Bilişim Etiği ve Öğretimi

1. DENİZ ALKAN 20070660 BİLİŞİM ETİĞİ VE ÖĞRETİMİ

2. ETİK Toplumsal yaşam, tarihin en erken dönemlerinden günümüze kadar önemli değişimlere sahne olmuştur. Etik “yarar, iyi, kötü vb. sorunları inceleyen, töre ile ilgili bir davranış yasası geliştiren, neyin uğrunda savaşılmaya değer , yaşama neyin anlam kazandırdığı, hangi davranışın iyi ve hangisinin kötü olduğu gibi sorunları kendine konu edinen bilim.” anlamındadır.

3. Her toplumun kendi değer yargıları, inanışları, gelenek ve göreneklerine göre etiğin farklı biçimlerde tanım ve uygulamalarına rastlanmaktadır.Cevizci (2002) etiği , neyin iyi ve doğru, neyin kötü ve yanlış olduğunu araştıran, insan hayatının gerçek amacının ne olması gerektiğini soruşturan, ahlaklı ve erdemli bir yaşayışın hangi öğeleri içerdiğini irdeleyen felsefe dalı olarak tanımlanmıştır. Etik, yapılması gerekeni söyleyen bir etkinlik değil, ahlaki sorunlarla ilgili doğrulanabilir ya da yanlışlanabilir bilgiler ortaya koyan ya da koyması beklenen, felsefenin bir alt disiplinidir.

4. Etik ve ahlak arasında kavramsal ve aynı zamanda işlevsel bir ilişki kurulmuş olduğu görülmektedir.Ahlak kavramı “bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kurallar” şeklinde ifader edilmekteyken ; etik, ahlak kavramının felsefi boyutunu temsil etmekte ve çoğu zaman “ahlak felsefesi” biçiminde tanımlanmaktadır. Etik, felsefenin bir çalışma alanıdır. Ahlak , toplumda uyulması gereken davranış kurallarını açıklar. Etik , ahlakın özünü sorgunlar ve yargılar. Ahlak yöresel değerler taşırken, etik ise evrensel değerler üretir ve bu değerler kolay kolay değişmez.

5. Etik kavramı ile karıştırılabilecek bir diğer kavram ise hukuktur. Hukuğun somut ve açık yazılı kurallardan, etiğin ise genellikle yazılı olmayan kurallardan oluşuyor olmasıdır.Hukuk kurallarına uyulmadığı zaman yasal yaptırımlar uygulanırken, etik kurallara uyulmadığında yasal sürece girilmeden çoğunlukla toplumsal yaptırımlar uygulanmaktadır.Bazı etik kuralların yasal yaptırımlarıda olabilmektedir.(Örneğin bir meslek kuruluşunun etik kurallarına uymayan bireyin, o meslekten ihraç edilmesi ve o mesleği birdaha yapamaması gibi)

6. Uysal (2006), söz konusu etik teorileri konularına göre; normatif etik , meta etik ve uygulamalı etik olmak üzere üç ama başlık altında incelenmekte, ayrıca bazı kaynaklarda etik teorilerin betimleyici etik, normatif etik ve meta etik olarak sınıflandırıldığını belirtmektedir. Betimleyici etik, insan eylemini gözlemleyerek eylemlerin sonuçlarını betimler. Normatif etik, insanların inanması gereken doğru veya yanlışları ortaya koymakta ve bunun için birtakım toplumsal kurallar , ilkeler ya da normlar geliştirmektedir. Meta etik, ahlaki yargıların nesnel veya kişiye göre değişen göreceli bir kavram olup olmadığını ele alır ve inceler.

8. Biligisayar Etiği Enstitüsü tarafında ortaya konan 10 etik kural şu şekilde özetlenebilir. 1. Bir bilgisayarı diğer insanlara zarar vermek için kullanma. 2. Diğer insanların bilgisayar çalışmalarına engel olma. 3. Diğer insanların dosyalarındaki bilgileri karıştırma. 4. Bir bilgisayarı çalmak için kullanma. 5.Bir bilgisayarı yalancı şahitlik için kullanma. 6. Bedelini ödemediğin bir yazılımı kullanma ve kopyalama. 7. Yetki almaksızın veya karşılığını ödemeksizin diğer insanların bilgisayar kaynaklarını kullanma 8.Diğer insanların zihinsel/fikri üretimlerini kendine mal etme.

9. 9.Yazdığınız programın veya tasarladığınız sistemin sosyal sonuçları ile ilgili olarak düşünün. 10.Bilgisayarı yakınınızdaki insanları düşünerek ve saygı duyarak kullanın. İnternet etiği, internet üzerinde kabul edilebilir ya da kabul edilemez davranışları belirleyen kurallardır. Shea (2003) internet etiği hakkında 10 temel kural belirlemiştir: 1. İnsan olduğunu unutmayın. 2. İnternet ortamında gerçek hayatta davrandığınız gibi davranın. 3.Sanal ortamda bulunduğunuz yerin bilincinde olarak davranışta bulunun. 4. İnsanların zamanlarına ve internet erişim olanaklarına saygı gösterin.

10. 5.İnternette güzel görünün. 6.Bilgilerinizi paylaşın. 7.Ateşli tartışmalarda kontrolünüzü kaybetmeyin. 8.İnsanların özel hayatlarına saygı gösterin. 9.Gücünüzü kötüye kullanmayın. 10. İnsanların hatalarına karşı bağışlayı olun.

11. Farklı durumlar temelinde örneklendirildiğinde korsan yazılım kullanımı, bilgisayar ve internet aracılığı ile başkalarına ait bilgilere yasal olmayan biçimde erişim, uzun ve yorucu süreçler ile üretilen fikir ve sanat eserlerinin yine yasa dışı bir biçimde dağıtılması ve kullanılması bunlardan sadece öne çıkan bazılarıdır. Mason söz konusu bilişim etiği sorunsallarını PAPA olarak kodlanabilecek biçimde gruplandırmıştır. Gizlilik, Doğruluk, Fikri,Mülkiyet ve erişim olmak üzere 4 ana başlıkta ele almıştır.

12. Gizlilik Mason(1986), BİT’te meydana gelen gelişmeleri (izleme,hesaplama,erişme vb. yeteneklerinin artması ve kolaylaşması) ve karar alma sürecinde kullanılan bilginin değerinin artmasının bireylerin özel yaşantı alanlarını tekdit eden iki önemli güç olduğunu belirtmiştir. BİT yardımı ile bankacılık, ticaret , iletişim, eğlence ve eğitim etkinlikleri hızlı ve kolay bir biçimde gerçekleştirilebilmektedir.. Ancak söz konusu işlemlerin gerçekleştirilebilmesi bireylerin kimlik bilgileri, banka hesap numaraları,iletişim adresleri gibi özel bazı bilgilerin elektronik veritabanlarında saklanmasını gerektirmektedir.

13. Gizliliğin korunması için teknolojik temelde önlemler alınabilmektedir. Alınan teknolojik önlemler üst düzey bilgisayar kullanıcıları tarafından yasal olmayan biçimde kaldırılabilmektedir. Her kilidi ya da şifreyi çözmek için bir anahtar ya da çözüm bulunmaktadır.Başkalarına ait bilgiye elektronik ortamda gizlice erişime yönelik girişimlerin tümüyle önlenebilmesi olanaklı gözükmemektedir. Toplumu oluşturan bireylerin gizliliği hiçe sayan ve iyi niyetli olmayan davranışlara karşı etik bir bakış açısı ve duyarlılık geliştirmesi kaçınılmaz olmuştur.

14. Doğruluk Bilgi çağında geçmiş tarihsel dönemlere göre özellikler BİT’in kullanımı bilginin hem miktarında hemde niteliğinde büyük artış sağlamıştır. Dünyanın bilgi temelleri her 2-3 yılda ikiye katlanmaktadır. Hergün 7000 bilimsel ve teknik makale yayınlanmaktadır. Her iki hadtada 19 milyon ciltlik veri dünyanın yörüngelerindeki uydulardan gönderilmektedir. Sanayileşmiş uluslarda ortaokul mezunları, kendi büyükbabalarının ve büyükannelerinin tüm yaşamları boyunca öğrendiklerinden daha fazla bilgi ile mezun olmaktadırlar.

15. Elektronik ortama girilen bilginin doğruluğu çoğu zaman kontol edilmediği için sorunlar oluşturabilmektedir. Bazen bilginin doğruluğu çok kritik ya da hayati değer taşıyor olabilir.Örneğin ilk yardım konusunda yanlış elde edilen bir bilgi, bireylerin ölümüne neden olabilir. Ticari işlemlerde yanlış girilen rakam birey ya da şirketleri ekonomik olarak uçuruma sürekleyebilir. “Bilgi çöplüğü” olarak gösterilen internet ortamında yer alan tüm bilgilerin doğruluğunun kontrol edilmesi olanaksız gözükmektedir.

16. Doğru bilgiye ulaşmak isteyen bireylerin ya güvenilir sitelerden bilgilere erişmesi ya da elde ettiği bilgileri diğer bilgilerle karşılaştırarak zihninde muhakeme ederek onaylatması gerekmektedir. Mason (1986), bilginin doğruluğunun ortaya konulmasında gerçeklik , güvenirlik, tam ve kesin olma gibi konularda kimin sorumlu olduğu gibi soruları gündeme getirerek bilişim çağında büyük miktarda bilgi arasından elde edilecek gerçek, doğru ve güvenilir bilginin önemine dikkat çekmektedir.

18. Erişim Bilgi toplumunda bireyin herhangi bir bilgiye erişebilmesi için öncelikle okuma, yazma, hesaplama, yorumlama gibi temel zihinsel becerilere sahip olması gerekmektedir Günümüzde bilgisayarlar birçok işin üstesinden gelmektedir. Bazen tamire gereksinim duyulsa bile; bilgisayarlar uyumazlar, yorulmazlar, hasta olmazlar ve dinlenmeleri için zamana ihtiyaç duymazlar. Bu yüzden birçok meslek dalında insanların yerlerine bilgisayarlar kullanılmaktadır.Bu durum istihtam için kötü bir durum olarak gözükse bile donanım ve yazılım mühendisliği, sistem analistliği, bilgisayar öğretmenliği,bilgisayar satıcılığı gibi yeni mesleklerde oluşturmaktadır. Bilgisayarların İşyerlerinde Kullanılması

19. Bilgisayar Suçları Zararlı yazılımlar (virüs,solucan,casus yazılımlar vb) ve kötü niyetli kişiler (bilgisayar korsanları) bilgi çağının önemli etik sorunlarındandır. Zararlı yazılımlar, Bilgisayar kullanıcılarına ve kurumlara başta veri kaybı ve sistem çökmesi olmak üzere çok büyük maddi ve manevi zararlar verebilmektedirler. Kötü niyetli kişiler, kullanıcıların kredi kartı bilgileri ve parolaları gibi gizli verilerini elde edebilirler. Virüs programlarını yazmak ya da kasıtlı olarak diğer bilgisayarlara bunları yaymak yasal olarakta bir suçtur.

20. Mesleki Sorumluluk Bilgisayar uzmanlığı ile ilgili mesleki kuruluşlari etik ilkeler oluşturmuş,etik sorumlulukların yönetimi ve anlaşımlası için ders programları geliştirmişlerdir. Küresel yasal durumlar, küresel iş ilişkileri ya da küresel eğitim ortamlarında geçerli olacak etik kurallar ve değerlerin belirlenmesi gerekmektedir. Küreselleşme

21. BİLİŞİM TEKNOLOJİLER ÖĞRETMENLİĞİ MESLEK ETİĞİ Meslek etiği kısaca bir meslek yerine getirilirken uyulması gereken davranış kuralları biçiminde tanımlanabilir. Bireyler bir mesleği yaparken önceden belirlenmiş davranış kalıplarına uymaları mesleki eğitimin bir gereğidir. Bu açıdan genel etik ilkelerden başka, yine her mesleğin kendine özgü etik ilkeleri (mesleki etik) olması beklenir. Doktorlar için tıp etiği, öğretmenler için öğretmenlik meslek etiği gibi...

22. Öğretmenlik Meslek Etiği Eğitim programını uygulayan ve öğretim sürecini yönlerndiren öğretmenlerin yeterlikleri genel kültür, özel alan bilgisi ve pedagojik formasyon boyutlarında sınıflandırılmaktadır. Öğretmenlik Mesleği Etik İlkeleri oluşturulması için çeşitli kurum ve kuruluşlar,öğretmen dernekleri etik kodlar üretmişlerdir.Amerikan Öğretmen Derneği danışma ve yürütme kurulunun öğretmenler için belirlemiş olduğu etik kodlar 4 ana grupta toplanmıştır.

23. A. Öğrencilere Yönekik Etik Davranışlar Öğretmen, öğencilerini kasıtlı olarak aşağılamaz. Öğretmen, yasalarca gerekmedikçe öğrencilerine ait gizli bilgileri açıklamaz. Öğretmen, öğrencilerinin sağlık ve güvenliklerine gelebilecek zararlardan korumak için çaba gösterir. Öğretmen, mesleki görevlerini yapabilmek için zihinsel sağlığa, fiziksel olarak dayanma gücüne ve sosyal sağduyuya sahiptir. Öğretmen, bu etik kodlarla ters düşmeyen yazılı okul politikalarına , uygulanabilir kural ve düzenlemelere uyar. B. Mesleki Uygulamalar ve Performansa Yönelik Etik Davranış

24. C. Meslektaşlarına Yönelik Etik Davranış Öğretmen, kasten meslektaşları ya da okul sistemi ile ilgili yanlış beyanlarda bulunmaz. Öğretmen, toplumda ve sınıfında yer alan farklı kültür ve değerleri tanımak için çaba gösterir. Öğretmen,okul- toplum ilişkilerinde olumlu ve aktif rol alır. D. Aile ve Topluma Yönelik Etik Davranış

25. Aydın (2003) öğretmenlik meslek etiği ilkelerini 11 başlık altında toplamıştır 1- Profosyonellik 2- Hizmette sorumluluk 3- Adelet 4- Eşitlik 5- Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması 6- Yolsuzluk yapmamak 7- Dürüstlük- doğruluk ve güven 8- Tarafsızlık 9- Mesleki bağlılık 10- Saygı 11- Kaynakların etkili kullanımı

26. Bililim Teknolojileri Öğretmenliği Meslek Etiği “Bilişim Teknolojileri Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri”, 6 ana yeterlik ve 27 alt yeterlikten oluşmaktadır.Bunar öğretim sürecini ve ortamını tasarlama,planlama , düzenleme(3 alt yeterlik);teknolojik kavramlar ve uygulamalar (6 alt yeterlik),öğrenme-öğretme- program(4 alt yeterlik),gelişimi izleme ve değerlendirme (3 alt yeterlik). Okul aile toplum ilişkileri ,etik ve sosyal konular (8 alt yeterlik) ve mesleki gelişim (3 alt yeterlik).

27. Bilgisayar Etiği Eğitimi BİT gününümüz öğretmen eğitiminde çok önemli bir yere sahiptir. Bilgisayar ve internet kullanımında öğretmen adaylarına teknik bilgilerin olduğu kadar doğru ve etik kullanıma ilişkin bilgi ve tutumlarında kazandırılması gerekmektedir. Bilgisayar etiğine ilişkin ilkelerin öğretiminde bireylere bilgisayar teknolojilerinin doğru kullanımı ile ilgili salt kurallar vermek yerine , etiğin özü onlara kavratılmalıdır.Etik öğretiminde doğrunun ne olduğunu öğretmek yerine doğrunun neden doğru olduğu öğretilmelidir.Aksi halde bilgisayar etiği sadece kurallar bütünü olarak kalacak ve teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan yeni etik meselelere uyum sağlamayacaktır.