtiyaç nesnesi bulunduğunda haz ilkesi tekrar ön plana çıkar ve gerilim giderilir. Benlik (ego) ruhsal yapının düzenleyici, denge ve uyum sağlayıcı (homeostatik) parçasıdır. Bu düzenleme ve uyum sağlama görevi şu yetiler aracılığıyla gerçekleştirilir. 1. Dürtüsel gereksinmelerin içerden algılanması; 2. Dış dünyadaki koşulların ve durumların algılanması; 3. Bütünleme ve birleştirme yetisi ile dürtülerin birbirleriyle, üstbenliğin istekleriyle düzenlenmesi ve çevresel koşullara uyabilecek bir niteliğe uydurulabilmesi; 4. Yürütme yetisi ile istemli davranışın eyleme geçirilmesi. Egonun bilinçli ve bilinç dışı olmak üzere iki yönü vardır. Bilinç yönü ruhsal yapının yürütme organı, karar verme ve alınan kararları bütünleştirme işlevini üstlenirken, bilinçdışı ise savunma mekanizmalarını içerir. Savunma mekanizmaları, idden kaynaklanan içgüdüsel dürtülere (spesifik olarak cinsel ve saldırgan nitelikte olanlara) karşıt gücü oluştururlar.
  • 9. Ego, çevresindeki nesnelerin hangileriyle ilişki kuracağını seçer ve hangi güçlerin ne biçimde doyum bulması gerektiğine karar verir. Bu çok önemli yürütme işlevini yerine getirirken ego, aynı zamanda id'in, süperegonun ve dış dünyanın birbiriyle çatışma durumunda olan istekleri arasında bir uzlaşma sağlamakla da yükümlüdür. Ego, bir ihtiyacın giderilmesi için plan tasarlar, sonra bu planın geçerli olup olmadığını araştırıcı eylemlerde bulunur. Aç bir insan önce yiyeceği nerede bulabileceğini araştırır, sonra oraya doğru yola çıkar. Buna gerçeklik sınaması denir. Egonun önemli işlerinden biri de hareket yollarını kontrol etmektir. İd ile ilişkilerinde, Egoyu atın taşkın gücünü dizginlemeye çalışan bir süvariye benzetebiliriz. Halis Özgü'nün (1976) tanımıyla ego, üçlü bir baskıyla karşı karşıya bulunan, bunun sonucu olarak da üçlü bir tehlike içinde yaşayan zavallı bir yaratıktır. Egonun karşılaştığı bu tehlikeler, dış dünyadan, idden ve süperegodan gelmektedir. Bu yüzden ben, üç ayrı değişik sıkıntı ile karşı karşıyadır. Egonun bir görevi de organizmayı acıdan korumak ve doyum sağlamaya çalışmaktır. Çocukluğun ilk dönemlerinde organizma daha çok acıdan kaçma haz ilkesinin etkisi altındadır, oysa ki zamanla gelişen benlik, neyi, ne zaman ,nerede doyurabileceğine karar verme, dürtüleri ve gereksinmeleri bekletebilme, erteleyebilme gücünü kazanır. Görülüyor ki ilk çocukluk çağında daha çok altbenlik egemendir. Bekletebilme, erteleyebilme, dürtülere başka türlü doyum yolları bulma, onları değiştirme, bastırabilme, uygun yer ve zamanda onların doyumunu sağlayan eyleme girişme ancak gelişmiş benlik aracılığıyla olur. Başka bir deyimle benlik, dürtüler üzerinde göreceli bir egemenlik kurmayı öğrenir. Benliğin (egonun) dürtüleri bekletebilme, erteleyebilme gücüne engellenmeye dayanma gücü denir. Böylece anlaşılıyor ki altbenlikte egemen olan doyum ve haz ilkesine karşılık benlikte egemen olan gerçeklik ilkesidir. Gerçeklik ilkesinin uygulanabilmesi, yukarıda tanımladığımız gibi iç ve dış uyaranların, iç ve dış gereksinimlerin ve koşulların algılanması ve değerlendirilmesi ile olur. Gerçeği değerlendirme yetisi bireyin ruhsal dünyası içinde olup ve dışında olup bitenlerin ayırdedilebilmesidir. Neyin düşünce, neyin eylem ve olay, neyin imge (hayal), neyin gerçek olduğunun bilinmesidir. Bu bir benlik işlevidir. Benliğin bu işlevi, özel durumlarda bozulabilir ya da gelip geçici olarak aksayabilir. Örneğin korkulu bir düşten uyandığımızda, henüz bilincimiz tam uyanıklık durumuna geçmeden önce, belki birkaç saniyelik süre içinde, gördüğümüzün düş mü yoksa gerçek mi olduğunu ayırt edemeyebiliriz. Az sonra bunun bir düş olduğunu, yani kendi ruhsal dünyamızda, zihnimizde yaşanmış bir olay olduğunu; gerçekte olmadığını fark ederiz. İşte benliğin bu işlevi de, engellenmeye dayanma gücü gibi, benlik gücünü yansıtan önemli bir özelliktir. Genellikle gerçeği değerlendirme yetisinin süreğen zayıflaması, benliğin zayıflaması ile birlikte gider. Süperego (Benlik) Kişiliğin üçüncü ve en son gelişen sistemi süperego'dur. Bu sistem çocuğa ana-babası tarafından aktarılan ve ödül ve ceza uygulamalarıyla pekiştirilen geleneksel değerlerin temsilcisidir; kişiliğin ahlaki yönüdür. Gerçekten çok, olması gerekeni temsil eder, hazdan çok kusursuzluğa ulaşmak ister. Süperegoyu ilgilendiren husus bir şeyin doğru ya da yanlış olduğuna karar verip, toplum tarafından onaylanmış değer yargılarına göre davranmaktır. Süperegonun başlıca işlevleri: 1. İd'den gelen iç güdüsel dürtüleri bastırmak ve ketlemek ki bunlar, özellikle toplumun hoş karşılamadığı nitelikteki cinsel ve saldırgan dürtülerdir. 2. Egoyu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yönelmeye ikna etmek, 3. Kusursuz olmaya çalışmaktır.
  • 10. Süperego, id ve egoya karşı çıkarak kendi istediği düzene yöneltme eğilimindedir. Ego, içgüdüsel isteklerin doyum bulmasını erteler, süperego ise bu istekleri tümden engellemeye çalışır. İd, ego, süperego farklı ilkelerle çalışan psikolojik süreçlere verilmiş adlardır. Olağan koşullar içinde bu ilkeler birbirine karşıt çalışmaz, egonun yönetici önderliği altında bir ekip olarak birlikte hareket ederler. Böylece kişilik üç ayrı parça olarak değil, bir bütün olarak işler. Bir diğer anlamda, id kişiliğin biyolojik bölümünü, ego psikolojik ve süperego toplumsal bölümlerini oluştururlar. Bir toplumun "vicdanı", o toplumun bireylerinin süperegosunda yer alır ve süperego bireyin davranışlarını sürekli süzgeçten geçirerek bireye, "bu yaptığın doğru, aferin!" ya da "bu yaptığın yanlış, utan kendinden!" mesajlarını verir. Ego ise hem idi memnun etmeye çalışır, hem de süperego tarafından azarlanmaktan kurtulmak ister. İd, ego ya da süperegodan birinin diğerlerinden daha kuvvetli ya da zayıf olduğu zaman farklı kişilik türleri ortaya çıkar. Örneğin, süperegosu son derece gelişmiş olan ve diğer temel kişilik birimlerine baskın olan kişi, büyük olasılıkla utangaç, özellikle cinsel arzularını ve kızgınlık duygularını, onların ifadesinin uygun olduğu ortamlarda dahi ender ifade eden bir kimse olur. Diğer yandan İd'i baskın olan bireyse kendini bencil istek ve arzularının hemen o anda tatmin edilmesinin dışında başka hiçbir şeyi göz önüne almaz, yaşamda sürekli toplumla sürtüşme içinde olur, başkalarının haklarına, düşünce ve duygularına saygısız, kendine ve topluma zararlı biri olur. PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM KURAMI Kişilik gelişimi açısından psikolojiye en önemli katkı psikanalizin kurucusu Freud ve onun takipçilerinden gelmiştir. Aşağıda kişilik gelişimi, "psikoseksüel gelişim ilkelerine göre açıklanacaktır. Freud, kişiliği gelişim açısından inceleyen ve kişiliğin temel karakter yapısında bebeklik ve çocukluk yıllarının önemini belirten ilk kuramcıdır. Freud, beş yaşın sonlarında kişiliğin oldukça biçimlendiği ve bu yaştan sonraki gelişimin, temel yapımın işlenmesiyle sınırlandığı inancındaydı. Bu kuramda insanın gelişimini altı dönemde incelemiştir. Oral Dönem, Anal Dönem, Fallik Dönem, Gizillik (Latent) Dönem, Ergenlik Dönemi. Oral Dönem (0-2 yaş) Bu dönem id'in egemenliği altındadır. Doğal dürtülerin hemen doyurulması, gerginliğin hemen giderilmesi çocuğun en başta beklentisidir. Çocuk dışardan verilecek bakıma tümden bağımlı ve çaresizdir. Çocuk ancak kendine verebilecek bir annenin varlığıyla yaşamını sürdürebilir. Çocuğun bu dönemde kazandığı ilk toplumsal işlev, almak, almayı bilmek ve elde etmektir. Yani çocuk kendisine anne tarafından verilen şeyleri alırken, toplumsal anlamda almayı da öğrenir. Çocuk kendisine veren kişilerden verilmiş olmayı da değerlendirerek "vermek- verebilmek" yetisini de kazanır. Sürekli bakım veren kişinin (anne ya da sürekli bir bakıcı) bebekliğin ilk aylarındaki eksikliği, çocuğun motor, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişiminde önemli aksamaya ve yetmezliğe, hatta geriliğe yol açabilir. Oral dönemde çevresel koşullara ve biyolojik yapıya bağlı olarak, aşır doyurulma ya da aşırı doyumsuzluk içinde kalma yüzünden çocuk sonraki dönemlerine ilerleyemeye bilir. Bu nedenle yetişkinlik yaşamında da oral dönem özelliklerine fazlaca tutunabilir. Aşırı ağızcılık (oburluk), aşırı bağımlılık, alıcılık, edilgenlik baskın olursa bu davranış özellikleri oral saplanma belirtileri olarak yorumlanabilir. Böyle bir kişi başkalarından almaya alışmış, aşırı isteyici ve
  • 11. bağımlıdır. Oral dönemde çocuğun kazanması beklenen duygu özgüven duygusudur. Bu da ancak annenin (ya da çocuğa bakım veren kişinin) düzenli ve tutarlı bir şekilde çocuğun ihtiyaçlarını karşılamasıyla mümkündür. Oral dönemde idin haz ilkesi işlemektedir. Anal Dönem (2-4 yaş) Çocuğun yürümeye, konuşmaya ve kendi benliğini çevresinden ayrı algılamaya başladığı; yavaş yavaş bağımsızca düşünme ve davranma gibi yetilerin yapıtaşlarının geliştiği bir devirdir. Bu dönemde çocuğun dışkılama büzgeç kaslarının gelişmesiyle çocuğun dünyasına yeni bir eylem yetisi katılmaktadır. Çocuk içerde biriken dışkısını tutarak ya da bırakarak bir haz duyar. Çocuğun dışkısını tutabilmesi ve annesinin istediği yerde ve zamanda yapması çevreden büyük ilgi görür ve ödül alır. Böylelikle çocuk artık toplumun iyi, kötü, doğru, yanlış ve ayıp gibi yargıları ile karşılaşmaktadır. Süperego gelişmeye başlar. Anal dönemde bazı aile tutumları çocukta anal saplanmaya ve anal kişilik özelliklerinin gelişmesine yol açabilir. Bu tutumlar arasında, çocuğa sıkı, katı, cezalandırıcı tuvalet eğitimi; özerklik tanımayan, bağımlı, bebek kalmayı destekleyen aşırı koruyucu ve denetleyici tutumlar, aşırı düzenlilik ve titizlik eğitimi, çocuğa ayıp ve günah kavramlarının fazla aşılanması sayılabilir. Anal kişilik özellikleri gösteren yetişkin bireylerde, aşırı titizlik, tuvalet işlemleri ile aşırı uğraşma, cimrilik, inatçılık, aşırı düzenlilik, kararsızlık gibi özellikler görülür. Fallik Dönem (4-6 yaş). 2.5-3 yaşlarına giren çocuğun düşünce dünyasında giderek artan bir biçimde yeni bir algı alanı oluşur. Bu eşeylik ayrılıkları ile ilgilidir ve çocuğun dikkati eşey organlarına ve bunların anlamlarına yönelir. Çevreden ve başka insanlardan ayrı bir kişi olduğunu kavramış olan çocuk, artık "nasıl bir kişi" olacağını araştırmaktadır. Bu nedenle kendi bedenine, cinsel ayrılıklarına ve genellikle çevrede olagelen her şeye karşı derin, bitmek bilmez bir soruşturma ve öğrenme eğilimi gösterir. Cinsel ayrılıkların öğrenilmesi, cinsel benlik duygusunun başlaması ve cinsiyete uygun rollerin belirlenmesi de bu yaşlarda iyice kesinleşmiştir. Çocuk cinsel yasakları ve değerleri hızla öğrenir. Bu çağda aşırı korkutmalar, suçlandırma ve cezalar, atılganlığın kısıtlanması, çocukta girişim kısırlığı ve aşırı çekingenliğe neden olabilir. Bu dönemin kriz noktası Oedipus (Ödipus) kompleksi ve İğdişlik korkusudur. Oedipus (Ödipus) kompleksi.- Erkek çocuğun annesine, kız çocuğun babasına karşı özel bir sevgiyle (aşk) yaklaşıp erkek çocuğun babayla, kız çocuğun da anneyle yarışa girmesi, hatta ondan nefret etmesi. Erkek çocuk, bir yandan babasına sevgi duyup onun gibi olmak isterken diğer yandan da ondan nefret eder. Bu yüzden önemli bir çatışma yaşanır. Karşı cinsten olan ebeveyne karşı sevgi dolu ilgi, hemcins ebeveyne karşı ise iki değerli bir tutum oediepus karmaşasının içeriğini oluşturur. Fallik döneme özgü ödipal çatışmayı çözememiş kişiler yetişkin yaşamda bilinçli ya da bilinçsiz ödipal eğilimler ya da buna karşı aşırı savunmalar geliştirebilir. Çocukta bu döneme kadar görülmeyen vicdan ve ahlak duygusu işte bu özdeşimlerin güçlenmesiyle gelişmektedir. İğdişlik Korkusu Fallik dönemde erkek çocuk için penis, çocuğun bütün benliği, varlığı ile eşdeğer bir anlam ve önem kazanır. Toplumsal tutumların da desteği ile erkek çocuğu kız çocuktan ayıran bu değerli,
  • 12. “üstün” organla ilgili olarak çocuk zihninde bir takım korkular geliştirir. Kız çocukta penis olmadığını fark edince bunun kendisinde de yok edilebileceği kaygısı doğar. Ayrıca ailede ve toplumda çocuğun yaramazlıklarına, penisi ile oynamasına, gece işemelerine karşı bir ceza olarak penisin kesileceği sıklıkla söylenir. Ülkemizde bu yaştaki çocuklara yapılan, “tutun şunu sünnet edelim, vb...” biçimdeki korkutmalar, takılmalar ve gerçekten bu yaşlarda yapılan sünnet olayının kendisi penise bir zarar gelebileceği, ceza olarak penisin kesilebileceği korkusunu uyarır. Bu korku, iğdişlik korkusu olarak bilinir. Bu korkunun varlığı çocukta yalnızca penise bir zarar gelecek biçiminde görülmez. Bir çok değişik ve gizli biçimlerde ortaya çıkabilir. Erkek çocuğun sık sık penisini açıp bakması, göstermesi ve bu konuda konuşması, penisin sağlam olduğuna ilişkin bir çeşit kendine güvence verme belirtileridir. Çocuk, penisle ilgili korkuyu, bedeninin başka bir parçasına aktararak herhangi bir çizik, yara veya ameliyat üzerine büyük endişeler gösterebilir. Penisten yoksun olan kız ve kadınları aşağı görerek onlardan uzak durabilir. Başka çocukları gerçekten ya da simgesel biçimlerde iğdiş etmekle tehdit edebilir. Erkek çocukta görülen iğdiş edilme korkusunun kız çocuktaki karşılığına Freud, penise imrenme demiştir ve kız çocuktaki cinsel kimlik gelişimini bu varsayım üzerine dayandırmıştır. Gizil Dönem Latent (gizil) dönem 6 ve 12 yaş arasını kapsamaktadır. Bu dönemde çocuğun cinsel dürtüsü gizlidir. Çocuk cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmaz ve kendini daha çok oyuna verir. Kendi cinsi ile arkadaşlık yapan çocuk karşıt cins ile ilgilenmez, hatta onlara düşmanca davranır. Bu dönemde bilişsel becerileri ve kültürel değerleri edinmeye başlayan çocuk sosyal ortamlara girmeye başlar. Genital Dönem Ergenlikle beraber genital aşama kendini göstermeye başlar. Kişi cinsel organları ve duyguları arasında bir bağ olduğunu fark etmeye başlamıştır. Karşıt cinse karşı ilgi bu dönemde görülmeye başlar. Bu dönemin sonunda kişi yetişkin dünyasına girebilecek düzeye gelmiştir. Tablo 1. Freud’a Göre Psiko-seksüel Gelişim Dönemleri Yaşlar Dönemler 0-2 Yaş Arası Oral Dönem 2-4 Yaş Arası Anal Dönem 4-6 Yaş arası Fallik Dönem 6-12 Yaş Arası Latent (Gizil) Dönem 12-18 yaş Arası Genital Dönem · Bu bölümün (Freud ve psikoseksüel gelişim) bir kısmı freud.hypermart.net/temel %20kavramlar.htm adlı siteden 05.03.2004 tarihinde alıntılanmıştır. Freud’a göre insanın psikolojik gelişiminin temelinde iki güç bulunmaktadır. Bunlar cinsel ve saldırganlık dürtüleri ile çevredeki davranışlar (özellikle anne-baba-çocuk etkileşimi)dır. Freud’a göre insan bir enerji sistemidir; cinsel ve saldırganlık güdüleri tarafından güdülenir ve organizmaya haz sağlanması için davranır; gerginliği azaltmak için çabalar. İnsan görünürde yasal ve toplumun beklentileri doğrultusunda davranır; ancak
  • 13. davranışlarının nedenlerinin çoğunlukla farkında değildir; iç güdülerine sürekli gem vuran toplumun kısıtlamalarıyla karşı karşıyadır. Freud’un psiko-seksüel gelişim kuramına göre insanın kişiliğinin çok büyük bir kısmı ilk 6 yaş içinde tamamlanır. Bu nedenle kuram içinde ilk yılların önemi büyüktür. Kuramın bir diğer özelliği de insanın kişilik gelişimini evrelere ayırarak incelemesidir. Freud’un kuramında kişiliğin başlıca 5 dönemden geçerek oluştuğu yani 5 dönemden geçerek yetişkinlikteki kişilik örüntüsünün temellerinin atıldığı ileri sürülür. Bu dönemler şunlardır: • Oral Dönem (0-1 Yaş) • Anal Dönem (2-3 Yaş) • Fallik Dönem (4-5 Yaş) • Latent (=gizil,örtük) Dönem (6-12 Yaş) • Genital Dönem (12 yaş ve sonrası) İlk üç dönem pregenital dönemler olarak ta isimlendirilirler. Bu dönemdeki ihtiyaçlar aşırı doyurulur ya da doyumsuz kalırsa saplantı meydana gelebilir. Bu saplantılar da kişiliğin gelişiminde etkin rol oynarlar. Oral dönemde ağız en önemli organ ve haz kaynağıdır. Bu dönemin önemli özelliği çocuk anneye bağımlılık ve içe alıcılıktır. Bu dönemde meydana gelecek saplantılar ağızcıl bir takım alışkanlıklara neden olur. Örneğin sigara, kinayeci ve münakaşacı olma vb. Anal dönemde boşaltım sisteminin kontrolü (tuvalet eğitimi) önem taşır. Haz dışkılama ile ilgilidir bu nedenle dışkılama organları haz merkezidir. Tuvalet eğitiminin katı ve cezalandırıcı olması halinde bu dönemde saplantı meydana gelebilir. Aşırı kontrolcü olma, kuralcılık ve cimrilik bu dönemdeki saplantıların ileride görülebilecek örnekleri sayılırlar. Fallik Dönemde cinsiyetler ve farklı beden yapıları fark edilir. Cinsel organlar ilgi ve haz odağıdırlar. Bu dönemde oedipal kompleks denen çocuğun karşıt cinsteki ebeveyne yakınlık ve ilgi duyma yaşantısı yer alır. Ana-babaya aynı zamanda duyulan sevgi ve kıskançlık ya da düşmanlık duyguları çocukta çatışma ve kaygı yaratır. Bu çatışma aynı cinsteki ebeveyn ile özdeşim kurarak çözümlemeye çalışılır. Latens dönem cinsel ihtiyaçlar açısından sessiz ve sakin bir dönemdir. İlgi ders, spor, oyun gibi alanlarda yoğunlaşır. Genital Dönem yetişkinlik süresince devam eder. Cinsel olgunluğa karşı cinsten olan kişilerle kurulan ilişkiler sonucu ulaşılır. Arkadaşlık, cinsellik, mesleğe yönelme, geleceği planlama, evlilik vb. konularda düşünmeye ve hazırlık yapılmaya başlanır. BİLİŞSEL GELİŞİM (JEAN PIAGET) Biliş Nedir? Biliş, (Cognition) düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir. Bilişsel Gelişim ise, yaşla birlikte bı süreçlerde meydana gelen değişimlerdir. Bilişsel gelişim açısından bireyler, aşağıdaki yeteneklerle dünyaya gelirler: • Şemalar oluşturma • Özümseme
  • 14. Uyum sağlama • Uzlaşma Şema Doğumdan itibaren çocukların dünyayı anlamak ve keşfetmek için yaptığı deneyler (girişimler) sonucunda, fiziksel ve sosyal dünyanın nasıl işlediğine dair oluşturdukları kuramlara şema adı verilir. Özümseme Çocuğun, yeni bir nesneyle/olayla karşılaştığında bu yeni nesne/olayı daha önce edindiği şemayı/şemaları kullanarak yani yeni nesne/olayı daha önce edindiği şemalar içinde şekillendirerek açıklamaya çalışmasıdır. Uyum Sağlama Karşılaşılan yeni durum daha önceki şemaların kullanılmasıyla açıklanamadığında çocuğun, daha önce edindiği şemayı değiştirerek yeni bir şema oluşturmasına uyum sağlama adı verilir. Organize Etme İlk kez karşılaşılan her durum bireyin içinde var olan bilişsel dengeyi bozar ancak özümseme→uyum sağlama süreciyle bu denge yeniden kurulur. Uyum sağlama sürecinden sonra yeni edinilen her şema daha önceki şemalar (davranışlar) arasına alınarak tüm yapnın yeniden düzenlenmesine organize etme adı verilir. Uzlaşma Şema→özümseme→uyum→organize etme süreci ile birey sürekli olarak bilişsel dengesini korur veya bozulan dengeyi yeniden düzenler. Buna bağlı olarak da sosyal ve fiziksel çevreyle yani yaşamla denge/uyum içinde kalmaya çalışır. Buna uzlaşma adı verilir. Bilişsel gelişim aşağıdaki öğeler yoluyla gerçekleşir: • Deneyim • Sosyal Geçiş • Olgunlaşma • Dengeleme Deneyim Çocukların sosyal ve fiziksel çevreyle (yaşamla) gerçekleştirdikleri her türlü etkileşim ve yaşantılardır. Sosyal Geçiş İçinde yaşanılan toplumun ve kültürün (arkadaş, aile vb.) herhangi bir durum hakkındaki bilgisinin paylaşımıyla yeni şemaların kazanılmasıdır. (Örneğin kelebeğe “kelebek” demek.) Olgunlaşma Bazı bilişsel süreçlerin fiziksel yeterliliklerin artmasına bağlı olarak gelişmesidir. Dil öğrenme gibi. Örneğin, yeterli fiziksel olgunlaşma meydana gelmeden dil gelişimi gerçekleştirilemez. Dengeleme Yukarıdaki üç sürece eşlik eden bir süreç olarak, insan düşüncesinde doğuştan varolan, çevre ilişkilerinde ve kendi içinde gittikçe daha dengeli, ayrıntılı ve tutarlı olma eğilimidir. Piaget’e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri Duyusal Hareket Dönemi (Sensory-Motor/0-2 yaş) Özellikleri Başlangıçta nesne kalıcılığı yok, 1 yaş civarında kazanılmaya başlanıyor.
  • 15. İnsanlarla sosyal etkileşimlere girme Model alma ve taklit etme kökenli davranışların ortaya çıkması Sembolik düşünceye hazırlık (Henüz sembolik düşünce yok) Tutarak, hareket ettirerek gözleyerek öğrenme Yaşantıya dayalı öğrenme daha etkili 2 yaş civarında (dönem sonunda) kelime hazinesi yaklaşık 250 civarında İşlem Öncesi Dönem/2-7 yaş a. Sembolik İşlemler Dönemi/2-4 yaş Özellikleri Sembolik düşünce gelişimi (nesne ya da hareketlerin bir diğerini temsil etmesi) Dilin ve dramatik oyunların kullanılmaya başlanması Kelime hazinesinde hızlı bir artış Ben-merkezci düşünce § Animizm. Canlı ve cansız nesneler arasında ayrım yapamama; sihirli-majik- düşünce. (taşlar yaşıyor, lokomotifler canlıdır, ağaçlar düşünebilir, cam elimi acıttı, ağaç yapraklarını aşağıya ittiği için yapraklar düşüyor, vb.) § Kolektif Monolog. Karşısındakini dinlemeden, onun kendisini dinlediğini varsayarak konuşma § Paralel Oyun. Diğer çocuklarla yan yana oynamasına rağmen, diğerlerinin oyunlarına dikkat etmeme. a. Sezgisel İşlemler Dönemi/4-7 yaş Özellikleri § Akıl yürütmelerin başlaması. § Nesneleri belirli bir özelliğe göre sınıflama ve sıralamada zorluk/güçlük yaşama. § Sayı uygunluğunu başaramama Örnek: ¤¤¤¤¤ Hangisi çok? ¤ ¤ ¤ ¤ ¤ Somut İşlemler Dönemi/7-12 yaş Özellikleri § Empati. Olayları başkalarının gözünden görmeyi başarma § Mantıksal Düşünme. Mantıksal düşünebilmekle beraber bunları olay ya da nesneler üzerinde uygulayabilme. § İleriye ve geriye doğru düşünebilme. Zihinsel bir işlem dizisini (mesela bir deneyi) ileriye ve tersine doğru sıralayabilme. § Merkeziyetsizlik. Karar verirken çok merkez/boyut/özellik kullanabilme. § Korunum. Şekilsel değişme, kütlenin değiştiğini göstermez. § Ayniyet. Bir şey eklenmediği veya çıkarılmadığı sürece miktar değişmez. § Telafi. Bir boyutta meydana gelen bir değişiklik diğer bir boyutta değişiklik meydana getirir. § Dönüşebilirlik. Görüntüsel değişiklik eski hakline dönüşebilir; miktar değişmez. § Çoklu sınıflama. Nesneleri birden fazla özelliğe göre sınıflayabilme. Soyut İşlemler Dönemi/12yaş ve üstü
  • 16. Özellikleri § Analiz-sentez. Nesneleri birleştirip ayırabilme. § Ergen egosantrizmi. Aşırı idealizm, hayali seyirciler. § Soyut düşünebilme. A>B; B>C Þ A<C § Soyut kavrama. Özgürlük, adalet vb. soyut kavramları algılayabilme. § Hipotezler oluşturabilme ve aralarından seçim yapabilme. DÖNEMLE YAKLAŞIK MOTOR BECERİLERİ R YAŞ Bebek kendisini diğer nesnelerden ayırt eder; uyaran arayışındadır; nesne DUYUSA sürekliliği kazanmıştır. L MOTOR 0-2 YAŞ İlkel şekilde sebep sonuç, (6 ALT zaman ve mekan anlayışı DÖNEM) geliştirmiştir. Hayali oyun ve sembolik düşünce başlangıcı vardır Sembolik fonksiyonların gelişimi;dilin sembolik olarak kullanımı; sezgisel İŞLEM problem çözme; tersine ÖNCESİ dönüştüremeden odaklaşmış DÖNEM 2-7 YAŞ ve egosantrik düşünce; sayı (2 ALT korunumunun DÖNEM) kazanılmasına başlangıç ve kategori halinde düşünme yeteneğiyle ilişkileri görebilme. Kütle, uzunluk, ağırlık, hacim korunumu,; tersine dönebilirlik; merkeziyetçilikten uzaklaşma;başkalarının SOMUT rolünü alabilme; somut İŞLEMSE 6/7-11/12 işlemler çerçevesinde L DÖNEM mantıki düşünce; sınıflandırma (nesneleri hiyerarşik sınıflar halinde organize etme), nesneleri seri halinde küçükten büyüğe vb. sıralama, SOYUT 11/12 VE Esneklik, soyutlama, İŞLEMSE ÜSTÜ akıldan hipotezler test etme, L DÖNEM karmaşık muhakemede
  • 17. olasılıkları ve muhtemel durumları dikkate alma ve problem çözme. DİL GELİŞİMİ DERS NOTU Genel bir kabul olarak dil gelişimi bilişsel gelişime paralel olarak ortaya çıkar. Bu görüş Piaget merkezli bir görüştür. Fiziksel (psiko-motor), bilişsel gelişim ve dil gelişimi arasında bir paralellik vardır. Dil, duygu ve düşüncelerin ses ve anlam olarak ortak olan öğeler ve kuralları kullanarak başkalarına aktarılmasını sağlayan gelişmiş simgeler/semboller bütünüdür. Dil, öğrenme, hatırlama ve tanımanın en önemli yoludur. DİL GELİŞİMİNDE FARKLI KURAMSAL YAKLAŞIMLAR Bihevyorist (Davranışçı) Görüş (Skinner, Thorndike, Watson, Pawlow) Davranışçılara göre dil, herhangi bir şeyin öğrenildiği gibi öğrenilir. Yani dilin kazanılmasında tekrar ve pekiştirme önemlidir. Dilin kazanılmasında 1. Pekiştirme (Ödül-ceza) 2. Tekrar esastır. Biyolojik Temelli Görüş (Chomsky, Lenneberg) Dil gelişiminin temeli biyolojiktir ancak çevre koşullarından da bağımsız değildir. Dil gelişimini biyolojik ve psikolojik unsurlara bağlayan görüşlere psikolinguistik görüşler adı verilir. Dil gelişimi daha fazla olgunlaşmanın (biyolojik) etkisi altındadır. Bu kurama göre dilin kazanılmasında iki ana yapı esastır; bunlar sırasıyla: 1. Düşünsel (kavramsal) yapı: Önce kelimler ve anlamları anlaşılır. 2. Yüzeysel yapı: Sözcüklerin kullanılması, konuşma. Sosyal Öğrenme Kuramı (Bandura) Dil gelişimi, sosyal gelişim süreci içinde 1. gözlem 2. taklit yoluyla gerçekleştirilir. Kısaca dil kazanımının temeli model almadır. PIAGET’E GÖRE KONUŞMANIN EVRELERİ a. Agulama (0-2 ay): İl bir ayda ağlama dışında belirli ses yok.Bilinçsizce ses çıkarımı, o-u-n-g-m sesleri. b. Babıldama (2-5 ay): ünlü ve ünsüzlerin birlikte çıkarılması, ba-da-ma gibi. Kendi kendine sesler tekrar edilir. c. Çağıldama-heceleme (6-12 ay): Kullanılmayan seslerin yok olması ve ailenin kullandığı seslerin kullanılmaya başlanması. İlk kez bir kelime bir nesnenin sembolü olarak kullanılır.
  • 18. d. Tek sözcük (12-18 ay): Konuşmada kritik dönem. Tek kelimeyle çok şey anlatılmaya çalışılır. Tek sözcüklerin anlamlı cümleler gibi kullandığı görülür. Mesela “mama?” bana mama ver ya da bu mama mı anlamında kullanılır. e. Telegrafik konuşma (kelimelerin birleştirilmesi) (18-24 ay): Kelime hazinesi artar. Yaklaşık 200-250 kelime. İki kelime bir cümle içinde sık sık kullanılır. f. İlk gramer süreci (24-60 ay): gramer kurallarına uygun olacak cümleler (giderek daha karmaşıklaşan) kullanılmaya başlanır. DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER a. Olgunlaşma b. Diğer gelişim süreçleri c. Çevre ve aile (sosyo-ekonomik durum, dil kullanımı, dilde nitelik vb.) d. Kitle iletişim araçları e. Deneyimler (özellikle oyunlar) f. Cinsiyet PSİKOSOSYAL GELİŞİM (E. ERIKSON) Erikson’un kuramına gmre bireyin toplumsal gelişimi esastır. Bu kuram da gelişimi evreler halinde ele almaktadır. Bu kuramda evrelerin bir özelliği her evrenin bir ikilemi beraberinde getirmesidir. Her evre içinde ikilem bir psikososyal çatışmayı ifade eder. Bu çatışmaların olumlu şekilde sonuçlanması psikososyal gelişimin sağlıklı şekilde gerçekleştiğinin bir ifadesidir. Her evrede egemen olan bir ortam bulunmaktadır. Psikososyal gelişimin olumlu sonuçlanmasında bu egemen ortamların önemli bir etkisi bulunmaktadır. O halde çatışmanın olumlu olarak sonuçlanabilmesi için öncelikli olarak ortamların birey üzerinde olumsuz etkiler yapmamasına önem gösterilmelidir. Erikson’un psikososyal kuramının evreleri, yaklaşık yaş sınırları, egemen olan ortam ve beklenen sonuçları içeren tablo aşağıda verilmiştir. BEKLENEN GELİŞİM PSİKOSOSYAL EGEMEN OLUMLU DÖNEMİ KRİZ ORTAM SONUÇ Çocuk kendine, anne-babasına Temel Güven X Bebeklik Aile ve dünyaya Güvensizlik güven duygusu gelişir. Çocuk kendine güvenini Çocukluk yitirmeden Özerklik X Utanç - (18 Ay – 3 Aile kendini kontrol Kuşku yıl) edebilme yeteneğini geliştirir. 4 –5 Yaş Girişkenlik X Aile Çocuk
  • 19. etkinliklerde yönelim ve Suçluluk amaç kazanmayı öğrenir. Çocuk başarı ve 6 Yaş - Çalışma X Aşağılık Komşular, yeterlilik Ergenlik Duygusu Okul duyguları Öncesi kazanır. Akran Birey özdeşim Özdeşim kurma X Grupları, (=identity) Ergenlik Rol Karmaşası Diğer yoluyla tutarlı Grupları benlik kazanır. Birey belirli bir mesleğe Dostluk, ulaşmak için Yakınlık X Yetişkinlik Sevgi (Eş çalışır; yakın Yalnızlık Seçme) ilişkiler kurma yeteneği geliştirir. Birey ailesinin dışındaki kişilerle, Üreticilik X gelecek Olgunluk Yeni Aile, İş Durgunluk kuşaklarla ve toplumla ilgilenmeye başlar. Birey yaşamına Emeklilik – dönüp Ego Bütünlüğü X Yaşlılık Ölüme baktığında bir Umutsuzluk Hazırlanma tatmin hissi duyar. ERGENLİK DÖNEMİ Ergenlik Dönemine Giriş Çocukların ergenlik dönemine girmesiyle birlikte meydana gelecek cinsel, bedensel ve toplumsal değişmelerin başlamasında ana etken endokrin sistem (iç salgı sistemi =hormon salgılama sistemi)dir. Bu nedenle, ergenliğin başlamasında ve yetişkin özelliklerinin kazanılmasında etkili olan hormonlara kısaca değinmekte yarar bulunmaktadır. Endokrin Sistem (İç Salgı Sistemi) Salgı Bezleri ve Hormonlar
  • 20. Hipofiz Bezi: Genel büyüme hormonu (GBH), prolaktin ve gonadotropik hormon olmak üzere üç önemli salgısı bulunmaktadır. • Genel Büyüme Hormonu: Anne karnındayken salgılanmaya başlanır. Çok salgılanması durumunda dev yapılı insanlar, az salgılanması durumunda da cüce yapılar oluşur. • Prolaktin: sadece kadınlarda salgılanır. Anne sütünün meydana gelmesinde etkilidir. Annelik duygusuyla da ilintili olduğu sanılmaktadır. • Gonadotropik Hormon: Ergenlik dönemine doğru salgılanmaya başlanır. Salgılanmasıyla birlikte Gonadlar (cinsel bezler) uyarılır ve gonadlar kendi hormonlarını salgılamaya başlarlar. Tiroid Bezi: En önemli hormonu trioksindir. Enerji tüketimi için besinlerin ,kullanımını düzenler. Aşırı salgılanması durumunda hiperaktivite (aşırı hareketlilik) gözlenir. Bireylerin Bireyler zayıf görünüşlü olurlar; zihinsel aktiviteleri yüksek olan bu bireylerde sinirlilik gözlenir. Az salgılanması durumunda ise apati hali oluşur; yani aşırı kilo alma, duyarsızlık, yavaş hareketler gözlenir. Böbreküstü Bezleri: Adrenalin başka salgıları da bulunan bu bezlerin en önemli hormonudur • Adrenalin: Sempatik sinir sistemini uyarır. Vücutta genel uyarılmışlık hali sağlar, kandaki şeker oranını etkiler. • Kortin: Kan basıncının düzenlenmesinde etkilidir. Gonadlar (Cinsel Bezler): Erkek gonadları testis, kadın gonadları ovarium adını alırlar. Testisler çok sayıda hormon salgılar. Androjen ve kriatin bunlardan iki tanesidir. Androjen sesin kalınlaşması, kaslanma vb. erkeksi özelliklerin kazanılmasında etkilidir. Kriatin ise çocuklarda da bulunur. Kandaki kriatin miktarı azalıp diğer gonad hormonları çoğalınca ergenlik dönemine girilmeye başlanır. Ovariumun tek salgısı östrojen hormonudur. Bu hormon çocuk sahibi olabilme ve kadınsı bedensel özelliklerin kazanılmasında etkilidir. ERGENLİK İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp yetişkinliğe devan eden önemli fiziksel, zihinsel ve toplumsal değişimlerin yaşandığı döneme ergenlik dönemi denilmektedir. Erinlik ise, çocukluğun sona erdiği, üreme organlarının olgunlaştığı, ikincil cinsel özelliklerin görüldüğü ve ergenlik döneminin başlangıcı sayılan özelliklerin ortaya çıktığı dönemdir. Ortaöğretim Dönemi Gelişim Görevleri (12-18 yaş) 1. Sosyal gelişme ile birlikte her iki cinsteki yaşıtlarıyla yeni, olgun ilişkiler kurabilme, 2. Yetişkin kadın, yetişkin erkek rollerini üstlenebilme, 3. Yetişkinlerden bağımsız duygusal özerkliğini elde etme, 4. Bir mesleğe doğru yönelip hazırlanmaya başlama, 5. Evliliğe ve bir aile kurmaya ilişkin duygusal altyapının kurulmaya başlaması, 6. Toplumsal sorumluluklar alabilme, bu sorumlulukları yerine getirebilme. Erinlik Dönemi Sorunları
  • 21. 1. Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedensel yakınmalar. 2. Yalnızlık isteği 3. Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma 4. Ahenksizlik, beceriksizlik, 5. Çabuk sıkılma, 6. Kıskançlık başkalarını çekememe, 7. Otoriteye karşı direniş, 8. Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık, 9. Coşkularını denetleyememe, 10. Kendine güvensizlik, 11. Kendini eleştirmek, beğenmediği yönleri ile aşırı ilgilenmek, 12. Sık sık huysuzlaşma, 13. Sık sık hayal kurma (gündüz rüyaları) Ergenliğe bedensel gelişim açısından bakıldığında öncelikle cinsiyet hormonlarının üretiminin arttığı gözlenmektedir. Kızlarda gözlenen değişiklikler erkeklerden yaklaşık 1-2 yıl önce başlar. Öncelikle eller ve ayaklar büyür. Erkeklerde kas gelişimi daha belirgindir. Sindirim sistemindeki organlar gelişir ve hayali hastalık şikayetlerine rastlanır. Beden yapılarının ergenler üzerinde etkileri olmaktadır. Örneğin sürekli dış görünümle ilgilenir, herkesin onu izlediğini ve dış görünüşüyle ilgilendiğini düşünür. Olumlu benlik imgesine sahip olanlar olumlu benlik algısı geliştirirler ve beden imgesine göre toplumsal ilişkilerini ayarlarlar. Kızlarda çekicilik, erkeklerde atletik vücut yapısı ön plandadır. Cinsiyete uygun beden görünümü ve algısı önem kazanır. Ergenliğe sosyal gelişim açısından bakıldığında benliğini bulma, kimlik geliştirme, özdeşleşme, arkadaşlık ve grup ilişkisinin önem kazanması, karşı cinsle olan arkadaşlığa önem gösterme, aileden bağımsız hareket etme eğilimi, kahraman ve ünlülere özenme, vb değişiklikler gözlenir. Yine bu dönemin sonuna doğru önceleri değişiklik gösteren ilgilerde bir belirginlik bir durulma meydana gelmektedir. Erinlik döneminin başlamasıyla girilen ve yaklaşık 4-5 yıl kadar sürecek olan ergenlik döneminin sorun ve kaygıları, yedi ana başlık çerçevesinde ele alınabilir. Bunlar aşağıda verilmiştir: 1. Ev ve aile ilgili sorun ve kaygılar (ergen-anne-baba çatışmaları, evde uygun iletişim ortamının olmaması, ergenin otoriteye karşı olan olumsuz tutumları, vb.) 2. Toplumdaki yeriyle ilgili sorun ve kaygılar (yetişkin rolünü üstlenmeye özellikle psikolojik olarak hazır olmamasına rağmen kendisine yetişkin rolü yüklenmesinin oluşturduğu sorunlar, vb.) 3. Kız-erkek arkadaşlığı ile ilgili sorunlar, 4. Okul ile ilgili sorunlar (arkadaş edinme, bir gruba üye olmak isteme, öğretmen-öğrenci arasındaki çatışmalar, akademin başarısızlıktaki nedenlerin abartılı yaşanması, vb). 5. Gelecek ve meslek seçimiyle ilgili sorunlar (ileride sürmeyi düşündüğü yaşama ilişkin beklentilere bağlı olarak geleceğin planlanmaya başlanması, seçeceği üniversite ve alana ulaşmak için stresli bir çabalama sürecine girmiş olmanın yarattığı kaygılar, vb.) 6. Ahlak ve değerlerle ilgili sorunlar (içinde yaşadığı toplumlarda örneğin aile veya diğer çevrelerde etkisinde kalarak büyümüş olduğu sosyal, moral, dini, vb. değerlerin özümsenmesi ve kişiliğin istikrarlı bir parçası haline getirilmesi sürecinde yaşanan kaygı ve çatışmalar.
  • 22. 7. Sağlıkla ilgili sorun ve kaygılar (organizmadaki hormonal dengelerin değişmesi, hızlı ve simetrik olmayan bedensel değişmeler, iç organların gelişmesinden kaynaklanan sorunlar.) Çocuk Yetiştirme Tutumları • Otokratik Tutum: Çocuğun kendisini ifade etmesine fırsat verilmez. Anne ya da baba evin mutlak hakimidir ve söz sahibi olan yalnızca odur. Çocuklar karar veremedikleri gibi ebeveynce alınan karara da uymak zorundadır. Bu tutum doğrultusunda yetişen anne babanın çocukları ya saldırgan ya da içe kapanık kişilik özellikleri göstereceklerdir. • Yetkeci Tutum: Çocuğa kısmen de olsa karar hakkı tanınır. Ancak son karar yine ebeveynlerce verilir. • Demokratik Tutum: çocuğa kendini ifade edebilme hakkı tanınır, hem çocuğun hem de anne-babanın karşılıklı hakları vardır. Anne-baba-çocuk iletişiminde ve etkileşiminde belirleyici olan da bu karşılıklı haklardır. • Eşitlikçi Tutum: Çocuğun ve anne babanın rolleri aynı düzeydedir. • İzin Verici Tutum: Anne-baba sadece onay verici konumdadır. Ağırlık çocuğun üzerindedir ve çocuğun yapıp etmelerine anne- baba sadece onay vermektedirler. • Bırak Yapsıncı Tutum: Çocuk anne ve babanın kararlarına uyup uymamakta serbesttir. • İlgisizlik Tutumu: Ebeveynler çocuklarının davranışlarıyla ve eğitimleriyle ilgilenmezler. YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ Yetişkin fiziksel ve psikolojik olarak olgunlaşmış kişidir. Olgunluk, bireylerin, yaşamın gereklerine ve zorluklarına uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir biçimde başa çıkabilmeleri için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Bir başka tanımla olgunluk, kişinin kendisi ile, kendisi hakkındaki algılarının uyumluluğu şeklinde ifade edilebilir. Olgunlaşmayla birlikte kişinin kimlik duygusu yerleşir, kişisel ilişkileri özgürleşir, ilgileri derinleşir ve sahip olduğu değerler insancıllaşır. Ergenler sorunlarının kaynağını dışarıda ararken; yetişkin, sorunların toplumun beklentileri ile kendi benliği arasındaki çatışmalardan kaynaklandığını fark eder. Gelişimsel bir evre olarak yetişkinlik üç dönem halinde ele alınır: a. Genç Yetişkinlik (Ergenlik döneminin sonu – 35 yaş) b. Orta Yetişkinlik (yaklaşık 36 – 60 yaş arası) c. İleri Yetişkinlik (Yaklaşık 60 yaş ve üstü) YAŞLAR DÖNEMLER VE OLAYLAR 16-18’den Aileden ayrılma 20-24’e Aileden bağımsız olma çabası Yetişkin dünyasına katılma 20’lerin Yeni bir ev başlarından Yetişkin rollerinin keşfi ve üstlenilmesi 28’e İlk yaşam yapısının biçimlendirilmesi
  • 23. Otuz Yaş Geçişi 28’den 30’a Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi 30’ların Durulma başlarından Kararlı bir yuva kurma 38’e Başına buyruk olma 38’den Orta Yaş Geçişi 40’ların Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi başlarına 40’lı yaşların Orta Yetişkinliğin Kararlılık Kazanması ortaları Yetişkin Gelişim Görevleri: 1. Eş seçme 2. Eşiyle birlikte yaşamayı öğrenme 3. Ana-baba olma 4. Çocuk yetiştirebilme 5. ev işlerini yürütebilme 6. Geçimini sağlayacak iş bulma 7. Toplumsal sorumluluklarını yerine getirebilme 8. Uygun bir toplumsal gruba katılma Yetişkinlikte Bedensel Değişmeler: Genç yetişkinliğin başında fiziksel güç en üst noktaya ulaşır. İnsan bedeninin en verimli çalıştığı yaşlar 25-30 yaşları arasıdır. Ancak 30-60 yaşları arasında kaslar yetişliğin başlarındaki potansiyelinden %10’luk, 60-70 yaşlar arasında %20’lik bir güç kaybı olur. 30 yaşlarından sonra harcanan hücrelerin yerine yeni hücrelerin oluşması azalır. Duyu organlarının işlevlerine ilişkin kayıplar gözlenmeye başlanır. Örneğin görme duyusu, işitme kayıpları gözlenir. Uyaranlara tepki verme süresinde artış oluşur. Yani tepki verme süresi uzar. Yetişkinliğin başlarında akut (ani) rahatsızlıklar yer alırken, orta yaş ve yaşlılıkta kronik (sürekli, müzmin) hastalıklar ortaya çıkar. Zihinsel işlevler açısından da genç yetişkinlikte birey optimal düzeyde iken, ilerleyen yaşlarda akıcı zeka azalır, birikimli (=kristalize) zeka artar. KAYNAKLAR Aydın, Betül. Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi VakfıYayınları, 1997. Kulaksızoğlu, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998. Onur, Bekir. Gelişim Psikolojisi. Ankara: İmge Yayınevi, 1995. Özkalp, Enver. Davranış Bilimlerine Giriş. Eskişehir: T.C.Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1027, 1998.
  • 24. GELİŞİM ve ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ SORULARI NOT: Bu sitede bulunan soruların tamamı orijinaldir; herhangi bir kaynaktan alıntılanmamıştır. Lütfen REFERANS GÖSTERMEKSİZİN bir başka yerde kullanmayınız. Mustafa Otrar ©2004 Kod: GÖ - 001 Konu: Giriş, Temel Kavramlar ve Gelişim İlkeleri 1. Bir rehber öğretmen “üstün zekalı” olduğu belirlenen bir öğrencinin ailesiyle ve arkadaşlarıyla ilişkilerini incelemeye karar vermiştir. Rehber öğretmenin bu yaklaşımı gelişim ilkelerinin hangisiyle bağdaştırılabilir? a) Yönlenme b) Gelişimde bütünlük c) Zekaya çevrenin etkisi d) Bireysel farklılıklar e) Gelişimin ardışık olması 2. Eğitim psikolojisi hangi psikoloji alanlarını içerir? a) Ergenlik Psikolojisi-Çocuk Psikolojisi b) Gelişim Psikolojisi-Sosyal Psikoloji c) Öğrenme Psikolojisi-Gelişim Psikolojisi d) Deneysel Psikoloji-Öğrenme Psikolojisi e) Danışma Psikolojisi-Gelişim Psikolojisi 3. Bir okul rehber öğretmeni, her yıl öğrencilere ait çeşitli özelliklere ilişkin bilgileri detaylı bir şekilde toplamaya, testler uygulamaya ve tüm bu bilgileri kayıt altına almaya, elde ettiği bu bilgilerden hareketle de davranış bozukluğu gösterebilecek öğrencileri tahmin etmeye çalışmaktadır. Rehber öğretmen verileri hangi amaçla kullanmaktadır? a) Betimleme b) Açıklama c) Yordama d) Kontrol e) Hiçbiri 4. "Bir çocuk psikoloğu, kendisine başvuran vakalar üzerinde yaptığı bir araştırmada, ailenin sosyoekonomik durumunun, cinsiyetin ve anne-baba tutumunun zeka ve okul başarısı üzerinde etkili olduğunu belirlemiştir." Söz konusu araştırmanın bağımlı değişkenleri aşağıdakilerden hangisidir? a) Zeka - Cinsiyet b) Sosyoekonomik düzey - Cinsiyet c) Anne-baba tutumu - Zeka d) Cinsiyet - Sosyoekonomik düzey
  • 25. e) Okul başarısı- Zeka 5. “Fizik yapıda zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir”. Yukarıdaki ifade gelişim psikolojisindeki hangi kavramı tanımlamaktadır? a) Kalıtım b) Gelişim c) Büyüme d) Olgunlaşma e) Hazıroluş 6. “Bir araştırma, ailesinde veya müzisyen olan çocukların müzikle ilgili yetenek ve becerilerinin ailesinde bu müzisyen olmayan çocuklardan daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur”. Bu araştırmaya dayanılarak, gelişim ve öğrenmede aşağıda verilen etkenlerden hangisinin etkili olduğu sonucu çıkarsanabilir? a) Büyüme b) Anne-baba tutumu c) Çevre d) Olgunlaşma e) Motivasyon 6. Aşağıda, Gelişim psikolojisine ilişkin olarak verilen kavramlardan hangisi diğerlerini kapsar? a) Öğrenme b) Gelişim c) Büyüme d) Olgunlaşma e) Hazıroluş 7. Bebek dünyaya geldikten sonra zamanla önce başını dik tutmayı, ardından oturmayı, ardından tutunarak ayağa kalkmayı son olarak da yürümeyi öğrenir. Verilen örnekteki gelişim çizgisi, gelişim ilkelerinden hangisi ile açıklanabilir? a) Refleks davranışlarının gelişimi b) Çevrenin etkisi c) Bireysel farklılıkların etkisi d) Yukarıdan aşağıya yönlenme e) Merkezden dışarıya yönlenme 8. Gelişim aşamalar (evreler) halinde gerçekleşen bir süreçtir. Zamana paralel olarak evreler birbirini izlerler. Ancak, evrelerin sınırlarının, kesinleşmiş zamanlar şeklinde belirtilmesi kolay değildir. Yukarıda belirtilen zorluğun nedeni aşağıdaki gelişim ilkelerinden hangisi ile açıklanabilir? a) Gelişime çevrenin etkisi b) Gelişimin ardışıklığı c) Bireysel farklılıkların etkisi d) Yönlenme e) Gelişimde bütünlük
  • 26. 9. Kız çocuklar 11-12 yaşlarında ergenlik dönemine girerken, erkek çocuklarda bu 13-14 yaşlarında gerçekleşir. Her iki cinsiyetin ergenliğe giriş yaşlarının farklılığı aşağıda verilen durumlardan hangisi ile ilişkilidir? a) Hormonlar b) Genotip c) Fenotip d) Bireysel farklar e) Evrelerin genel özelliği 10. Aşağıdakilerden hangisi bireysel farklılıklara ilişkin doğru bir ifadedir? a) Eğitim açısından, ortak özelliklerden çok daha önemlidir. b) Çağdaş eğitim anlayışının üzerinde durduğu temel unsurlardandır. c) Bireyin yaşantısında önemsiz bir etkiye sahiptir. d) Eğitim programlarının hazırlanmasında ana unsurdur. e) Hepsi 11. Aşağıdakilerden hangisi evre’nin özelliklerinden değildir? a) Evreler bütün kültürler için evrenseldir. b) Bir evre diğer evreyi değişmeyen bir sıra içinde izler. c) Bir önceki davranışların kendine özgü nitelikleri vardır. d) Evreler genel özellikleri ve sorunları niteler. e) Yüksek zekalı bireyler bazı evreleri yaşamadan bir üst vereye geçebilirler. 12. Aşağıdakilerden hangisi “gelişim psikolojisi"nin tanımıdır? a) Bireylerin ergenlik döneminden sonraki bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal olarak geçirdikleri değişimleri inceleyen bilim dalıdır. b) İnsanların çocukluk döneminden itibaren geçirdikleri bedensel, duygusal ve zihinsel gelişimleri inceleyen bilim dalıdır. c) Doğum öncesi dönemden başlayarak ölüme bireylerin geçirdikleri bedensel, duygusal, zihinsel ve toplumsal değişmeleri inceleyen bilim dalıdır. d) Zihinsel ve duygusal gelişimle ilgilenen psikolojinin bir alt dalıdır. e) Bireylerdeki gelişim süreçlerine bağlı davranış bozukluklarını inceleyen psikolojinin bir alt dalıdır. 13. “Bireyin yaşamında uygun olan ve olmayan durumların değişmez ve geri dönülmez sonuçlar yaratabildiği belirli zamanlardır.” Yukarıda verilen ifade hangi kavramı tanımlamaktadır? a) Yaş b) Evre c) Kritik zaman d) Tarihsel zaman e) Hazıroluş 14. Aşağıdakilerden hangisi, gelişme ve büyüme kavramları arasındaki farklılıkları ifade etmektedir? a) Büyüme ömür boyu, gelişme yetişkinlik çağına kadar sürer.
  • 27. b) Gelişme niteliksel, büyüme nicelikseldir. c) Gelişme hem niceliksel hem niteliksel, büyüme nicelikseldir. d) Gelişme olumlu, büyüme olumlu/olumsuz değişmelerdir. e) Bu kavramlar arasında bir farklılık bulunmamaktadır. 15. “Bireyin ya da bir organın görevini ya da daha yüksek bir işlevi yerine getirebilmek için gerekli yapısal değişiklikleri kazanmasıdır.” Bu ifade gelişim sürecindeki hangi kavramı tanımlamaktadır? a) olgunlaşma b) büyüme c) gelişme d) hazıroluş e) hiçbiri 16. Bireyin bir davranışı ortaya koyabilmesi için psikolojik açıdan uygun duruma gelmesi gelişim psikolojisinde hangi kavramla ifade edilir? a) olgunlaşma b) büyüme c) gelişme d) hazıroluş e) hiçbiri 17. Aşağıdakilerden hangisi gelişim ilkelerinden biri değildir? a) Gelişim süreklidir b) Gelişim hızı dönemlere göre değişir. c) Gelişim belli bir sıra izler. d) Gelişmede belirli yönelimler söz konusudur. e) Gelişim sadece dış faktörlerden etkilenir. 18. Gelişmede coudal yönlenme neyi ifade eder? a) Gelişim baştan ayağa doğru bir sıra izler. b) Gelişim merkezden dışarıya doğru bir sıra izler. c) Gelişim ayaktan başa doğru bir sıra izler. d) Gelişim dışarıdan merkeze doğru bir sıra izler. e) Hiçbiri. 19. “Bir çocuğun önce omuz kasları, sonra sırasıyla kol ve el kasları gelişir.” Bu durum, gelişmedeki hangi yönlenmeye uygun bir örnek olarak verilebilir? a) Coudal yönlenme b) Proksimodistal yönlenme c) Periyodik yönlenme d) Kas yönlenmesi e) Büyüme yönlenmesi 20. Aşağıda belirtilen bireysel özelliklerin hangisinin kazanılmasında çevresel faktörler daha etkilidir? a) Bireyin zeka yapısı b) Bireyin göz rengi
  • 28. c) Bireyin kültürel değerleri d) Bireyin boy uzunluğu e) Bireyin ten rengi 21. Aşağıdaki gelişim süreçlerinin hangisinde kalıtımsal nedenler daha etkindir? a) Psikososyal gelişim b) Değerlerin kazanılması c) Ahlaki gelişim d) Toplumsal çevreye uyum e) Psikomotor gelişim Katkılarından dolayı Dilek Hanıma Teşekkür ederiz…